Quaestio 6

CIrca tertium arguitur quod imperare sit actus rationis non voluntatis: quia imperare nihil aliud est quam aliquid faciendum alteri intimare, hoc autem est rationis respectu volum tatis. ergo &c.

CONtra. imperare semper pertinet ad id quid est supremum & liberum dominium magis habens. tale non est nisi voluntas in toto regno animae. ergo &c.

DI cendum quod cum imperare sit actio alicui directa ad aliquid exequendum: cuius sit actio vt imperantis hic oportet perscrutari ex tribus adinuicem comparatis scilicet ex habi tudine quam debet imperans habere ad illum cui dirigitur imperium: & ex conditione actus qui impe ratur, & ex dispositione eius cui imperatur, quibus perscrutatis plane patebit quod actus imperandi debet attribui volum tati & non intellectui. Primo ergo quod imperare sit actus voluntatis non intellectus consideratur ex habitudine im perantis ad illum cui imperium dirigitur. Quia, nm imperans ad eum cui imperium dirigitur habitudinem superio ris ad inferiorem debet habere quo ad aliquem gradum: par enim in parem nullum habet imperium: & multo minus in ferior in superiorem: cum igitur quaestio est de imperare in homine simpliciter tam super ea quae sunt intra se secundum quod in ipso debet esse aliqua virtus quae caeteris imperat: quam secundum ea quae sunt extra se: si enim in homine sit virtus aliqua quae caeteris imperat quae sunt intra se: illi etiam attribui debet imperium ad ea quae sunt extra se: talem autem virtutem vnam caeteris principantem oportet ponere in homine. dicente philosopho. i. Pol. Quaecunque ex pluribus constituta sunt: & fiunt vnum ali quod commune siue ex coniunctis siue ex diuisis: in omnibus videtur principans & subiectum: & hoc non nisi respectu alicuius operis quod a principante debet imperari subiecto. Propter quid praemisit ibidem. Vbi autem hoc quidem principatur: hoc quidem subiicitur: est aliquid horum opus. Ista ergo quaestio quo ad hoc multum dependet ab illa qua quaeritur quae sit virtus siue potentia superior in homine. semper enim superiori & principaliori debet attribui principatus & imperium: siue dominium. vt enim dicitur primo Pol. natura melius est principans principato. Quae autem potentiarum in homine sit superior & principalior, super hoc non est dubitatio nisi de intellectu & voluntate. Propter quod dicentes intellectum esse potentiam superiorem dicunt quod intellectus est imperare, & quod voluntatis est ei obedire & imperium suscipere. Imperans enim vt dicunt ordinat eum cui imperat ad aliquid agendum: & hoc intimando & de- nunciando: vt imperare nihil aliud sit quam ordinare, siue actus rationis ordinantis aliquid agendum cum quadam intimatiua motione, non per modum consilii & suasionis ad opus volendum: secundum quod inti matio exprimitur per verbum indicatiui modi: dicendo hoc est tibi faciendum: sed per modum praecepti & compulsionis ad opus exequendum: secundum quod intimatio exprimitur per verbum imperatiui modi, dicendo fac hoc: ita quod quando persecte imperat ratio voluntati vt velit, tunc iam vult: & quod aliquando imperat & non velit: hoc est quia imperfecte imperat: vt pote cum fluctuat ratio inter duo Et sic imperare rationis est vt dicunt: quia ordinare est proprius actus rationis: qui sicut non est in brutis, nec imperium: quis primum mouens ad exercitium huius actus sit voluntas: quemadmodum est primum mouens in omnibus viribus animae ad exercitium actus earum: vt sic fiat in virtute volum tatis, & praesuppositione actus eius: quia secundum mouens non mouet nisi in virtute primi mouen tis: & virtus prioris actus manet in actu sequente: & sic quod ratio mouet hoc est in virtute voluntatis & imperare est actus rationis praesupposito actu voluntatis, in cuius virtute ratio mouet per impe rium ad exercitium actus: licet non ad ipsius actus imperandi determinationem: quemadmodum etiam dicunt quod ad ex ercitium actus quo voluntas vult aliquid, voluntas mouet intellectum: licet non ad illius actus determinationem: sed magis econuerso: vt secundum illum modum secundum quod dicunt ratio possit ordinare de actu voluntatis: & sicut potest iudicare quod bonum sit aliquid velle: ita possit imperare quod ipsa velit illud. & sic actus voluntatis possit esse imperatus a ratione: & similiter actus suus proprius possit esse imperatus sibi: quia ra tio eo quod supra seipsam reflectitur, sicut potest imperando ordinare de actibus aliarum potentiarum: sic & de actum suo. Supposito autem ex aliis quaestionibus quod voluntas est potentia superior quam intelle ctus: dico quod quantum est ex parte superioritatis potius ponendum est quod voluntatis est imperare, & intel lectus & omnium aliarum potentiarum obedire, atque imperium voluntatis suscipere. Voluntas enim & velle contra dictamen rationis potest & ipsam rationem cogere vt recedat a suo iudicio: & per hoc ipsam ad consentiendum sibi & omnes alias potentias suo imperio constringere: quia ad actum im perii a voluntate, praeuium oportet esse actum intellectus: quia incognita velle non possumus: qui in clinando voluntatem modo praedeterminato ad imperandum volitum voluntati determinet quasi intimatiua motione: quae non est imperium: sed ad imperium disponit: quod imperium vel iussio dici non potest: quia voluntas illi motioni per intellectum astringi non potest: quod tamen vt iam videbitur, in eo cui sit imperium, necessario requiritur. Quia si astringeretur vere, non esset aliud imperium quam ratio nis intimatiua motio: quod non solum esset motio: sed ad obediendum compulsio. Et quia sic ratio dispo nit sua intimatiua motione ad verum imperium voluntatis, ideo sua motio siue compellat siue non, etsi imperium proprie dici non potest, dicitur tamen iussio: quae quandam rationem imperii habet: & ta men verum imperium soli voluntati tribuitur. Iuxta illud Damas. de duabus naturis in vna perso na Christi. Dicimus ipsum rationalem appetitum ope rationis: quia liber arbitrio est sub potestate habens irrationabiles passiones, & iudicans, & gubernans, & freno ducens has iram & concupiscem tiam & sensum & secundum progressum motum. Hae enim obedientes & suasibiles ratione sunt ir rationabiles passiones: natae enim suaderi a ratione & subordinari: & mouet vt vtique iubet ratio in his quae secundum naturam hominibus. et infra. Coniungantur igitur intelligentia et appetitus in homine: vt non inuoluntarie patiamur quae irrationalium rationales existentes. Ecce quod in homine distin guit appetitum et intelligentiam: et appetitui tribuit gubernare et sub freno ducere: quid non est ni si principaliter imperantis. Intelligentiae autem tribuit secundum rationem in suadendo iubere: sed non impellendo ad actum sicut facit voluntas. Et secundum hunc modum loquendi posset exponi illud quod de intelligentia speculatiua dicit philosophous. iii. de anima. Non iubet autem timere quasi ad intel lectum practicum hoc pertineat, quod non est verum: quia vt dicit ibidem Themistius, practicus intellectus non est dominus motus. dominus autem motus est ille cuius est principaliter iubere atque praecipere. Et sic intelle ctus non proprie dicit fac hoc, nisi per modum consilii: nec est ipsius ordinare principaliter nisi consulendo. In exequendo autem et imperando solius voluntatis est ordinare: sed intellectus subordinare, vt dicit Damalis: et hoc secundum modum quo ei convenit iubere vt dictum est. Nec est voluntas solum modo in imperando primum mouens quo ad exercitium actus exequendi ab intellectu vt perueniat ad determinandum illud quod debet imperari: sed proximum quo ad impositionem actus illis viribus a qui bus debet per imperium exequi: licet hoc quodammodo fiat in virtute intellectus secundum dictum modum. Et secundum hoc nullo modo actus voluntatis potest esse imperatus a ratione, sicut nec ali quis alius siue suus, proprius siue alterius: sed quicquid imperatur intus et extra a voluntate imperatur. Et hoc conuenit ei secundum iam dicta ex ordine ad intellectum: et similiter ad omnes alias vires animae: quia superior omnibus aliis est. Et sic primo consideratur quod imparare sit actus voluntatis non intellectus ex ha bitudine imperantis ad illum cui imperium dirigitur. Secundo autem idem consideratur partim ex habitudine eius cuius est imperare ad illum cui dirigi debet imperium: partim ex conditione eius quod imperatur: quoniam imperans sic debet esse superior illi cui imperatur, quod compellere possit aliquo modo inferiorem ad exequendum im peratum: quia imperio in superiore respondet obedientia in inferiore, quae si non respondet naturaliter, non habet imperium naturali ordine super illud. Quae in inferiori non respondet quandoque quidem, quia non est in sua potestate actus imperatus. Non enim intellectus potest obedire voluntati si praecipiat intelligere quid est supra suam potestatem: vt veritatem supernaturalem: vel si praecipiat ei dissentire conclusioni demonstrationis mani festae: licet eum suo imperio possit retrahere ne de illa cogitet. Secundum quem modum voluntas viribus vege tatiuae nihil habet imperare: quia non sunt natae obedire. Quandoque vero non respondet obedientia in inferiori perfecte: quia partim est in sua potestate & partim non: quemadmodum appetitus sensitiuus partim depen det a dispositione organi: & sic non est in potestate illius obedire imperio rationis: qui etiam ex hoc aliquando non pont praeueniri a ratione: partim vero dependet a vi animae: & sic cum instat voluntas & suadet ratio, necesse habet obedire. Propter quid dicit philosophus primo Poia quod ratio dominatur irascibili & concupiscibili principatu politico: qui est patris ad liberos: sed membris dominatur principatu despotico, qui est domini ad seruos: in quo non habet locum contradictio: & hoc inquantum motus membrorum regulatur a viribus sensitiuis: sicut regulatur in motu secundum locum: vt patet ex dictis in praecedenti quaestione. Vnde quando motus multo plus est a dispositione organi quam a vi animae sensitiua in aliquibus membris: illa membra in quibus habent esse huiusmodi mo tus: quo ad illos motus non sunt nata obedire rationi: sed mouentur motu inuoluntario aut non volunta rio. De quibus dicit philosophus in fine de causis motus animalium. Quomodo mouentur motibus voluntariis animalia, & perpter quas causas, dictum est. Mouentur autem & aliquibus inuoluntariis quaedam partium: pluribus autem non volum tariis. Dico autem inuoluntarios: vt puta eum qui cordis & eum qui pudendi. Mouent enim apparente aliquo non tamen vidente intellectu mouentur. Non voluntarios autem vt puta somnum & vigiliam: & respirationem: & quicumque alii tales sunt. Nullus enim dominus est horum simpliciter: neque phantasia neque appetitus. Nota quod non loquitur de motu cordis in attractione & pulsione ad causandum motum progressiuum de quo habi tum est supra: ille enim pure voluntarius est, & cadit sub imperio voluntatis & appetitus: sed de illo qui sit in pulsu: qui pure est naturalis: nec a phantasia motus aut appetitu: vel de eo qui sit praeter imperium volumtatis: sed praeuenit ipsum naturaliter. de quo dicitur in iii. de Aima. Multotiens cogitat intellectus in aliquo timoroso, aut in aliquo delectabili: sed non propter hoc erit timor aut delectatio. cor autem mouetur. De quo etiam dicit de causis motuum. Phantasia autem & intelligentia habent rerum virtutem &c. vt in quaestione praecedente. Vnde & causam huiusmodi motuum post supradicta in eodem assignat dicens. Causae autem motuum, cali ditas & frigiditas, quaedam foris, & quaedam intus existentes naturales. Et praeter rationem vtique facti motus dictarum partium alteratione incidente fiunt: & hoc vel praeter phantasiam & intellectum praecedentes: vel excitati a phantasia & intellectu inquantum sunt factiui passionum offerendo species factiuorum: vt in prae cedente quaestione tactum est. Et vt dicit recte in fine de causis motus: quandoque eadem intelligentibus sit motus qui praeter rationem in partibus: quandoque autem non: causa, quandoque inesse passiuam materiam: quandoque autem non tantam aut talem. Debet ergo imperans esse tale quod ille cui imperatur necesse habeat ei obedire ad explendum illud quod imperatur. Quare cum illud quid ex se habet libertatem arbitrii nulli astringitur ad obediendum: sed illi potius omnia alia: & libertas arbitrii voluntatis conuenit ex se: ita quod non aliis nisi eius participatione quemadmodum virtus primi mouentis manet in mouente secundo: secundum quod alibi sufficienter declarauimus: ex consideratione igitur habitudinis imperantis ad eum cui imperatur patet secundo quod imperare sit actus voluntatis. Vnde quid dicunt aliqui quod radix libertatis sicut causa est ratio, siue intellectus, licet subiectum eius sit voluntas: vt ex hoc solo voluntas libere possit ad diuersa ferri, quia ratio potest ha bere diuersas conceptiones boni: absit hoc, quid alibi ostendimus non posse stare. immo voluntas & est sub iectum libertatis, & radix prima: a qua per participationem ad imperium & impressionem eius inuenitur in actibus rationis, & aliarum virium, sicut & virtutes, put alibi declarauimus. Vnde quoniam intellectus sua actione prae uenit voluntatem, actio voluntatis habet ab intellectu quod sit rationalis: non quod libera arbitrio. Quando vero econ uerso actio voluntatis praecedit intellectum: actio intellectus habet a voluntate quod sit libera arbitrio: non autem quod sit rationalis. Et quia intellectus naturaliter prior est sicut & operatur: quia non possumus velle ni si cognita: ideo rationale quod est proprietas intellectus, naturaliter prius est quam liberum arbitrium quid est proprietas voluntatis: & naturaliter prius habet voluntas ab intellectu quod sit rationalis, quam intellectus quod sit liber arbitrio. Propterea quamuis omne rationale est liberum arbitrio & econuerso: & ome intelligens est volens & econuerso secundum Damalis: tamen vt dicit libro i. ca. xxix. in principio: in quibus est rationale confestim conco mitatur liberum arbitrium. Est igitur rationale praecedens, liberum arbitrium concomitans: & non econuerso. Et secundum hoc vbi libertas arbitrii attribuitur actionibus voluntatis & rationis, per se debet intelligi in actio nibus voluntatis: per participationem vero in actionibus intellectus. Similiter vbi rationabilitas attribuitur actionibus voluntatis & intellectus, per se debet intelligi in actionibus intellectus: per participationem ve ro in actionibus voluntatis. Vnde cum dicit Damalis. libro ii. sententiarum ca. xxiiii. Voluntas est rationalis: & liber arbitrio naturalis appetitus: libere, en. in arbitrio & ratione mouetur: intelligo in arbitrio. i voluntate, in ratio nei. ist in intellectum: vt possit consimiliter dici econverso. rationabiliter enim in ratione & arbitrio mouetur. i. in intelle ctu & voluntate. Et similiter cum subdit dicens. Libero ergo arbitrio appetit: & libero arbitrio vult: & libe. arb. inquirit: & libe. arb. scrutatur: & libe. arb. iudicat: & libe. arb disponit: & libe. arb. eligit: & libe. arb. impetum facit: & libe. arb. agit, & operatur semper in his quae secundum naturam sunt: in his propter liberum arbitrium adiunctum aliquae actiones propriae intellectui attribuuntur ra: ioni: ita etiam quod si intelligamus aliquas illarum esse voluntatis: & alias intellectus: illas quae sunt voluntatis intelligemus attribui libe arb. essentialiter: & il las quae sunt rationis per solam participationem. & consimiliter econuerso si dicamus sic. Intellectus est liber arbitrio: & rationabiliter naturalis sensus. Rationabiliter enim in ratione, & libero arbitrio mouetur: rationa biliter ergo appetit: & rationabiliter vult: & rationabiliter inquirit: & rationabiliter scrutatur: & rationabiliter iudicat: & rationabiliter disponit: & rationabiliter eligit: & rationabiliter impetum facit: & rationabiliter agit & operatur in his quae secundum naturam. Et secundum hoc tam theologi quam philosophi frequenter confundunt insi mul intellectum & voluntatem, & eorum operationes & modos operandi: sed diligens lector debet sin gula distinguere. Vnde cum dicit Damas. de duabus naturis & vna persona Christi: lrrationabilia non libero arbitrio mouentur ad appetitum: naturaliter enim moto in ipsis appetitu non habentia imperan tem rationem, ducuntur a natura huiusmodi appetitu victa: vnde confestim mouentur ad actionem nisi ab altero pro hibeantur: propter quod non sunt libera arbitrio: sed sub potestare: proculdubio cum dicit non habentia rationem imperantem, confundit sub ratione intellectum & voluntatem, quae expresse continuo distinguit dicens. Rationalis autem natura potestatem habet succumbere naturali appetitui: & non succumbere sed vincere. & ostendit vi tae desiderium naturale & existens & succumbens rationi. Multis enim duce ratione vtentes voluntarie processerunt ad mortem: & a cibo appetitum retraxerunt & somno & reliquis, ducentes naturam libero arbitrio. Ec ce quomodo distinguit primo dicens duce ratione scilicet in consulendo: deinde dicens ducentes naturm. scilicet in appetiti bus naturalibus, libero arbitrie. scilicet imperando viribus inferioribus & eas subtrahendo ab eis quae ap petierunt. Sic igitur sicut subdit Damals: post aliqua interposita: rationalis omnis irrationalis creaturae rex conditus est homo: & rationalis & intellectualis existens appetitiue intelligit & ratiocinatur: & rationalis & intellectiuus libero arbitrio appetit. Tertio apparet quod imparare sit actus voluntatis specialiter ex conditione eius quod imperatur ei cui ab imperante dirigitur imperium. ld enim quod imperatur est aliquis actus exe quendus ab illo cui imperatur. Vnde nulli habet fieri imperium de dispositione quae non habet causari ab ipso: sed tantum habet fieri ab alio in ipso. Quare cum voluntas non habet velle nisi ea quae pertinent ad ex ercitium aliarum potentiarum: vt quod vult intellectum considerare, consiliari & huiusmodi: aut quae determinat si bi intellectus secundum dictum quorundam: & primum velle nullo modo imperatur voluntati aratione: sed po tius per ipsum voluntas imperat rationi, vt ipsi concedunt: secundum etiam velle secundum ipsos non caus satur ab ipsa voluntate seipsam mouente: sed potius ab intellectum, & a bono cognito secundum eos: & ideo voluntati impari non potest, nisi communiter sumendo imperium, quemadmodum sit membris corporis principatu despotico: nullo igitur modo ponendum est quod intellectus habet imperare voluntati: sed alterum eorum necessario habet alteri imperare, cuius est imperare simpliciter. Simpliciter est ergo voluntatis imperare: non autem intellectus.

PER dicta patent obiecta vtriusque partis.