Quaestio 11

CIrca secundum arguitur quod tempus non possit esse sine anima, quoniam numerus non est sine numerante, tempus autem secundum philosophum. iiii. Physi. est numerus mo tus: & non est numerans ipsum nisi anima concipiens prius & posterius in tempo re secundum prius & posterius in motu: vt vult philosophus ibidem. ergo &c.

CONtra est illud quod dicit philosophus in quarto physicorum. Tempus & motus Asimul sunt & non sunt: potentia & actum. sed motus habet esse fine anima. ergo &c.

CVM quaestio ista sit de esse temporis, oportet intelligere in principio quod esse debile valde habet & obs curum, quoniam vt dicit Rabi Moyses in libro suo secundo: res coniunguntur in tempore simul. & quod est accidens cohaerens motui: & veritas motus per se exigit vt non quiescat vllo modo. Et hoc est quod facit naturam temporis latere plures hominum: & nesciuerunt vtrum vere sit an non: sicut Galenus & alii sapientes. Vnde Plato non discernens esse temporis ab esse motus: posuit quod tempus esset motus caeli: & quod partes motus sunt partes temporis. quoniam multotiens aestimatur quod illud quod sequitur ipsam rem, sit ipsa res, vt dicit commentator super quartum physicorum. vbi philosophus istam opinionem Plato nis reprobat. Propter quod etiam philosophus tractans de tempore in quarto physicorum, in principio quae rit vtrum tempus sit de numero eorum quae sunt an non, & persuadet quod aut omnino non sit, aut vix & obscure. Si enim aspiciamus partes temporis: ex quibus tanquam totum continuum debet constitui: quae sunt praeteritum & futurum: cum non sint: illud. n. factum est: & sic non est: hoc autem futurum est, & sic nondum est: quod autem constituitur ex non entibus, impossibile est quod sit ens inquantum huiusmodi: secundum hoc ergo vt videtur tempus in rei veritate extra animam non est: nec est sine actione animae simul concipiente praeteritum & futurum ad instans fluens copulata: quid omnino pars temporis non est. Vnde secundum quod vult philosophus: cum non percipimus motu intelligentiae transmutationem aliquam currere a priori in posterius, non percipimus tempus esse: quemadmodum dormientes in Sardis tempus dormitionis suae non perceperunt: sed copulabant nunc pri mum quo dormire coeperunt, cum nunc posteriori quo euigilauerunt, & non perceperunt tempus intermedium: sed putabant quod vnum esset: quando dormire inceperunt: & quando surrexerunt: & remouebant totum tempus medium pro pter insensibilitatem. Et iterum siquis percipiat motum solummodo sentiendo motum in ratione motus secundum fluxum eius quod mouetur, & non secundum rationem defluxus a priori in posterius, non percipit tempus sed tunc solum tempus percipitur, cum motu animae percipimus distincte discursum motus venire a pri ori in posterius. Prius autem huiusmodi & posterius in quibus sic percipitur tempus: iam non sunt in re extra: vt dictum est: sed solum in animae perceptione. Idcirco Galenus & Augustinus non posuerunt esse temporis nisi in anima. scilicet in vicibus motuum animae circa conceptus partium motus: quarum vna iam praeteriit: alia nondum est. Quorum opinio videtur confirmari per hoc quod dicit philosophus. Si sint tenebrae, & nihil per corpus patiamur, motus autem in anima sit, simul videtur visio fieri: & tempus cognoscimus cum definimus motum prius & posterius determinantes: & tunc dicimus fieri tempus quando prioris & posterioris in motu sensum percipimus. Cum enim altera extrema a medio: & dicat anima duo: hoc qui dem prius: illud autem posterius: tunc dicimus tempus esse. determinato enim ipso nunc tempus vide tur. Quando enim tanquam vnum ipsum nunc sentimus, aut sicut idem prioris & posterioris alicuius, & non sint prius & posterius in motu non videtur tempus fieri, quia neque motus. propter quod tempus: vt dicit philosophus: non est ipse motus: sed id quod secundum numerum habet motus. Et concludit dubitationem quaestionis propositae dicens. Vtrum autem cum non sit anima, erit tempus vel non, dubitabit ali quis. & facit argumentum quod opponens adduxit dicens. Si autem nihil aliud aptum natum est numerarequam anima & animae intellectus, impossibile est esse tempus anima si non sit. Et est intentio Augu stini vt dictum est: quod tempus non est nisi in anima & nisi sit anima, & quod sequitur motum vt numerus & mensura eius: non eum qui est extra: sed eum qui est in conceptibus animae: vel de eo qui est extra: vel de quocumque alio. Difficultatem tamen in hoc bene percipit. Vnde dixit. xi. confessionum. Quid est tenpus: Quis hoc facile breuiterque explicabit: Quid autem familiarius & notius in loquendo commemora mus quam tempus: Quid est ergo tempus: Si nemo ex me quaerat: scio. Si quaerenti explicare velim, nescio Fidenter tamen dico scire me: quod si nihil praeteriret, non esset praeteritum tempus: & si nihil adueniret, non esset futurum tempus: & si nihil esset non esset praesens tempus. Duo ergo illa praeteritum & futurum quomodo sunt: quoniam & praeteritum iam non est, & futurum nondum est. Praesens autem si semper esset prae sens, & in praeteritum non transiret: iam non esset tempus, sed aeternitas. Si ergo praesens vt tempus sit, ideo sit quia in praeteritum transit: quomodo & hoc esse dicimus cui causa vt sit illa est quia non erit: vt scilicet non vere dicamus tempus esse, nisi quia tendit in non esse: Et respondet dicens. Sunt futura & praeterita. Volo scire vbi sunt, quod si non valeo: scio tamen vbicunque sint: non ibi ea futura esse aut praeterita sed praesentia. Nam si ibi futura sunt, nondum ibi sunt, si etiam ibi praeterita sunt: iam non ibi sunt. vbi cunque igitur sunt quaecunque sunt, non sunt nisi praesentia. Et est responsio Augustini quod sunt: sed non nisi in anima concipiente, non autem in re extra. vnde dicit capitulo. xxi. Quid autem nunc liquet & cla ret, nec futura sunt nec praeterita. Nec proprie dicitur, tria tempora sunt: praesens de praeteritis: prae sens de futuris: praesens de praesentibus. sunt enim haec in anima quaedam: & alibi ea non video, praesens de praeteritis memoria, praesens de praesentibus contuitus, praesens de futuris expectatio. Si haec permittuntur dicere, tria tempora video fateor: quia tria sunt praesens, praeteritum, & futurum. xxvi. capitulo. Confiteor ignorare me adhuc quid sit tempus. xxvii. Visumque mihi est nihil aliud esse tempus quam distinctionis: sed cuius rei nescio. xxviii. Et mirum si non ipsius animi non metior futurum: quia non dum est: non praesens: quia nullo spatio tenditur: non praeteritum, quia iam non est, & metimur tamen tempora. Non ergo ipsa quae iam non sunt: sed aliquid in memoria mea metior quod infixum manet affectione quam res praetereuntes faciunt: et cum illae praetereunt manet ipsa. ergo ipsa tempora sunt aut non metior tempora. Sed quomodo minuitur aut consumitur futurum quod nondum est: aut quomodo crescit praeteritum quod iam non est: nisi quia in animo tria sunt: nam & expectat & atten dit & meminit: vt illud quod expectat per id quod attendit transeat in id quid meminit. Quis neget futura nondum esse: sed tamen iam est & in animo expectatio futurorum. Et quis negat praeterita iam non esse: sed tamen adhuc est in animo memoria praeteritorum. Et quis negat praesens tempus carere spatio: quia in puncto praeteriit: sed tamen perdurat attentio per quam pergat abesse quod aderit. Non igitur longum tempus futurum quod nondum est: sed longum futurum longa expectatio futuri est: neque longum praeteritum tempus quod non est: sed longum praeteritum longa memoria prae teriti est. Ecce plane quid de proposita quaestione sensit Augustinus videlicet quod non esset nisi in anima: & nihil aliud quam affectio seu conceptus transitus rerum pertranseuntium, manens in anima: vt quod tempus futurum nihil aliud sit quam conceptus secundum expectationem praetereundi: Praeteritum nihil aliud quam conceptus secundum recordationem iam pertransiti. Praesens vero nihil aliud quam conceptus secundum attentionem iam praetereuntis. Et secundum tales conceptus dicitur secundum ipsum tempus longum tempus vel breue: non secundum aliquid quid est extra. Verbi gratia. sicut dicit: dicturus sum canticum quod noui: antequam incipiam, in totum expecta rio mea tendit: cum coepero, quantum ex illo in praeteritum decerpsero tendit in memoriam quod dixi: & in expectationem quod dicturus sum. Praesens cum adest, adest attentio per quam traiicitur quod erat futurum, vt fiat praeteritum, quod quanto magis agitur, tanto abbreuiatur expectatio, & prlongatur memoria, donec tota expectatio consummatur. Et cum tota transierit in memoria, finita est actio. Et quod in toto cantico, hoc in singulis particulis fit eius: haec in actione longior est: haec in tota vita hominis: haec in toto saeculo filiorum hominium. & sic secundum Augustinus non nisi eo quod est in anima metimur id quod est extra: & non nisi secundum esse quod habet in anima.

SED quid est: nunquid sentiendum est quod secundum veritatem tempus non nisi in anima est: Si enim in anima, neque vllus intellectus comprehenderet motus fluxum, & secundum partes suas de non esse per esse medium fluerent in non esse iterum: & sic pars transiret post partem: quaedam citius, quaedam tardius: numquid in re ipsa secundum se esset modus durationis suae in esse saltem subitaneus eo quod nihil est in toto motu nisi transitio subita: vt hic saltem sit ponere instans in ipsa re transeunte inquantum transit: aut si instans non meretur dici aliquid: quia non manet: similiter neque ipse transitus: quia similiter non manet: & per consequens negabitur quod non sit motus omnino in rebus, contra clarum iudicium sensus non decepti: Reuera necesse est ponere instans siue praesens esse in natura rei extra animam, si transitum vel translationem aliquam ponamus extra animam: quia instans necessario sequitur id quod transfertur inquantum transfertur: vt vult philosophus. Et si concedatur nunc instans esse in rebus extra animam quantum cunque debiliter: sicut ponimus motum esse in rebus propter successionem continuam transituum vni us post alterum: consimiliter necesse habemus ponere & in ipso motu tempus esse: quia tempus sequitur motum ex successione instantium mensurantium transitus succedentes qui causant motum: sicut ipsum instans sequitur transitum ipsum. Nec plus possunt concludere persuasiones Augustini ad probandum tempus non esse in rebus sed solum in anima, quam motum, quia non alium modum essendi ha bet motus quam tempus: sicut patet inspicienti: quia quod de motu in praeterito acceptum est non est, sicut neque tempus praeteritum: & quod de motu futurum est, nondum est, sicut neque tempus futurum: & quod de motu in praesenti est, motus non est: sed in solo transitu est: sicut est de instanti. Super hoc enim Augustinus fundat omnem suam persuasionem. Salua ergo reuerentia beati Augustini, non omnino negandum est tempus esse extra animam. Sed nunquid omnino & perfectum suum esse habet in rebus, & nullo modo in anima: sicut habet verus motus esse in rebus extra, & nullo modo in anima, nisi per suam similitudinem sicut res aliae: Et videretur alicui dicendum quod sic: si tempus in suo esse perfecte sequitur esse motus: vt sicut motus totum esse suum habet omnino extra animam in rebus motis: & non habet esse in anima nisi per suam speciem tanquam in cognoscente: sic neque tempus habet esse in anima, nisi sicut in cognoscente per suam speciem: sed secundum rei veritatem in motu extra existente in re. Sed non est ita. Dicit. eno commentator super cap. de tem pore. quod tempus est de numero entium, quorum actus completur per animam, & entibus latentibus. quae si anima non esset, non essent nisi in potentia: vt iam patebit. His visis dicendum ad quaestionem: quod tempus quodammo habet esse sine anima in re extra: & quodammo in anima, de non sine anima. in quo residet sententia philosophi circa esse temporis. Quid ex presse patet ex eo quod dicit ante finem capituli de tempore. Dignum inquit consideratione est: & quo modo se habeat ad animam, & propter quid in omni videtur esse tempus, & in terra, & in mari, & in caelo. Per hoc ergo quod di cit. Et propter quid &c. expresse insinuat quod per motum habet esse in rebus extra. & hoc est quod subiungit respondendo ad illud propter quid, dicens. Aut quia tempus quaedam passio est: motu scilicet hic: aut mouentur omnia: tempus autem & motus simul secundum actum & potentiam sunt. Per id autem quod dicit, Quo modo se habeat ad animam, innuit philosophus quod quodammodo habet esse in anima, quod explicat satis, cum statim adducit ar gumentum probans quod tempus non est sine anima: quia tempus est numerus motus. Numerus autem non est sine numerante: quod non est nisi anima. Sed quomodo tempus habeat esse vt cumque, satis difficile est videre & obscurum: & necesse est ad hoc declarandum videre quid sit tempus re & definitione. In eis enim quorum obscurum est esse, quale est esse temporis, vt dictum est, prius oportet scire quid sit: quam an sit, & quomodo sit vt vult commentator supe capitulum de Vacuo. Cum autem quaeritur, quid sit tempus oportet incipere quid sit motus: vt dicit philosophus in cap. de Tempore. De motu autem clarum quod nihil aliud est quam successio quae dam translationis ipsius mobilis a priori in posterius eius secundum quod mouetur. cuius quidem motus nihil est in actum, nisi simplex mutatio, & per eam totus motus vt iam dicetur. Qua quidem mutatione id quod mouetur motu locali in qua est apertior ratio motus, mobile semper super sibi aequale in spatio translatum est: vt habetur in sexto Physicorum. In hac autem translatione quae motus est: tria est considerare. Primo eius continuationem qua non cessat fluxus eius, nec sistit, aut deficit. Secundo id quod de ea acceptum est, vt distinctum ab eo quod accipiendum, & vtrunque secundum se indistinctum ab eo quod de ipsa instat in praesenti. Tertio est considerare in ea vtrunque illorum: vt continuata secundum rem ad id quod instat de ea, & vt distincta secundum rationem prioris & posterioris. Primo modo consideratur vt continuum. Secundo modo vt discretum quid. Tertio vero modo vt discretum in continuo. Primo modo translatio illa quae motus est tantum, habet esse in re mota: quia esset in ea, etsi anima non esset apprehendens eam. Secundo modo habet esse in conceptione animae tantum: quia discretiopartium motus a termino medio continuante non est in re extra: sed eam solum format men tis conceptus. Tertio modo partim est in re, partim est in anima. inquantum enim habet rationem continui est in re: inquantum videtur de ratione discreti: in anima. Cum igitur secundum veridicam determinationem philosophi tempus sequitur motum: vt passio quaedam eius: potest ergo tempus considerari: vt sequitur motum secundum primam eius considerationem, vel secundum secundam, vel secundum tertiam. Si vt se cundum primam: sic tempus solummo habet rationem continui sicut & motus, & est solummodo in re quae mouetur per ipsum motum, & non in anima: nisi forte sicut in cognoscente per suam similitudinis: sicut & ipse motus, & ipsum mobile, & caetera cognita ab ipsa. Et de isto modo essendi dicit philosophus, quod tempus est in terra, & in mari, & in caelo: vt dictum est. & sic processit secundum obiectum, quod tempus potest esse fine anima: quia & motus. Si vero consideratur tempus vt sequitur motum secundum aliam considerationem eius: sic tempus solummodo habet esse in anima: & non in re extra: quia quod praeteriit, vt praecisum ab instanti praesenti & non copulatum ei, omnino in re non est, & ideo esse quod habet in conceptu mentis habet. & similiter quod futurum est: quia nondum est. Et secundum hanc considerationem temporis procedit quaedam argumentatio philosophi: qua probat quod tempus non est: quia partes eius, praeteritum scilicet & futurum non sunt, & ex non entibus non constituitur ens. Talem considerationem de tempore habuit beatus Au gustinus: & ideo partes temporis quas philosophous secundum primam considerationem ponit habere esse ex copulatione seu continuatione ad instans indiuisibile praesens: licet illud semper sit aliud & aliud & partes eius succedunt: & semper sunt aliae & aliae: aliud enim esse non requirunt successiua: Augustinus secun dum istam considerationem ponit solummodo esse ex hoc quod sunt in anima: in cuius recordatione perma nent. Et similiter est de esse instantis, quod non aliter habet esse quam sic: vt statim transeat in non esse. Et secundum eandem considerationem Augustinus dicit quod de praeterito non dicimus longum vel breue: nisi secundum esse quod habet in anima: sed solum dicimus quod fuit longum vel breue secundum esse quod habet in rebus extra: & si militer de futuro solum quod erit longum vel breue: cum philosophous dicat quod longum & breue dicitur in vtroque propter distantiam maiorem vel minorem ad instans indiuisibile cui copulatur: secundum quod dicimus tempus quod fluxit a diluuio esse longum: & similiter quod fluet vsque in finem mundi. Et breue dicimus id quod fluxit a mane vsque in vesperam: & similiter quod fluet a vespera vsque in noctem. prius enim in tempore & posterius est secundum ad ipsum nunc distantiam: ipsum autem nunc terminus praeteriti & futuri est. Quare quoniam ipsa nunc in tempore sunt, & prius & posterius in tempore erunt. in quo enim est ipsum nunc, & ipsius nunc distantia. Contrario autem dicitur prius & secundum praeteritum tempus & secundum futurum. In praeterito enim prius dicimus quid longius est ab ipso nunc, posterius autem quod propius est: in futuro autem prius quod propius est: posterius autem quod procul. Et iterum cum quaeritur: si tantum praesens est quomodo illa duo praeteritum. scilicet & futurum sunt, Aug. respondet in anima. Philosophus autem dicit quod in rebus ex conti nuatione illorum ad praesens quod instat. Nota ergo, quod secundum primam considerationem temporis philosophus in telligit praeteritum & futurum: qui ponit esse in rebus esse imperfecta quaedam & in sua praeteritione: in qua restat aliquid praetereundum: & similiter in sua futuritione: in qua semper restat aliquid accidendum. Augustinus autem intelligit ipsa vt iam omnino perfecta secundum sua instantia terminantia ipsa in sua praeteritio ne, & in sua futuritione. Quibus consideratis patere potest inspicienti tota determinatio Augustini pro lixa in vndecimo confessionum. Et reuera quid dicit, secundum considerationem suam verum est. Si enim prae teritum & futurum considerentur vt instantia inter sua instantia iam omnino praeterita & futura: verum est quod non sunt nisi in anima, & non sine anima. Sed illa eius consideratio multum insufficienter respexit naturam temporis in praeterito & futuro, includendo ipsa inter instantia praeterita & futura & non copulando ad instans praesens: sicut in sua consideratione copulauit ea Aristoteles: & valde bene. lpsum. n. nunc est tota substantia temporis in quo consistit totum esse temporis: quod per suum fluxum secundum aliud & aliud esse causat vnum tempus continuum compositum ex praeterito & futuro ab initio mundi vsque in finem suum. Si vero consideretur tempus secundum eius tertiam considerationem: vt scili cet habet partium suarum praeteriti & futuri continuationem secundum rem ad praesens nunc: & cum hoc vt distincta secundum rationem prioris & posterioris respectu instantis medii continuantis: sic com sideratur secundum perfectam rationem essentiae eius. Ratio enim successionis formaliter consistit in ra tione prioris & posterioris: non in ratione continuationis: quia illa conuenit permanentibus: vt quantitatibus positionem habentibus. Tam ergo ratio motus quam ratio temporis: inquantum ratio essendi eorum, tantum consistit in continuatione quadam iuxta primam considerationem: nec est perfecta ratio ipsorum: sed est quasi in potentia ad perfectionem: quae consistit in distinctione secundum prius & posterius secun dum istam tertiam considerationem. Quae quidem ratio continuationis eorum licet sit in re extra, & sequitur naturam motus in tempore, vt motus ipse realiter habet esse in mobili continue translato: ratio tamen distinctionis partium talis continui secundum prius & posterius non habetur ex natura rei, sed potius ex conceptu mentis. Et ideo secundum hanc rationem formalem & perfectiuam: tempus habet esse in anima solum, tamquam mensura & numerus motus. secundum prius & posterius: secundum quod definit tempus philosophus. Tempus ergo secundum esse quasi matiale & in radice instantis, habet esse in rebus extra. sed secundum suum esse formale & completiuum secundum partes prioris & posterioris habet esse in anima. & haec, vt supra dictum est, natura est successiuorumquod scilicet pertin habent esse in rebus: partin vero in anima. Quod non est inconueniens, cum videmus quod vel siue fora vniversalis in rebus est in potentia a quibus abstrahitur: & completiue in anima. Sic ergo tempus secundum esse verum sed ipfectum & in potentia habet esse in rebus, vt procedit secundum argumentum. Secundum autem esse verum & per fectum, in anima: secundum quod iam expositum est iuxta determinationem philosophi. Sed esse fictum & non verum habet in anima secundum considerationem Augustini: quale haberet etsi omnino tempus non esset, neque instans: & caelum staret nec aliquid moueretur: sed solum recordatio eius in anima maneret.