Quaestio 16

Irca Quartum & vltimum arguitur: quod miles praeuolans in exercitum hostium, non facit opus magnanimitatis sic. vbi fugiens bene facit vitam suam saluans, male facit in hostes irruens vt occidatur, sed nuper Sarracenis hostibus Christianorum de uastantibus ciuitatem Acconenm. bene fecerunt qui fugerunt vitam suam saluam tes: ergo miles ille, qui aliis fugientibus in exercitum Sarracenorum irruit praeuolans, & occisus est, male fecit. sed factum malum non est opus magnanimi- tatis, cum magnanimitas virtus sit. et secundum Augustinum, virtutibus non contingit male vti, neque ad agendum malum opus. ergo &c.

CONtra est: quod scribitur Canti. vltimo. Fortis est vt mors dilectio. & hoc ideo, quia zelanter diligens pro dilecto in necessitatis articulo mortem contemnit, & illi se exponit, quod est opus magnanimitatis. talis est ille miles praeuolans operatus ponendo animam suam pro amicis suis in fide & charitate, quod est opus maximae charitatis: & ita maximae virtutis in agibili gus, quae consistit in magnanimitate. ergo &c. I Quia ista quaestio tangit, & in exemplum proponit captionem subuersionem, atque destructionem ciuitatis Acconenm atque Christianorum, & incolarum eiusdem: de quibus mentionem facit dominus papa in litera exhortatoria, de qua mentio habita est supra in quaestione de indulgentiis, sic inquiens. Ciuitas Acconensis quadragintaquatuor diebus arctissima Baby lonicae potentiae obsidione circundata, terribilibus machinis die noctuque vexata, impetita crebris & duris insultibus: mcenibus puiis & per cuniculos occultos excisis. xliiii. die obsidentium viribus dei permissione mirabili & stupenda succubuit: capta per eos & igni exposita: christicolis inibi existentibus caesis innumeris, & caeteris, qui habere nequiuerunt ad maritima vasa succursum, in captiuitatem abductis. Quae quidem facta narrantur anno domini. M. cc. nonagesimo primo. x. die mensis maii. In qua ciuitate, vt aestimo, congregati erant non tantum populares, & simplices: sed est praelati & principes. Idcirco quaestionem pau lo altius subleuando, bellorum celebritatem paulo altius, quam quaestio proponat, exequamur: dicendo in primis cum Tullio in libro primo de offi. sic dicente. In republica maxime conseruanda sunt iura belli. Nam cum sint duo genera decertandi: vnum per disceptationem: alterum per vim, cumque illud proprium sit hominium, hoc beluarum. confugiendum ad posterius si vti non licet superiori. Et sic illi quipotest ius suum iam habitum retinere, aut amissum si ue nondum hintum recuparare, non licet pro illo bellum constituere. Quare vt idem prosequitur continuo, suscipienda quidem sunt bella ob eam causam, vt sine iniuria in pace viuatur. & vt dicit Augustinus in epistola ab Bonifacium comitem, Bellum debet esse necessitatis, vt liberet deus de necessitate, & conseruet in pace. Non enim quaeritur pax, vt bellum exerceatur: sed bellum geritur vt pax acquiratur. Esto ergo bellando pacificus, vt eos quos expugnas, ad pacis vti litatem vicendo perducas. ita quod hostem pugnantem necessitas deprimat, non voluntas. Sicut bellanti & resistenti violentia redditur, ita capto misericordia iam debetur: maxime in quo pacis prturbatio non timetur. Quod Tullius per alia verba continuo dicit vbi supra. Parta autem victoria conseruandi sunt ii, qui non crudeles in bello nec immanes fuerunt. Mea quidem sententia paci, quae nihil habitura sit insidiarum, semper est consulendum, tum ii qui ar mis positis ad imparatorum fidem confugient, quamuis murum aries percusserit, recipiendi sunt. Ex quo(ut dicit Tullius paucis interpositis intelligi potest nullum bellum esse iustum, nisi quid aut rebus repetitis geratur, aut de nunciatum ante sit, & indictum. De quo dicit lsido. in etymo. lustum est bellum, quid ex edicto de rebus repetendis geritur aut propulsandorum hostium cam. Et Augustinus in libro quaestionum. lusta bella solent definiri quae vlciscuntur iniurias sic gens vel ciuitas petenda est, quae vel vindicare neglexerit quid a suis improbe factum est, vel reddere, quid per iniurias ablatum est. Sed vt dicit Augustinus contra Manicheos, nocendi cupiditas, vlciscendi crudelitas, implacatus, atque implacabilis animus, feritas debellandi, libido dominandi: & siqua similia, haec sunt quae in bellis iure culpantur. Et vt sequitur ibidem post pauca, ordo ille naturaliter mortalium paci accommodatus hoc poscit vt suscipiendi belli auctoritas, atque consilium penes principes sit. Sed, vt ait Tullius vbi supra incap. de for titudine. Ea animi elatio, quae cernitur in pariculis & laboribus: si iustitia vacat, pugnatque non pro salute communi, sed propriis commodis, in vitio est. Non enim modo id virtutis non est, sed potius immanitatis omnem humanita tem repellentis. Vt autem descendamus ad propositum, de bello iusto est distinguendum, quia aut est ad recuperandum bona iniuste ablata: de quo nihil ad praesens, aut est. ad repellendum iniuriam qua nituntur hostes bello bona auferre, puta, vitam, patriam, libertatem, leges, & caetera bona, siue spiritalia, quale bellum instruxerunt Sarrace ni contra Acconen: in quo mortuus est miles de quo quaestio nia proposita est, vtrum irruendo praeuolanter in Sar racenos fecit opus magnanimitatis. Et dico quod magnanimitas est pars fortitudinis, & virtus quae versatur circa opera magna & ardua. dicente philosopho in iiii. Ethi. Magnanimitas circa magna ex nomine videtur esse: sed tamen non omne opus magnum pertinens de genere suo ad fortitudinem est opus magnanimitatis: nisi sit ex habitu virtutis non ex praesumptione aliqua, aut cupiditate, vt cum magnanimitas fortitudo quaedam sit, & alias fortitudo non sit virtus, vt pater ex iam dictis. Vnde & Tullius post dicta, proxime praecedentia continuo addit, dicens. Itaque probe definitur a stoicis Fortitudo, cum eam virtutem esse dicunt, pugnantem pro aequitate. Quocirca nemo qui fortitudinis gloriam consequutus est, infidiis & malitia laudem est adeptus. Ni hil. enim honestum potest esse quod iustitia vacat. Praeclarum igitur Platonis illud. Non solum (inquit) scientia. quae est remota a iustitia, calliditas potius quam sapientia est appellanda: verunetiam animus paratus ad periculum si sua cupiditate non vtilitate commni impellitur, audaciae potius, quam fortitudinis nomen habet. Itaque viros fortes & magnaimos, eosdem bonos, & simplicis virtutis amicos, minimeque fallaces esse volumus, qui sunt ex media laude, iustitiae. & infra. Omnino fortis animus & magnus duabus rebus maxime cernitur, quarum vna in rerum externarum despicientia ponitur: altera, vt res geras magnas, & maxime vti les, arduas, plenasque laborum, & periculorum &c. Quamquam ergo factum militis nostri arduum fuit & ma gnum, quia circa mortis periculum, atque terribile, circa quid maxime consistit fortitudo: dicente philosopho in tertio Ethi. Circa qualia igitur terribilia fortis, vel circa maxima: terribilissimum autem mors est: terminus enim est: non tamen ex hoc sequitur, quod fuit opus fortitudinis, seu magnanimitatis, aut alicuius virtutis, si forte illud aggressus est ex praesumptione, aut ambitione gloriae, aut cupiditate alia, aut forte temere, & inconsulte, quod videtur innuere ipsa quaestio in eo quod dicit militem praeuolasse. Si enim ita fuis set, non opus virtutis, & ita nec fortitudinis, nec magnanimitatis fuit. Vnde de modo aggrediendi fa cta magnanimitatis, dicit Tullius post praedicta. Ad rem autem gerendam qui accedit, caueat ne id modo consideret, quam illa res fonesta sit, sed etiam vt habeat efficiendi facultatem. In quo ipso considerandum ne aut temere desperet propter ignauiam, aut nimis confidat propter cupiditatem. & infra. Omnino enim illud honestum, quid ex animo excelso, magnificoque quaerimus, animi efficitur non corporis viri bus: exercendum tamen corpus, & ita afficiendum est, vt obedire consilio, rationique possit in exequendis negotiis, & in laboribus tolerandis. & infra. Quare expetenda quidem magis est discernendi ratio, quam decertandi fortitudo. Fortis autem & constantis animi est non prturbari in rebus asperis, nec tumultuam tem (ut dicitur ) de gradu eiici, sed praesentis animi consilio, nec a ratione discedere, nec committere, vt aliquando dicendum sit non putaram. Haec sunt opera magni & excelsi animi, & prudentia. consilioque fidentis

ITemere autem in acie versari, & manucum hoste confligere, immane quiddam & belua rum simile est. Sed cum tempus, necessitasque postulat, decertandum manu est & mors seruituti turpitudinique anteponenda. Sed fugiendum est illud ne offeramus nos periculis sine causa, quo nihil po test esse stultius. Haec ille. Hinc dicit Vegetius libro. iii. cap. vltimo de arte militari. Boni duces pu blico certamine nunquam nisi ex occasione, aut nimia necessitate confligunt. Si ergo miles noster non confidens de commilitonum adiutorio, nec putans eos paratos, vt simul ad bellum procedant, solus in hostes praeuolando insiliit, ipse absque omni rationabili causa morti se obtulit, debens scire, quod ni hil per se solum proficere potuit: & sic opus non magnanimi, sed stulti egit. Sed nec ex hoc quod iste prae uolans solus in hostes irruit, & periculo mortis se exposuit, iudicari potest certitudinaliter, quod opus ma gnanimi non egit, quia vt dicitur Sarraceni ante auroram subito ciuitatem Acconenm. intrauerunt, nec fuit tunc christicolis in illa contentis, tempus deliberationis maioris, sed solummodo statim exer cendae virtutis, quae secundum philosophum. ii. Ethi. maxime in repentinis probatur. Miles igitur noster, qui vt audiui dici, dux aliorum in bello esse debuit, quam citius occurrisset, forte iacens in excubiis armatus cum aliis, & paratus ad bellum, statim audito tunultu & discurrentibus Sarracenis per vicos exiliit, & pu tans commilitones suos se consecuturos in hostes solus irrupit, attendens illud Vegetii de artemi litari libro iii. cap. viii. Ne vero repentinus tumultus amplius noceat, ante commonendi sunt milites, vt pa rati sint omnino, vt arma in manibus habeant. In necessitate enim subita quae terrent, ante praeuisa non solent esse formidini. & cap. vi. Multa quidem sunt dicenda, atque obseruanda pugnantibus. Siqui dem nulla sit negligentiae venia, vbi de salute certetur. Et libro i. cap. xiiii. In aliis rebus, sicut ait Cato, siquid erratum fuerit postmodum corrigi potest, praeliorum delicta emendationem non recipiunt, cum poe na statim sequatur errorem. Et libro iiii. cap. xxxix. Sicut enim prouidos cautela tutatur, sic negligentes extinguit ignauia. Quia si ita fuit, quia tunc tempors, necessitasque postulabant decertandum esse manu & mortem seruituti turpitudinique esse anteponendam & malum fugiendum, quod reuera ita puto comtigisse, idcirco dico credens firmiter quod opus militis nostri erat opus magnanimitatis, ex cuius habitu repente elegit opus summe arduum, honeste scilicet mori pro fide, & ciuitate, quam fugiendo inhoneste vi uere, & forte fuga incerta non subueniente iugum seruitutis Sarracenorum subire. Quia si caeteri ciues & commilitones sic fecissent, & tales fuissent vt ille, credo quod proculdubio in adiutorio dei victoriam obtinuissent, & ciuitas staret. Vt enim dicitur. i. Macca. iii. Facile est concludi multos in manu paucorum & non est differentia in conspectu dei caeli liberare in multis & in paucis, quoniam non ex multitudine ex ercitus victoria belli, sed de caelo fortitudo. Et vt dicit Vegetius vbi supra. li. iii. cap. xxii. Victoria sem per per paucos fieri consueuit. & maxime per homines virtutis. Vt enim ibidem dicit libro primo cap. decimo, in omni conflictum non tam prodest multitudo quam virtus. Et libro iiii. ca. xxxii. In rebus bel licis celeritas amplius solet prodesse, quam virtus. Et libro. iii. cap. xxxix. Necessario amplior securitas selet grauius habere discrimen, quod imparatis, ac nihil suspicantibus superueniens assolet fieri. hoc casu oppressis, nec virtus potest, nec multitudo prodesse. Vnde Acconen. vt credo, victoriam obtinuissent, si bel ligerassent pro posse suo, & confisi domino dixissent vnanimiter, vnusquisque illorum ad caeteros, illud quod dixit ludas continuo post praedicta. i. Maccab. iii. lpsi veniunt ad nos in multitudinae, & superbia, vt dis- perdant nos, & vxores nostras, & filios nostros, & vt spolient nos. Nos vero pugnabimus pro animabus. nostris & pro legibus nris, & ipse dominus conteret eos ante faciem nostramVos autem ne timueritis eoSic ergo confidenter dicere praesent, vt existimo, quod ille miles noster opus magnanimitatis, & virtutis egit & benefacto suo intellexit illud psal. Pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius. Et dixit illud Tullii in omnione ppsolari ad equites Ro. Nihil duri, nihil acerbi mihi erit, quod rempe. tutabitur. Non enim illis victus cedo, neque mors miseranda est, quae ob rempu. capitur, neque exilium turpe est, quod virturae suscipitur, praesertim cum nonnullam hae poenae habeant in se consolationem, nam vitam si eripiunt, non adimunt gloriam: mortale si exi lio mulctabunt corpus, non animum a repu. remouebunt. ldem libro i. de officiis. Omnes omnium charitates prarima vna complexa est, pro qua quis bonus dubitet mortem oppetere, si ei sit profuturus: quasi dicat, nullus. Ex dictis patet quomodo concedenda est secunda ratio. Ad primam quae est in oppositum: quod dictum opus militis nini non erat magnanimitatis, quia fugiens: bellum, in quo ille mortuus est, bene fecit: Dico quod hic incidit difficilioris assumptio, ae scilicet licitum sit fugere bellum, quid contra patriam, aut patrias leges attentatum est ab hostibus legis & fidei christianae. Et censeo in hac materia idem de fuga praelatorum maiorum & minorum, & principum superiorum & inferiorum: & quid de fuga simplicium clericorum, hoc etiam de fuga simplicium laicorum, quia sicut praelati tenentur ministrare populo in spiritualibus ad fomentum & conseruationem vitae eorum spiritalis, sicprincipes ministrare tenentur eidem in temporalibus ad fomentum & conseruationem vitae eorum temporalis. Propterea enim de publico eis prouisum est in temporalibus rebus ad vsum necessariis, & non debent eos in periculo belli deserere fugiendo, nisi secundum modum sequentem exponendum de fuga praelatorum principa liter, quamuis praelati ad non reliquendum populum poena maioris criminis astringantur, quanto magis necessa rium est populo in bellorum pariculis ministerium praelatorum in spiritualibus, quam principum in temporalibus. De de bito enim principum in impugnatione aduersariorum ecclesiae dicit Augustinus super loan sic. Commouentur potestates christianae contra dissipatores & detestatores ecclesiast non mouerentur, quomodo redderent rationem de imperio suo domino: quia hoc etiam pertinet ad reges saeculi Christianos, vt suis temporibus pacatam velint matrem suam ecclesiam haitrne: vnde spiritaliter nati sunt. Item ad Bonifacium comitem. Quomodo domino reges seruiunt in timore nisi ea quae contra iussa domini sunt religiosa seueritate prohibendo atque plectendo: Aliter enim seruit rex quia homo est, aliter quia rex est. Quia homo est, seruit viuendo fideliter. Quia rex est, seruit conuenienti rigore sanciendo. Item lsido. xxiii. q. v. ca. Principes. dicit sic. Intra ecclesiam potestates saeculi non essent nisi vt quod non praeualent sacerdotes efficere per doctrinae sermonem, potestas hoc impetret per disciplinae terrorem. Cognoscant principes saeculi deo se debiti rationem esse reddituros propter ecclesiam quam Christo tuendam suscipiunt. Nam siue augeatur pax & disciplina ecclesiae per fideles principes, siue soluatur, ille ab eis rationem exigit, qui eorum potestati suam ecclesiam tradidit. Vnde & ad ecclesiam tuendam praesent per praelatos compelli, vt ibidem Praeterea. vbi dicitur sic. Saecularium dignitatum administrationibus defendendarum ecclesiarum necessitas incumbit, quod si facere contempserint, a coonione sunt repellendi. Si ergo quaeratur de illo, quid ponitur in argumento: Ae. scilicet liceat fugere de bello praecipue quid ab infidelibus attentatur contra ecclesiam, vt in nino themate praeposito, puto fore distinguendum diuisione trimembri quia aut tale bellum est imminens tantum, & timetur venturum: aut est iam instans & comphensus est populus fidelis ab aduersariis, aut est deficiens aduersariis obtinentibus iam victoriam. Si imminet, subdisti guo iterum diuisione trimembri. quia aut omnes possunt fugere, & simul rationabiliter desperant de victoria si persistant, aut nec potest, nec debet aliquis illorum rationabiliter desperare, aut aliqui eorum sperant, & aliqui desperant, vel non praesent fugere. Si primo modo, tunc omnes adinstar vnius cuius exitium quaeritur, de quo iam erit sermo, fugere tenentur, nec se periculo exponere. Si secundo modo, tunc nullus debet fugere, sed vnanimiter se hostibus opponere pugnando pro patria, & repu. Vt enim dicit Vegetius vbi supra libro tertio cap. xxiiii. qui ante congressum recedit ex acie, suis fiduciam minuit & inimicis ad dit audaciam, & cum hoc conuincitur plus diligere seipsum, & vitam suam, quam rempu, quod esse non debet, dicente Tul lio in orone populari ad senatum. Sic ab initio fui animatus, vt me non tam mea causa putarem esse natum quam reip, procreatum. & vt idem dicit in fine primi libri inuectiuarum. Patria mihi vita mea charior est. Propter quidquilibet in isto casu maxime pro patriae defensione debet etiam vitam suam mortis priculo exponere: dicen te eodem in iiii. libro inuectiuarum: hoc est in Catilinam Oratione quarta. Siquid obtigerit aequo animo pa ratoque moriar. Neque enim turpis mors viro forti potest accidere, neque immatura consulari, neque mise ra sapienti. Et infra in eo. Itaque sapientes numquam eam inuiti sustinuerunt: fortes etiam saepe libenter oppetierunt. In tali ergo casu nulli licitum est fugere nisi forte mulieribus, pueris, & viris inualidis. dicente Vegetio vbi supra libro nono cap. ix. Imbellis aetas, & sexus propter necessitatem frequenter exclusa est, aut suasus ab aliis, qui eum maiori vtilitati ciuitatis rescruare intendunt. Et de Dauid propheta qui se subtraxit a bello imminente, dicit Augustinus epistola ad Honoratum, in quae diffuse tractat materiam de fuga praelatorum. De nique sanctus Dauid ne committeret se pariculis praeliorum, & fortassis extingueretur (sicut illi dictum est ) lucerna lsrael, a suis hoc perentibus sumpsit, non ipse praesumpsit. alioquin multos imitatores fecisset ignauiae qui eum crederent hoc fecisse non consideratione vtilitatis aliorum, sed suae perturbatione formidinis. Si tertio modo, tunc si omnes praeset fugere, & si maior & sanior pars desperat, & indicat fugiendum illis qui sperant, licet possint fugere cum aliis, sic licitum est simel omnes fugere. sed illi qui sperant non tenentur cum aliis fugere. immo si velint persistere, & hostibus se opponere, hoc licitum est eis, & tunc alii tenentur cum eis con tra hostes stare, & esse parati, aut cum aliis hostes deuincere aut simul mori cum illis, aut si sint aliqui inter illos qui tenentur eis ministare spiritualia, fugere non possunt, dicente Augustinus in epistola eadem ad Honoratum paulo post principium. Cum omnium ci. i. episcoporum, & clericorum & laicorum) ne commune periculum ii qui aliis indigent non deserantur ab iis quibus indigent. Aut igitur ad loca munita omnes transeant, aut qui manendi ha bent necessitatem non relinquantur ab eis, per quos illorum est ecclesiastica supplenda necessitas, vt aut pariter viuant, aut pariter sufferant, quid eos paterfamilias volet perpeti. Aliis autem indigent in necessitate tempo rali pugnandi illi qui sperant de victoria, & volunt se opponere hostibus, cum possent cum aliis fugere, sed nolunt, & ideo validi potentes pugnare non debent istos relinquere, sed simul cum eis pugnare. Qui autem habent necessitatem manendi, quia non praesent fugere propter aliquas causas: aliis indigent in necessitate ecclesia stica, quos non debent relinquere ecclesiastici viri, per quos illa necessitas est in eis supplenda. vt infra plenius declarabitur. Et sic aut pariter viuant, aut pariter moriantur: et hoc relinquente istud superna cha ritate in eis qui alias fugere possent, & vellent. Et in hoc casu locum habet illud in canonica Ioan, prima cap. iii. Si pro nobis Christus animam suam posuit, & nos debemus animas niras, pro fratribus ponere. Hoc enim l primo dictat ius naturae, dicente Tullio libro primo de officiis. Vt praeclare scriptum est a Platone, non nobis solum nati sumus, ortusque nostri partem pria vendicat partem amici, atque vt placet Stoicis, quae in terris gi gnuntur ad vsum hominium omnia creari: homines autem hominium cauam esse generatos, vt ipsi inter se alius alii prodesse possint. In hoc naturam debemus sequi ducem. Hoc etiam secundo expresse testatur Augustinus in epistola dicta sic inquiens. Siue alii magis, alii minus, siue omnes aequaliter patiantur, qui eorum sint qui pro aliis patiantur apparetid isli scilicet qui cum se possent talibus malis eripere fugiendo, ne aliorum necessitatem deserant, manere maluerunt. Hinc maxime probatur illa charitas quam loannes apostolus commendat dicens. Sicut pro nobis Christus animam suam posuit: sic & nos debemus animas nias pro fratribus ponere. Nam qui fugiunt, vel suis necessitatibus deui cti fugere non possunt, si comphensi patiantur, pro seipsis non pro fratribus vtique patiuntur. Qui vero propterea patiuntur, quia fratres qui eis ad Christianam salutem indigent deserere nolunt, sine dubio animas suas pro fratribus ponunt. Si autem bellum sit iam instans & populum comphenderit, atque hostes impetum faciant, ma xime intra moenia ciuitatis, vt in casu niae quaestionis: Dico quod tunc nulli licet fugere, sed omnes validi ad fugam ad bellum debent properare, & hostes variis modis pro posse suo impugnare potius quam se incer tae committere fugae, quali se multi commiserunt instante de populatione Acconen. ciuitatis: qui submersi fuerunt in portu vt dicitur. In tali enim bello periculo maiori pugnant hostes quam ciues: dicente Vegetio vbi supra libro quarto. cap. xiii. Violenta impugnatio quando castellis vel ciuitatibus praeparatur mutuo vtrorumque periculo, sed maiore expugnantium exercentur luctuosa ibi certamina. Et quaere hoc, exponit declarando modum quo oppressi in ciuitate se debent defendere cap. xv. dicens. Innumerabilibus declaratur exemplis saepe caesos ad internecionem hostes qui peruaserunt ciuitatem. Et fine dubio euenit, si oppidani mu ros & turres retinuerint, vel altiora occupauerint loca. Tunc enim de fenestris ac tectis omnis aetas ac sexus irrumpentes obruit saxis, aliisque generibus telorum. Vnum oppidanis auxilium, siue per diem siue per noctem hostis intrauit, vt muros turresque teneant, ac loca superiora conscendant, hostesque per vi cos & plateas vndique obruant dimicantes. Per hunc modum Aeneas cum ad debellandum gentes externas recederet docuit ciuitatem intus a Teucris muniri contra Turnum. Vnde clamorem ciuium & defensionem eorum veniente Turno cum exercitu describit Virgilius. ix. libo aeneid. dicens sic. Ferte citi ferrum, date tela & scandite muros, hostis adest. Eia ingenti clamore per omnes Condunt se Teucri portas, & moenia con plent. Namque itaque discedens praeceperat optimus armis Aeneas: siqua interea fortuna fuisset. Neu stru ere auderent acies: neu credere campo: Castra modo & tutos seruarent aggere muros. Ergo etsi confer re manum pudor iraque modostrat: Obiiciunt portas tamen & praecepta facessunt. Armatique cauis expectant tur ribus hostem. Turnus vt ante volans tardum praecesserat agmen Vigintilectis equitum communitatus, & vrbi Improuisus adest &c. Et debet omnibus in tali oppressione animositas ad se defendendum crescere ciuibus. vnde vbi iam supra dicit Vege. Necessitas quaedam virtutis est desperatio in hoc casu. & vt dicit libro tertio cap. x. desperantibus crescit audacia. & cap. xxiii. Clausis ex desperatione crescit audacia, & cum spei ni hil est sumit arma fortitudo, libentercupit commori qui fine dubio scit se esse moriturum. Caeterum clausi li cet exiguo numero & infirmi viribus, hoc ipso sunt hostibus pares, quia desperantes sciunt aliud sibi licere non posse, sed vna salus victis nullam sperare salutem. Vnde si sic sese mutuo iuuassent Acconen. non solum viri, sed est mulieres viros, puto (vt praedixi) quod victoriam obtinuissent. qualiter iuuerunt matro nae Romanae in obsidione ciuitatis: quae per auxilium earum liberata est. dicente Vege. vbi supra libro quar to cap. x. Ballistae caeteraque tormenta nisi funibus & neruis intenta nihil prosunt, equorum tamen se tae de caudis ac iubis ad ballistas vtiles assetuntur. Indubitanter vero & crines foeminarum in eiusmodi tormentis non minorem habere virtutem ratione necessitatis expartum est, nam in obsidione Capitolii corruptis iugi aclonga fatigatione tormentis cum neruorum copia defecisset, matronae abscissos crines viris suis obtulere pugnantibus: reparatisque machinis aduersariorum impetum repulerunt. Maluerunt enim pudicissimae foeminae deformato ad tempus capite libere viuere cum maritis, quam hostibus integro decore seruire. Si vero bellum defecerit, & hostes victores sint, & ciues se defendere desistunt, dico quod tunc omnibus licet fugere praeter praelatos: qui in ecclesiasticis seruire tenentur illis, qui fugere non possunt. Secundum Augus in epi stola ad Quoduultdeum. de quae dictum suum in illa repetit in epistola ad Honoratum praedicta dicens. Dixinec eos esse prohibendos qui ad loca si possint munita migrare desiderant, & ministerii nostri vincula, quibus nos charitas Christi alligauit ne deseramus ecclesias quibus seruire debemus, non esse rumpenda. Dico ergo quod in tali casu nemini licitum est fugere nisi duci, cum praeuidet periculum, sed non per se, sed cum exercitu suo & non nisi caute ne percipiat exercitus suus, aut aduersarii illius. sm quod super hoc Vege. li. xcap. xxiiii. instruit ducem exercitus dicens. Superest edocere quemadmodum recedatur ab hostibus. Nam disciplinae bellicae & exemplorum exparti nonnumquam pariculum imminere testantur. Verum quia hoc saepe necesse est euenire, quibus modis tu te fieri possit, declarandum est. Primum vt tui nesciant te recedere, quia declinas inire conflictum, sed credant arte aliqua se ideo reuocari vt insequentibus aduersariis secretiores collocentur insidiae: nam ad fugam parati sunt qui ducem suum sentiunt desperare. Illud quoque vitandum est, ne hostes te recedere sentiant, & statim irruant. Vnde in isto casu post igressum belli lie isto modo fugere omnes simul praeter praelatos sicut an belli ingressum in primo membro di stinctionis circa illum, vt iam dictum est. & hoc quia illo tempone non valentibus fugere maxime necessarium est mi nisterium ecclesiasticum praelatorum in spiritalibus, vt inferius declarabitur. Nequaquam autem est eis necessarium mi nisterium caeterorum, quia consistit in solis temporalibus. In hoc tamen casu perfectius esset bellatoribus resistendo ad uersariis, & pugnando mori cum fratribus, quid frequenter contingit inexpartis & ignorantibus pericula belli, & vere fortibus, quam timore vitae amittendae fugae incertae se conmittere, quod saepius faciunt exparti cognoscentes pri cula belli, & maxime timidi, & non vere fortes. dicente philosopho. iii. Ethi. Milites timidi sunt quando superextenditur praelium, & deficiunt. Primi ei fugiunt: cuncta autem permanentia moriuntur. His quidem est turpe fugere, & mors tali salute eligibilior. Hi autem ex principio priclitantur, vt meliores existentes, cognoscentes autem fugiunt, mortem magis quam turpe timentes: fortis autem non talis. Milites. n.m (ut tangit alia translatio ibidem. in principio belli viri liter agunt confidentes de peritia & expgrientia bellorum quam habent: & maximis pariculis se exponunt: cognoscem tes autem mortis instantiam fugiunt magis timentes mortem, quam turpe: talis autem non est fortis. Fortis enim aduertit decorem non rem extrisecam nec, propriam vitam. & per hoc saepius milites, qui fugituri essent, cognoscentes mortis instantiam victoriam obtinent plus quam timentes. dicente Vege. vbi supra libro i. ca. ii. Nulla alia re videmus populum Romanum orbem subiugasse terrarum nisi armorum exercitio, disciplina castrorum, atque milite. Scientia enim rei bellicae dimicandi vult audaciam. Nemo enim facere rmetuit, quid se bene didicisse confidit. Et enim in certamine bellorum exercitata paucitas ad victoriam proptior est, ruralis & indocta multitudo expo sita est ad caedem. & vt dicit libro ii. ibidem cap. xxi. inexercitatus miles seu tyro, vt quotidiani laboris vlus difficilis non videretur in bello, exercebatur assidue. Nam quemadmodum bene exercitatus miles praelium cupit, ita for midat indoctus. Postremo sciendum est in pugna vsum amplius prodesse quam vires. nam si doctrina cesset armorum, nil villanus distat a milite. Et libro iii. cai.d i. Igitur qui victoriam cupit milites imbuat diligenter: qui secundos optat euentus, dimicet arte non casu. Sed in casu posito distinguendum est de fuga praelatorum, quia aut communitas quaeritur ad mortem, aut solus praelatus. Si primo modo, subdistinguo. quia aut per fugam praelati omnino a subditlsubtrahiturmi nisterium illi incumbens, aut non subtrahitur, sed per alios manentes potest suppleri. Si primo modo, dicoque non licet prae latum fugere, dicente Augustinus in epistola praedicta ad Honoratum post verba eius recitata in illa de epistolaad Quoduulu deum praedicta. Restat ergo vt nos quorum ministerium quantuncunque est plebi dei vbi sumus manenti ita necessarium est vt sine hoc eam non oporteat remanere, dicamus domino. Esso nobis in deum protectorem & inlocum munitum. Neque quaeramus aliquae munimentum fugiendo & pphisloum dimittendo. Si secundo modo, tunc distinguo, quia aut fuga est solo timore mortis, aut est vt fugiens se praeseruet maiori vtilitati ecclesiae. Si secundo modo, adhuc subdistiguo, quia aut fugiendo magl obest exemplo quam viuendi proficeret officio, aut econverso magis proficeret offi cio quam obesset exemplo. Si primo modo tam istius quam praecedentis subdistinctionis, Dico adhuc quod non est praelato licitum fuge re. dicente Augustinus in eadem epistola post medium. Quando est comone periculum, magisque timendum est ne quisquam id facer credatur non consulendi voluntate, sed timore moriendi: magisque fugiendi obsit exemplo quam viuendi prosit officio, nullaron- ne fugiendum. ldem ibidem. Absit vt tanti pendenda sit haec nauis nia vt debeant eam nautae & maxime guber nator periclitantem deserere, etsi in scapham transiliendo, vel etiam natando possit effugere. Qualiter aliqui ex praelatis in excidio Anconen. per scapham effugere voluent, & in portu stati submersi sunt, vt dei. Et homi. scilicet quod in isto easu non licet fugere, generale est de quolibet fugiente tam and ingressum litis quam post ingressum litis, quam post eius de fectum. Si secundo modo huius vltimae subdistinctionis: Dico quod praelato licet fugere argumento a contrario sensu eius quod iam dictum est, sim quod declarabitur in sequentibus. Sed i hoc casu nequamquam deberet attentare fugam, est summe vtius ecclesiae seu communitati, nisi sentiret prius sup hoc motum diuini instinctus in seipso, quia praesumptuosum esset proprio motu hoc attentare. dicente Augug. ad Hono. vbi supra. Nemo accipiat personam suam, vt si aliquam genra videtur excel lere, ideo se dicat vita & ob hoc fuga esse digniorem, quisquis est hoc dicit, omnibus displicet. & infra post modi cum. Qui dixerint se potius fugere debere, aut timidi videbuntur, quia imminens malum sustinere noluerunt aut arrogantes, quia se magis qui saluandi essent necessarios ecclesiae iudicarunt. Vnde omnibus qui super fuga sua non sentiunt specialem diuinum instinctum, in dicto casu considerandum est quod nullus eorum fugiat, dicente Aug. ibidem. In comoni autem periculo huius vitae cur existimamus vbicumque fuerit hostil incursus, omnes clericos, & non est omnes laicos esse morituros, vt simul finiant hanc vitam cui sunt clerici necessarii: Aut cur non speremus sicut aliquos laicos, sic etiam clericos permansuros, a quibus eis necessarium ministerium valeat exhiberi: Vnde si in isto casu alicui, vel aliquibus indicenda sit fuga propter ecclesiae vtilitatem futuram, determiat Aug. ibidem, quod forte eligendi sunt sugientes. attamen si posset discerni qui ex omnibus vtiliores deberent esse profuturi ecclesiae, illi deberenteligi sim pliciter. Quia si illi non fugere, sed commori aliis eligerent, alii minus vtiles reputati deberent simul in hoc contrariari, & ipsos ad fugam quantum in se esset compellere, dicente Augustinus sic. Quamquam hos inter dei ministros inde sit. disceptatio qui eorum maneant, ne fuga omnium, & qui eorum fugiant, ne morte omnium deseratur ecclesia. quae disceptatio si aliter non potuerit terminari, quantum mihi videtur, qui maneant & qui fugiant, forte legendi sunt. Deinde fortassis ii qui meliores sunt eligent pro fratribus animas ponere, & hi seruabuntur fugiendo quorum minus est vtilis vita, quia minor consulendi, & gubernandi peritia, qui tamen si pie sapiunt contradicent eis quos vident & viuere potius oportere, & magis mori malle quam fugere. Si autem solus praelatus quaeratur ad mortem, subdisti guo, quia aut potest a populo abscondi ne pereat, aut non. Si sic, dico quod tunc non debet fugere, dicente Augus. i saepe dicta epistola and finem. Si laici non quaerantur ad mortem, praesent occultare quoquo modo epseos & clericos, sicut il le adiuuerit in cuius potestate omnia sunt: qui potest & non fugientem per mirabilem seruare potentiam. Sed ideo quaerimus quid nos facere debeamus: ne omnibus quaerentibus diuina miracula, tentare dominum iudicemur. Si non, tunc debet & pont praelatus fugere, dum tamen non deseratur anecessariis ministris ecclesia. et hoc quaedruplicitur: vel aliorum actu, vel aliorum instinctu, vel proprio motu diuino, aut humano. De fuga primo mued scilicet aliorum actum, exemplo Christi. de quo dicit Augustinus in principio epistolae praedictae. Numquid hoc fecit ipse quando portantibus parentibus in aegyptum paruulus fugit, qui non dum ecclesias congregauerat: De fuga secundo me scilicet aliorum instinctu, exemplo Pauli. de quo continue dicit. Numquid quando apostolus Paulus ne illum comphenderet inimicus, per fenestram in sporta submissus est & effugit manus eius, deserta est quae ibi erat ecclesia necessario ministro, & non ab aliis fratribus ibidem constitutis quod oportebat impletum est: Eis quippe volentibus hoc apostolus fecit, vt semet ipsum seruaret ecclesiae, quem, proprie persecutor ille quaerebat. Faciant ergo serui Christi ministri verbi & sacramenti eius, quod ipse praecepit siue permisit, fugiant omnino de ciuitate in ciuitatem, quando eorum quisquam specialiter a persecutoribus quaeri tur, vt ab aliis qui non ita requiruntur, non deseratur ecclesia, sed praebeant cibaria conseruis suis quos aliter viue re non posse nouerunt. Per quod intelligitur a contratio, quod si non remanent qui impleant ecclesiasticum ministerium, quod non licet fugere praelatum cum solus quaeritur, sicut cum quaeritur tota communitas, vt iam habitum est supra. Vnde post modicum subdit Augustinus dicens. Cur enim sibi putant indifferenter obtemprandum esse praecepto vbi legunt de ciuitate in ciuitatem esse fugiendum, & mercenarium non exhortent, qui videt lupum venientem, & fugit, quia non est ei cura de ouibus: Cur non istas duas dominicas verasque sententias, vne scilicet vbi fuga finitur, aut iubetur: alteram, vbi arguitur atque culpatur, sic intelligere student, vt inter se non reperiantur esse contrariae, sicut non sunt: Et hoc quomodo reperitur, nisi attendatur quid iam superius disputaui, tunc de locis in quibus sumus praemente persecutione fugiendum esse ministris Christi, quando ibi aut plebs Christi non fuerit cui ministretur, aut ent fuerit, sed potest ipleri per alios necessarium ministerium ab eis quibus non est eadem cauam fugiendi: sicut in sporta submissus fuit Paulus: De fuga tertio med scilicet proprio motu diui no exemplo Christi. de quo dte loan. viii. lesus autem abscondit se, et exiuit de templo. & Lucae. iiii. Transiens per medium illorum ibat. De fuga quarto mod. scilicet proprio motu humano: intellige secundum praedicta non sine diui na inspiratione, exemplo Athanasii. de quo dicit Augustinus post praemissa de Paulo, sic. Eugit sanctus Athanasius Alexandrinus epseus cum eum specialiter apphendere cuperet Constantius Imperator, nequamquam a ministris caeteris deserta plebe catholica, quae in Alexandria conmanebat. Et post pauca. Nam quantum necessarius fuerit ecclesiae, quantumque profuerit, quod vir ille mansit in carne, catholica fides nouit, quae aduersus Arrianos haereticos ore illius & amore defensa est. Et dicit Augustinus omnia haec contra illos, qui contrariabantur ei in eo quod di- cebat in certis casibus ministros ecclesiae persecutiones fugere non debere. dicente eodem Augustinus in epistola di cta longe ante iam dicta. Episcopum quendam dixisse audiuimus: si dominus nobis imperauit fugam in eis persecutio nibus, vbi potest esse fructus martyrii, quanto magis debemus fugere steriles passiones, quando est barbaricus, & hostilis incursus: Verum est quidem & acceptabile: sed iis quos ecclesiastici ordinis non tenent vincula. & in fra. Quis autem credat ita deum hoc fieri voluisse, vt necessario ministerio sine quo viuere nequeunt: dese rerentur greges quos suo sanguine comperauit: quasi dicat nullus est catholicus qui hoc credere debeat. Quia autem non sit manendum in persecutionibus, sed potius fugiendum, vna via arguit dictus epseus sic, dicente Augus. in dicta epistola. Si in ecclesiis persistendum est, quid sumus nobis vel pphistolo profuturi non video, nisi vt ante ocu los nnos viri cadant, foeminae constuprentur, incendantur ecclesiae: nos sub tormentis deficiamus. Et respondet Au gust. subdens singula singulis, dicens. Potens est quidem deus praeces audire familiae suae, & haec quae formidan tur auertere, nec ideo tamen propter ista quae incerta sunt, debet esse nri officii certa desertio, sine quo est ple bi certa pernicies, non in rebus vitae huius, sed alterius: quae incomparabiliter diligentius sollicitiusque curandae. Et infra. Magisque timeamus ne oues Christi spiritalis nequitiae gladio in corde quam ferro in corpore trucidem tur. Magis timeamus ne sensu interiori corrupto pereat castitas fidei, quam ne foeminae violenter constuprentur in carne. Quia violentia non violatur pudicitia si mente seruatur. Magis timeamus ne lapides vi ui extinguantur deserentibus nobis, quam ne lapides & ligna terrenorum aedificiorum incendantur praesentibus no bis. Magis timeamus ne membra corporis Christi destituta spiritali victu necentur, quam membra corporis nmfi oppressa hostili impetu torqueantur. Non quia ista non sint vitanda cum praesent, sed quia potius ferenda sunt quando vi tari fine impietate non praesent. nisi forte quisquam contenderet non esse ministrum impium, qui tunc subtrahit ministerium pietati necessarium, quando magis est necessarium. An non cogitamus quando ad istorum periculorum extrema peruenitur, nec est potestas illa fugiendi, quantus in ecclesia fieri soleat ab vtroque sexu atque ab omni aetate concursus aliis baptismum flagitantibus, aliis reconciliationem, aliis etiam poenitentiae ipsius actionem, omnibus consolationem & sacramentorum confectionem & erogationem: vbi si ministri desint, quantum exitium sequatur eos qui de isto saeculo vel non regenerati exeunt vel ligati: quantus denique gemitus omnium, & quorundam quanta blasphemia de absentia ministeriorum & ministrorum: Alii vero aguunt idem alia via sic. dicente Aug. ibidem. Sunt sane qui arbitrantur epseos, & clericos non fugientes in talibus periculis, sed manentes, facere vt plebes decipian tur, cum ideo non fugiunt quia manere suos praepositos cernunt. Quibus respondet Augustinus subdens. Sed fa cile est hanc responsionem vel inuidiam declinare alloquendo easdem plebes atque dicendo. Non vos decipiat quod de isto loco non fugimus. Non enim propter nos, sed propter vos potius hic manemus, ne vobis non ministremus quicquid saluti vrae, quae in Christo est, nouerimus necessarium. Si ergo fugere volueritis, & nos ab istis quibus tenemur viculis soluistis. Quod tunc puto esse dicendum: quando vere videtur vtile esse ad loca tu tiora migrare. Quo audito, si vel omnes, vel aliqui dixerint, in illius potestate sumus cuius iram nullus quocumque vadit euadit: cuius misericordiam vbicumque sit, potest inuenire qui nusquam vult ire, siue certis necessitatibus impe ditus siue laborare nolens ad incerta suffugia, non ad finienda, sed ad mutanda pricula: procul dubio isti deserendi non sunt ministro Christiano. Si autem hoc audito abire maluerint, nec illis manen dum est, qui propter illos manebant. & infra. Melius autem quod in his periculis faciamus inuenire non possumus quam ora tiones ad dominum deum nostrum vt misereatur nostri. pibis Qvopub. xv. in chalcographia lodoci Badii Ascensii. Cui Christianissimus Prancorum rex concessit de singulari gratia priuilegium & auctoritatem imprimendi & vendendi in regno suo haec & alia Magistri nostri Henrici de Gandauo opera: cum defensione ne alius quispiam audeat eadem imprimere aut impressa aliubi venundare sub poena confiscationis sic impressorum intra triennium ab vndecimo Ralendas Sepremb. Anni domini MDXVIll. Vt constat per literas patentes regio sigillo obsignatas & com cessas, &resente Reuerendo in Christo patre domino Episcopo Parrhisien. & pluribus aliis: subsignante Pedoyn