Quaestio 17

CIrca secundum arguitur quod virtutes non sunt connexae, quia virtutes generantur exercitio actuum circa materias determinatas. Aliquis autem potest esse exercita tus circa materiam vnius virtutis qui non est exercitatus circa materiam alterius ergo &c.

IN oppositum sunt sancti & similiter philosophus. vi. ethicorum.

DIcendum ad hoc: quod cum secundum philosophum primo ethicorum, perfectio hominis secundum quod homo consi stit in aliqua eius operatione propria quae debetur ei secundum quod homo, in qua consistit eius sinis & beatitudo secundum determinationem philosophi ibidem: & praeter hoc sunt aliae opera tiones eius quae ordinantur in finem illum, vt per operationes secundum virtutes, vt vult in eodem. In eo autem in quo est aliquis finis, & aliqua quae sunt ad finem, duplex debet esse de necessitate ordo & comnexio, vnus videlicet inter se eorum quae sunt ad finem, & alius omnium ipsorum simul ad ipsum finem. De talibus enim dicit philosophous duodecimo Metaphysicae quod omnia sunt ordinata adinuicem respectu alicuius, vt qui sunt in exercitu inter se & ad ducem.

CVM igitur in homine felicitas sit operatio persecta sicut finis: & virtutes & operationes secundum ipsas sicut ea quae sunt ad finem, duplicem ordinem & connexionem oportet considerare virtutum in homine: vnum ipsarum inter se: alium in suo fine. Homo autem sicut vnus est & secundum se & natura & essentia formae & speciei, ita habet vnam operationem vltimam finalem ad quam omnes aliae ordinantur, licet quaedam earum respiciunt alias sicut suos fi nes. Vt enim dicitur in principio ethicorum, multis operationibus existentibus multi fiunt fines. Aliquis est finis quem propter ipsum volumus: alia autem propter illum, & non omnia propter alterum desideramus in infinitum. Et ideo omnes virtutes humanae &morales, & intellectuales, & earum operationes simul ad illum finem ordinamtur. Et sic est quaedam connexio omnium huiusmodi inter se & in illo fine. iuxta illud quid dicitur. vi. ethicorum cap xix. Sapientia fclicitatem facit pars existens totius virtutis, quae constituitur vt totum quoddam ex speculatiuis virtutibus & practicis. de qua connexione nihil ad praesens. Homo tamen secundum quod est politicus ope rans secundum virtutes politicas, quae sunt temperantia, fortitudo, iustitia, prudentia, aliquam habet operationem vltimam secundum quod talis est scilicet virtutis perfectioris inter illas ad quam omnes aliae operationes virtutum politicarum ordinantur. de quarum connexione specialiter ad praesens intendimus, sicut specialiter super hoc quaestio proposita fuit. Quae quia in se recipiunt magis & minus, & non cognoscitur perfecte com nexio nisi cognoscantur gradus connexorum secundum magis & minus, & aequales: ideo vt perfectius cognoscatur earum comnexio, oportet eam considerare dupliciter: & ex parte comnexorum primo: et deinde ex parte modorum connectendi secundum gradus praedictos. Ex parte autem connexorum secundum iam dicta opor tet considerare duplicem connexionem: vnam omnium earum inter se: aliamtrium earum in vnam vt in finem earum s Sic enim est ordo in politicis omnium ad finem vltimum in suo genere, sicut est in naturalibus ad primum principium. In naturalibus enim omnes mouentes secundum omnes motus eorum idem intendunt, sci licet motum primi motoris, & motus omnium orbium motum orbis stellati, qui est motus primi mo toris, & alii sunt propter istum. Et dispositio illorum est in adiuuando se adinuicem & conseruan do, sicut est dispositio bonorum regentium qui iuuant se adinuicem in regendo bonam quietem, quoniam omnes actiones eorum sunt gera actionum primi principii. Ponunt enim actiones suas seruientes actio ni primi principii. Et sicut est dispositio in artificiis quae iuuant se adinuicem erga vnum artificia pear le, quemadmodum iuuant seinuicem artes sermocinales, grammatica logicam & rhetoricam in oa tionis congruitate, logica grammaticam & rethoricam in argumentationis necessitate, rhetorica granmaticam & logicam in sermonis venustate: et hoc erga notitiam scientiarum realium ad quas ordinantur finaliter: Ordo ergo consimiliter debet esse in politicis operationum secundum omnes virtutes, & ipsarum virtutum inter se, in iuuandae. scilicet sese mutuo & conseruando, & hoc respectu alicuius operationis vlti mae & perfectae quae est finis aliarum. Et est operatio illa propria operatio prudentiae, in qua consistit felicitas politica, vt dicitur primo ethicorum. Et sic ex parte ipsorum connexorum duplex conne xio inuestiganda est: vna scilicet ipsarum quatuor inter se: alia vero trium earum scilicet moralium vt temperantiae, fortitudinis, & iustitiae in quartam earum, vt in prudentiam. ita quod quo ad primam istarum duarum connexionum quaelibet virtutum trium moralium requirit quamlibet aliarum: et etiam prudentiam ad sui essentiam. Et quo ad secundam econuerso prudentia ad suam existentiam requrit quamlibet trium virtutum moralium. Virtutes autem morales, & earum fines, quia sunt tanquam ea quae sunt ad finem, vt ad prudentiam & ad eius finem: ideo connexio omnium inquantum quaelibetre quiritur ad existentiam cuiuslibet virtutum moralium, est comnexio sicut eorum quae sunt ad finem inter se. Comne xio vero virtutum moralium cum prudentia inquantum requiruntur ad eam, est connexio sicut in fine eorum quae sunt ad finem. Vnde prudentia inquantum connectitur virtutibus moralibus & requiritur ad earum existentiam ordinatur ad seipsam vt in finem: inquantum ipsa regulat morales in seipsa: & per hoc morales connectuntur inipsa & ad esse requiruntur ipsius. Et sic visa huiusmodi duplici comnexione perfecte patebit comnexio ipsarum exparte comnexorum. Connexio autem prima declaratur per hoc quod duo sunt consideranda in qualibet virtute scilicet in nis, proprius praeter finem illum vltimum vnicum ad quem fines, proprii ordinantur: & ea quae sunt ad finem: quemadmodum finis fortitudinis bellicae est pax ciuitatis vel patriae in obtenta victoria. et generaliter finis fortitudinis est pacis tranquillitas. Ad hoc enim solummodo debemus belligerare vt possimus in pace viuere. In castitate vero finis est munditiae puritas: in iustitia autem finis est proportionalis aequalitas: finis vero prudentiae est directionis operabilium infallibilitas: & hoc in quaelibet virtute, vel hominis secundum monasticam, il domus secundum oeconomicam, vel ciuitatis secud politicam: inquantum eisdem virtutibus habent regi homo, domus, & ciui tas. Ea vero quae sunt ad finem in fortitudie, sunt tolerare dura & aspa & aggredi terribilia, in temprantia operacat naur delectationis respuere, in iustitia suum vnicuique tribuere, in prudentia regulas operandorum discernere. Vt autem virtus quaelibet firmitur, & impermutabimiliter operetur eca quibus finem adipiscatur, & non contraria quibus eo frustretur, autca dat ab eo: sed conseruetur in ipso, quantum est in se, sufficit ei vt delectabilitur operetur quae sibi sunt, propria, quibus finem suum adipiscitur, & in fine suo custoditur: & abhorreat contraria: vt casto vt operetur casta & abhorreat incesta. Quia tamen voluntas quae est domina operationum quae sunt secundum virtutes, vt dicit philosophus. ii. Ethicorum, bono vnius virtutis non est alligata: neque bono virtutis acquisitae omnino: sed liberam habet electionem talis boni simpliciter, & vt nunc siue sit finis, siue ad finem: cum hoc igitur quod delectabiliter operatur quae sibi sunt propria, quibus in fine suo stat vel adipiscitur ipsum: vt ad ipsum persecte perueniat & per sistat, requirit alia adiutoria. Licet enim quaelibet virtus voluntatem sic afficit, & ad finem suum inclinat, vt per se delectetur in eis quae congruunt suo fini: & per se abhorreat contraria: per accidens tamen praeferendo aliud bonum vt nunc fini suo, non directe contrarium sed disparatum ab eo: a quo non per se retrahit virtus illa: sed alia cuius fini directe opponitur ne appetendo illud agat actionem contrariam suo fini: & impediatur ne ipsum attingat, vel deiiciatur ab eo: necessario eget se iuuari & fulciri per illam virtutem quae voluntatem ipsam sic per se afficiat, & in finem suum inclinet, vt in operibus fini suo congruentibus delectetur & omne contrarium ei abhorreat & contrariam actionem: & per hoc firmetur voluntas, ne per illud bonum vt nunc ipsum appetendo impediatur illa alia virtus a fine suo, vel cadat ab ipso. Et quia bonum contrarium fini cuiusque virtutis si fuerit sola posset dicto modo per accidens retrahere voluntatem a fine cuiusque virtutis: ne finem suum prosequatur: aut vt cadat ab ipso: idcirco dico quod quaelibet virtus vt tu ta fit & secura ne impediatur a finis prosequutione, vel ne deiiciatur a fine adepto, debet habere quam libet virtutem aliam sibi annexam. Verbi gratia: Siquis habens virtutem castitatis: & per se delectetur in operibus castitatis: & diligat mentis & corporis puritatem: & abhorreat per se contraria: si non sit fortis, & offerantur ei terribilia sustinen da nisi adulterium conmittat: timore poenae contra quem non casti tas sed fortitudo firmat voluntatem, praeferendo corporis illaesionem puritatis bono, committet adulterium: & cadet a virtute castitatis. Nunc autem non est vera virtus quae in contrarium fini suo obliquari potest & deficere: secundum quod dicit Augustinus de charitate: in Sermone de operibus misericordiae. Charitas quae deseri potest, numquam vera fuit. Castus ergo vere ille non esset nisi fortis fuisset. Praeterea si illi qui positus est esse castus, proponatur copia munerum vt incestum committat: si non sit iustus vt detestetur male acquisita, forte voluntas praeferet pudicitiae munera, conmittendo incestum, & cadet a castitate quan habuit. Praeterea si prudens non sit, dupliciter cadet a castitate, vel non prosequetur ipsam. Primo ex parte prudentiae quae est ratio vniuersalium, & iudicat de fine: quoniam si putet in veritate corporis incolumitatem, aut munerum copiam pudicitiae esse praeferendam: etsi non flecteretur terrore aut cupi ditate: errore tamen in electione deceptus in alterum illorum caderet: & pudicitiam amitteret. Secundo ex parte prudentiae quae est particularium experientia: quia illa determinat operanda, sine quibus virtus nulla habet esse aut generari. Et ita si sit castitas virtus, virtus vera non potest esse nisi sint ei aliae connexae, scilicet fortitudo, iustitia, &e prudentia. Et similiter est de vnaquaque illarum respectu aliarum trium siquis inspiciat. Hinc dicit Gregorius. xxii. Moralium. cap. primo. Quisquis virtute aliqua pollere creditur tunc veraciter pollet cum vitiis ex alia parte non subiacet. Nam si ex alio vitiis subiacet: nec hoc est solidum vbi stare putabatur. Et libro xxi. cap. iii. Omnes virtutes vicaria ope se subleuant: vt quia vna virtus sine alia, vel nulla est omnino, vel minima, vicissim sua coniunctione fulciantur. Et Commentator super principium. vi. Ethicorum. Non existente temperantia qualiter erit iustitia: Sed & si prudentia aufer tur irrationalitate rationi dominante: his autem sic se habentibus vbi fortitudo apparebit: Vnde quia quaelibet quatuor virtutum cardinalium sic assistendo alteri proprium opus & finem illius intendit cui assi stit: & est quasi ministerialis ei: ideo id quod sibi proprium est, est quasi alterius conditio seu circunstantia vt quatuor generales conditiones quatuor virtutum principalium simul cum qualibet virtute concurrant vna tamquam sibi propria: aliae tres tamquam ab aliis sibi subministratae. Quae sunt: modus scilicet quo ad temperantiam, firmitas quo ad fortitudinem, rectitudo quo ad iustitiam, discretio quo ad prudentiam: vt non sit vera virtus nisi habeat moderamen, firmitatem, rectitudinem, & discretionem. Et ex hoc contingit quod quidam aduertentes praedictam connexionem non in radice & in causa, sed in signo & in effectu, dicunt connexionem virtutum esse penes earum generales conditiones. Contingit etiam ex hoc quod quaelibet virtutum quatuor principalium dicitur generalis, & particularis. Particularis inquantum quaelibet earum conditionem sibi propriam habet circa materiam & actionem, & finem proprium secundum se: vt distinguatur a qualibet alia. Ge neralis inquantum quaelibet earum conditionem sibi propriam conmunicat alteri, & in ministerium eius assu mitur. Vnde Commentator supe illud. vi. Ethicorum. Temperantiam hic appellamus nomine velut saluantem prudentiam, dicit sic. Sorores adinuicem virtutes sunt, & multam ferunt adiuicem similitudinem: quare & ad inuicem conferri confessae sunt: quoniam multiformia sunt delectabilia & tristia, de non omnia omnibus subiacent, & delectatio & tristitia omnibus subiacent. Specifica quidem temperantia non simpliciter circa omnia delectabilia & tristia operatur: sed solum circa ea quae secundum gustum & tactum sunt. Sut autem & altera delectabilia circa quae est fortitudo. Sed neque iustitia fine delectabilibus & tristibus est. Qui quidem igitur in omnibus simpliciter delectabilibus & tristibus ratiocinatiuae particulae animae naturalem seruat dominationem: vt neque ab vna delectatione vel tristitia superetur: erit vtique ille simpliciter temperatus: vt sanam habens prudentiam & virtutibus omnibus ornatus. Specifice vtique dicetur temperatus qui secundum gustum & tactum delectabilibus nequaquam subiectus est. Quare hic Aristoteles temperantiam non specificam assumpsit: sed conmunem omnibus virtutibus. Et non solum in temperantia conmune & specificum inuenimus assumptum: sed est hoc & in aliis inuenire. lustitia enim dicitur specifice quae in conmutationibus directiua, & distributionibus. Dicitur autem & communiter quae legalitas appellatur, seruans proprium vniuscuiusque particularum animae, vt rationem quidem habere passionibus dominantem ex natura simpliciter iustitiae. Similiter etiam fortitudinem qualiter non vtique quis dicet communiter & proprie: Simpliciter enim ad omnes passiones viriliter instare: vt nulli irrationabilium succumbat: qualiter non bonae audaciae: Secundum, vt sicut scilicet quaelibet trium moralium est ge neralis & particularis secundum quod iam patuit per Commentatorem: sic etiam est de prudentia. Secundum hunc modum duplicem etiam est accipere prudentiam. Vnam quae est ratio vniuersalium principiorum operandorum, secundum ratiocinationem coniecturando: quae sunt in moralibus fines. Aliam quae est experimentatiua particularium operandorum, quae sunt in moralibus ea quae sunt ad finem. Harum prudentiarum diuisionem ponit philosophus. vi. Ethicorum dicens: quod eius haec est vt architectonica prudentia legis positiua: haec autem est vt circa singularia communi nomine Politica. Et sunt ambae idem re: sed esse non idem: quia secundum primum esse de terminat fines virtutibus: & vniuersalia operandorum considerat: quod est proprium opus prudentiae secundum se. & secundum hoc est virtus specialis. Secundum vero esse secundum particularia determinat operanda circa ma teriam aliarum trium virtutum moralium. Et secundum hoc est virtus communis: & est quasi ars manu ope ratiua imprimens formam rationis materiae morali in tribus aliis virtutibus: quemadmodum ars carpentaria manu operatiua imprimit formam artis domificatiuae architectonicae in materia lignorum Vnde quia moralis virtus ex hoc habet perfectam rationem virtutis: ideo contingit quod ista prudentia experimentalis est quodammodo omnis virtus. Vnde & propter hoc dicit philosophus in fine sexti Ethicorum Socrates dixit omnes virtutes prudentias quasdam esse. Sed, vt dicit, errabat in hoc quod eas prudentias esse dixit: quoniam autem non sunt sine prudentia, bene dicebat: quia vt dicit, non solum virtus est habitus qui secundum rectam rationem est, cuiusmoni est prudentia secundum operationem quam habet secundum se: sed etiam qui est cum ratione recta, cuiusmodi est quilibet habituum aliorum moralium inquantum a prudentia regulantur.

SEquitur de comnexione secunda ex parte comnexorum, scilicet trium moralium virtutum cum prudentia. Et hoc quo ad duplicem modum prudentiae praedictae, scilicet illius quae est speculatiua vniuersalium operando rum tamquam finium: & illius quae est experimentatiua particularium operandorum: & directiua tamquam eorum quae sunt ad finem. De connexione illarum cum prudentia particularium simul & de connexione prudentiae particularium cum illis, de qua iam dictum, dicit philosophus. vi. Ethicorum. Non est possibile bonum esse principaliter sine prudentia, neque prudentiam sine morali virtute. Quid solummodo intelligit de pru dentia singularium. secundum quod alia translatio loquens de morali virtute dicit sic. Non est possibile vt sit absque prudentia: sicut non est possibile vt prudentia sit secundum quod est operatiua absque virtute morali. Cuius ratio est secundum philosophum parum supra: quoniam scilicet virtus dirigit intentionem in finem bonum ex mo rum melioratione. Qualis enim vnusquisque est talem sibi finem proponit, vt dicit in iii. Prudentia autem determinat operationes ad fines dirigendas. Et sic virtus indiget prudentia ne fines vani sint quos praestituit, nisi operetur ad finem. Sicut in vanum finis proponitur sagittariis nisi bene sagittent. Non enim sus ficit per habitum virtutis moralis inclinatio in bonum: sed requiritur determinatio per prudentiam actionum vt in finem dirigendarum. Prudentia ergo indiget virtute: quia aliter non sciret qualia opera in fi nem dirigenda determinaret. Et hoc quemadmodum in speculatiuis conclusiones sciri non possunt nisi per principia. In moralibus enim fines se habent sicut principia speculatiuorum: sicut conclusiones vero ea quae sunt ad finem ordinata.

SED est aduertendum: quod virtutes morales praestituant finem prudentiae vt experimentatiua est particularium: hoc non conuenit eis per se primo & directe, sed prudentiae vt vni uersalium consideratiua est: quae per se & directe constituit finem ipsis moralibus: immo potius voluntati: li cet sub esse incompleto, cuius actibus virtutes sunt in ipsa generandae. Sed cum aliquid de ipsis generatum est in voluntate, firmant in prudentia vniuersali id quod voluntati praestituit. Et per hoc praestituunt prudentae experimentali ipsum finem ad quem operationes debent dirigere: quem tamen principalius ipsa prudentia vniuersalium praestituit sibiipsi inquantum est experimentatiua particularium: quem solum ei moralis virtus praesti tuit inquantum ipsum in prudentia vniuersali firmat,. quemadmodum etiam econtrario malitia virtuti morali contraria vera aestimationem finis quem praestituit prudentia corrumpit. secundum quod haec iam amplius declarabum tur in prosequendis.

DE connexione vero moralium virtutum cum prudentia vniuersalium, dicit philosophus sexto Ethicorum. Temperantiam hoc appellamus nomine velut saluantem prudentiam. vbi temperantia sumitur communiter pro tribus virtutibus moralibus, vt dictum est. Et in fine sexti dicit. Malitia mentiri facit circa practica principia. excaecando enim intellectum facit videri contraria. Vnde. vii. Ethicorum. cap. xv. philosophus assignans differentiam inter incontinentem & intemperatum, dicit quod intemperatus non persuasus prosequi tur corporales delectationes. Incontinens prosequitur eas persuasus. Quia vt dicit ibi commentator, intemperatus aestimat bonum esse moechari. Et sequitur ibidem. Virtus & malitia principium: hoc quidem corrumpit: hoc autem saluat. Vnde habenti habitum malitiae videntur bona contraria principiis finalibus moralium. Vt ergo prudentia vniuersalium iam generata & perfecta retineat veram aestimationem principiorum, oportet quod sint omnes morales virtutes cum ipsa: quia vna deficiente, vt dictum est, a perfectione sua deficiunt aliae & omnibus deficientibus sequitur malitia, & deficit principium secundum analogiam defectus virtutis & au gmenti malitiae. Vnde cum primo acquiritur virtus moralis: quia oportet finem sibi praestitui: & hoc non po test facere virtus prudentiae acquisitae, neque vniuersalis, neque experimentalis, neque voluntas: quia non est per se principium actiuum nisi ratio praecedat demonstrans obiectum: oportet quod hoc faciat virtus naturalis intellectus practici: quae ante omnis habitus qualencumque generationem habita notitia terminorum in operandis naturaliter concipit prima principia operandorum generalissima: quae sunt prima principia legis naturae. Quemadmondum intellectus speculatiuus in speculatis cognitis terminis concipit naturaliter prima principia speculandorum. Et est illa virtus naturalis, naturalis potentia intellectus practici: cui respon det potentia volitiua naturaliter tendens in bonum per cognitionem sibi praestitutum. Huic potentiae naturali pra ctici intellectus qua concipiuntur cognitis terminis prima principia finalia operandorum: in quae voluntas fertur naturaliter: annexa est in bene natis potentia quaedam, quae est naturalis habilitas ex qua pronpte inuenit particularia dirigenda in finem intentum & praestitutum, & vniuersaliter ad intentum conferentia. Et eam vocat philosophus Dinoticam. vi. Ethicorum. vbi dicit. Est vtique quaedam potentia quam vocant Dinoticam. Haec autem talis est, vt ad suppositam intentionem contendentia possit operari & fortiri ipsis. Est autem prudentia non potentia haec, sed non sine potentia hac. vbi dicit Commentator. Sed indiget hac potentia vt in ipsam supueniat sicut in subiectum receptiuum. Quoniam prudentia quidam habitus est ex multa experientia adueniens animae quae indiget dinotica potentia existente bonae natiuitatis: et ex natura adueniente ei quae in nobis rationi. Vnde in generatione prudentiae & habituum moralium: primum est ratio naturalis practica vniuersalium: quae antequam quicquid habitus habeatur cognitis terminis operandorum naturaliter concipit moralium prima prin cipia: quae sunt initium habitus prudentiae in ratione practica: ad quae statim prosequenda inclinatur naturaliter voluntas naturalis: & vult illa & concipit initia virtutum moralium in seipsa. Habilitatem vero naturalem in voluntate ad inclinationem huiusmodi vocat philosophus virtutem naturalem moralem, sicut vocat Dinotem prudentiam naturalem: secundum quod dicit in penultimo cap. vi. Ethicorum. Quemadmodum in opinatiuo duae sunt species, Dinotes & prudentia: sic in morali duae sunt species: haec quidem virtus naturalis: haec autem principalis: & harum principalis non sit sine prudentia: & tunc deinde Dinotes. Immo ratio pra ctica habilitate hac sibi naturali per appetitum & inclinationem voluntatis ad obtinendum intentum mota mo uetur ad determinandum voluntati operabilia particularia ad illa prosequendum: quam voluntas libere exequitur: ita quod per experientiam circa huiusmodi particularium determinationem augmentat in se ratio practica habitum pru dentiae: & eorum executione in se augmentat voluntas habitus virtutum moralium. ita quod semper naturaliter secundum analogiam habituum prius generatur prudentia vniversalis, & augmentatur ex experientia particularium in ratione quam virtus moralis ex operatione in voluntate. Sed ipsa generata in voluntate saluat, & firmat pru dentiam prius generatam in ratione, & mouet eam vlteriuns ad particularium determinationem: quibus amplius prosequatur intentum. Et sic semper secundum analogiam quousque habitus perficiantur ex parte rationis & voluntatis. Et per hunc modum prudentia vniuersalis comnexa est virtutibus moralibus: sine qua non ha bent fieri aut augmentari praestituendo eis fines. Virtus autem moralis quia pro quanto est generara firmat & conseruat prudentiam: ideo ipsa connexa est prudentiae vniuersali: quia vero etiam mouet rationem ad de terminationem particularium, est principium prudentiae experimentalis vel singularium, & connexa illi: quia vero prudentia experimentalis determinat operanda voluntati ad augmentum virtutum moralium, ex hoc prudent ia experimentalis comnexa est virtutibus moralibus: Ita quod siquis aduertat, prudentia duplicem causalitatem & prioritatem habet circa morales virtutes. Vnam inquantum est vniuersalium, scilicet in praestituendo finem voluntati ad morales virtutes generandas. Et in hoc praecedit prudentia simpliciter natura morales vir tutes. De isto ordine talis prudentiae & comnexione eius ad morales virtutes modicum philosophus loquitur. Aliam vero causalitatem & prioritatem habet circa morales virtutes prudentia, inquantum est experimentalis ope randa eis determinando. & in hoc praecedit morales virtutes quo ad id quod generandum est de eis per huiusmodi operationes. De isto ordine talis prudentiae & connexione eius ad virtutes morales, loquitur philosophus vbicumque tractat quomodo virtus moralis non habet esse fine prudentia. secundum illud in fine sexti Ethicorum: Non est electio fine prudentia, neque fine virtute. haec enim finem: haec autem quae ad finem facit operari. Sed l ordinem vtriusque istarum ad virtutes morales, & principalitatem causalitatis super eas, tangit Commentator exponens praedictum verbum philosophi,. Et harum principalis non sit sine prudentia, dicens. Quoniam naturales virtu tes sine intellectu virtutes sunt. Intellectum autem assumentes ipsas dirigentem ad fieri morales perficiunt, & principales virtutes perficiuntur. & post aliqua interposita sequitur. Qualiter vtique non erit multo moralibus virtutibus prudentia superexcellens: quando & vt recta ratio mensuram & ordinem appetitibus imponit: & eius quod est boni habere fines causa fit: & attingere ad hos ipsi tribuit: Causa sit secundum quod est vniuersalis: attingere autem facit secundum quod est experimetalis. Facit dico non opus exequendo: sed quid & quomodo exequendum modostrando, quod bene exponit alia transi. quae circa finem. vi. Ethicorum loco illius, Non possibile principaliter bonum esse sine prudentia &c. dicit. Virtus igitur moralis est illa quae agit bonum, & virtus prudentia est illa quae monostrat illi quid agit. ldeoque non attribuitur haec actio prudentiae cum non sit operatrix actionis moralis. Sed est quidem modostratrix illi potentiae. Est igitur quasi effectrix potentiae operantis finim: sed ipsa non operatur finem. Et ideo non attribuitur actio moralis alicui ex virtutibus moralibus, quemadmodum actio sanationis non attribuitur arti medicinae. lpsa enim ars non sanat: sed modostrat quomodo fiat sanatio auditori medicinae, quoniam prudentia est quae imperat, & mos est qui operatur: & non attribuitur actio prudentiae nisi quia imperat eam, non quod operetur eam, vt sit ei quasi princeps habitus moralis: quemadmodum gubernatio ciuilis omnibus habitibus qui sunt in ciuitate. Econtrario etiam siquis aduertat praedicta, moralis virtus duplicem causalitatem & prioritatem habet circa prudentiam. Vnam circa prudentiam vniuersalem inquantum firmat & seruat habitum. Alteram circa prudentiam experimentalem: qua in actum experiendi mouet secundum determinationem finis ad quem inclinatur vo luntas. & hoc vel pure naturaliter ante omnem generationem alicuius pertinentis ad essentiam habitus: & ita virtute pure naturali: vel deliberatiue aliquo quod pertinet ad essentiam habitus iam generato. & per hoc virtute morali. Propter quod postquam philosophus dixit in. vii. Ethicorum, In actionibus quid cuius gratia principium quemadmodum in Mathematicis suppones: statim subdit. Neque vtique illic ratio doctiua principiorum, neque hic: sed virtus naturalis vel assuefactiua. i. moralis secundum Conmentatorem. Et secundum hoc haec virtus siue naturalis siue moralis simpliciter & tempore & natura praecedit prudentiam experimentalem: & per consequans id quod per experientiam operationum generatur in prudentia vniversal. & per hoc etiam virtus moralis quodammo est causa au gmenti prudentiae vniversalis. Et de vtroque ordine iam dicto moralis virtutis ad prudentiam loquitur frequanter philosophus vt patet ex dictis. Et pertinet vterque istorum ordinum moralium virtutum ad comnexionem earum cum prudentia, vt in finem eorum quae sunt ad finem: duo vero praecedentium ordinum prudentiae ad comnexionem eius cum virtutibus moralibus sicut eorum quae sunt ad finem inter se virtute finis. & sic per iam dicta magis declaratur vtraque dictarum comnexionum. Et si aduertatur vtraque connexio: scilicet inquantum est virtutum moralium cum prudentia, & econuerso, apparebit quod prima procedit via generationis principiatorum ex principiis operabilibus: quem admodum in doctrinis procedunt conclusiones ex principiis speculabilibus: Secunda vero via resolutionis principiatorum in principia operabilia: quemadmodum conclusiones resoluuntur in principia speculati ua. Et ideo sicut in homine est perfecta scientia principiorum & conclusionum in intellectu speculatiuo, quan do habetur illo duplici processu: vt principia cognoscat in conclusionibus sicut causam in effectu in quo percipitur causae virtus & efficacia, & conclusiones in principiis sicut effectum in causa: in qua ha bet perfectum esse suae naturae: sic in homine est perfecta virtus Politica secundum prudentiam & morales vir tutes in volutate & intellectu practico: quando habetur illa duplici comnexione: vt prudentiam habeat in virtutibus moralibus sicut formalem causam in effectu materiali: et econuerso virtutes morales in prudentia vt perfectibile in sua perfectione. Sic ergo patet de comnexione virtutum Politicarum ex parte comnexorum. Et restat videre de comnexione earum ex parte modorum connectendi secundum gradus comnexorum. Circa quam sciendum est: quod cum secundum praedeterminata in praecedenti quaestione: quatuor sint status in qualibet virtute sciliet inchoationis, profectus, perfectionis, & excessus: in primis quidem duobus virtutes omnino imperfectae sunt: nec merentur dici habitus aut virtutes: sed tantum disponnes ad virtutes. Disponnes autem potest homo ercitio ali quo defectiuo acquirere ad vnam virtutem: ita quod non ad aliam: secundum quod naturaliter potest esse dispositus magis ad vnam virtutem quam ad aliam, aut magis habere occasionem seu opportunitatem se exercendi ad vnamquam ad aliam. Et ideo loquendo de virtutibus quo ad istos duos status infra gradum illum in quo merentur dici esse virtutes: dicendum est quod non oportet ipsas esse connexas. Immo aliquis potest habere vnam sine aliis tribus: vel duas sine aliis duabus. Et secundum hoc procedit determinatio philosophi in fine. vi. Ethicorum, vbi inducit rationem probantium quod virtutes abinuicem sunt separatae & non connexae. Quia non semper idem natus est aequaliter ad omnes: sed secundum quod dicit ibidem Commentator: contingit aliquem bene natum ad hanc virtutem ineptum esse ad quandam alteram: ad quam non est natus. Ex quo continget quod aliquantulum se exercitabit secundum opera vnius virtutis & aliquantulum acquiret eam: non secundum aliam: et sic nullo modo habe bit eam. Ad quam argumentationem respondet philosophus, dicens quod hoc contingit secundum naturales virtutes. secundum quas, vt dicit Commentator: non dicitur homo principaliter bonus. Secundum quas autem simpliciter di citur bonus, non contingit. Simul enim prudentiae inhaerenti vni omnes aliae inerunt. Et comphendit ibi sub virtuti bus naturalibus omnes habitus virtutum circa statum supra determinatum: in quo non merentur dici virtutes: quoniam secundum illos nemo dicitur bonus simpliciter, sicut neque secundum virtutes naturales.

SI vero loquamur de virtutibus secundum statum in quo merentur dici virtutes: sciendum quod licet perfectae sunt respectu virtutum naturalium & disponnum: vt homo secundum ipsas dicatur simpliciter bonus: quia tamen bono melius inuenitur: & in isto statu existentes recipiunt intensionem: vt de perfectione simpliciter dicta tendant in consummationem: quam si excedant, subintrant statum virtutum heroicarum: idcirco dicendum quod habitus virtutum secundum quod sunt simpliciter virtutes, dupliciter possunt considerari. Vno modo vt absolute perfectae sunt. Alio modo vt imperfectae habent consummationem: in gradu tamen alicuius latitudinis citra heroicas: respectu cuius prima perfectio imperfe ctio quaedam est: vt secundum hoc distinguamus virtutes penes duplicem statum. scilicet imperfectionis, & perfectae consummationis: vt secundum primum statum dicantur virtutes imperfectae: secundum autem secundum, dicantur persectae. Si considerentur primo modo: cum vt iam dictum est, aliquis natus ad vnam virtutem magis quam ad aliquam aliarum: potest se exercere magis in vna virtute quam circa alias: & per hoc potest citius deuenire ad statum virtutis imperfectum: in quo tamen meretur dici virtus simpliciter: quam deueniet ad alias: ita quod vnam habeat secundum rationem habitus alias vero secundum rationem disponnis: idcirco dico quod virtutibus isto modo consideratis, vnam homo potent ha bere sine aliis. Si vero considerentur secundo modo, sic dicimus ipsas necessario esse comnexas. Talem enim perfe ctionem nulla earum potest habere nisi aliarum qualibet fulciatur, illis existentibus ad minus in gradu perfectionis absolute: vt sic ex virtutibus fiat constitutum in homine quoddam aedificium spirituale. Cui fundamentum proiicit in quadro prudentia vniuersalium in primis principiis operandorum cognitis terminis operabilium naturaliter conceptorum, vt dictum est: quae sunt fines virtutum moralium. Super quae primo erigitur vnus paries scilicet prudentiae particularium sub primis vniversalbus experiendo de particularibus omnium operandorum secundum tres morales virtutes: ex quorum experientia generatur, augmentatur, & perficitur Prudentia vniuersalium sicut dictum est. Secundo erigitur secundus parie scilicet temperantiae exequendo ea quae prudentia particularium determinauit operanda circa delectationes & tristitias gustus & tactus. Vt sic homo in se circa ea quae cum infestant interius primo incipiat ordinari: et deinde circa ea quae ipsum infestant ab exteriori & in ordine sui ad alium. Tertio erigitur tertius parie scilicet fortitudinis, exequendo ea quae prudentia particularium determinauit operanda circa delectationes & tristitias in aspera sustinendo, & terribilia exteriora aggrediendo. Quarto erigitur similiter quartus parie scilicet iustitiae, exequendo ea quae prudentia particularium determinauit operanda circa de lectationes & tristitias in conmutationibus & distributionibus exteriorum bonorum: quae simul ordinantur in prudentiam vniuersalium inquantum virtutes perfectae saluant & firmant prudentia opinionem bonam circa principia operandorum: a quibus proiiciebatur fundamentum. Et per hoc aedificio in quadro posito tectum suprponitur. Et mutuo sese inuicem virtutes morales fulciunt ex lateribus: quibus prudentia singularium ope ribus particularium quae modostrat operanda singulis earum, vires administrat, vt fini suo inhaereat, & aliis tribuat fulcimentum. Prudentia vero vniuersalium per experientiam operum roborata solidum tenet fundamentum: vt ex primis vniuersalibus operanda particularia eliciantur: & indelebile vel inuiolabile tenet tectum: vt in ea parietes ex operibus particularibus & perticularium experientia erecti consummentur. Et hoc secundum modum connexionis praeassignatae, vt sic homo Politicus aedificet sibi domum supra firmam petram. Et descendit pluuia, & venerunt flumina, & flauerunt venti, & irruerunt in domum illam. Glos. aedificium virtutum. Et non cecidit, vt dicitur Matthaei. vii. Vnde de connexione virtutum secundum quod perfectae sunt, & de connexione secundum quod imperfectae sunt, aperte Gregorius. xxii. moralium dicit sic immediate post auctoritatem eius supra positam. Vnaquaeque virtus tunc minor est quando desunt caeterae. Nam saepe quosdam pudicos vidisse nos contigit, sed non humiles, sed non misericordes: quosdam vero quasi humiles, sed non misericordes: quosdam quasi misericordes, sed numquam iustos. Sed certum est quod neque castitas in corde eius vera est cui humilitas deest: nec humilitas vera est, cui misericordia iuncta non est: nec misericordia vera est quae a rectitudine iustitiae existit aliena. Et sequitur paucis interpositis. Vna vtique virtus sine aliis, aut nulla est, aut imperfecta. Reuera nulla est quando est in statu dispositionis. Imperfecta etiam quando est in statu alicuius perfectionis. Et sequitur. Vt enim sicut quibusdam visum est de primis quatuor virtutibus loquar: quae sunt prudentia, temperantia, fortitudo, atque iustitia, tanto perfectae sunt singulae quanto vicissim sibimet iunctae: disiunctae autem nequaquam perfectae esse possunt. Quia nec prudentia vera est quae iusta, temperans, & fortis non est: nec perfecta temperantia quae fortis, iusta, & prudens non est: nec fortitudo integra: quae prudens, temperans, & iusta non est: nec vera iustitia, quae prudens temperans & fortis non est. Et quomodo haec omnia contingunt patet ex supra determinatis.

SED est aduertendum, illud quod supra diximus: quod virtutes cum imperfectae sunt: simpliciter tamen virtutes, vna fine aliis esse potest: hoc de prudentia verum non est. Quantum enim inest de virtute quaecumque, & de prudentia, & vni uersalium quae suum finem ei determinet: & a finis aestimatione si fine illa sit cadat, & particularium cui finem praestituat: & quae operanda secundum finem determinet. secundum quod patet ex supra dictis. Sed nisi aliae adsint: ambae imperfectae, & de facili mobiles, & quasi dispositiones sunt. Vnde & philosophus veras virtutes non appellat, do nec in tanta consummatione sunt: vt omnes simul esse oporteat. Vt secundum hoc intelligamus illud dictum eius in fine. vi. Ethicorum. Simul prudentiae vni inexistenti omnes inerunt. vbi dicit Commentator. Ratione praestante appetitibus & faciente hos ipsi obedientes, sic necessario omnes adinuicem consequuntur. In telligo appe titibus omnibus.

EST adhuc vlterius aduertendum: quod cum sic virtus aliqua ad talem statum consummationis venerit: vt omnes simul eidem inesse necesse sit: quia tamen propter dispositionem naturalem & exercitium sequens simul in aequali perfectione conuenire necesse non est: immo vna earum prius potest illum statum attingere, & in vlteriorem perfectionem procedere, quam alia illum gradum pertingat: vt licet secundum quod dictum est, vna illarum existente in tali gradu perfectionis, vt pote prudentia: quae prima & causa aliarum est secundum praedicta: oportet quod habeat alias sibi connexas: quia tamen hoc non necessario fit secundum eundem & aequalem gradum perfectionis: ideo nondum adhuc sunt perfecte comnexae: quia non per aequalitatem laterum in altitudine spirituali, quae requiritur ad perfectam connexionem. Quia vt in Glos. super illud Apo. xxi. Ciuitas erat in quadro posita, dicitur: quatuor latera quatuor principales virtutes sunt: quarum vna non debet aliam excedere in homine. Et sicut necesse non est venire eas ad aequalitatem, cum vna earum statum consummationis citra heroicam attingit: eadem ratione neque vllo modo necesse est eas citra heroicam adaequari: immo antequam aliae venerint ad gradum aequalita tis primae, illa crementum accipere poterit vt in heroicam transmutetur. Omnes enim virtutes & bonitates ad essentiam habitus alicuius quatuor virtutum cardinalium pertinent. Ita quod numquam necesse est perfecte per omnimodam aequalitatem connecti virtutes, nisi prudentiam quae semper aequatur illi ex cuius actuum exercitio acquiritur. In aliis autem numquam est necesse quousque singulae ad terminum augmenti sui conveniant in heroica constituentes vnum hominem Politicum, diuinum, perfectum omnimode: qui non in virtutibus proficiat: sed solummodo in operatione perfecte ciuilis siue Politicae beatitudinis viuat, sic fulcitus vndique virtutibus: vt omnino immobilis in eodem statu persistat: si tamen augmentum virtutum in infinitum non vadat: aut ad finem earum in hac vita veni re contingat.

CONtra hoc tamen Augustinus esse videtur, qui, vt videtur, insinuat. vi. de trinitate. ca. iiii. omnes virtutes semper esse in eodem per omnimodam aequalitatem connexas. vbi dicit sic. Virtu tes, quae sunt in animo humano, quamuis alio & alio modo singulae intelligantur: nullo modo tamen separantur ab inuicem: vt quicumque fuerint aequales (verbi gratia) in fortitudine, aequales sint & in prudentia, & de iusti tia, &e temperantia. Si enim dixeris istos aequales esse in fortitudine: sed illum praestare prudentia: sequitur vt hu iusmodi fortitudo minus prudens sit: ac per hoc nec fortitudine aequales sunt: quoniam est illius fortitu do prudentior. Atque ita de caeteris inuenies si omnes eadem consideratione percurras.

ET est hic aduertendum: quod duorum aequalitas in virtutibus quatuor: vt quod tanta sit vnius fortitudo quanta alterius: & sic de aliis: potest dupliciter intelligi. Vno modo quia virtutes conmnexae in eodem quocumque sint aequales inter se. Et ideo qui habet vnam virtutem aequalem virtuti alterius, necessarium est quod virtutes aliae connexae suae virtuti sint aequales virtu tibus comnexis virtuti alterius. Alio modo, quia licet virtutes comnexae in eodem sint inaequales: tamen sicut vna exce dit alteram secundum aliquam proportionem in vno: sic excedit eam secundum eandem proportionem in alio: vt sic habendo vnam aequalem virtuti quae est in alio, habeat consimiliter alias aequales aliis. Si primo modo intelligeretur Au gustinus, plane esset contra praedicta. Sed ipse non sic intelligit: quia alibi aliter se sentire ostendit. In epistola enim ad Hieronymum de sententia Iacobi in cap. iii. exponens sententiam philosophorum de connexione virtutum: dicit sic. Certe hinc persuadent quidam, qui vnam habuerit virtutem habere omnes, & omnes deesse cui vna defuerit: quod prudentia non ignaua, iniusta, nec intemperans esse potest. Nam si aliquod istorum defuerit, prudentia non est. Porro si prudentia erit, tunc & fortis, & iusta, & temperans. Sic profecto vbi fuerit secum habet caeteras. Sic & fortitudo imprudens non potest esse vel intemperans vel iniusta. Sic & temperantia necesse est vt prudens sit, fortis, & iusta. Si & iustitia non est si non sit prudens, fortis, & tenperans. Ita vbi vera est aliqua earum, & aliae similiter sunt. Vbi autem aliae desunt, vera illa non est: etsi aliquo modo esse videatur. Sed contra hoc dicit in cap, quinto sic. Non ista diuina sententia est qua dicitur qui vnam virtutem habet omnes habet: & quod ei nulla est cui vna defuerit: sed hominibus hoc visum est multum quidem ingeniosis, studiosis, otiosis: sed tamen hominibus. vnde subdit in cap. viii. Et si verum est eum qui habet vnam omnes habere virtutes: eum qui vnam non habet, nullam ha bere, nec sic oportet peccata esse paria. Quia vbi virtus nulla est, nihil quidem rectum est. Nec tamen ideo non est prauo prauius, distortoque distortius. Si autem (quod puto esse verius, sacrisque literis congruentius) ita sunt animae intentiones, vt corporis membra: et illius illuminatur aliud amplius, aliud minus, aliud omnino caret lumine: profecto ita vt illustratione piae charitatis affectus est in alio magis, in alio minus, in alio nihil: sic incipit & habene aliam, & aliam non habere: alius magis alius minus habere virtutem. Nam & maior est in isto charitas quam in illo, recte possumus dicere: & aliqua in isto: nulla in illo, & in isto ipso vno homine, vt maiorem habeat pudicitiam quam patientiam: et adhuc non ha beat continentiam: & habeat non paruam misericordiam. Ecce quod non solum negat virtutes esse pares in eo dim: sed etiam quod necesse sit eas esse simul & connexas. Sed vtrumque horum intelligendum est secundum modum supra expositum. Dictum ergo suum Augustinus in sexto de trinitate. non intelligit sic quod quicumque ha bent vnam virtutem aequalem habent omnes aequales vt singulae in eodem sint aequales inter se: quia hoc alibi negat aperte: sed quod singulae in vno sint aequales singulis sui generis quae sunt in alio, licet singulae diuersorum generum non sunt aequales inter se, neque in vno, neque in altero. Hoc enim modo sicut dicit & bene, necesse est vt qui habent vnam virtutem aequaliter puta fortitudinem habeant omnes alias aequales: non eorum fortitudini: et per hoc habeant eas aequales inter se secundum primum modum: sed sibi inuicem singulas singulis sui generis secundum modum secundum. Potest enim in vno fortitudo esse maior quam sit sua temperantia, & de similiter quam sit sua iustitia. Et ideo siquis aequalis est illi in for titudine, non est necesse sic eum esse illi aequalem in aliis, vt ille aliae sint aequales fortitudini. hoc enim solummodo verum est de prudentia: quia ipsa prout habet esse circa materiam cuiusque virtutis necessario ei aequiparatur, vt dictum est. Sed si non sit ei aequalis in aliis secundum illum modum, tunc necesse est quod sit ei aequalis in illis secundum alium modum: scilicet vt singulae in vno sint aequales singu lis sui generis in alio: vt aequalem proportionem secundum excedens & excessum habeant in vno si cut & in alio: et sic sit in eis aequalitas virtutum secundum proportionem geometricam, etsi non sit secundum arithmeticam proportionem. Cuius necessitas patet sic. Aequalitas enim virtutum con sistit in earum magnitudine spetiali: quae circa quamlibet virtutum comnexarum in duobus consistit. Et in quantitate habitus: secundum quod vna iustitia dicitur maior alia in sua essentia: et ob hoc vnus magis iustus alio, vt determinauimus alibi de magis & minus. Et etiam consistit in vigore roboris firmiter persistendi in suo fine, ne permittat hominem declinare in contrarium vitium. Quem vigo rem habet non solum a natura & quantitate habitus, sed etiam ab aliis virtutibus eam fulcientibus: secundum quod supra expositum est in primo modo connexionis. Si igitur aliqui duo aequales sint in vna virtute, puta in fortitudine, non est perfecta aequalitas earum in fortitudine nisi cum hoc quod est aequalitas secundum substantiam & essentiam habitus in fortitudine huius & illius, sit aequalitas illarum fortitudinum in vigore roboris ad persistendum in suo fine. Quem tamen non so lum habent a substantia habituum: qui secundum quod est ab habitibus, necessario aequalis est in eis: sicut aequales sunt & habitus: sed etiam ex vigore aliarum virtutum fulcientium eas: qui secundum quod est ab illis, necesse est esse aequalem in ambobus. Vigor autem huiusmodi non est a virtutibus ful cientibus nisi ex substantia habituum suorum. Aequalis autem vigor necesse est ab aequali habitu. Si ergo sunt aequales in fortitudine quo ad vigorem & substantiam habitus: oportet quod sint aequales in aliis habitibus fulcientibus eam & quo ad vigorem, & quo ad substantiam habituum. Quare cum huiusmodi aequalitas non potest esse nisi dupliciter: scilicet primo modo secundum aequalitatem arithmeticam et secundo modo secundum aequalitatem geometricam: non enim sunt plures modi aequalitatum vel proportionum in genere: si ergo non sunt aequales in aliis primo modo: necesse est quod sint aequales in eis secundo modo. Vnde si aliqui non essent aequales in temperantia, nullo modo secundum vigorem roboris possent esse aequales in fortitudine: quia ex latere temperantiae plus fortitudo fulciretur in vno quam in altero: ita tamen quod si ille minus temperatus etiam esset magis iustus: et sic fortitudo sua plus fulciretur & vigoraretur in robore ex latere iustitiae quam alterius: hoc non roboraret latus fortitudinis ex parte temperantiae: quin ex illo latere aeque faciliter impugnaretur maxima existente eius iustitia sicut & ea exi stente minima. Propter quod non est fortitudini eius tantum robur ad persistendum in suo fine aequaliter alteri cum minori temperantia & maiori iustitia: sicut est cum aequali temperantia & aequali iustitia.

ET secundum hoc verum est dictum Augustini: quod si esset minor in temperantia: sequeretur vt fortitudo eius esset minus temperans: et quod sic non essent fortitudine aequales: sed vnius fortitudo esset minor simpliciter quam fortitudo alterius: quia minori vi impugnante posset deiici, etsi solum ex latere vno. Non enim restat ipsam deiici, siue ex vno latere tantum, siue ex pluribus, sicut non restat hominem occidi vno letali vulnere & pluribus, aut fures domum intrare per vnum ostium aut per plura. Sic ergo patet quod perfecta connexione, per aequalitatem scilicet, non est necesse virtutes connecti citra omnium illarum consummationem: in qua nihil omnino possunt habere commixtum de vitio. Qualem intendebant cum dicebant Stoici. Qui habet vnam habet omnes: & qui caret vna omnibus carere necesse est. Qui non ponebant virtutem esse virtutem nisi cum esset in summo, similiter neque vitium. Pro pter quod non solum virtutes necessario aequales esse dicebant: sed & vitia: cum tamen alii philosophi ponentes virtutes necessario connexas, vitia esse necessario paria: aut virtutes non ponebant. secundum quod dicit Augustinus de sententia Iacobi. cap. iii. lllud de parilitate virtutum omnibus philosophis placuit. Hoc autem de parilitate vitiorum soli ausi sunt stoici disputare contra conmunem sensum generis humani. Similiter idem intellige de parilitate virtutum. Vnde contra parilitatem virtutum, & connexionem stoicorum. cap. v. dicit. Pudicitia coniugalis cum procul dubio virtus sit: non enim aut nihil aut vitium est: non tamen secum habet omnes virtutes. Nam si omnes esset, nuilum esset vitium, nullum omnino peccatum. quis autem sine aliquo peccato: Et sequitur cap. vii. Proinde mihi videntur stoici ideo falli qui proficien tem hominem nolunt omnino habere sapientiam: sed tunc habere cum in ea fuerit omnino perfectus. Sicut enim nihil interest ad hominem praefocandum vtrum aquam stadiis multis super se habeat altam: an palmo vel digito: sic illos qui tendunt ad sapientiam: proficere quidem dicunt tamquam in imo gurgitis surgentes in aeris: sed nisi totam stultitiam velut opprimentem aquam proficiendo velut emergendo euaserint, non habere virtutem, nec esse sapientes. Vbi autem euaserint, mox habere totam: nec quicquam stultitiae remane re: vnde omnino nuilum peccatum possit existere. Cui similitudini Augustinus respondens, & eam de struens, ostendendo vera generationem sapientiae & habituum virtutis secundum modum praedeterminatum in quaestione proxima, subdit continuo dicens. Haec similitudo vbi stultitia velut aqua, & sapientia velut aer ponitur, vt animus a praefocatione stultitiae tamquam emergens in sapientiam repente respiret: non mihi videtur satis accommoda nostrarum scripturarum auctoritati: sed illa potius vt vitium aut stultitia tenebris: luci autem virtus vel sapientia comparetur: inquantum ista similia de corporalibus ad intelligibilia duci possunt. Non igitur sicut de aquis in aerem surgens, vbi earum summum transierit repente sapientia tamquam aere inspiratur: sed sicut de tenebris in lucem procedens, paulatim progrediendo illuminatur. Quid donec plenissime fiat: iam eum tamen dicimus tamquam de abditissima spelunca egredientem vicinia lucis ab flatum tanto magis quanto magis appropinquat egressui: vt illud quod in eo lucet sit vtique ex lumine ad quod progreditur: illud autem quid adhuc obscurum est, sit ex tenebris vnde egreditur. Et induti sunt sancti iustitia alius magis alius minus: sed nulla pura: quia vt dicit, Non iustificabitur in conspectu dei omnis viuens. Et tamen iustus ex fide viuit. Et sic in vita ista illa connexio per summam aequalitatem in extremis virtutum: qualem posuerunt stoici: qui non posuerunt virtutes nisi extrema, & in indiuisibili, frustra expectatur. Vnde Augustinus virtutes morales reducens ad charitatem sine qua impossibile est eas persici, & in qua perficiuntur: quod non viderunt philosophi: dicit in cap. viii. Vt generaliter breuiterque complectar quam de virtute habeam notionem quantum ad recte viuendum, virtus est charitas qua id quod diligendum est, diligitur. Haec in aliis maior, in aliis minor, in aliis nulla est. Plenissima autem quae non potest augeri, quamdiu homo hic viuit in nemine: quamdiu autem augeri potest profecto id quod minus est quam debet ex vitio est. Ex quo vitio non est iustus in terra qui faciat bonum & non peccet. De eius vero con summatione dicit in fine, sexto cap. Quanto magis est in homine, tanto magis est virtute praeditus, quanto autem minus tanto minus. Quia ipsa est virtus. Et quanto minus inest virtus, tanto magis inest vitium. Vbi ergo illa plena & perfecta fuerit: nihil ex vitio remanebit. Vnde quia Augustinus vidit virtu tes ad perfectam connexionem in aequalitate deduci non posse, nisi charitate inclinante ad finem vltimum quod est bonum separatum, a nobis non operabile, & ad operandum ad finem instigante: & hoc multo perfectius quam hoc secundum philosophum virtus prudentiae faciat: idcirco Augustinus connexionem omnium virtutum posuit in charitate, in libro de mo. ecclesiae. cap. xv. vbi sic dicit. Hominis summum bonum quo referenda sunt omnia, esse patuit nihil aliud quam ipsum deum cui est haerere beatissimum. Cui haerere certe non valemus. nisi dilectione, amore, charitate. Quia si virtus ad beatam vitam nos ducit: nihil omnino virtutem esse affirmauerim nisi summum amorem dei. Nam illud quod quadripetita dicitur virtus, ab ipsius amore vario quodam affectu quantum intelligo dicitur. lllas vtique quatuor virtutes sic definire non dubitem: vt tem perantia sit amor integrum se praebens ei quid amatur. Fortitudo amor facile tolerans omnia propter id quid amatur. lustitia amor soli amato seruiens. Prudentia amor ea quibus adiuuatur ab eis quibus impeditur sagaciter eligens &c. Secundum quod prolixe prosequitur per totum librum.

PER iam dicta patent obiecta. Quod ergo primo arguitur quod non oportet virtutes esse connexas: quia aliquis potest exercitari circa materiam vnius virtutis, & non alterius: Dicendum quod verum est ad imperfectam earum generationem sub forma dispositionis: vt perseuerantiae vel continentiae. Ad generationem autem alicuius virtutis vt perueniat ad formam habitus, & mereatur dici virtus absolute: etsi non in consummatione virtus perfecta non sufficit exercitari circa materiam vnius virtutis: sed oportet quod ex ercitetur circa materias omnium: vt sicut ad esse alicuius virtutis in consummatione citra heroicam re quiritur connexio aliarum ad eius fulcimentum vt dictum est: sic exercitium actionis circa materiam vnius virtutis: vt perueniat ad perfectionem habitus: requirit simul exercitium actionis omnium aliarum. Sicut enim vna virtus in fine non posset conseruari nisi fulciretur a qualibet earum eam praeseruante ab eis quae ad virtutes alias pertinent: & voluntatem retrahere aut deiicere possunt a fine ipsius: sic exercitium circa suam materiam vt generetur requirit simul exercitium aliarum quo impedimenta illa repelluntur quae im pedirent exercitium illud ad generationem perfectae virtutis procedere. Et ita licet homo possit exercitari circa materiam vnius virtutis tantum: vt generetur in eo dispositio perseuerantiae aut continentiae ad illam: ad hoc tamen vt generetur perfectus habitus secundum illam necesse est vt ad generationem eius exercitetur simul circa materias omnium virtutum, licet non simul incipiat circa singulas. Quia si procedat & proficiat circumquaque, omnes habitus perfecte acquiret, licet non aeque primo. Sed necesse est vt simul ha beat eos acquisitos: antequam aliquis illorum perueniat ad perfectionem consummatam citra heroicam. Est etiam possibile vt simul incipiat exercitari circa materias omnium: & simul vel quasi intra breue tempus inter perfectam generationem primae & vltimae simul omnes habeat acquisitos. Possibile est etiam, quod habeatur eas in omnimoda aequalitate: sed hoc non est necesse. Si vero vna earum fuerit generata absque aliis (dico de mora libus: quia sine prudentia prius generata saltem natura nulla alia potest generari vt dictum est) diu persiste re non potest absque aliis eam fulcientibus propter impedimenta occurrentia circa materias aliarum vt dictum est.