Quaestio 5

CIrca Secundum arguitur: quod voluntas non moueat seipsam: quia cum ipsa sit simplex, vna, & eadem: tunc idem respectu eiusdem esset simul actum & potentia: quia mouens in eo quod mouens, in actu est respectu moti: & motum in potentia est respectu mouentis. Illud autem est impossibile: quia actus & potentia sunt contraria circa idem quae sese non compatiuntur.

CONtra. graue quod materiale quid E est mouet seipsum cessante generante & non existente prohibente: & similiter animalia in motu progressiuo. ergo multo fortius voluntas quae est quid immateriale.

HIC oportet considerare sex habentia se per ordinem secundum rationem mouendi: quae l secundum ordinem suum, maiorem & minorem differentiam habent inter mouens & motum. In primo enim minus differunt quam in secundo: & sic deinceps. & hoc largissime accipiendo motum ad motum secundum rem & propriissime dictum: & ad motum secundum rationem et impropriissime dictum. Et vniuersaliter verum est in omnibus mouentibus & moris: quod virtus & ratio mouentis & moti necessario sunt contrariae: quia vt procedit prima obiectio, virtus & ratio mouentis est ex dispositione perfectionis qua est in actum, & fluit in aliud: virtus autem moti est ex dispositione imperfectionis qua est in potentia: & recipit ad suam perfectionem aliquid ab alio. Et ideo vni uersaliter mouens nullo modo motus, cuiusmodi est deus: & vniuersaliter motum nullo modo mouens, cuiusmodi est prima materia, summe distant secundum essentiam: quia deus est pure actus & summe perfectus: materia vero est pura potentia, & de summe imperfecta. Illa autem sex quae dicto mo do se habent per ordinem secundum rationem mouendi, sunt ista. Primum est voluntas diuina in volendo. Secundum est voluntas creata in volendo: de qua est quaestio: & propter quam ad maiorem declarationem eius de aliis sermonem inducimus. Tertium est intellectus creatus in intelligendo. Quartum est gra ue aut leue in mouendo seipsum: de quo procedit secunda obiectio. Quintum est animal in mouendo seipsum motu progressiuo. Sextum est generans in mouendo aliud extra se separatum ad alicuius generationem. Primum istorum mouet seipsum in volendo siue ad actum volendi. Et non differunt voluntas vt mouens & mota nisi secundum rationem tantum: sicut & ipsa volitio secundum rationem tantum differt ab eisdem. Vnde & largissime loquendo: & nomen extendendo: velle siue actus volendi dei motio, siue motus quidam secundum rationem dicitur in diuina voluntate: & secundum rationem voluntas ipsa inquantum mo uens, est quasi perfectum & in actum: & inquantum quasi motum est quasi imperfectum et in potentia: et ipsa volitio est quasi motio et actio existentis quasi in potentia. Ita quod dicere quod secundum quod est quasi in potentia sit mouens seipsum, hoc est impossibile, sed solum secundum quod est in actu mouet seipsum secundum quod est in potentia. Caetera vero mouentia et mota secundum quod ordine naturae magis recedunt ab ipso, maiorem habent et minorem differentiam inter mouens et motum. Vnde vltimum mouens et motum in sexto gradu mouens et motum differentiam habent inter se secundum substantiam et essentiam, et distant loco et magnitudine: cum mouentia & mota in aliis gradibus intermediis non penitus differant secundum substantiam aut secundum locum. Vnde in quinto gradu vbi animal mouet seipsum motu progressi uo: mouens & motum partim differunt secundum substantiam, & partim non: & partim distant loco & partim non. Et incipiendo a summo, philosophus in tertio de anima determinat quod primum mouens secundum locum non est potentia vegetatiua: quia ipsi non respondent organa progressionis in plam tis, neque intellectiua speculatiua: quia non speculatur agibilia propter quae est motus: neque intelligen tia practica, secundum quod determinat. Et secundum quod ibi expressius dicit Themistius, practicus intellectus non est dominus motus: quia saepe meditatur dignum fuga: puta terraemotum aut bestiam: & saltat cor: tamen manet in loco animal: & delectabile aliquod particula corporis sentit: quiescit tamen totum animal. tamquam alio existente domino eius quid est moueri. At vero neque concupiscentia motus domina est: neque ira. Com tinentes enim irati concupiscentes quiescunt. Et concludendo determinat quod haec duo mouent appetitus & in tellectus practicus: sed intellectus non mouet nisi quia appetitus mouet. Vnde in motu animalium progressiuo mouens est anima bruti secundum appetitum sensitiuum: animal vero quod est homo inquantum homo secundum appetitum rationalem qui dicitur voluntas. Totum autem compositum est motum. Sed quia animal non mouetur nisi organice oportet quod sit organum aliquod quo anima secundum appetitum vtitur ad motum: in quo ponendum est id quod appetit vt mouens est. Vnde dicit Auer. Corpus mouetur a primo instrumento: ita quod primum instrumentum quod mouet, & quid est subiectum animae desideratiuae, est in corpore animalis in vno loco: a quo expelluntur partes quaedam: & ad quem attrahuntur partes aliae: & cum hoc oportet quod in illo sit idem aliquid quod principium & finis motus esse possit. Omnis enim motus compositus ex attra ctione & expulsione necesse est vt principium a quo sit expulsio sit finis ad quem est attractio: sicut motus gvratiuus. Quoniam autem motus animalis compositus est ex attractione & expulsione manifestum est, quoniam quando pars dextra mouetur a nobis, & sustentati sumus super sinistram: tunc quae dam partes illius partis erunt expulsae ad anterius vt anteriores: & quaedam attractae, vt quae sunt posteriores. & attractio & expulsio earum non est in rectitudine: sed secundum lineas magis curuas quam rectas: et ideo assimilatur gyro. Et ista pars quiescens est per motum attractionis finis: & per mo tum expulsionis principium. Et ideo necesse est ibi esse gibbum: ita quod signum medium in gibbo sit qui escens: a quo erit principium expulsionis: & in quod erit finis attractionis: & concauum sit motum tam a dextris quam a sinistris. Et sunt principium & finis in hoc motu diuersa definitione: magnitudine autem idem, sicut centrum. & quid tale est in animali, est cor.

AD cuius ampliorem intellectum: quia Auer. non viderat dicta Aristotelis in libris de motu progressiuo: & de causis motus animalium: quia non habuit eos translatos vt dicit in passu isto: Sciendum quod in omni motu animalis ex se, generale est id quod mouetur & mouet ex se habere aliquid fixum immobile in quo figitur & sustentatur: & hoc tam intra se quam extra se. De eo enim quod tale debet esse intra se, dicit philosophous de causis motus ani malium in principio. Omnis motus animalium oportet si moueatur aliqua particula, quiescere aliquam Et propter hoc iuncturae in animalibus sunt: quemadmodum enim centro vtuntur iuncturis: & sit tota pars in qua est iunctura, & vna & duae, & recta & curuata: permutatis potentia & actu propter iun cturam: quid autem in iuncturis potentia & actum, sunt aliquando quidem vnum, aliquando autem diuiditur. Sed semper principium primum inquantum principium quiescit mota particula quae de subtus, vt puta brachio quidem moto cubitus: toto autem membro humerus, tibia quidem genu, toto autem scaleo verte brum. Et infra. Quare si animal esset brachium: hic vtique esset principium animae mouentis. & infra. Semper autem necesse est in medio esse amborum principium animae mouentis. amborum enim extremorum medium vlti mumn. De eo vero quid tale debet esse extra se: dicit ibidem inter iam dicta. Quia quidem igitur vnumquodque in seipso aliquid oportet habere quiescens, vnde principium eius quid mouetur, erit manifestum: sed omnis qui in ipso quies insufficiens si non sit aliquid extra simpliciter quiescens & immobile. Quemadmodum enim in ipso oportet aliquid immobile esse si futurum sit moueri: sic adhuc magis extra animal oportet esse immobile: ad quod appulsum mouetur quod mouetur. Si enim cadit semper puta muribus qui in arena progrediuntur: non procedit ipsum animal: si non terra maneat neque volatio aut natatio: si non mare aut aer sistat. Et vt dicit de motu progressiuo animalium, semper permutatur quod mouetur firmatum ad suppositum ipsi. Propter quid siue subtus feratur hoc velocius quam vt firmari queat quod facit in ipso motum: siue totaliter: neque vnam habet resistentiam his quae mouentur: nihil in ipso potest mouere seipsum. Et vt dicit de causis motus animalium necessarium autem & hoc alterum esse a moto & totum a toto: et partem nullam esse eius quod mouetur. & infra. Talia omnino necesse & in ipsis habere quiescens & extra ad quod propulsentur. Quae vt dicit ibidem, non solum necessaria sunt in motis ex se secundum locum: sed in motis secundum inspirationem & respirationem: et aliis motibus ex se. Ad sciendum autem specialiter modum motus progressiui animalium: qui tactus est in argumento: dicit in de motu progressiuo. Semper quod mouetur duabus vtitur organicis partibus quibus facit motum. & hoc distinctis in eodem secundum dextrum & sinistrum. secundum quod post pauca subdit dicens. Vnum corporis secundum locum mutationis principium natura: hoc quidem dextrum. Oppositum autem quod natum est sequi, sinistrum. Et vt dicit de motibus animalium, amborum necesse est in medio esse principium animae mouentis, sed mouens ambo necesse est vnum esse. Hoc autem est anima: alterum existens a magnitudine tali: his quidem in corde: his autem in proportionali. Et secundum quod determinat in tertio de anima, hic oportet quatuor considerare per ordinem se habentia. Quorum primum est mouens non motum: quod est bonum appetibile cognitum. Secundum est mouens motum: sed alio motu quam mouet: quod est vis animae appetitiua mota ab appetibili cognito, motu alterationis duplicis. & hoc tam in appetitu rationali: quam sensitiuo. Bonum enim appetibile & malum fugibile alterando causant sensus, phantasias, & intellectus. Phantasiae autem & intellectus habentes virtutes rerum ingerunt passiones potentiis appetitiuis. Phantasiae enim appetitiuas virtutes sensitiuas secundum calidum & frigidum in suis organis alte rant primo: & statim atque continuo alterant eas motu appetitus: vt de non appetente fiat appetens: cumque appetitus sensitiuus sic motus fuerit motu alterationis duplicis, statim impetuose mouet membrum organicum motu locali duplici, attractionis & expulsionis, vt iam videbitur: tanquam id quid mouet alia motu consimili. Secundum enim quod dicit philosophus ante finem de motibus animalium: alterato propter sensum loco qui circa principium, aut permutato secundum caliditatem & frigiditatem: aut secundum aliquam aliam talem passionem: cum fiat alteratio circa cor: habitae simul per mutantur extensae & conductae partes: vt ex necessitate propter hoc fiat motus in animalibus. & multam facit corporis differentiam in ruboribus & palloribus & timoribus & tremoribus & his contrariis. Intellectus autem operabili cognito alterat passione quadam spiritualis affectionis voluntatem, vt iam infra videbitur: ad quam sequitur alteratio secundum appetitum quando de non volente fit volens: & tunc imperio suo mouet organa motu locali: quemadmodum mouet appetitus sensitiuus vt dictum est. Vnde tertium est mouens motum & eodem motu mouens quo mouet scilicet motu locali. & est membrum quod est organum virtutis appetitiuae & motiuae in corde vel in proportionali: quid secundum quod iam dicetur mouetur a vi appetitiua animae attractione & expulsione: & motum mouet alias partes habitas & consequenter se habentes ad se: sed vicissim tali motu mo do existente in dextra parte modo in finistra: & non simul in vtraque, quia vna mota necesse est alteram quiescere, vt dictum est: & iam amplius declarabitur. Quartum vero est motum non mouens & sunt partes habitae & membra animalis exteriora. Alio tamen & alio modo mouetur organum il lud secundum partes, dextram scilicet & sinistram, a vi appetitiua attractione & expulsione, quam ab ipso eodem motu mouentur partes habitae vt iam dicetur. Praedicta autem quatuor, philosophous in fine tertii de anima, reducit ad tria dicens sic. Et primum quidem mouens depellit & non depel litur: vltimum autem solum depellitur non depellens: medium autem vtraque: multa autem media. & sic mouens & motum reducit ad vnum. Multum tamen ad propositum valet videre distin ctionem eorum secundum differentem modum mouendi: vt iam patebit. Et sic vt dicit ibi Commentator, motio in talibus componitur ex tribus: scilicet primo motore: medio & postremo moto. Medium autem potest esse vnum & plus vno. lllud autem organum de quo iam habitus est sermo, est circa principium quod est medium cordis vel proportionalis: in quo principaliter est vis ani mae appetitiua & motiua: vt in signo indiuisibili quid ambitur ab ipso organo secundum partes suas distinctas penes dextrum & sinistrum, ante & retro, superius & inferius. Principaliter tamen penes dextrum & sinistrum. Et est ipsum organum totum potentia quidem vnum: operatione autem duo: quia altero quiescente in eo puta sinistro alterum mouetur puta dextrum: sed hoc vi cissim: secundum quod hac omnia colliguntur sparsim extra de motibus animalium: quae omisit decla randa in libro de anima: promittendo ibidem horum declarationem in hoc libello. Et licet vt dictum est vicissim altero dictorum quiescente alterum mouetur: neutrum tamen eorum ab altero mouetur: sed ambo a tertio immobili quod est anima, quia vt dicitur. viii. Physico. non contin git ipsum seipsum mouere sic quod vtraque pars moueatur ab vtraque: ita quod sit motus reciprocus. Et vt dicit ante finem de motibus animalium: loquens de dextro & sinistro: & in organo dicto contra riis mouentur: vt non sit in quiescendo super dextrum moueri sinistrum: neque in eo quid habet illud. Semper autem in superiori amborum principium: & necesse in medio esse principium animae mouentis. amborum enim extremorum medium vltimum. Et sicut hoc medium est principium motus inter dex trum & sinistrum: similiter & inter partes secundum alias differentias positionis. vnde continuo subdit. Similiter autem ha- bet & ad alios motus hoc, & ad eos qui desursum & deorsum: puta eos qui a capitem, ad eos qui a spina. Nullo igitur modo est hic motus reciprocus existens medium quod est terminus communis amborum nisi quo ad hoc, quod vt dictum est, medium illud est terminus vtriusque existens in vtroque, & mouens vtrumque sed dextrum vt quiescit in sinistro: & sinistrum vt quiescit in dextro: secundum quod iam decla rabitur: vt secundum hoc quoquo modo dextrum possit dici moueri a finistro & econuerso. Vnde quia istae partes habent moueri & quiescere vicissim ab anima: & per illas aliae partes animalis exteriores: ideo dicit circa finem de motibus animalium: quod necesse est illud organum non esse punctum: sed magnitudinem aliquam: & hoc diuisam in dextrum & sinistrum: vt secundum hoc in animali secundum: omnem motum quo mouetur ex se: intelligamus ista tria. Primo signum vnum indiuisibile in medio dicti organi inter sex differentias positionis: quae sunt dextrum, sinistrum, ante, retro, sursum, deorsum. licet principaliter inter dextrum & sinistrum: secundum quae principaliter illud organum distinguitur. dicente philosopho in de motu progressiuo. Oportet esse commune secundum quod continua haec sunt ad inuicem: & hic existere principium motus vtrarumque partium: similiter & stationis secundum eam quae dictarum partium copulationem. Dico autem dextrorum & finistrorum, & eorum quae superius & inferius, quae posterius & anterius: quod signum necessario est quiescens: quia in omnibus permutationibus fieri oportet inflexionem & rectificationem: & principium esse & finem: vt propterea modicus motus in sensibili parte circa illud medium, siue secundum alterationem, siue secundum locum, secundum modum magnitudinis suae multum & magnum motum facit in caeteris partibus corporis. quoniam vt dicit de causis motus, modica permutatio facta in principio multas & magnas facit differentias deinceps: veluti gubernaculo secundum aliquid modicum transposito magna prorae sit transpositio. Secundo vero intelligimus partes organi quae sunt propinquae signo & circunstantes illud per continuationem ad ipsum: quae principaliter intelliguntur ad propositum esse dextra & sinistra: quarum quaelibet habet in se ante & retro, sursum & deorsum. Tertio vero hic intelligimus caeteras partes habitas in animali tam interiores quam exteriores circunstantes illud organum: quae simul mouentur moto organo. & hoc mo tu magno ad motum paruum in organo: & tanto maiore quanto partes sunt exteriores, & magis remotae a medio & ab organo. quemadmodum in corpore orbiculari moto motu reuolutionis maxi mum habent motum & velocissimum partes quae sunt extra in superficie: minimum vero & tardissimum partes quae circa centrum. Quemadmodum etiam si vnico motu simul moueantur rotae minor rota in maiori. minor enim rota vt dicit philosophus, quasi centrum est maioris. Et non solum in hoc diffe runt motus organi: & partium habitarum: quia tunc non esset essentialis distinctio in motu ani malis inter organum illud & caeteras partes: vt organum dicatur mouens & motum: caeterae autem par tes motae tantum: sed differunt in modo tractus & pulsus, qui sunt principia motus localis. In partibus enim dextris & sinistris dupliciter fiunt tractio et pulsio: et hoc principaliter: sed eisdem modis etiam in aliis secundum alias differentias positionum. Vno modo in partibus organi: Alio modo in per tibus habitis. Vno enim modo est tractio partis per eius contractionem et abbreuiationem, quemadmodum videmus in animali quod vocatur intestinum terrae: quod cum partes anteriores aut posteriores contrahit ad medium corporis sui extensi secundum longum: rugescit pars contracta: & contracta siue retra cta breuior facta est. Alio vero modo est tractio partis absque eius contractione et abbreuiatione: quem admodum siquis in curuando genu attrahat sibi tibiam. ex hoc enim tibia nec contrahitur necru gescit aut breuior fit. Similiter vno modo est pulsio partis eius per extensionem et prolongationem quemadmodum videmus in intestino terrae: quod partem quam primo contrahit attrahendo, deinde in suo progressu extendit quasi extra se pellendo. Alio vero modo est pulsio partis absque eius extensio ne et prolongatione: quemadmodum siquis genu incuruatum rectificet: et per hoc pellat a se tibiam: ex hoc tibia in se non sit magis extensa, nec longior. Primis modis tractus et pulsus fiunt in partibus dextris et sinistris organi: quae propinquae sunt dicto principio. dicente philosopho in fine de mo tibus animalium. Propter hoc et spiritus complantatus hic videtur existens naturaliter ad hoc quod sit motus et exhibeat virtutem. opera autem motus pulsio et tractio. quare oportet organum au geri posse et abbreuiari. Talis autem est spiritus natura qua vtitur anima sicut inftrumento in mo uendo organum illud. Aliis autem modis tractus et pulsus fiunt in partibus habitis: ita quod in partibus organi fiunt tractus et pulsus sicut in sentiente et animato: anima scilicet vt est in vna parte: attrahente sibi aliam: licet principaliter attrahit vt est in signo medio quiescens, propter quid organum hoc est mouens motum: non tamen quia per ipsam mouentur partes habitae: sed quia per vnam alia, quemadmodum contingit in motu partium intestini terrae. Hic dicit ante finem de causis motus. Et rationabiliter accidit. Etenim sensiti uum hoc dicimus esse: quaere alterato propter sensum &c. vt iam supra. In partibus vero habitis fiunt tractus & pulsus non sicut in sentiente sed sicut in animato nihil operante ad motum: quemadmodum manus tenens baculum attracta attrahit simul & baculum: nec est differentia in hoc: propter quod pars habi ta est mota non mouens. Hinc dicit philosophus parum ante verbum iam dictum. Quoniam autem conuenit & ad manum habere aliquid inanimatorum: puta si moueat baculum: manifestum quia non erit vti qued in neutro extremorum anima neque in extremis eius quod mouetur: neque in altero principio. Eteni lignum habet principium & finem ad manum. Itaque & propter hoc etsi non in baculo mouens ab anima principium inest: neque in manu. Similiter enim habet & extremum manus ad carpon: & haec pars ad cubitum. nihil enim differunt quae sunt adnata, ab his quae non. fit enim quemadmodum auferibilis pars baculus. Et sic principium mouens secundum locum: inquautum mouens nullo mo do habet esse in partibus habitis: sed vt motum tantum. In partibus vero organi habet esse vt motum & mouens. In signo vero medio vt mouens tantum: & non motum, nisi per accidens: inquantum medium signum non habet esse nisi in extremis motis. Hic dicit philosophus in fine de causis motus. Existimandum autem constare animal quemadmodum ciuitatem bene legibus rectam. In ciuitate enim quando semel stabilitus fuerit ordo, nihil opus est separato monarcha: quem oportet adesse per singula eorum quae fiunt: sed ipsorum quodlibet facit quae ipsius vt ordinatum est: & sit hoc post hoc propter consuetudinem. In animalibus autem idem hoc propter naturam fieri: & quia natum est vnumquodque sic constantium facere proprium opus: vt nihil opus sit in vnoquoque esse ani mam: sed in quodam principio corporis existente: alia quidem viuere eo quod adnata sunt: facere autem proprium opus propter naturam. Quod quidem principium corporis: licet sit principaliter in cordis medio respectu totius corporis: cum totum corpus mouetur de loco ad locum: est tamen etiam quoquo modo in qualibet iunctura: cum manente toto corpore in eodem loco, mouetur pars eius aliqua in signo aliquo medio inter quiescens & motum respectu partis motae ad partem quiescentem. Quemadmodum enim centro animalia vtuntur iuncturis, vt habitum est supra: & fiunt semper tra ctus & pulsus in partibus habitis, manente in eisdem eadem figura sicut & eadem magnitudine quemadmodum contingit in motu instrumentorum sese impellentium & trahentium. In partibus vero organi mutata figura sicut & quantitate. dicente philosopho de causis motus. Postmodum in automatis quidem & curribus non est alteratio: etiam si fiant minores quae intus rotae & circulo moueantur. In animalibus autem potest & maius & minus fieri: & figurae permutari augmentatis partibus. Immo licet in partibus habitis non transmutentur secundum figuram, aut secundum quam titatem: tamen in partibus organi necesse est ea mutari vtroque modo. Semper enim in eis contractio fit ad signum medium quiescens: non secundum lineam rectam: sed secundum curuam partis illius quae mouetur. Et hoc partibus inquantum mouentur motu contractionis motis ab anteriori & superiori versus posterius & inferius ad signum medium: manente parte quiescente a motu progressus secundum lineam rectam per totum motum incuruationis partis alterius. Sed linea illa recta inquantum continuatur signo medio inclinatur ad posterius ab initio: licet quousque incipiat in curuari semper magis ac magis declinet ad anterius: vt idcirco tam propter vnius partis incuruationem, quam propter alterius rectitudinem ipsum signum medium necesse sit tendere ad posterius: et propterea versus posterius facere gibbum inter partes: vt concauum sit versus anterius: ita quod si simul contrahantur pars dextra & sinistra, est quaedam incuruatio ad anterius, inter arcus partis dextrae & sinistrae: & gibbus ad posterius: in quo est signum medium: quasi secundum figuram semicirculi, quid fit quodammodo in motu saltus. In motu enim a principio saltus existente signo medio inter dextrum & sinistrum quasi inter lineas rectas secundum figuram triangularem simul sit motus & incurua tio secundum dextrum & sinistrum: & fit signum medium in gibbo inter lineas curuas: & cum iterato si mul rectificantur sit reuersio ad triangulum. Et in ista contractione & directione habent partes ab inuicem fixionem & resistentiam inter se mutuo, praeter fixionem ab extra: per quam principium motiuum existens in signo medio vtramque attrahit in contractione & repellit a se in pulsione. Et mo uetur animal secundum totum simul in saltu. Hinc dicit philosophus in principio de motu progressiuo. Quod saltat, ad ipsum firmamentum quod desuper, & ad id quid sub pedibus, facit saltum. ha bent enim quandam contraresistentiam adinuicem partes in inflexionibus: et vniuersaliter fixum ad oppressum. Propter quod saltant plus habentes saltarios lapides quam non habentes: et currentes velocius currunt contra mouentes manus. Fit enim quaedam contraresistentia ad manus et ad corpus. sit enim in motu saltus quemadmodum siquis deorsum contra tenentes moueat crura ad anterius. Si vero pars organi dextra et sinistra non simul contrahantur et extendantur: sed vicissim cum vna incuruatur altera rectificatur: tunc extensa ad anterius in parte inferiore: et ad posterius in parte superiore continuatur signo communi secundum lineam rectam: & pars contracta quiescit super illam, & com iungitur signo medio secundum lineam curuam: & figitur in sua eleuatione & incuruatione super rectam: & habet resistentiam in ipsa in sua extensione. Quod sit simpliciter in motu ambulationis gres sibilium, vna parte premente & alia pressa: & quae attollitur praebet ferenti onus: & sic ordinantur secundum figuram ex vna parte habente lineam rectam: ex altera vero curuam. Sed in tali progressu dextra pars naturaliter est principium motionis: vt primo sit nata contrahi super sinistram & in incuruatione super illam eleuari. & post eleuationem & contractionem iterum extenditur: vt sic ex parte dextrae incipiat motus: & praeponatur primo pes dexter ad anterius: & postea quiescente dextra contra hatur sinistrum & incuruatione sua eleuetur super dextrum: & deinde extendatur & praeponatur pes sinister dextro. Et sic vt dicit Themistius super tertium de anima, contrahentia & extendentia vicissim sinistra & dextra progrediuntur animalia. Vt enim dicit philosophus de motu progressiuo, stante vnaquaque poesdus in hac est. Motis etiam in anterius oportet pedem praecedentem leuem esse: continuo autem gressu facto rursum in hoc pondus suscipere & prcedere animal in anterius. Quia autem secundum hunc modum, prime scilicet incipiendo mo tum a dextris, progrediantur animalia: secundum quod dicit in principio de motu progres. signum est ferre onera in sinistris. Sic enim facilius contingit moueri quod fertur, libero eo quid debet moueri primo. Propter quid etiam onus non est in motiue scilicet super signum medium: sicut nec in primo moto: sed solum in mouendo oportet impo ni. Si enim in mouente & principio motus imponatur: aut totaliter non mouebitur, aut difficilius. Sic ergo patet quomodo partes organi quia mutantur in motu secundum quantitatem, est oportet secundum di uersitatem motuum mutari: & secundum figuram. Partes vero habitae quia non mutantur secundum quantitatem: ideo qualitercumque moueantur, quantum est ex se non oportet mutari secundum figuram: immo quantum est. ex se respiciunt signum medium secundum lineam rectam: ex se enim rectae sunt: & sic secundum figuram triangularem Si vero respiciunt secundum figuram curuam: hoc accidit eis quia non continuantur illi signo nisi per lineas arcuales organi. Et non solum quae dicta sunt contingunt in motu progressiuo gressibilium habentium dextrum & sinistrum patenter distincta: sed etiam in repentibus & aliis non habentibus ea patenter distincta. dicente philosopho ibidem, loquendo de dextro & sinistro. Hoc autem dearticulatum est alteris magis quam alteris. Quaecumque enim organicis partibus vtentia puta pedibus, aut alis, aut quocumque alio tali: dictam permutationem faciunt circa ta lia magis dearticulata. Quaecumque autem non talibus partibus:, ipso autem corpore distinctiones facientia procedunt quemadmodum quae sine pedibus: puta serpentes, & quae vocantur intestina terrae: existit quidem & his quid dictum est: non autem patet similiter. Vnde & in saltu vbi quasi simul dextra & sinistramouentur dextrum naturaliter prius mouetur quamuis imperceptibiliter. Sic etiam contingit in volantibus alis & natantibus pennulis: primo mouent anlam vel pennulam dextram quam sinistram: licet imperceptibiliter. Propter quod progressus illorum magis assimilatur saltui quam ambulationi. Et sicut praedicta contingunt in habente duos pedes tantum: similiter & in habentibus plures pedes vt quatuor. Quia tamen vt dicit philosophus principaliter gressus eorum est anterius, posteriora eorum mouentur ad anteriora secundum diametrum Post dextrum enim pedem an teriorem sinistrum posteriorem mouent: deinde sinistrum anteriorem: post hoc dextrum posteriorem. Eodem autem modo quaecumque plures habent pedes quatuor, faciunt motum: Oportet enim quemadmodum in quatuor: quae deinceps posteriora ad anteriora moueri secundum diametrum. Palam autem in lente motis. Et sicut contingit in habentibus quatuor pedes aut plures: sic contingit in piscibus habentibus quatuor pennulas, aut plures: & contingeret in auibus si haberent quatuoralas aut plures & essent in omnibus tam pedum, quam alarum, quam pennarum motus ad latus: sicut est modo in habentibus duo vel plura illorum. Speciale autem accidit in motu repentium: vt patet in intestino terrae: quod cum fuerit super terram contractum in toto corpore, a medio vbi est proportionale cordi, primo extenduntur & prlongantur expulsione partes anteriores: quae incipit a signo quod est in medio: licet primo apparet in parte priore: deinde secundo contrahuntur depressione: quae similiter incipit a dicto signo. & primo ap paret ibidem: & simel attractione ab eodem signo & apparente ibidem extenduntur partes posteriores: & postquamfi erint extensae, tunc demum tertio contrahuntur ad idem signum: & apparet primo in ipso: & est totumanimal contractum sicut prius. & tunc iterum incipit procedere vt prius. Sic ergo patet quomodo in isto motu animalium progressiuo mouens & motum non sunt distincta secundum totum, & sese ab extra tangentia: si cut contingit in mouentibus & motis modo praecedente: sed anima eadem in toto corpore & omnino sim plex quo ad intellectiuam in hominibus, licet extensa secundum partes corporis in brutis, mouet in vnico si gno indiuisibilis existens organice totum animal secundum dictum modum: & sic quodam modo seipsam: prout est in partibus per se motis, & etiam prout est in signo praedicto mouens licet per accidens vt dictum est.

QVAE vero sunt mouentia & morte. scilicet grauia & leuia in quarto gradu adhuc minus distinguuntur. Cum enim sint cor pora simplicia inanimata, non mouentur per appetitum: sed per naturalem impetum: & nulla est distinctio in ipsis secundum organa: sicut contingit in animalibus: nullo modo pos sunt moueri ex se: vt determinat philosophus. viii. Physi. Intellige vt sint sibi principium inchoandi motum sine causa extrinseca: vt sit mouens per principium quod existens in vna parte mouet vicissim alteram. hoc enim animatorum proprium est: & aliter possent stare in medio motus ex seipsis, vt dicit ibidem. Et quo ad hoc dicit ibidem: quod quae non mouentur a seipsis, vt grauia & leuia: mouentur aut a generante & faciente graue aut leue: aut ab impedientia & prohibentia soluente. Ab altero enim horum debent habere quod incipiant moueri: quid cum habuerint, vlterius mouentur ex se prosequendo motum. & quo ad hoc mouentur ex se per accidens. dicente Commenta. super. viii. Physi. Ex graui est principium receptionis vt moueatur ab extrinseco: non principium actionis nisi per accidens. Ex se enim mouentur exequendo mo tum: sed exequi non incipiunt nisi per aliud, vel per generans dans formam qua exequitur ex se motum: vel per remouens prohibens: per hoc ponendo ipsa in tali statu, in quo per formam iam habitam possunt exequi motum. Et sic per accidens mouentur a seipsis, non quia in executione motus aliud sit quo moueantur quam ipsa seipsis: nec quod cessante impedimento alio quam seipsis motum inchoant: immo quo ad executionem motus sunt per se causa motus: & generans atque remouens prohibens, sunt causae per accidens: sed quia non incipiunt se mouere postquam non mouebantur prius: nisi quia non erant in dispo sitione qua possent moueri: vel propter formae carentiam, vel propter formae habitae impedimentum. et quo ad hoc sunt causa motus sui per accidens: & generans atque remouens prohibens, per se: ita quod si fuerint in locis propriis: nullo modo ex eis mouentur: nisi per violentiam. In quo differenter ex se mo uentur grauia & leuia: & alia quae ex se mouentur sine alio mouente, nisi secundum rationem appetibilis. quia il la inchoant motum postquam prius non mouebantur: & cessant a motu seipsis: quod non possunt facere gra uia & leuia. Vnde dicit Auer. ibidem. Generans est illud quod dat corpori simplici generato formam suam & omnia accidentia contingentia formae: quorum vnum est motus in loco. Sed intellige quod non per se & imme diate dat motum sicut dat formam: sed quod dando formam dat motum: quia forma non impedita est sufficiens in eis causa motus. Vnde cum perfectam habuit formam extra suum locum naturalem ad absenti am generantis, si cesset prohibens, statim seipso absque omni alio mouente mouetur ad locum suum. dicente Auer. primo Metaph. Causa diuiditur in causam essentialem & in causam accidentalim: sed cau sa accidentalis vocatur causa improprie: eo quod causatum non prouenit ex ea: sed ex alio: quod non sit cau sa debita essendi causatum nisi cum illa. Sicut qui remouet columnam sustinentem tectum dicitur tectum di ruere: quid non est verum: eo quod causa ruinae tecti est eius ponderositas: sed retinetur interim propter sustentationem columnae. remotio igitur colunmnae aptauit illud ad casum: & ruit: quid erat e scilicet graui propria actio. Vel sicut scamonea dicitur infrigidare eo quod aufert choleram: quae prohibet naturam infrigidari. na tura igitur erit frigescens: sed cum remotum fuerit quod prohibet: & scamonea erit causa remotionis cho lerae non causa infrigidationis quae sequitur post remotionem cholerae naturaliter. Sic ergo patet quod sicut natura est causa per se infrigidans, & amotio cholerae non nisi per accidens: cuius amotionis per se causa est scamonea: & per accidens infrigidationis: sic in graui causa per se faciens descensum est ipsum gra ue per suam formam: & amotio prohibentis siue ipsum amouens prohibens est causa descensus per accidens, quod quidem amouens est causa amotionis prohibentis per se. Propter quod post praedicta subdit Auer. Potentia vero ad motum quam accidit inueniri in corpore simplici: quando inuenitur in tempore suae generationis quod non mouetur ad suum locum naturalem ab aliquo impedimento: quan do generatur in loco extrinseco: aut quando exit a loco suo naturali ab aliquo extrahente: non indiget ad hoc quod exeat in actum motore extrinseco essentiali: cum sit in potentia accidentali. Et cum ita sit & illud quod mouetur essentialiter est illud in quo est potentia vera ad motum scilicet potentia receptionis motus: tunc illud quid mouetur in rei veritate hoc motu est materia ex qua generatur corpus simplex verbi gratia: quod aer qui est in potentia ignis & superius, est illud quod mouetur in rei veritate & essentialiter ad superius quando sit ignis: & hoc a generante vt dictum est: sed cum generatum est: si sit extra locum suum: absque omni alio per se mouetur in ipsum. dicente philosopho in. viii. Physi. Con tingit impedimentum non sursum esse: sed si auferatur impedimentum: agit & sursum sit semper: & est per se mouen scilicet forma accidentalis grauis: per se vero motum ipsum corpus grauis compositum ex materia & forma substantiali. Quae non distinguuntur, nec loco, nec situ: sicut distinguuntur mouens & mo tum secundum partes in animali: quo ad motum localem vt iam dictum est: & etiam quo ad motum au gmenti: sed tantummodo distinguuntur sicut forma & subiectum existens in actu per formam: secundum quod philosophus assignans differentiam inter motum ex se, qui est in augmento: & motum grauium & le uium: in hoc videlicet quod quo ad aliquid graue & leue magis habent in se principium motuum suorum quam quae augmentantur: dicit in iiii. caeli & mundi. Magis autem leue & graue in seipsis videntur habere prin cipium horum propter propinquissima esse substantiae eorum. Quod Commenta: exponens dicit ibidem. Totum in graui mouet totum: sed in augmentabili pars vna augmentat aliam distinctam ab ea loco. Et alibi super eundem quartum dicit sic. Causa quare graue mouet se remoto impediente: est quia motus eius consequitur formam grauis sicut proprium accidens. et ideo non indiget extrinseco motore. De quo etiam dicit super tertium eiusdem. Quemadmodum caetera accidentia existentia in re generata non existunt in ea nisi mediante forma generati: ita est de hoc motu. & paulopost. Propter hoc iste motus non est primus & essentialis a motore extrinseco: sed a forma moti: & ideo mouetur ex se graue cum impe diens quieuerit. Et etiam secundum istum modum assimilatur ei quod mouetur per se. lapis enim mouet se inquantum est grauis in actum: & mouetur inquantum est in potentia deorsum. Causa autem haec est: quia con ponitur ex materia & forma. Forma enim eius mouet inquantum est forma: & mouetur secundumquo est in materia: aliter enim non est in potentia inferius. Est tamen hic aduertendum quod circa graue differunt per successionem motus, & mutatio subito: quoniam quantum est ex parte mouentis & mutantis graue se per se, hoc est per formam grauis, se mutat subito faciendo se deorsum si non sit medium resistens. & si sit medium resistens, successiue mouet se deorsum: & hoc vel velocius, vel tardius secundum dispositionem medii & grauis. Quantum vero est ex parte moti vel mutati, graue ex se mutatur deorsum non per violentiam aut resistentiam mutationis sed per obedientiam: & hoc absque omni successione motus. Sed quod mouentur deorsum, hoc est ex se: sed non sine medio resistente: & sic mouet se graue accidentaliter. Et cum ita sit, vt dicit Commenta. super. iiii. caeli & mundi: necesse est vt moueat se: quia mouet essentialiter aliud a se. Verbi gratia, homo non mouet se accidentaliter in naue nisi quia mouet nauem essentialiter: & sic lapis non mouet essentialiter nisi aerem in quo est: & sic sequitur motum aeris: sicut est de homine & de naue. & in fine capituli dicit. Manifestum quod aer est necessarius in motu lapidis. & est illud quod promi simus & declarauimus in Physicis. sed iste locus est conuenientior. Vnde grauia & leuia postquam sunt generata in forma perfecta absque impedimento, quodammodo magis ex se mouent se transeundo ad sua loca naturalia: quam animalia mouentur ex se ad loca in quibus inueniuntur sua appetibilia: quia grauia & leuia non requirunt quiescens, nec intra se nec extra. dicente philosopho de causis motus animalium. De inanimatis autem quaecumque mouentur, dubitabit vtique aliquis vtrum in ipsis est quiescens & mo uens: & aliquid extrinsecorum quiescentium appelli necesse: & hoc autem impossibile: puta ignem & ter ram aut inanimatorum aliquid. Et praeterea si grauia & leuia non mouerentur ex se quia a generante & remouente prohibens habent principium, multo fortius nec animalia: quia non habent formam appetitus nisi ab appetibili, a quo habent principium motus vt dictum est: vt propterea nec libere moueant se bruta.

IN eis vero quae sunt mouentia & mota in tertio gradi. scilicet in intellectu in intelligendo: cum intellectus motus fuerit ab intelligibili intellectione simplicis intelligentiae, virtute sua conuersiua quam habet naturaliter super se & suum actum & suum obiectum, opponit se eis vt intellectiuum quoddam natum moueri a seipso vt a memoria intellectuali informata ipsa notitia simplici circa obiectum: quae sunt vnum obiectum mouens eundem intellectum sic conuersum, informando ipsum notitia de claratiua: secundum quod alibi declarauimus exquisitius. Et sic distinguitur idem intellectus in mouens & motum. Est enim mouens vt informatus est notitia simplici: & motus vt nudus intellectus & in potentia ad notitiam declaratiuam: ita quod licet non potuit se facere ad primum actum, quia non erat nisi in pura potentia respectu actus intelligendi: potest tamen se facere ad secundum actum: quia aliquid habet de actum quod fieri in materialibus impedit materia: quemadmodum exposuimus in quaestionibus ordinariis. Et est in hoc inter mouens & motum idcirco minor differentia quam in praecedentibus.

ET sequitur mouens & motum in secundo gradi. scilicet in voluntate in mouendo seipsumad actum volendi: de quo est quaestio proposita. Et dicunt aliqui secundum quod determinat Ansel: & vi detur sentire philosophus in de bona fortuna: quod primus motus voluntatis non potest esse a seipsa sed a deo. de quo in aliis Quolibet sufficienter declarauimus quod non est ita. Deus enim etsi omnia mouet secundum generalem administrationem: & diuersimode secundum diuersitatem mobilium: vt grauia deorsum leuia sursum: sic & voluntatem secundum eius conditionem: non tamen ex hoc motus omnium debenteil ascribi nisi vt causae vniuersali: & praeter hanc sunt motuum diuersorum inuestigandae diuersae particu lares causae: quarum effectus non sunt attribuendi deo: etsi ab illo sunt vites, quemadmodum motus gra uium non debet attribui danti formam grauis qua mouetur, quo ad hoc enim dicit Augustinus quod deus sic res administrat vt eas, proprios motus suos agere sinat. Alii vero dicunt quod voluntas mouetur a bono cognito sicut a suo proprio obiecto proprium passibile: quemadmodum a vero cognoscibili mouetur intellectiis: sed naturaliter non violenter. Quod non potest stare: quoniam tunc sicut intellectus praesente intelligibili non po test non moueri ab ipso ad actum intelligendi, sic voluntas praesente bono cognito volibilinon potest non moueri ad actum volendi: & sic periret liberum arbitrium: & per consequens omnis ratio meriti & demeriti: & suasionis ac deliberationis & consiliationis & caeterorum huiusmodi quae necessaria sunt ad virtutes.

IDEO dicunt alii: quod forma intellectus est per se principium actionum humanarum: & quod voluntas est appetitus: qui non est nisi inclinatio quaedam sequens formam intellectus. Sed quia forma intellecta est vniuersalis, indeterminate se habens ad multum: similiter & inclinatio voluntatis: vt non necesse sit ipsam determinate inclinari ad vnum: sicut nec voluntatem artificis ad aliquam domum. Sed si sic forma intellectus moueret voluntatem ipsam inclinando: immo sic quod ipsa non esset nisi quaedam inclinatio ad bonum cognitum: quemadmodum formam grauis conse quitur inclinatio deorsum: vt non sit aliud appetitus eius essendi deorsum nisi huiusmodi inclina tio: tunc sicut bonum vniuersale apprehensum mouet ipsam indeterminate vt ex hoc non de necessita te appetat aliquod particulare bonum sub illo: sic bonum particulare apprehensum necessario moueret ipsam & inclinaret vt determinate & ex necessitate appeteret illud. & periret in hoc liberum arbitrium.

IDEO dicunt alii quod actus voluntatis qui est velle, dupliciter potest considerari. Vno modo quo ad actus determinationem. Alio modo quo ad eius exercitium, quemadmodum in artifice si non habet nisi vnius domus formam in mente, non potest velle facere aliam alterius formae. Secundo vero modo determinatur a fine: quemadmodum artifex non habens nisi vnam formam domus: adhuc potest indifferenter secundum illam domum facere vel non facere. Et primo modo dicunt voluntatem moueri ab intellectum: quia bonum vt intellectum, est forma actum volendi specificans: & determinat vt siquid velit necesse est quod illud velit, non autem secundo modo: quia sic eius obiectum est bonum sub ratione boni: & ita finis quem potest indifferenter velle prosequi & non velle. & sic est voluntatis mouere se & alias potentias omnes in suas actiones, vel retrahere ab ipsis.

SED si quo ad actus specificationem qualecumque principium motiuum voluntatis esset intellectus, vt bonum intellectum ponatur mouere voluntatem: tunc quaero de specificatione qua ponitur voluntas moueri. Aut enim est pura ostensio siue oblatio boni facta voluntati ab intellectu recipiente eius impressionem ab obiecto intelligibili: quemadmodum proprium passiuum recipit a suo proprio actiuo naturali necessitate absque omni libertate ipsius intellectus ad non recipiendum nisi quemadmodum materia potest recipere vel non recipere formam: secundum quod potest esse vel non esse agens imprimens eum. sed hoc non ex libertate aliqua. Aut est aliqua inclinatio facta in voluntate. Si primo modo, tunc voluntas nec a bono intellecto, nec ab ipso intellectu mouetur, quare nihil mouetur ab aliquo nisi aliqua impressione facta in se ab illo. & ideo si mouetur ipsa voluntas, a seipsa mouetur: & hoc siue moueatur determinando sibi suum actum & suum obiectum: siue exercendo aut exequendo suum actum: ita quod vtroque modo maneat plena libertas voluntatis respectu sui actus. Nec ope ratur intellectus ad hoc quod fiat in suum actum ipsa voluntas, nisi ostendendo siue offerendo obiectum: & hoc non nisi sicut causa per accidens & sine qua non vt secundum hoc si ibi sit aliqua determinatio, illa est ipsius intellectus, qua determinatur passiue ab intelligibili agente & determinante: qua quidem determinatione sua passiua in ipsa praesentatur voluntati obiectum: nullo modo qua ab intellectu agente determinetur passiue ipsa voluntas ad actum volendi. Si secundo modo, scilicet sit aliqua inclinatio facta in voluntate: aut ergo illa inclinatio non est aliqua volitio sed impressio aliqua inclinans ad volendum sicut pondus: quemadmodum ipsum inclinat aliquis habitus exi stens in ipso: aut est aliqua volitio siue actus volendi. Si primo modo, tunc non obstante illa impressione inclinante manet voluntas in sua plena agendi libertate & non agendi secundum illam impressionem ac si non habuisset eam. licet non ita de facili possit velle contrarium eius. Et sic si mo ueatur ad aliquid volendum, a seipsa mouetur: & hoc tam quo ad determinationem actus & obie cti: quam quo ad exercitium actus sicut prius. Si vero secundo modo illa inclinatio sit aliqua volitio: vt huiusmodi inclinatio non sit nisi quoddam velle: quemadmodum dicit Augustinus super illud psalmi. Inclina cor meum in testimonia tua. Quid est inclinatum cor ad aliquid habere nisi velles Sed cum voluntas aliquid vult, illud exequitur nisi impediatur: & si exterius non sit aliqua executio facienda, non est aliud exercitium actus quam ipsum velle: vt sic non sit possibile ponere quod intellectus dicto modo moueat voluntatem quo ad actus determinationem: & non quo ad exercitium: immo si hoc modo necessitatur quo ad determinationem: similiter & quo ad exercitium: quia non potest non velle exequi: Appetitus enim sit operatio, vt ait philosophous de motibus animalium: & iam declarabitur secundum ipsum: Sic ergo si voluntas moueretur ab ipso quantumcunque modice, nullo modo pos set esse actiuus circa illud ipsum repellendo: sed necesse esset illud exequi siue prosequi vt adipisceretur. Quod enim semel passiuum est ab aliquo, semper ab eodem passiuum est: & nunquam actiuum. licet pos set esse actiuum circa aliud: quemadmodum intellectus qui est passiuus ab obiecto intelligentia simplici, primo sic passus potest esse actiuus in seipsum ad generandum in seipso notitiam declaratiuam: & constituendo noua intelligibilia complexa circa intelligibilia primo cognita. Sic etiam intel lectus inquantum est in actum: quo ad cognitionem principiorum agit ad hoc vt fiat secundum cogni tionem conclusionum. Sic & voluntas si esset in actu aliquo volendi aliquid per intellectum, bene posset mouere seipsam ad volendum aliud ordinatum ad illud: vt volens sanitatem motione intellectus, posset seipsum mouere ad volendum potionem. Nullo modo tamen posset secundum dictam positionem recedere a volendo illud ad quod mota est per intellectum vt velit, postquam esset ei determinatum a ratione. Inquantum enim est determinatum: vel est finis, vel includit rationem finis: in hoc videlicet quod fine ipso non posset haberi finis: & ideo de necessitate mouet vt finis & bonum secundum omnia particularia: & vt secundum omnem considerationem boni. Quod enim tale est, necessitatuo luntatem superando ipsam quo ad pluralitatem respectum contrarii. Vnde si intellectus proponit ali qua voluntati vt bona: qualia potest sibi proponere absque omni determinatione: non mouetur volun tas necessario. nuilum enim bonum apprehensum mouet necessario voluntatem: nisi finis qui est bonum secundum omnem rationem & considerationem: vel includens rationem finis per hoc quod a ratio ne fuerit determinatum. Vnde dicit philosophus de motibus animalium. Mouet primum quod appetibile & intellectuale: non autem omne: sed quod operabilium finis: propter quid bonorum est quod mouet: sed non omne quod bonum. Inquantum enim gratia huius aliud: & inquantum est finis eorum quae alterius gratia existunt: mouet. & hoc de necessitate: non autem inquantum est aliud bonum. ad illud enim non mouet vt dicunt aliqui nisi consilio praecedente: vt cum aliquis vult sanitatem, de iis quae sunt ad sa nitatem incipit consiliari: ita quod nihil illorum vult nisi tandem finito consilio. Quod quia libere potest expete re a ratione vel non expetere: vel expetitum expectare vel non expectare: vel expectatum & datum a ratione po test sequi vel non sequi: eo quod consilium est inquisitio quaedam non demonstratiua. & in hoc dicunt con sistere voluntatis libertatem. Quid tamen si fuerit determinatum a ratione vt conclusio demonstrati ua: & includens rationem finis: dicunt aliqui quod voluntas illud non potest non velle. Si vero non fuerit determinatum a ratione vt conclusio demonstratiua: sed vt conclusio persuasoria: dicunt quod potest non velle. Sed si velit & eligat illud, necesse est quod motum voluntatis quo vult illud etiam praecedente consilio, & similiter motum voluntatis quo vult consiliari de volendo illud, praecedat alius motus vo luntatis non a seipsa sed ab alio: & hoc vel ab appetibili alio intellecto & determinato secundum ratio nem finis: vel si non ab illo appetibili: vt appetibile istud sit primo volitum, licet non absque consilio praecedente ab aliquo alio: vt a caelesti corpore: aut a deo: aut a fato: aut bona fortuna aut aliquo hu iusmodi. Primum vero istorum, scilicet si fuerit bonum aliquid determinatum a ratione simpliciter: & ita vt conclusio demonstratiua & vt includens rationem finis: quod voluntas non possit illud non vel le: sed quod moueatur ad hoc volendum a bono intellecto vt passiuum naturale a suo proprio actiuo: videtur esse positio philosophi. vi. Ethir. fundata super hoc quod appetitus est mouens motum ab appetibili cognito: vt determinat. iii. de anima, & in libro de causis motus animalium: vbi vult quod voluntas ex necessitate mouetur ad consentiendum siue volendum: & ad prosequendum volitum si non im pediatur exterius: vt potentia passiua ab appetibili cognito sicut a suo proprio actiuo: quemadmodum intellectus mouetur ad assentiendum siue asserendum & ad insistendum cognito a vero intellecto sicut a suo proprio actiuo: ita vt quantum efficacia demonstrationis mouet intellectum in speculaibilibus vt non possit dissentire concluso: sic & voluntatem in agibilibus. Quid expressius mihi videtur sentire in libro de motibus animalium quam alibi. lbi enim dicit sic. Quemadmodum autem intellectus quandoque quidem operatur: quandoque autem non operatur: & mouet quandeque: quandoque autem non mouet: videtur similiter accidere & de immobilibus intelligentibus & syllogizantibus, siquidem: ibi theorema finis. cum enim duas propositiones intellexerit, conclusionem intellexit & composuit. haec autem ex duabus propositionibus conclusio fit operatio: vt puta cum intellexerit quia omniho mini ambulandum:, ipse autem homo, ambulat confestim. Si autem quod nulli nunc ambulanduni homini: ipse autem homo, statim quiescit. & haec ambo facit si non aliquid prohibeat. Vbi post aliqua interposita subdit. Quia quidem igitur operatio conclusio, manifestum. potandum mihi concupiscentia dicit:. istud autem potabile sensus dicit aut phantasia aut intellectus: statim bibit. In quo nullam facit differentiam in motu appetitus rationalis ab intellectu, & appetitus sensitiui a sensu & phantasia. Quod patet ex eo quodsub dit continuo. Sic quidem igitur ad moueri & operari aliquando impetum faciunt. vltima quidem causa est eius quod est moueri appetitu existente: hoc autem facto aut per sensum aut per phantasiam & intelligentiam appetentium ope rari: hoc autem propter voluntatem: hoc quidem faciunt: hoc autem agunt. Sed quantumcunque dicentes primum praedictorum: scilicet quod si bonum aliquid fuerit determinatum a ratione, vt conclusio demonstratiua: dicunt voluntatem moueri ab intellectu absque violentia & coactione: quia non mouetur sic tanquam naturaliter ad contrarium determinatum: quemadmodum mouetur graue sursum: sed tanquam aliquid indeterminate se habens ad multa, mouetur alio determinante ad vnum illorum: tamen omnino au ferunt libertatem arbitrii in volendo volitum: quae requirit libertatem absque omni necessitate. Vnde & in diuinis in spirando spiritum sanctum licet dicimus ipsum a patre & filio spirari libera volunta te: propter tamen necessitatem incommutabilitatis annexam non dicimus eum spirari libero voluntatis arbitrio, sicut dicimus a deo creari creaturas. Sed de hoc alias satis habitum est in aliis quaestionibus de Quolibet: quod scilicet voluntas sic determinari non potest a quocunque determinato per intellectum citra bonum summum immediate visum. Vnde in hac vita non potest sic determinari nisi in vniuer sali, secundum quod homo non potest non velle esse beatus: nec pertinet ad praesentem quaestionem: sed solum an voluntas in sic volendo ab alio moueatur. Etenim si ad praesentiam appetibilis in intellectu absque omni transmutatione quam voluntas recipiat ab appetibili cognito: voluntas libere seipsam mouendo ad actum volendi feratur in volitum: si tamen annexa sit necessitas & incommutabilis & nullius coactionis, vt non possit non velle quod sic vult: omnino libertas arbitrii auferetur vt dictum est.

SED quod sic volendo voluntas non moueatur ab obiecto cognito ex hoc patet: quod tunc non alia ne cessitate moueretur appetitus rationalis qui dicitur voluntas, ab appetibili cognito per intellectum quam appetitus sensibilis ab appetibili cognito per sensum & phantasiam. Quod etiam bene expressit philosophus vt iam dicetur. Quod falsum est: quia in hoc voluntas non esset rationalis proprie: non solum non esset liberum arbitrium: & ageretur magis quam ageret. dicente Damasce. libro. ii. sententiarum. cap. xx. In irrationalibus appetitus sit alicuius: & confestim impetus ad operationem: & aguntur animalia appetitu: ideo neque voluntas dicitur irrationalium appetitus. In omnibus enim rationalibus entibus ducit magis rationalis appetitus: quam ducitur. & capsuolo. xxix. Aut enim non erit rationale: aut rationale ens dominus erit actuum. & infra subditur de irrationalibus. Aguntur magis a natura quam agant: & non contradicunt naturali appetitui: sed simul cum appetierint & impetum faciunt ad actum: homo rationale ens magis agit naturam quam agatur.

SEcundum vero praedictorum: scilicet quod si bonum aliquod non fuerit determinatum a ratione vt conclusio demonstratiua: sed vt persuasoria: ad hoc quod velit ipsum aut velit consiliari de ipso: necessario praecedit alius motus voluntatis ab alio a se, etiam si non ponatur alius praecedere a bono cognito sub ratione finis: hoc nituntur declarare ratione tali. Si aliquis velit aliquod eorum quae sunt ad finem: cum prius non voluit illud: nec de necessitate velit: motus ab intellectu hoc non vult nisi praecedente consilio: con silium autem non aggreditur nec petit de necessitate sed libere: immo libero arbitrio voluntatis volentis super hoc consiliari. Cum ergo voluntas non moueatur in eis quae sunt ad finem nisi ex consilio: cum voluntas quae nunc vult consiliari & prius non voluit: necessario ab aliquo moueatur vt velit consiliari prius quam velit illud quod volendum est ex consilio: aut ergo ad velle consiliari mouetur ex se: aut ab alio. Non ex se: quia cum consilium sit eorum quae sunt ad finem, necesse est quod hunc motum voluntatis praecedat consilium: & eadem ratione illud praecedit aliud: & sic in infinitum, quare cum hoc sit impossibile, necesse est ponere quod voluntas moueatur primo motu ad volendum id quod est ad finem, & quodcumque volendum est consilio, ab alio a se. Quid reuera posuit phi losophus vel a deo in iis quae non cadunt sub libero arbitrio: & quae non sunt in nostra potestate nostrae cognitionis & praeuisionis, vt exposuimus in quaestione de bona fortuna: vel a corporibus caelestibus in iis quae cadere possunt sub nostra comprehensione naturali ex sensibus: sed mediante intellectum: ponendo quod appetitus intellectiuus determinatur & mouetur a caelestium impressione: sicut & sensitiuus: & hoc in iis in quibus determinatur voluntas ab intellectum: quia determinationem in voluntate ab intellectum non posuit quo ad omnia intellecta. Secundum enim quod dicit ver sus finem de motibus animalium: sensus statim sunt alterationes quaedam existentes: phantasia autem & intelligentia habent rerum virtutem. Aliquo enim modo species intellecta calidi aut frigidi, aut delectabilis aut tristabilis, talis existit qualis quidem & rerum vnaquaeque. propter quod tremunt & timent intelligentes solum. Haec autem omnia passiones & alterationes sunt in corpore. Alteratis autem in corpore haec quidem maiora, haec autem minora fiunt. & infra. Principium quidem igitur motus quem admodum dictum est, quod in operabilibus persequibile & fugibile. ex necessitate autem consequitur meditationi & phantasiae eorum caliditas & frigiditas. tristabile enim fugibile: delectabile autem persequibile. Sunt autem tristabilia & delectabilia omnia fere cum frigiditate aliqua & caliditate. & infra. His autem accidentibus secundum hunc modum: adhuc passiuo & factiuo talem habentibus naturam vt sit hoc quidem factiuum hoc autem passiuum: & nihil deficit ipsorum quae in ratione: confestim hoc quidem facit: hoc autem patitur. Propter hoc autem simul vt est dicere intelligit quia ambulandum: & ambulat si non aliquid impediat alterum. Organicas enim partes imperant idoneae passiones: appetitus autem passiones: appetitum autem phantasia. hoc autem fit aut per intellectum aut per sensum: simul autem & cito: quia passiuum & actiuum eorum adinuicem secundum naturam. Vt secundum hoc intelligatur illud di ctum: Talis est voluntas in hominibus, qualem in die ducit pater virorum. i. caelum. verificari loquendo de moueri a caelo mediate, quod inducit philosophus contra illos qui ponebant intellectum moueri a caelo immediate: & non esse intellectum aliud quam imaginationem. Nec mirum: quia cum res sensibiles sunt caeli effectus: & secundum illas formantur sensus: secundum sensus intellectus, secundum intellectum voluntas: & hoc modo actiui & passiui naturalis: etsi anima ponatur vis incorporea, tamen ponendo quod naturaliter voluntas eius mouetur ab intellectum: ponitur quod mouetur a caelo: licet non immediate & dire cte. Vnde philosophous. iii. de anima, principium mouens quod est voluntas non distinguit ab intellectu: sed comprehendit sub intellectum: & cum intellectu in homine comprehendit pro eodem principio virtutem imaginariam: quam distinguit contra appetitiuam sensibilem. Et secundum hoc distinguendo imagina tionem ab intellectum ponit tria mouentia, & computando pro vno ponit duo tantum: ita quod ponit non moueri hominem nisi conueniant intellectus practicus & appetitus sensibilis: & cum conueniunt quod tunc necesse est eum moueri. Et quia quandoque mouent separatim: appetitu vincente appetitum: quia intellectus non mouet nisi ratione sui appetitus: ideo determinat quod motus fit ab istis duobus non secun dum quod sunt diuersa: sed secundum rationem communem in qua conueniunt. Aliter enim vt dicit Com menta, motus non proueniret ab eis nisi accidentaliter. Sed cum vt dictum est si voluntas moueretur ab alio naturaliter determinaretur ad actum absque omni libertate: nec posset resilire ab ipso: & ita non esset domina suorum actuum: nec appetitus qui est voluntas haberet potestatem refraenare appetitum in eis quae sunt citra visionem vltimi finis: cuius contrarium dicit Damasc. c. xxix. praedicto: simpliciter ergo di cendum quod voluntas in actum volendi a nullo alio sed a seipsa sola mouetur. Quid autem assumitur in ratione iam dicta: quod voluntas in eis quae sunt ad finem non mouetur nisi ex consilio: Dicendum quod falsum est. immo absque omni consilio determinato a ratione ad vnum ad quodcumque bonum proposi tum citra finem vltimum manifeste visum potest ex se moueri: & sine motu a quocumque alio: sicut & di uertere ab illo. & sic non valet processus vlterior. Quomodo ergo ponere debeamus quod voluntas ex se mouetur in actum volendi. considerandum est. Cum euim voluntas virtus sit superior intellectu: & per consequens omnibus mouentibus secundum modos praetactos: & nihil sit propter libertatem eius superius ea praeter deum: minor differentia requirenda est inter ipsam & suum proprium mobile ab ipsa, quam in mouentibus & motis secundum modos praecedentes, licet minor quam in deo: in quo non est differem tia inter mouens secundum actum intelligendi, & ipsum quid mouetur, & ipsum actum quo mouetur nisi secundum rationem tantum, vt dictum est.

EST igitur sciendum quod in voluntate est considerare potentiam siue vim receptiuam in se actum volitionis & libertatem simpliciter, & libertatem arbitrii: vt licet sint eiusdem potentiae, non tamen sola ratione differunt, sed quasi vires in ea. & hoc ex natura rei: non ex sola consideratione rationis: vt voluntatem inquantum est potentia intelligamus passiuum: & in potentia ad actum volitionis: sicut est intellectus in potentia ad actum intellectionis. Quod necessarium est ponere a quocumque mouente voluntas ponatur moueri quando de non volente fit volens. est enim velle in ea accidens: & operatio in qua consistit sua perfectio in bene esse: quam propter libertatem voluntatis qua debet esse do mina suorum actuum, impossibile est poni quod ab aliquo naturali actiuo, vt est natura vt est receptibilis volitionis, alio a se procedat de potentia in actum: hoc enim omnino repugnat libertati sicut dictum est: & non minus ageretur appetitus voluntatis quam ille qui est sensibilis. Vnde & spiritus sctuns si a patre & filio pro cederet vt a naturali actiuo, vt natura est, & modo naturae, non diceretur procedere modo voluntatis & libertatis siue liberalitatis: sed quia procedit ab agente vt est liberum voluntate: quantumcunque con comitatur immutabilitas naturalis necessitatis, dicitur procedere opere voluntatis. Similiter etiam si deo agente fieret directe vt de non volente fieret volens: & licet non esset contra naturam eius sed praeter eam tantum: non tamen diceretur actus liberalis: nec secundum eum esset laudabilis: nec esset omnino actus virtutis. Quia cum actio eius taliter debet esse in ipso: quod secundum eam voluntas laudabilis dicatur & virtuosa: oportet quod a nullo alio moueatur ad actum volendi: sed solum a seipsa directe, licet aliquo assistente & cooperante vt spiritu sancto: vel per se & immediate, lel in aliquo dono eius, vel vtroque modo. Vnde & actum volendi siue diligendi gloriosum in dei visione aperta non ponimus elici nisi ab ipsa voluntate, cooperante spiritu sancto in se: & in dono suo. Sed aliqui volentes sustinere motum voluntatis sequi informationem intellectus secundum modum in opinionibus iam dictis expositum: licet non ponatur moueri ab intellectum: dicerent quod voluntas inquantum libera est: mouet seipsam vt potentia est actus volitionis receptiua: sed non nisi secundum intelle ctus informationem: & quod hoc naturale sit ei. & secundum hoc possent exponi modi praedicti: praeter hoc quod intellectus non ponatur mouere voluntatem. Sed si sic esset: & euitaretur inconveniens conclusum con tra dictas opiniones: quod voluntas non esset domina suorum actuum: & magis ageretur quam ageret: sic enim ponendo voluntas ponitur domina sui actus: & agere potius quam agi: non tamen posset euitari quin omnino praecluderetur libertas arbitrii: qua nulla necessitate oportet eum ferri per suum actum in suum obiectum: nisi ponendo quod pro tanto potest velle quod non vult: & non velle quod vult: pro quanto intellectus potest non intelligere quod intelligit: vel intelligere quod non intelligit: vt libertas arbitrii voluntatis dependeret a ratione: & rationi potius deberet tribui quam voluntati. ldeo adhuc dicerent alii aliter: quod voluntas vt libera est seipsam inclinat ad bonum cognitum secundum quod cognitum est: quod est velle quoddam licet imperfectum: vt patet ex praedictis secundum Augustinus vt sic quadam necessitate immutabilitatis moueatur a seipsa ad bonum cognitum praeponderans, maxime post determinationem rationis: non tamen tanta adhaesione quin seipsa vt est liberi arbitrii posset illum actum repellere aut prosequi. Sed talis actus licet libere elicitur a voluntate, hoc tamen fit cum quadam necessitatis immutabilitate in qua nec laus, nec vituperium moris consistit. Esset ergo indifferens, nec laudabilis si esset ad bonum cognitum quod est simpliciter bonum: nec vituperabilis licet esset ad bonum delectabile & apparens tantum: cum tamen primi motus sensibiles secundum quosdam simpliciter vituperabiles esse iudicentur, etsi veniales vel sic quod non imputentur vt de eis vindicta exquiratur: vel vt tantum exquiratur vindicta quae peccato veniali debetur, quod apparet magnum inconueniens. ldeo non videtur istud esse tenendum. Sed cum intellectus in nobis practicus ex eo quod est practicus aliquid plus operetur circa voluntatem quam spe culatiuus: vt eo monstrante bonum operabile sub ratione operabilis aliquid fiat circa voluntatem quod non sit circa ipsam intellectu speculatiuo monstrante verum non operabile sub ratione veri: Aliter enim non plus voluntatem pro eodem principio motiuo conmnumerasset philosophus cum intellectu pra ctico quam cum speculatiuo: nec intellectus practicus potius diceretur principium mouens quam speculatiuus: Dico quod licet voluntas nullo modo moueatur ab intellectu practico secundum actum volendi faciendo de non volente (non dico de volente) volentem: mouetur tamen ab ipso secundum passionem aliquam quae est velut pondus in ipsa voluntate vt est libera inclinans ipsam ad modum habitus vt velit: quemadmodum in sensitiuis passiones secundum calidum & frigidum causant appetitus. Sed quia appetitus illi magis aguntur quam agant: & similiter bruta secundum illos: verius dicamus: quemadmodum gratia ali: qua a deo in voluntate inclinat ipsam sicut pondus vt velit: quae tamen actum voluntatis non elicit nec ipsam ad eliciendum compellit: quia non habet elici nisi ab ipsa voluntate libera. sed frequenter nec: eliceret eum sine tali pondere inclinante ipsam: & in eis quae pertinent ad rationem meriti nullo modo posset ipsum sine illo meritorie elicere. Et secundum hoc inclinatio voluntatis aequiuoca est. Vno modo voluntas incompleta qua imperfecte mouetur in rem: de qua dictum est supra secundum Augustinus quod non est aliud quam velle. Alio modo pondus passionis ab intellectu practico vel alicuius doni infusi: vel forte ali: cuius impetus facti in voluntate. Secundum primum enim modum graue dicitur inclinari inferius quando incipit moueri: sed lente. Secundum modum secundum dicitur inclinari inferius quando sursum quiescens suo pondere premit illud super quod quiescit vt descendere possit. Vnde & quando fortior est vis ponderis imprimendo quam sustentantis in sustinendo: tunc depellit sustinens seipso remouendo pro hibens & descendit. Et posuit philosophus esse pondus istud in voluntate ipsum bonum cognitum secundum expositum modum: ita quod semper secundum intellectum moueretur animal nisi esset appetitus contrarius praeponderans: quem posuit tanti posse esse ponderis vt omnino motum voluntatis obrueret: vt ille nullo modo posset quandoque resistere. Quod verum est nisi esset adiutus gratia, quamuis aliqui hae retici posuerint quod ex se omnem motum ex appetitu sensitiuo sufficeret repellere. Hoc tamen verum est: quod motus sensitiuus si praeponderat vincens motum voluntatis: hoc non est violentiam ei faciendo: sed tanto pondere alliciendo vt necesse habeat assentire: sed libere: aut superius adiutorium requi rere faciendo quod in se est: quod si faceret, illud ei non deesset, quod cum non facit, allecta libero voluntatis ar bitrio consentit. Sed tantam ponderis violentiam non posset voluntati imponere solus intellectus: sed imponit sibi sua propria iniquitas. Vnde aspiciendo ad tantillum poesderis quod per se imponit ei intellectus: Dico quod non est tantum quin voluntas vt libera arbitrio possit contrarium eius ad quod inclinat velle quodcumque sit illud, citra apertam visionem vltimi & finalis boni: & quantuncumque determinetur ab intellectu quod sit faciendum vel volendum. Solum enim finale bonum cognitum per intellectum aperta visione tantum habet ponderis inclinantis alliciendo non violentando voluntatem vt libere velit illud: quod tamen quadam immu tabili necessitate non potest non velle illud. Libere dico: sed tamen non libero arbitrio: quod non proprie ca dit circa finem: sed libertas solum: immo circa ea quae sunt ad finem. & hoc secundum philosophum, non nisi quan tum eius electio dependet a iudicio & determinatione rationis vt dictum est. Secundum hoc enim distin guit Damasce. libro ii. c. xxvi. aliquid fieri voluntarie a nobis eligentibus: & aliquid a nobis non eligentibus. Et primum velle non operatur voluntas sine ratiocinatione: & ideo subito. Secundum vero secundum philosophum non operatur sine ratione: & ideo non subito sed solummodo praeuia sententia rationis. Cum enim maiorem propositionem proponit intelligentia practica tanquam bonum determinatum: & minor nota est intellectu speculatiuo: habita maiore non insistendo minori pro conclusione sequitur operatio: & hoc voluntate libera: quia bonum quod allicit in maiori placet: sed libere: etsi non liberi arbitrii electione: quia non expectat minorem. In visione enim beata viso summo bono dicit intellectus pra cticus: velle hoc: bonum est homini. Intellectu autem speculatiuo notum est cuilibet quod ipse homo est: & ideo non pertractata minore viso summo bono subito & immutabiliter voluntas vult illud absque ratiocinatione & minoris partractatione. Cum vero maiorem propositionem proponit appetitus tanquam bonum factiuum vt possibile determinari: & notitia sensus, phantasiae, aut intellectus habet determinare minorem, habita maiore non sequitur secundum philosophum operatio nisi pertractata minore: & sic vult conclusionem non tam libere quam libertatis arbitrio: & non subito absque ratiocinatione. Hinc dicit philosophus de motibus animalium. Proposi tiones factiuae per duas species fiunt: per bonum, & per possibile: puta si ambulare bonum homini quod ipse homo non iam immoratur. Propter quod quaecumque non ratiocinantes operamur velociter operamur: sicut com tingit de appetitu sensitiuo: qui dicitur concupiscentia: qui dicit, potabile mihi bonum: istud autem potabile sensus dicit, aut phantasia, aut intellectus: statim bibit: sed non absque ratiocinatione & pertractatio ne minoris praecedente. Sed in hoc vltimo non sequimur philosophum in duobus. In primo quo ad primumn, quantumcunque enim proponatur propositio factiua per bonum: nisi sit de summo bono aperte viso: non neces sario statim operatur: immo potest libere repellere propositum. In secundo quo ad secundum: quia quantumcunque proponatur propositio factiua per possibile: & minorem dicit sensus, aut phantasia, aut intellectus non necessario tunc demum operatur: quia quantuncumque tale conclusione demonstratiua voluntati determine tur: libere potest illud repellere: licet imponat ei onus quo inclinetur ad illud faciendum: quo incipit vo luntati informari conscientia quod illud debeat facere: quid tamen non obstante conscientia potest non facere. Nec potest voluntas hoc onus repellere directe: postquam enim respectu ipsius sit naturale passiuum, semper respe ctu illius est passiuum & non actiuum: neque in onus tale augmentando neque in directe repellendo. lpsa tamen vo luntas quae est per huiusmodi onus receptum in se primo passiua: non oportet quod semper sit passiua respectu cuiuscumque & nullo modo actiua: immo per hoc quod est passiua secundum huiusmodi dispositionem, per eam efficacius fit actiua ad generandum in se aliam dispositionem. Voluntas enim licet se ex se posset mouere secundum actum volendi in bonum cognitum absque illo onere inclinante: non tamen ita efficaciter. Estetiam. voluntas secundo actiua ad depulsionem illius oneris indirecte: quia enim illud onus ipsi impressum est a ra tione ex eo quod via raticcinationis determinauit bonum esse volendum: voluntas suo imperio rationeni siue intellectum potest impellere ad inueniendum rationem aeque efficacem ad contrarium: vel si non po terit, poterit eam compellere ad credendum contrarium: si tamen ratio non sit determinata medio vere de monstratiuo & euidenti. sed tamen non sine aliquali ratione ad illud credendum compellitur. Vel potest dici secundum quod alibi determinauimus: etsi tale pondus non inesset voluntati a determinatione ratio nis, citra vltimum finem ex se posset se mouere ad quodcumque vellet. Sic ergo ad quaestionem dicendum est. quod voluntatem ad actum volendi non mouet nisi ipsa seipsam secundum quod dictum est. & hoc libere in sum mum bonum praesentialiter visum: & per liberae voluntatis arbitrium in quodlibet aliud: & in illud idem quid non praesentialiter visum nisi in vniuersali: sicut in vniuersali non potest homo non velle esse beatus: & conuenit ei talis vis actiua in seipsam: quia eo quod est separata a materia super se, est conuersiua ad agendum in se: sicut & intellectus ad patiendum a se. Multo etiam minus distant hic actiuum & passiuum quam ex parte intellectus: quia intellectus actiuus non potest esse nisi primo patiatur: ita quod non agat aliquid in se nisi cum illa dispositione. secundum quod in quaestionibus ordinariis exposuimus. Voluntas vero etsi non fuerit primo passiua in dictum pondus recipiendo: tamen ad solam praesentiam boni cogniti in intellectu posset seipsam mouere secundum actum volendi illud: & hoc quia non mouet se vt princicipale mouens: sed vt mouendi ratio. Sensus enim cuius potentiae sunt intellectus & voluntas, intelligitur ipso intellectu vt aliquo sui: & similiter vult voluntate: & ideo intelligendo per intellectum bonum per voluntatem mouet seipsum in voluntate ad volendum illud. ita quod si intellectus & voluntas non essentut potentiae eiusdem nec in eadem substantia animae vel naturae in corpore fundatae: sed consideratentur vt quaedam diuersa: quorum vnum sit per se et principale intelligens: & alterum sit per se & principale volens: cum voluntatis non sit cognoscere, & non contigit velle, nisi cognitum: nullo modo voluntas seipsam moueret in actum volendi. Quia ergo arguebatur primo quod voluntas non poenst mouere seipsam: quia cum sit simplex: tunc idem respectu eiusdem simul esset actu & potentia: Dicendum quod idem respe ctu eiusdem secundum omnem modum impossibile est quod sit actum & potentia: aut mouens & motum: immo semper inter illa oportet aliquam esse diuersitatem: diuersimode tamen secundum diuersas rationes motuum & mouentium ac motorum: ita quod non requiratur aequa diuersitas inter mouens & motum in spiritualibus & corporalibus: sicut neque motus eiusdem rationis est in his & in illis. Vnde vt patet ex praedictis, in voluntate sufficiens est diuersitas inter mouens & motum tali motione quae est volitio, quamuis sit simplex secundum rem.

ARgumentum ad oppositum licet propter conclusionem conce dendum sit: tamen medium de motu grauis & leuis ex se & animalium secundum locum, non valet ad pro positum: nisi quo ad hoc quod in illis non sunt penitus diuersa & abinuicem separata mouens & motum: sicut nec hic. maxima tamen est diuersitas: quia in illis re differunt id ratione cuius mouens mouet & ratione cuius mouetur. graue enim mouet se secundum formam & mouetur secundum materiam: non quod forma moueat & materia moueatur: sed quod forma est quo totum moueat: & materia quo totum moueatur. Similiter in animali anima est quo mouet vt forma: & quiddam corporis quod mouet & mouetur si cut organum: vt partes proximae principio formaliter motiuo: & totum residuum motum est non mo uens: vt patet ex dictis. Hic autem mouens & motum differunt sola ratione, & ad plus intentione. & hoc non sicut diuersae potentiae sed sicut vires vnius potentiae. Vnde ad probandum quod tale quid quid est omni no simplex secundum rem possit mouere seipsum: nullo modo valet dictum medium: immo magis valet ad oppositum: quia si ex hoc graue & leue & animalia mouent seipsa: quia in ipsis est inuenire diuersa secundum rem quibus distingui possunt mouens & motum: ergo ex opposito cum talia diuer sa non possint inueniri in voluntate: sequitur quod nullo modo possit mouere seipsam. & verum est tali motu quali illa mouent se. & econuerso si voluntas quia propter suam simplicitatem est virtus conuersiua super se, potest mouere seipsam: vt mouens & motum omnino sint idem secundum rim: sequi tur quod grauia & leuia & animalia quia sunt materialia nullo modo possunt se mouere vt mouens & mo tum sint omnino idem secundum rem: ita quod si voluntas haberet materiam & esset compositum ex materia & forma siue ipsa siue id cuius est: vt anima vel angelus: vel ex quibuscumque aliis diuersis secun dum rem: nullo modo posset mouere se sicut modo mouet.