Quaestio 4

CIrca secundum arguitur quod relatio in diuinis non manet relatio. Quia enim transit in sub stantiam per comperationem ad subiectum in quo est, manifestum est: quia aliter esset aliquid aliquae re praeter substantiam: & faceret compositionem cum illa. Similitur videtur quod transit in substan tiam in comparatione ad terminum ad quem est. quoniam respectu illius relatio non est nihil est ergo res aliqua. quicquid autem est res in deo, est substantia: ergo relatio respectu eius ad quem est, substantia est: & non habet plures comperationes. Relatio ergo in diuinis omnino transit in substantiam, & non manet aliquo modo

IN contrarium est Boetius qui vult quod duo praedi camenta sunt in diuinis, substantia scilicet & relatio: quod non esset nisi relatio aliquo modo maneret. Licet ergo non manet respectu subiecti in quo est, oportet quod saltem maneat respectu termini ad quem est.

QVAE stio ista quaerit difficultatem de esse relationis in deo: quae explicari non potest nisi paulo altius inchoando, quale sci licet esse relatio habeat in creaturis: a quibus trahimus cognitionem eorum quae intelligimus in diuinis. Quid ergo diligenter primo considerandum est de hoc ad intellectum huius quaestionis, & cuiusdam alterius infra sequentis, hoc est scilicet vt cognoscamus si relatio in se habet esse in singularibus, vel est aliquid quid non formatur nisi intellectu. Et erit tunc, sicut multae dispositiones quae concomitantur res: quaenon habent esse nisi postquam habentur in intellectum. Cum enim res in telligantur aduenit aliquando eis in intellectibus aliquid quod non inerat eis extra, sicut vniuersale, genus, & dia, & alia huiusmodi. Et erant circa hoc antiquitus duae opixiones secundum quod recitat Auicenna in. iii. metaphysicae suae. Ex homini bus enim, vt dicit, quidam fuerunt qui tenuerunt quod certitudo relationum non est nisi in anima cum intelliguntur res, di centes quod si relatio esset in rebus oporteret tunc ex hoc non finiri relationes. inquantum enim paternitas est, patr est: & est ei accidentalis relatio quae est paternitas cum patre: & cum alligatione quadam. Oportet ergo vt relationis paternitatis quae est ad filium, sit alia relatio, quae est eius ad subiectum: & procedet hoc in infinitum Alii vero dixerunt quod certitudo relationum non est in intellectu, immo relatio est quiddam quod est in singularibus, dicentes, nos scimus quod haec res in esse est pater: & ille in esse est filius eius, siue intelligatur siue non intelligatur. Et respondet Auicenna determinando quod quaedam relatio realis est: & habet esse in singularibus secundum rem: quaedam vero secundum dici solum: quam non habet esse nisi in intellectu. Relatio autem realis quae habet esse in singularibus, est illa quae convenit eis quae sunt simpliciter & absolute ad aliquid. Rela tio vero secundum dici quae solum habet esse in intellectu, est illa quae conuenit rebus quae non sunt simpliciter & absolute ad aliquid: sed solum secundum quod ab intellectu concipiuntur. Ad aliquid primo modo definit Aui cenna dicens. Dico quod ad aliquid absolute est cuius quiditas dicitur respectu alterius: & quicquid fue rit in signatis hoc modo vt secundum quiditatem suam non dicatur nisi respectu alterius, illud est ad aliquid. Haec autem intentio non intelligitur nisi respectu alterius rei quae sit alia res a se: sed quia refertur quantum est in se, non est ibi essentia rei quae sit relatio: sed est ibi relatum per se non per aliam re lationem. & secundum hoc terminabuntur relationes, & non procedent in infinitum: quia scilicet omne tale relatiuum habet esse ad aliquid per relationem quae fundatur in essentia alicuius rei: quae secundum se est aliquid absolutum secundum esse suum: & per se, non per aliquid sibi additum, habet aliud esse quod est esse ad aliud, sicut scientia id quid est secundum se quiditas est in subiecto, & secundum quod est respectus quidam, est ad scibile. Vnde dicit Auicenna. Esse huius intentionis quae est ad aliquid per se in hoc subiecto est: inquantum quiditas eius est in hoc subiecto dicta respectu huius subiecti: & habet aliud esse: & hoc est esse ad aliquid. sed illud non est hic. Si ergo ad aliquid quid communicatur ad aliud quorum vnumquidque quantum in se est, relatum est ad id quod est relatum ad ipsum absque alia relatione quae sit quiditas per se quae intelligatur respectu alterius: sed in seipso est relatio: quia hoc quid dicitur relatum est per se, & in hoc quod est relatum per se, non eget alia relatione qua fiat relatum: quia in se habet quiditatem intellectiuam respectu subiecti, scilicet quia ipsa est cuius cum intellecta fuerit quiditas, egebit repraesentari intellectui aliquid aliud respectu cuius hoc intelligatur. Hic enim sunt multae relationes quae concomitantur aliquas essentias per se non per aliam relationem accidentem, sicut conuenit relationem sequi dispositionem paternitatis & dispositionem scientiae: quamuis intellectus fortasse adueniat huicrelationi. Cum autem vt dicit Auicenna, nota ueris haec, tunc iam notasti quod ad aliquid est in esse tali quod est intentio: cuius haec est definitio, quae facit non debere rem esse per se vnam, sed coniungentem inter duo: & sic talis relatio non habet esse propter con ceptum intellectus: sed econuerso quia habet esse in re, eam concipit intellectus circa rem. Vnde subdit Auicenna dicens. Illud igitur est relatio intellectualis cuius esse inquantum intelligitur est intellecta quiditas in respectu eius esse in intellectum, inquantum intelligitur respectu alterius habet iudicium in intellectu, secundum quod est in intelle ctu. Ex illis igitur aliquid hent esse in singularibus.

AD aliquid vero secundo modo definit philosophus in praedicamentis. Ad aliquid talia domintr quaecumque ipsum quod lut aliorum dicuntur. secundum quam definitionem, vt dicit ibi, impossibile est quin nulla substantia est eorum quae sunt ad aliquid. quoniam vt ibidem dicit Boetius in Comment. illa definitio non magis dixit illa esse ad aliquid quae id quod sunt aliorum dicuntur: non tamen hoc est eis esse quod sint ad aliquid quae id quid sunt aliorum dicuntur: quam ea quibus ipsum esse est ad aliud quodammo se habere: & quod talis relatio non est in natura rei secundum se: sed in conceptu intellectus solum. Vnde declarat Auicena de relatione quae est inter prius & posterius, dicens. Scias quod res in se non est prius nisi in eo quid est simul in intellectu cum ea quae est posterius & haec species prioris etiam posterioris est: cum vtraque simul sunt in intellectum. Cum enim praesentatur intellectui for ma prioris, & posterioris, intelliget anima hanc comperationem incidere inter duo quae sunt in intellectu. sed and haec res in se non est prior. Quomodo enim erit prior in se quae non habet esse: Igitur vt concludit, quae fuerit de relatiuis secundum hunc modum, non erit eorum relatio nisi in solo intellectum, & de intentionibus intelligibilibus ex comperationibus quas ponit intellectus ex respectibus qui acquiruntur rebus, cum comparat eas inter se intellectus, & designat eas. Vnde quia philosophus vidit quod talia non sunt vera relatiua: nec definitio illa praedicta de relatiuis est vera definitio: & propterea indicans quid est verorum relatiuorum: ideo in praedicamentis subdit definitionem aliam veris relatiuis tantum conuenientem: quae eadem est cum definitione Auicennae praeposita & declarata, dicens quod ad ali quid sunt ea quibus hoc ipsum esse quod habent, est ad aliud se habere. vbi dicit Boetius in commen. i. Haec eorum natura atque substantia est, vt id quod sunt ad aliud referanturid i. non solum referri dicantur, sed etiam referantur. Non enim in eo quid est dici ad aliquid consideramus: sed in eo quod est esse. quoniam non idcirco aliquid relatiuum est: quoniam alterius esse dicitur: sed tunc merito aliqua res relationis nomine continebitur quotiens non solum ad aliquid dicitur: sed hoc ipsum esse eius quod est ad aliquid, est quodammo ad aliud se habere. & quomodo hoc, expositum est iam in dictis Auicennae. Cum igitur in creaturis cum substantia vt substantia est in sua quiditate non est eius ad aliud se habere: licet forte ad aliud dicatur: vt caput capitati caput, sicut vult philosophus in praedicamentis: sed in omnibus quae sunt vere relatiua secundum esse essentia eius qua secundum se id quod est quod ad aliquid est, est ad aliud se habere, non per aliquid ei additum, vt dictum est: aperte patet ex iam declaratis quod omnis relatio secundum esse in creaturis fundatur super aliquid accidens: quod vnum esse habet absolutum in subiecto per rationem vnius praedicamenti: aliud vero esse respectiuum ad aliud secundum rationem praedicamenti relationis. Propter quid etiam omnis relatio, vt relatio, accidentalis est, secundum quod dicit Auicenna cap. xlii. Relatio: quia res est quae non intelligitur per se: sed intelligitur alicuius ad aliud: non est relatio quae non sit accidens. Libro octauo dicit quod relatio est accidens alicui alii ex iis quae sunt, & est posterior omnibus entibus: & hoc quia super omne genus entis potest fundari relatio. Sed relationes per se & secundum esse in duos modos distinguuntur penes illa super quae fundantur: secundum quod dicit philosophus in quinto metaphysicae. Omnia quae dicuntur modo numeri & potentiae sunt relatiua: quia essentia eorum dicitur ad aliud. vnde subdit post alia interposita. Omnia igitur quae dicuntur per se, quaedam dicuntur hoc modo. Et intendit quod omnia quae dicuntur relatiua per se & secundum essentiam, dicuntur modo numeri, hoc est secundum accidentia numerorum, vel secundum ipsorum substantiam, quia vt ibi dicit commentator, Relariuorum quoddam est in accidentibus numerorum, & quoddam in ipsa substantia numerorum. aut dicuntur secundum accidentia quae sunt potentiae actiuae & passiuae. Primus modus est per se in rebus abstractis mathematicis, in quibus non est motus, nec actio nec passio inquantum huiusmodi. Secundus vero est per se in rebus mobilibus & transmutabilibus actiuis & passiuis. Vnde dicit philosophus. Passiua autem & actiua per potentiam actiuam & passiuam, & actiones potentiarum, sicut calefaciens ad id quid calefacit: & abscindens ad id quid abscinditur: & omne agens ad patiens. Quae autem sunt secundum numerum sicut duplum ad dimidium, & triplum ad subtriplum & omne quod multiplicatur multotiens ad alterum, non habent actiones quae sunt per motum. Vbi dicit commentator id est relatiua collocata in genere actionis & passionis sunt relatiua per potentias exi stentes in eis. Et intendit quod non sunt sicut in numero. In numero enim non est actio neque passio.

VT autem ex abundanti explicemus omnes modos relatiuorum, sciendum quod quinque in vniuerso sunt modi relationum: duo principales, quorum vnus subdiuiditur in quatuor. Relationum enim quaedam sunt secundum esse, quaedam secundum dici, vt iam est expositum. Et eorum quae secundum esse relatiua, quaedam sunt relatiua per se, & hoc secundum duos modos iam expositos. Quaedam vero per accidens: & hoc vel per accidens sibi absolutum, secundum quod homo vnus per suam quantitatem dicitur duplus respectu alterius, vel per accidens respectiuum quo alterum aliquid refertur ad ipsum. Secundum ei philosophum quinto metaphysicae Relatiuorum quoddam est quid dicitur modo accidentali, sicut homo: qui est relatus, quia accidit ei esse duplum alicuius. Vt enim dicit ibidem commentator, homo secundum quod homo non est duplum, sicut neque album. Quaedam vero sunt relatiua, quia essentia eorum dicitur ad illud, & non quia illud aliud dicitur ad illa: sicut omnia quae dicuntur modo numeri & potentiae. Quaedam vero dicuntur relatiua, non quia essentia eorum dicitur ad aliud: sed quia essentia alterius dicitur ad illa: vt mensuratum intellectum & scitum dicuntur relatiua: quia ad illa dicitur aliquid aliud. Vbi dicit commentator. Omnia, relatiua quae sunt in numeris & potentiis, sunt relatiua, quia essentia vtriusque eorum collocatur in relatione eodem ordine: non quia alterum intrat in relatione per se & alterum non: sed quia alterum accidit ei. sicut intellectum, & scitum, & sensatum dicitur esse relatiuum: quia illud quod est relatiuum per suam substantiam accidit ei. quasi dicat, relatio est duobus modis: scilicet aut relatio erit in substantia vtriusque relatiui, aut in substantia alterius tantum: & in altero propter istud. Ex omnibus iam declaratis hoc solum assumimus ad praesentem quaestionem, quod relatiua per se, & secundum essentiam, de quibus principaliter intendit praesens quaestio, duo esse ha bent. Vnum quo habent rationem accidentis: & hoc ratione accidentis absoluti super quod fundantur relationes ipsae. Alterum vero quo habent ad aliud esse: & hoc ratione sui generis distincti contra alia genera. Nunc ita est quod omne accidens inquantum deo attribuitur rationem accidentis inhaerentis amittit: & rationem substantiae, & de subsistentis assumit. secundum quod dicit Boetius de Trini. Illa quae aliquid esse significant secundum rem praedicationes vocantur, quae cum de rebus subiectis dicuntur, vocantur accidentia secundum rem: cum vero de deo qui subiectus non est, secundum suam substantiam rei praedicatio nominatur. Quia igitur vt dictum est relatio rationem accidentis non habet, nisi ratione eius super quod fundatur: secundum illud in diuinam praedicationem translatum conuertitur in substantiam. Relatio igitur assumpta in diuina praedicatione ratione eius super quod fun datur, rationem substantiae assumit, & rationem accidentis amittit: & retinet solummodo rationem generis sui, scilicet esse ad aliud. secundum quod dicit Augustinus secundo de Trini. cap. iiii. Nihil in eo secundum acci dens dicitur: quia nihil ei accidit. Nec tamen omne quid dicitur secundum substantiam dicitur. In rebus enim crea tis atque mutabilibus, quid non secundum substantiam dicitur, restat vt secundum accidens dicatur, omnia enim accidunt eis quae vel amitti praesent, vel minui, & magnitudines & qualitates, & quod dicitur ad aliquid, & situs, & habitus, & loca, & tempora, & opera atque passiones. In deo autem nihil quidem secundum accidens de quia nihil in eo mutabile est: nec tamen omne quod dicitur secundum substantiam dicitur. dicitur enim ad aliquid sicut pater ad filium, & filius ad patrem, quod non est accidens. licet enim quo ad esse quod habet relatio in comperatione ad id super quod fundatur in diuinis vertitur in substantiam: secundum tamen rationem sui generis & quiditatis suae qua relatio est, manet simpliciter: non secundum aliquam comparationem ad substantiam in qua fundatur: sed solum secundum comperationem ad terminum ad quem refertur. ad aliquid enim in deo non dicit aliquam rem additam ad ipsam essentiam quam supponit: sed solum in comparatione ad terminum a quo distinguit. Vnde relatio in deo, & per comperationem ad terminum perfecte rationem sui generis retinet: quae est esse ad aliud: & sub illa ex opposito distinguitur ab illo ad quod habet esse. Per comperationem vero ad essentiam habet non esse ad aliquid: sed esse aliquid, & idem secundum rem quod ipsa essentia. Aliquam tamen differentiam habet ab ea: immo duplicem: vnam secundum quod vnum eorum comparatur ad alterum absolute: alteram vero se cundum quod ambo comparantur ad terminum vt oppositum: & sic vnum eorum ad alterum respectu tertii. Paternitas ei patris secundum quod comparatur ad ipsam essentiam, omnino transit in ipsam: & quantum ad rationem esse rei super quam nata est fundari, & quantum ad rationem esse sui generis: & non differt ab ipsa nisi secun dum intelligentiae rationis: sicut differunt ab ipsa res aliorum generum. Paternitas vero patris & essentia eius simul comparata ad terminum oppositum, scilicet ad filium, & sic comparata sibi in respectu ad filium: licet transeat in substantiam ratione esse rei super quam habet fundari: quia ambo, paternitas & filiatio scilicet, idem sunt in substantia: non tamen transit in substantiam ratione esse sui generis. sub illa enim distinguitur a suo opposito: quia aliam rationem ad aliquid importat pater: quia fundatam super rationem potentiae actiuae: aliam vero filius, quia fundatam super rationem potentiae quasi passiuae, vt patet ex praedeterminatis. & per illam communiter differt cum suo opposito ab ipsa essentia: inquantum illa non praedicantur secundum substantiam, sed secundum relationem: substantia vero econverso, vt dictum est secundum Augus.

EX quo patet plane responsio ad quaestionem, dicendo scilicet quod relatio in deo & secundum rem, & secundum rationem sui generis cadit in substantiam comparata absolute ad ipsam substantiam: comperata vero ad substantiam in respectu ad suum terminum, & oppositum respectu substantiae, sic manet secundum rationem sui generis. aliter enim adinuicem non distinguerentur substantia & relatio in deo, sicut duo genera duos modos praedicandi diuersos habentia. Substantia enim se habet ad vtrumque terminorum, vt subiectum absolutum. vtrumque vero se habet ad alterum, vt oppositum. Relatio vero vna comparata absolute ad aliam manet secundum rationem generis: & etiam secundum rationem speciei sub genere qua vna relatio distinguitur ab altera. & sic relatio se cundum rationem quiditatis non solum manet comparando opposita inter se tamquam differentia specie sub genere Non dico vere differentia specie: quia in deo non cadit vere ratio speciei & generis. Quia cum paternitas & filia tio pertinent ad diuersas species relationis translata in deum: licet non sunt diuersarum specierum: sunt tamen quasi diuersarum: vt quamuis pater generando filium generat similem sibi secundum formam deitatis: generat tamen dissimilem secundum formam relationis. Et sic relatio diuina vno modo cadit omnino in substantiam, & secundum esse, & secundum rationem sui generis, differens solum ab ipsa secundum rationem intel ligendi, scilicet comparata ad substantiam absolute: quia ad ipsam nullam habet oppositionem siue relationem, & non est relatio fine opposito ad quod refertur. Alio modo manet secundum rationem sui generis: scilicet comparata ad substantiam in respectu ad suum oppositum: quia diuersimode comparantur ad ipsum. Tertio modo secundum rationem generis: & quasi secundum rationem speciei, scilicet comparando vnum oppositorum ad alterum, quia non solum in relatione conueniunt: sed sub ipso distinguum tur. Vnde cum relatio sit id quo in diuinis differunt inter se personae, & ab essentia communi, hoc est alia & alia ratione. Ratione enim generis communiter conueniunt ipsae personae, & differunt ab ip sa essentia: ratione autem speciali sub genere differt vna persona ab alia. Vt sic, in quiditate & essentia om nia sunt idem quae sunt in deo vno modo Alio modo in relatione secundum rationem generis conue niunt personae inter se, & differunt a substantia. Tertio modo secundum rationem specialium relationum differunt inter se personae singulae: & etiam ab ipsa substantia, vt patet ex dictis. Patet igitur quod bene procedit secundum argumentum, & quomodo duo sunt praedicamenta manentia in diuinis.

AD ar gumentum primum in oppositum, quod relatio in diuinis etiam per comparationem ad terminum ad quem est, transit in substantiam, quia non est nihil, secundum illum respectum: ergo est res aliqua: & non est res in deo nisi illa quae est substantia: Dicendum secundum iam dicta: quod relatio in comperatione ad terminum siue absolute, siue respectu substantiae manet, & non transit in substantiam secundum rationem quiditatis sui generis qua habet ad aliquid esse, licet transit omnino secundum rationem sui esse qua habet quid esse, vt accidens aliquid in creaturis per illud super quod fundatur. In deo enim primo non est nisi substantia: quia super ipsam fundatur ratio relatio nis, sicut & omnia alia in diuinis consideranda, vt patet ex praedeterminatis. & non manet difficultas in argu mento nisi vt sciatur quomodo ratio eis quod est non esse aliquid, sed solum esse ad aliquid, sit res aliqua, & non nihil. Quia tamen relationes omnino debent dici res aliquae, patet ex hoc quod sunt constitutiuae realium personarum, & di stinctiuae earum realiter abinuicem. Pater enim realiter pater est: & realiter distinguitur a filio, non solum secundum rationem intelligendi: vt dicit haeresis Sabellii, quod non possunt facere nisi essent relationes secundum rem: quia aliter essent relationes secundum rationem solum: & secundum dici: quae nihil distinguunt, vel constituunt nisi secundum rationem intelligendi: non ex natura rei, vt patet ex praedictis. Quomodo autem sit in eis realitas, non omnino est perspicuum. Rem enim absolutam relationem dicere non possumus. Quiditas enim relatio nis non est quod sit aliquid: sed solum quod sit ad aliquid. Res ergo quae relatio est, non potest dici res quae est aliquid siue quid: sed solum res quae est ad aliquid: immo res quae est ipsum esse ad aliquid. Hoc autem quomodo ipsum esse ad aliquid potest dici res, hoc est quod hic obscurum est.

AD cuius intellectum oportet reducere ad memoriam, differentiam inter relationes quae habent esse in singularibus, & quae in intellectum solum Qui enim considerant certitudinem relationis ex parte intellectus solum circa res quas confert adinuicem nullo modo possunt dicere relationes esse reales, vel res aliquas, nisi res secundum rationem, non se cundum esse naturae, quales quaerimus. Hoc modo Gilbertus Porretanus dixit quod relationes in diuinis solum sunt assistentes: siue extrinsecus affixae opere intellectus. Vnde etiam Praepositinus in Sum ma sua consentit opinioni luonis Carnotensis, quod in deo nulla est proprietas: & quod cum dicimus pa ternitas est in patre, vel pater paternitate distinguitur a filio: modi loquendi sunt. Et sic isti vt videtur nullam relationem ponunt in deo fundatam in re diuinae essentiae: sed solum consequentem conceptum intellectus. Et sic nullam relationem secundum esse, sed solum secundum dici ponebant in deo. et omnes inciderunt in haeresim Sabellii. Si ergo velimus videre quomodo relatio dicatur realis, & a quo habet quod dicatur res aliqua naturae non rationis tantum: oportet considerare secundum praedeterminata: quod quaedam relatio habet esse in singularibus ex natura ipsius rei extra: non ex opere intellectus: sed quam intellectus considerans rem, inuenit circa ipsam rem. & est relatio ista realis: quia fundatur in re: cuius quiditas est respectu alterius ex seipsa non per aliquid additum ei. Et habet duplex esse. Vnum qua est quid absolutum in se & respectu sui sub iecti si sit accidens, sicut scientia est qualitas animae. Et aliud esse qua per se non per aliquid sibi additum est ad aliquid: & non habet proprie esse: sed ad aliud esse: secundum quod ipsa scientia est relatio quaedam ad ipsum scibi le: non autem est relatio aliquid assistens & affixum scientiae ab extra. & sic relatio habet esse reale, inquantum ipsa quiditas, quae habet vnum esse in singularibus & in subiecto, seipsa habet esse ad aliud: & id quod est res absoluta secundum vnum esse: induit rationem respectus secundum aliud esse siue ad aliud esse. & haec est natura relationum quae sunt relatiua secundum esse, & per se: vt patet ex praedeterminatis. Talem autem respectum non potest de se ha bere essentia quae est in fingularibus, nisi ex aliquo ordine quem ex natura sua determinat ad aliquae: qualem determinant sibi inuicem calefactiuum & calefactibile, ex natura potentiae actiuae calefactionis in vno & susceptiuae in alio. Quia idem secundum idem non est natum agere & pati a seipso: nec potest esse ordo nisi inter diuersa & distincta. Et sic relatio per se & secundum esse nihil aliud est quam quidam ordo essentialis vnius ad alterum, fundatus in natura & essentia eorum quae ex hoc habet quod sit res & realis relatio: quia scilicet in aliqua reali natura & essentia fundatur. Et similiter ipse ordo ab eodem habet quod sit res & ordo realis: quia idem sunt ordo & relatio. Vnde nihil est dicere quod relatio res est siue realis, quia est ordo quidam qui res est & realis: quia hoc est idem notificare per seipsum, & ignotum per aeque ignotum. vnde inter quaecumque est relatio: & non est talis essentialis ordo inter relata: non est relatio secundum esse, sed secundum dici tantum: siue sit eiusdem ad seipsum, siue diuersi ad diuersum: vt amplius patet perscrutanti supra determinata.