Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA hanc distinctionem multa quaeri possent de caelo, & elementis eorumque motu, & transmutationibus. Sed quia illa in libro de caelo, & mundo: ac de generatione, & corruptione Aristo. disputari latius solent: breuiter transeo.

¶ Quaerendum tamen erit de duobus. Primo de caelo. Secundo de elementis.

¶ Circa primum est quaestio Vtrum aquae superiores per firmamentum ab inferioribus diuisae dic secunda sint de caelesti, uel elemantari natura.

¶ In quaestione erunt articuli tres. Primus erit de aquis superioribus per firmamentum diuilis. Secundus de firmamento, & caelorum numero. Tertius dubia mouebit.

¶ Quantum ad primum aduertendum, quod de aquis illis superiori bus: ut dicit sanctus Bonauen. propter diuersitatem positionum, & debilitatem rationum, uix potest aliquid certum dici¬

¶ Vnde fuerunt quidam, qui dixerunt supra caelum sydereum nullas esse aquas corporales; sed scripturam illam intelligi debere de aquis spiritualibus. Quanopinionem beatus Tho. dicit fuisse Origenis. Allegant etiam illi pro se illud Aug. xiij. confes. quod ille aquae sint mortales. Et illud: Benedicite aquae omnes, quae super caelos sunt domino. Item: Aquae quae super caelos sunt, laudent nomen domini. Benedicere, & laudare est creaturae rationalis, intellectualis, & spiritualis

¶ Alij dicunt: quia frequenter scriptura uidetur dicere de aquis materialibus, & extensis, sicut est illud Pili. ciij. Extendens cae. si. pel. q. te.a. su. eius. quod aquae illae sunt aquae uaporabiles supra partem acris eleuatae. Vnde per firmamentum intel ligi uolunt partem aeris inferiorem. Alegant pro se illud beati Aug. super Genad literam dicentis. Quod hoc intelligipotest de aquis, quae suspenduntur in nubibus. Hanc opinionem beatus Bafilius in suo hexameron reprobat. Obuiat, & textus Genes. qui ponit luminaria, solem, & Iunam, ac stellas in firmantento. Et Daniel. iij. Benedicite aquae, quae super caelos sunt domino. Et sequitur Be nedicitesol, & luna domino. Ergo istae aquae sunt supra sole. Vnde dicunt alij: sursum supra firmamentum esse caelum aqueae naturae: quod diuina dispositio sursum posuit ad refrigerandum calorem aetheris. Easque aquas ibi quiescere, uel sua soliditate; uel sua subtilitate, uel dei uirtute illud ordinante. Sed quia non uidetur, quod summus opifex naturam aquae minus nobilem collocasset supra caelum magis nobile: ideo tertij dicunt; quod supra firmamentum, sicut scriptura dicit sunt aquae, quae tamen non habent naturam, uel speciem aquae elementaris. Dicuntur tamen aquae: propter conuenientiam cum elementoaquae in aliqua proprietate. Habet autem aqua elementaris tres proprietates. Nam habet perspicuitatem, habet frigiditatem, habet grauitatem. Quantum ad primum conueniunt: quia habet naturam receptiuam suminis, & retentiuam; & ita utraque earum aquarum est receptiua, & perspicua, licet superiores magis. Quantum ad secundum, scilicet proprietatem frigiditatis, partim con ueniunt, & partim differunt. Conueniunt enim in hoc, quod utraeque sunt frigidae esse ctiue. Differunt autem in hoc, quod inferiores sunt frigidae formaliter; superiores uero minime. Quantum ad tertium penitus non conueniunt; quia aquae supercae lestes, nec graues sunt, nec leues: nec motu recto naturaliter mobiles. Et istam opinionem communiter magis approbant doctores. Quicquid ergo sit de illis opinionibus; tamen aquas esse super caelos dubitandum non est; quia secundum beatum Aug. ij. super Gen. Quomodo & aquae quaieslibet ibi sint, eas tamen ibi esse minime dubitamus: quia maior est huius scripturae auctoritas, quam omnis ingenij humani capacitas.

¶ Secundo notandum, quod nome aqua tripliciter accipitur in primaria rerum distinctione. Aliquando accipitur pro informi rerumi materia, ut ibi. Spiritus domini ferebatur super aquas. Nam ubi dicitur. In principio creauit deus caelum, & terram: & terra erat in. & ua, & tene. erant super fac. aby. & spi. domini ferebatur super aquas. secundum supradicta illa nomina caelum terra, abyssus, aqua pro eodem accipiutur; scilicet pro materia informi: postea performas speciuocas distinguenda Aliquando accipitur pro natura transparenti, siue perspicua, & luminis retentiua; ut cum dicitur. Eiat firmamentum in medio aquarum: & diuidat aquas ab aquis &c. Aliquando accipitur pro elementoaquae: ut ibi. Congregentur aquae in unum locum.

¶ Tertio notandum: quod philosophi supra firmamentum ponunt ad¬ huc aliud caelum mobile propter duas causas. Vna est; quia cum una sphaera non habeat nisi unum motum proprium: si aliqua sphaera habet duos motus: unus erit proprius sibi: & ab intelligentia sibi appropriate coexistente, alius motus conuenit sibia sphaera superiore. Numc autem firmamentum mouetur duc bus motibus. Vno mouetur ab oriente in occidens faciendo singulo de naturali unam reuolutionem super posos mundi: lio modo econuerso super polos xodiaci ab occidente in orientemin. Ioo. annis uno gradu faciendo in. gooco. an nis unam reuolutionem: quam aliqui dicunt longum annum Platonis. Et iste motus renisionis est proprius firmamenti. Prinium uero motum, qui raptus dicitur, habet a sphera superiore: primo cilicet mobili, cuius ille motus est proprius. Secunda causa, quam tangit beatus Thopar. j. q. ixviij. ar. ij. & Alex. par. ii. qscilic. quia sicut firmamentum operatur diuersitatem generationis, & corruptionis per accessum, & recessum per diuersas uirtutes stellarum in ea positarum. Ita oportet ponere uniforme caelum non habens partes diuersarum rationum, siue proprietatum: quod suo motum operetur continuitatem generationis. Et sicut firmamentum cum sphaeris planetarum suis motibus, & diuersitate sunt principia generationis, & corruptionis. Ita printum mobile siuecaelum erystallinum uniformitate sui corporis, & motus est causa conseruationis rerum in esse. Prima causa uidetur efficacior.

¶ His praemissis est conclusio prima. Supra firmamentum productae sunt aquae ab aquis inferioribus per firmamentum die secunda productum, diuisae. Patet conclusio quantum ad omnes partes ex textu Gen. j. hoc clare dicentis. Etiam per aucto. bea. Aug. in fine primi notabuis allegatum.

¶ Secunda conclusio. Aquae superiores non sunt de elementari natura, sed de caele- sti ab elementis specifice distinctae, Probatur illa conclusio tamquam magis probabilis. Tum quia tunc per naturam essent ponderosae, & per con¬ sequens supra aerem, ignem sphaeras planetarum, & firmamentum uiolenter suspensae. nullum autem uiolentum perpetuum. Aque autem supra firmamentum sunt immortales: & ab omni corruptio ne secretae: ut dicit Aug. xiij. confes. Tum quia corpora mundi ordinantur secundum maiorem nobilitatem, & minorem. ergo clementaris aqua minus nobilis, non debet locari supra firmamentum magis nobile. Tum quia habentium eandem naturam idem est locus. Quia. n. eadem est natura glebae & totius terrae: ideo ex idem utriusque locus: ergo idem erit locus naturalis omnium aquarum elementarium. Neque uidetur ad quid ponantur huiusmodi aquae non n. ad refrigerandum alia corpora celestia, quia illa neque calida sunt, neque frigida formaliter, sed tantum effectiue, & uirtualiter. Nonnion sunt susceptiua peregrinarum impressionum: nec uidetur alia causa posse assignari.

¶ Corollarium. Nomen aquae aequiuoce attribuitur aquae elementari, & aquae supercaelesti. Patet quia alia ratione illa, & ista dicitur aqua, ut habitum est notabili secundo.

¶ Quantum ad secundum articulum de distinctione caelorum post san. Thom. parte j. q. Ixviij. art. iiij. Notandum, quod caelum tripliciter accipitur in scripturis. Primo modo proprie: ut distinguitur contra elementa, pro corpore sublimi lum inoso actu uel potentia incorruptibili pernaturam circundans regionem elementarem. Et ita accipitur communiter in scripturis: ut ibi. Vocauitque deus firma mentum caelum. & sequitur de sole, & luna. Posuit eos in firmamento caeliGen. j. Secundo modo accipitur improprie: ut dicit perparticipationem pooprietatis corporis caelestis scilicet per corpore leui, & sublimi diaphano, & luminoso actu, uel potentia. Et sic includit etiam aerem, & ignen. Et sic accipit in humnopuerorum. Benedicite uolucres caeli dimo. Dan. iij. & Luc. viij. Et uolucres caeli comederunt illud. Tertio modo accipitur metaphorice. Et sic quandoque trinitas benedicta dicitur caelu: propter eius spualem subtilitatem, & luce, & summam pfectionis altitudinem. de quo caelo exponitur dia bolum dixisse. Esa. xiiij. Ascendam in cclum i. ad aequalitatem dei. Quandoque etiam spiritualia bona, inquibus est sanctorum re muneratio, caelum nominatur: ut Mat. v. Merces uestra copiosa est in celis: ut exponit Augu. Quandoque tria genera spritualium uisionum scilicet corporalis, imaginria, & intellectualis: tres caeli nominantur. De quibus Aug. exponit, quod Paulus raptus est usque in tertium caelum. ij. Cor. xij.-

¶ Secundo notandum, quod accipiendo caolum primo modo, proprie potest accipi tripliciter. Vno modo absolute, ut significat simpliciter corpus compositum ex materia, & forma incorruptibili naturaliter: non uitali: nullius peregrine passionis susceptiuum. Per peregrinas passiones intelligo qualitates primas ad inuicem contrarias & secundas eas consequentes: ut grauitatem, leuitatem, colorem, saporem, & caeteras contrarium habentes. Illo modo quaelibet stella epiciclus, & finaliter quaelibet pars caeli est caelum. Secundo modo accipitur connotatiue, ut supponit qpeo caelo primo modo dicto connotado continentiam mediata, ueimmediata regionis elementaris. Et sic importat qualibet caelestensphaeram, totam elementare regionem circundantem. Et illo modo epiciclus, aut stella non dicitur caelum: licet sit pars caeli. Te rtio modo accipitur, ut connotat ordinem ad completum motum planetae aut firmamenti. Et sic omnes orbes, seu sphaerae ad motum unius planetae requisitae dicuntur unum caelum. Et illo modo sol ecentricus deserens corpus planetae non dicitur caelum Similiter nec concentricus quoad unam superficiem, & ecentricus secundum aliam: sed totum aggregatum ex his. Sic accipitur caelum, dum dicuntur esse septem caeli planetatum. Et illo modo accipitur in prima & secunda conclusionibus statim infra positis.

¶ His praemissis ponuntur conclusiones ad illum articuium.

¶ Prima conclusio. Accipiendo celum primio modo, & proprie: & distinguendo caelos penes suminositatem, & diaphaneitatem, tres sunt caeli in genere, scilicet Iydereum, crystallinum, & emppreum. Patet, quia unum est caelum totaliter lucidum. Et hoc dicitur emppreum, non a colore: sed a perfecto sumine. Alterum totaliter diaphanum scilicet aqueum, siue crystallinum: sic dictum a soliditate, & diaphaneitate, ad modum ac similitudinem crystalli, quae est aqua solidata, quod etiam est primum mobile. Tertium Iydereum partim diaphanum, & partim actu lucidum: & est caelum stellarum. Stellae enim sunt actu lucidae. Reliquae eius partes sunt diaphanae.

¶ Et hoc conmuniter diuiditur in octo sphaeras s ilicet in firmamentum, & septem sphaeras planetarum. Probatio horum patet ex sequentibus.

¶ Secunda conclusio. Accipiendo caelum, ut in praecedenti conclusione scilicet proprie, & tertio modo, & distinguendo caelos secundum motum, & quietem: decem sunt caeli in specie s scilice nouem mobiles, & caelum emppreum immobile. Probatur conclusio de celis mobilibus, quia tot sunt caeli mobiles, quot motus distincti in eis: sed tales sunt nouem; ergo nouem sunt caeli mobiles. Consequentia nota. Maior patet: quia uni corpori caelesti non conuenit, nisi unus motus proprius ab una intelligentia sibi propria, ut nuc supponitur: ideo tot sunt corpora, quot motus. Minor probatur: quia septe sunt planetae, quorum quilibet habet proprium motum a motum alterius distinctum. Nam pro diuerlis temporibus habent diuersos respectus propinquitatis, & distantiae adinuicem. Quod saluari non potest nisi per diuersos eorum motus. Horum aunt planetarum ponunt septe scilicet Saturnus, suppiter, Mars, Sol, Mercurius, Venus, Luna: de quo sunt metra: Postsim. sum. sequitur ultima luna subest. Item praeter sphaeras planetarum est firmamentum, quod mouetur duobus motibus: ut patet ex ultimo notabili primi articuli. Sunt ergo nouem motus: & per consequens nouem caeli mobiles. Scilicet primum: mobile, quod uno motu mouetur ab oriente in occidens, & rursum in oriens complens unam reuolutionem in xxiiij. horis, dic scilicet naturali. Et suo motu rapit secum omnes sphaeras inferiores: etiam ignis, & aeris regionem superiorem; quod ex motu cometae patet; & firmametum, & septen celipsanetarum. Si tamen tenetur opinio Thebit philosophi ponentis in firmamento tres motus. duos praedictos: & cum his motum accessus, & recessus: oporteret ponere decimam spheram mobilem; ita quod nona sphaera moueretur duplici motu. Vno proprio scilicet accessus, & recessus: & alio commum cum caete ris scilicet diurno siue raptus. Et decima sphera (quae est primum mobile) haberet tamtum unum motum scilicet diurnum. De caelo immobili scilicet empvreo dicitur in dubijs.

¶ Tertia conclusio. Accipiendo coelum secundo modo scilicet improprie, & participatiue secundum diuersas distinctiones, diuersus ponitur caelorum numerus. Nam secundum distinctionem generaliorem, quam sequitur Dama. tres sunt celi scilicet cesum acreum, (Vdereum, & supersudereumAcreum compraehendit aerem, & ignem. Sydereum sphaeras planetarum, & firmamentum. Super IVdereum erystallinum siue primum mobile, & emppreum. Ambos hos modos tangit glol. Deut. x. supillud. En dumi deitui caelum est: & caelum caeli. Sed secundum Rabanum accipitur distinctio minus generalis. Nam quia tam ignis, quam aer diuiditur in partem superiorem, & inferiorem. Similiter celum supsydereum in caelum mobile, & immobile. Ideo ponit septen caelos, qui sunt, aereum, aethereum, olympium, igneum, stellatum, crystallinum emppreum.

¶ Acreum dicitur regio inferioraeris. Aethereum regio aeris superior, quae mouetur ad motum primimobilis. Ideo aethereum dicitur quasi semper currens Olumpium uero dicitur inferior regio ignis ab altitudine cuiusdam montis, qui dicitur olum pus. Igneum autem dicitur superior regioignis. Caelum stellatum dicitur aggregatum ex septem sphaeris planetarum, & firmamento. Crystallinum est ptimum mobile. Emppreum caelum immobiie locus sanctorum.

¶ Secundum distinctionem uero specialem illo modo accipiendo caelum, ponerentur duodecim, uel tredecim caeli scilicet quatuor elementares; & decem, uel undecini proprie celestes. Et hoc modo accipiendo caelum non pro qualibet sphaera: sed tantum pro sphaera, uel sphaeris ad motum unius stellae requisitis. Si uero distinguerentur secundum specialismam distinctionem: & ut quaelibet sphaera caelum diceretur: erunt. xxviij. caeli, scilicet xxj. planetarum: ponendo pro quolibet planeta tres orbes: patet connumerando praedictis. Si uero plures ponuntur pro quibusdam planetis. secundum hoc plurificantur caeli. De quo uidere pertinet ad theoricam planetarum.

¶ Quantum ad tertium articulum dubitatur de caelo empyreo, an sit ponendum. Ad hoc breuiter dicendum: quod caelum empyreum non inuenitur positum nisi auctoritate Strabi, Bedae, & Basilij. Nam secundum illos caelumempyreum locus est beatorum, a principio creatus, & statim angelis repletum: ut tactum est supra in fine dist. xiij. Vnde Basilius homil. ij. hexameron. Sicut damnati in tenebras ultimas abiguntur; ita beati remunerationem, quae pro dignis operibus restauratur, in ea luce, quae est extra mundum: quietis domicilium sortiuntur.

¶ Ratio congruitatis sumi potest ex conditione gloriae. Expectatur enim in futura remuneratione duplex gloria: scilicet spiritualis, & corporalis. Non solum in corporibus humanis glo rificandis, sed etiam in toto mundo innouando. Inchoata est autem spiritualis gloria in principio mundi in beatitudine angelorum, quorum aequalitas sanctis promittitur. Vnde conueniens fuit, ut etiam a principio corporalis gloria inchoare¬- tur in aliquo corpore, quod etiam a principio fuerit absque seruitute corruptionis, & mutabilitatis, & totaliter lucidum. sicut tota creatura corporalis expectat postresurrectionem futuram. Et ideo illud caelum dicitur empyreum, id est igneum, non a calore; sed a splendo re, sicut primum mobile dicitur aqueum, & crystallinum: non abhumore, sed a dia¬ phaneitate, & erystalli soliditate. Et quia in caelo emppreo inchoata est gloria corporum, quietum esse oportuit, & immobile. sicut in ultiia consumatione motus caelestium corporum cessabit Vtrum autem habeat inffuentiam in illa inferiora, dubium est; cum principa liter ordinatum est ad statum gloriae beatorum. Licet quidam uidentur dicere, quod inssuit in corpora caelestia inferioriHoc etiam caelum locus dicitur beatorum spirituum. Non propter necessitatem quasi in eo spiritus dependeant in esse: sed propter congruitatem; ut exterior claritas conueniat interiori. Et ut nobilissimae creaturae nobilissimus assignetur locus. Vnde Basilius dicit: quod ministrator spiritus non poterat degere in tenebris; sed in luce, & laetitia degendi sibi habitum possidebat. Vnde caelum illud non est locus saluans spiritus beatos, sed tantum continens: ut dicit Alexand: Et licet caelum emppreum sit lucidissimum, non tamen diffundit lumen suum ad inferiora. Vel quia impedit firmamentum, quod in stel lis non est diaphanum. Et quia stellis est plenum, impedit luminis superioris diffusionem. Vel quia non habet lucen condensata, ut corpus solis: ideo sumen non diffundit. Vel quia habet claritatem alterius rationis puta claritatem gloriae, quam non capiunt corpora inferiora.

¶ Secundo dubitatur: utrum caelum moueatur a propria forma, uel a coassistem te intelligentia. Dubium illud locum habet duntaxat apud eos, qui tenent caelum esse substantiam compositam ex materia, & forma. Quia si tenetur, quod sit substantia simplex non habens formam; non erit dubium, quin moueatur a causa extrinseca: quae non erit alia, quam intelligentia: quia nihil mouetur a se, per se, & primo. vij Phusic. De his opinionibus habitum est supra dist. xij. Posita ergo opinione, quod caelum sit substantia composita ex materia, & forma tanquam ex partibus essentialibus: de materia dubij fuciunt tres opiniones, qua rum una est erronea. Reliquae duae sunt probabiles, ut recitat sanctus Bonauent.

¶ Prima fuit quorundam philosophorum dicentium: quod caelum esset animatum, & magnum animal. Quodque mouetur a propria forma, quae est anima sui perfectiua: sicut mouetur anima. Et hanc animam motricem posuerunt regi a deo mediante intelligentia. Haec autem positio falsa est, & erronea. Nam dicit Dama. quod caeli non sunt animati; sed inanimati, & insensibiles. Quod autem dicuntur deum benedicere seu laudare: dictum est per prosopopeiam, sicut etiam dicitur de alijs inanimatis creaturis scilicet hymbre, rore, & igne, aestu &c. Daniel. iij. Et haec est communis sententia sanctorum. Ideo beatus Aug. retractat illud uerbum, quod dixerat in libro de immortalitate animae: quod mundus anima tur. Et si aliqui sancti hoc dicere uidentur: sicut Hiero. super Ecclesiasticum. intelligendum est illud metaphorice dictum. Nec tantum haec positio est contra catholicicos doc. sed etiam contra philosophos, qui ponunt, quod substantia intellectualis non unitur corpori, nisi mediante uegetabili, & sensibili. Et ita si caelum perficeretur aniia intellectiua etiam sentiret, & uegetaret. Et ita naturaliter posset corrumpi; cum uegetatio non sit sine deperditione partium naturalium: ut patet. ii. de anima.

¶ Illa ergo opinione dimissa, sunt aliae duae opin. contrariae: utraque tamen probabilis.

¶ Prima, quod caelum mouetur a propria forma. Nam caelum per materiam, quantitatem, & figuram est habile ad motum. Habetque formam perfectiorem forma elementati, & mixti non uiuentis: & perconsequens magis actiuam. Per huius itaque formae uirtutem mouetur orbiculariter; non minus, quam esementa mouentur motu recto. Ideo ad motum caeli non oportet adhibere ministerium angeli, plusquam cuiuslibet elcineti. Nec obstat, quod mouens debet esse aliud a mobili, quia eodem modo diceretur de celo, sicut de grauisium plici, quod secundum formam mouet: & tamen totum mouetur. Vnde quod dicitur. vij. Vhpsi. Nihil mouetur a se &c. ita intelligitur. Nihil est praecise, ac totale mouens, & motum: quia semper aliquid concurrit actiue, & non passiue: scilicet deus uel aliquid extrinsecum. Et si mobile fuerit compositum materia concurrit in ratione mobilis, & non mouentis. Nec obstat, quod continue recedit ab eo loco, ad quem mouetur. & ita motus eius esset simul naturalis: & uiolentus. Nam quicquid naturaliter mouetur ad aliquem locum: ab eo reci dit uiolenter. Quia hoc uerum est de motu, qui sit propter quietem in loco: ut ubi mobile secundum se totum mutat locum. Non sic est de caelo, quod proprie non mouetur ad locum; sed magis in loco, uel circa locum. Nec secundum se totum mutat locum. Manet enim, e per in eadem sphaera se circundante, & locante, Saltem non acquirit alium locum propter ultimam spheram, si esst mobilis. Nec mouetur propter quietem sed naturale est sibi in loco proprio cir culariter moueri sicut graui simpliciuel leui in suo naturali loco quiescere.

¶ Sed contra illam opinionem uidetur. Nam si caelum mouetur a propria forma, naturaliter mouetur ergo si quiesce ret, quesceret uiolenter, quiescet aunt in renouatione mundi perpetuo & ita uiolentum esset perpetuum.

¶ Sed ad illud posset dici, quod illa quies in renouatione uniuersi erit ita naturalis caelo: sicunt nunc motus eius est sibi naturalis. Vnde eadem forma, quae non mouet propterindigentiam sui, potest successiue inclinari ad opposita propter mutationem ordinis rerum. Sicut graue naturaliter ascendit sursum propter reple tionem uacui. & etiam deorsum, si sub se esset uacuum. Caelum ergo mouetur non propter indigentiam sui, sed propter generationem, & corruptionem illorum inferiorum. Et ita propter conseruationem ordinis uniuersi, qui nunc consistit in generatione, & corruptioneinferiorum. Ideo si stante illo ordine quiesceret, quiesceret uiolenter; ininnouatione uero ordo ille mutabitur. Ideo & formae illius inclinatio; quae est semper ad conseruationem ordinis uniuersi; ideo tunc uiolenter moueretur: & naturaliter quiesceret, sicut exemplficatum est de graui, quod naturaliter inclinatur ad prohibendum uacuum, ubicunque fuerit supra, uel infra. Si fuerit supra, uiolenter quiesceret in loco naturali: & naturaliter ascenderet, cuius oppositum contingit: si non fuerit uacuum supra: sed in latere, uel infra. Et ita magis uidetur, quod caelum mouetur secundum naturam communem, quam secundum propriam. Non enim mouetur propter sui indigentiam, uel perfectionem aliquam per motum acquirendam: aut propter sui conseruationem. quia caelum esset eque perfectum, si quiesceret. Propter hoc enim mouentur cor pora ad sua loca naturalia; aut naturaliter fugiunt contraria. Sed celum mouetur propter conseruationem aliorum secundum ordinem uniuersi a deo constitutum ut dictum est: & hic est motus secundum naturam communem. Si quidem omnibus commune est conari ad conseruationem ordinis uniuersi.

¶ Vel potest dici, & redit in idem: quod in innouatione quiescet: quia deus non concurret actiue ad eius motum. Nec tamen quiescet uiolenter, quia omnis creatura secundum naturam inclinatur ad obe- diedum creatori. Sed sorte quies illa sic esset miraculosa; quia propter suspensionem diuinae inssuentiae, quae miraculosa uidetr.

¶ Sed est alia opinio conmunior, quod deus mouet caelum mediante intelligentia creata, siue angelo. Et hoc congruebat ordini, quo deus constituit uniuersa: de quo bea. Aug. sup Gen. ad litera dicit: quod deus sic i undum ordinauit, ut spiritum praeficeret omni corpori. Ideo sicut congruum erat angelos deputari ad ministerium hominum: sic & congruum fuit cos deputati ad motum, & regimen caelorum, cum in hoc etiam ministrant homini uia tori, & diuinae subseruiant maiestati.

¶ Secundum hanc positionem. lit et motus caelisit ab extrinseco scilicet intelligentia: non tamen ideo non est naturalis, quia ad hoc, quod motus sit naturalis, sufficit, quod passuim conferatuim, idest inclinatur ad huiusmodi motum. Nec in hoc forma caeli est imperfectior forma elementari; que habet uim motiuam; quia puenitur a nobiliori forma. Sicut uirtus uegetatiua in hemine non est impfectior ea, qua est in brito; licet non educat formam substantia lem animam scilicet intellectiuam: qua praeuenitur a nobiliori agente Deo.

¶ Et si diceres. Sic motus caeli non esset necessarius: quia intelligentia mouet libere, & contingenter. Potest dici, quod libere mouet: sed non contingenter quantum est ex parte sui: quia propter eius confirmationem non potest non mouere: sicut libere fruitur deo, non tamen contingenter. Veruntamen simpliciter loquendo non mouet necessario; sed contingenter; quia deus contingenter concurrit: quo non concurrente: intelligentia non moueret.

¶ Sed circa hoc posset quaeri. Vtrum deus immediate moueat prinium mobile, uel mediante creatura. Ad hoc dicendum, quod in omni operatione deus operatur intime, & imme diate: cum dei uoluntas sit prima, & sunma causa omnium specierum, & motur ut dicit Augu. iij. de trini c. v. & habitum est supra distin. j. q.ij. In aliquibus autem sic operatur, ut ipse sit tota causa, in aliquibus causat particulariter; & uirtututeni causandi communicat creaturae. Prima dicuntur mirabilia, secunda naturalia, & utraque quoad deum uoluntaria; ut uult sanctus sonauen. Loquendo ergo simpliciter de causa immediata; scilicet deo; non tantum primum mobile; sed cuncta mobilia immediate mouet. Sed loquendo de causa mouente totali, dicitur quod deus mouet primum mobile mediante uirture creata; quia motiuitas illa potest conuenire naturae creatae; quia finiti effectus. Et ideo ad declarationem diuinae bonitatis debet creaturae communicaris ita in primo mobili sicut in alijs: cum nulla sit ratio diuersitatis.

¶ Item immensitas diuinae poten tiae, sapientiae, & bonitatis hoc requirit; ut deus communicet uirturi creatae actum, quem illa natura nata est susci¬ pere. Actus autem, qui est mouere secundum locum quandocunque corpus: potest conuenire creaturae: ergo uidetur, quod deus nullum corpus moueat absque uirture creaturae. Hoc uidetur esse de intentione. Beatus Augu. iij. de trini. cap. dicentis. Quemadmodum corpora crassiora, & inferiora per subtiliora, & potentiora quodam ordine reguntur: ita omnia corpora per spiritum uitae rationalis. Q uero philo. uidet dicere. ij. caeli: quod primus motor mouet primum mobile. Verum est, tanquam causa finalis, uel efficiens partialis. Si aliud uoluit, auctoritas sua recipienda non est. Hic possent moueri dubia de figura caeli, ac depositionum differentijs. Sed quia parum conferunt; & in libro de caelo, & mundo sufficienter disputantur transeundum est.

¶ Vltimo dubitatur utrum celum per astra agat in haecinferiora. Dubium illud latissime extendi posset ad astrologicas superstitiones. De quibus illuminatissimus Ioan. Gerson libellum, quem trilogium astrologiae theologixare inscripsit, catholice, & utiliter edidit, ad quem remitto sectorem. Imitans tamen Sco. q.iij. huius distin. dico, quod caelum per stellas habet actionem in haec inferiora multiplicenIn elementa, mixta imperfecta, mixta inanimata, animata irrationalia.

¶ In elementa, & quoad generationem, ac alterationem, & quoad loci mutationem. Nam accedentibus sole, & astris calefactiuis ad Cenith. alicuius regionis, plus conuertitur de elementis inferioribus in superiora: & accedentibus astris frigidis effectiue plus conuertitur de superioribus in inferiora.

¶ De alteratione patet ad sensum. accedente sole aer calesit circa nos, recedente frigescit. Videtur tamen, quod totales species elementorum seruant eandem quantitatem; quia duui in una regione conuertitur multum aquae in aerem in opposita duametraliter multum aeris conuertitur in aquam. Nam dum hic sit alteratio ad calorem, in regione opposita sit ad frigiditatem; quia quan¬ tum astra accedunt ad nostrum Cenith: tantum recedunt ab opposito. Et per hoc saluatur, quod nec committitur uacuum, nec penetratio dimensionum.

¶ Habent etiam causalitatem quoad motum localem in elementis propinquis igne, & aere: & remotis scilicet aqua non terra; quae in medio mundi quiescit. Nam ignis, & pars superior aeris feruntur circulariter ad motum primi mobilis; ut pater de impressionibus ignitis, ut cometis. Etiam causant fluxum, & refluxum ma ris, quod specialiter attribuitur luna: quae dicitur habere dominium super humida. unde sunam sequitur tumor maris: specialiorem declarationem rescindo.

¶ Habent etiam causalitatem super mixta imperfecta: ut super impressiones nedum quoad generatione earum, sed etiam quoad motum localem: ut patet de cometa, & etiam exhalatio ne sicca, quaecleuatur. Eleuatur per calorem solis, & actionem stellarum. Vnde omnem diuersitatem, & motum huiusmodi impressionum, & tempestatum oportet reducere ad caelum & stellas. Et si dicis, si tempestates, & impressiones habent causam motuum caeli, & stellarum: cum illi sint regulares, & determinate, & necessarie: astrologi de his haberent certissime, & infallibiliter iudica re. Rndetur, quod de his certe iudicare nequeunt astre logi: & non sciunt pfecte qua litates, & uirtutes caelorum, & stellarum ad simoi effectus concurrentium, quas si scirent determinate iudicarent. Nam qulitas caeliin omnibus suis conbinationibus, motuum directionum, retrogradationum, aspectuum, nedum planetarum: sed etiam stellarumfirmamenti: quarum multo plures incogniti sunt, qua cogniti cum caeteris circu stantijs loge plus ab homibus ignoratu, quam sciatur. Denique posupposita mundi creatione, cuius duratio nondum. xooo. an norum compleuit; non potuit per calculationes astronomicas saltem quoad esse ctus huiusmodi haberi calculatio magni anni Platonis. Similiter aliarum constellationum, quae non poterant toties repeti; ut facerent experientiam certa, & naturalem detalibus effectibus consequentibus: quarum aliqui nunquam fuerunt; aliqui semel, uelbis. Et propter horum ignorantiam certa iudicia facere non possunt, etiam de naturalibus effectibus. Et si quandoque talium praesumptores quae dam uera dicunt: tamen multo plura falsa. unde manifestum est, quod uera: quae dicunt non arte: sed casuaut diabolica reuelatione dicunt.

¶ Et si dicis: multa uera dicunt Respondet Cancellarius: sed multo plura falsa. Et ideo uera, quae dicunt incerta sunt; & fallis plurimis permixta. Angeli uero, qui creduntur horum habere perfectam notitiam: & temporis, & impedimentorum, & caeterorum: possunt omnia dicta, & uentos, & tonitrua, fulgura, pluuias &c. certe quoad temporis magnitudinem locum, certas circumstantias praedicere.

¶ Habet etiam celum causalitatem super mixta imperfecta inanimata, ut metalla: quae in quibusdam regionibus generantur ex constellatione habente respectum ad illam regionem, cuius sola terra, quae est eiusdem rationis in omni bus, non est causa.

¶ Habet etiam causalitatem ad mixta animata, alterando corpora mixta ad complexionem, seu qualitatem conuententem, uel disconuenientem animae: tale corpus perficien te. sicut est uidere in arboribus: quae in hueme quasi moriuntur: in aestate reuiuiscunt, & ita similiter in sensitiuis. Nam organa sensuum sunt corpora mixta, quo alteraripossunt ad gradum conuententem, ueletiam disconuenientem sensui. Vnde & remittendo, & intendendo qua litates organi; possunt etiam actus sensitiui intendi, uel remitti. & una cum organo corrumpi, uellaluari. Et phoc occasionaliter habere causalitatem quodammodo ad intellectum, & eius actus quia non deordinatur sensus in actu suo. & per consequens deordinatur in tellectus in actibus suis, ut patet in phre neticis, & lunaticis, in quibus est imaginatio confusa. Et per hoc potest esse occalio deordinationis uoluntatis. Potest enim appetitum sensitiuum alte rare, ut magis inclinet ad hoc obiectum, quam ad aliquid. Et quia ut plurimum uoluntas in uiatore inclinatur ad illud, ad quod efficaciter inclinatur appetitus sensitiuus. Per hoc possunt astra inclinare uoluntatem; non tamen effectiue in ipso efficiendo actum uolendi; neque imponere necessitatem quouis modo; quia semper manet uoluntas libera persuam libertatem potens contrarie huiusmodi inclinationi. Nam & homo maximas uincit tentationes, nedum pergratiam; sed etiam per uoluntatis libertate. Vnde auarus ne exponat pecuniam; uincit tentationes carnalium uoluptatum in cibo, potu, uenereis, amore pecuniarum. Sic inclinationibus superbie: exponit enim se uilibus sucri amore, & periculis corporis contra naturalem timorem; & ita de aliis. Quia tamen perhuiusmodi constellatiores potest appetitus sensitiuus ad malum disponi; & plaerique homines sequuntur appetitum sensitiuum: secundum illud Gen.viij. Sensus, & cogitatio humani cordis in malum prona sunt ab adolescentia sua. Idec quandoque astrologi pronosticarent uera, si perfecte uirtutes stellarum noscerent. In quo; quia multiplici laborant ignorantia: patet quia fatuum est iudicium astrologorum dicentium: quod ex aliquibus constellationibus sequuntur bel la, & caetera, quae a solalibertate uoluntatis dependent: cum etiam in rebus naturalibus certa iudicia dare non possint quae tamen causaliter a caelo dependent: quanto minus in his, quae nihil commune habent cum caelo: sed tantum a uoluntatis libertate causantur. Hinc illud Prolemei. Homo sapiens dominabitur astris. dominabitur, inquam quantum ad actus rationis, quae inffuentijs astrorum subiecta non est. dominabitur etiam quantum ad effectus naturales, contra quos remedium adhibere potest. Sicut regulariter contra asperitatem hyemis prouidendo de calefacientibus; contra caumata, & pluuias prouidendo de domibus; & sic de alijs. Et tantum de hoc dubio, & tota quaestione.