Quaestio 9

CIrca tertium arguitur: quod subiectum non potest esse causa accidentis existentis in eo, sic. Quod est in potentia ad aliquid, eo quod inquantum huiusmodi est non ens, illud non potest esse causa vt secundum actum sit illud: sicut non ens non potest esse causa suae entitatis. subiectum ex se solum est in potentia ad suum accidens. ergo non potest esse causa vt secundum actum sit illud. Sic autem esset cauam, si esset causa sui accidentis. ergo &c.

CONtra est: quod voluntas est mouens seipsam in actum volendi, qui est accidens eius in quo est causa sui actus volendi. ergo &c.

DIcendum quod quaestio ista pro posita est de causa efficiente accidentis generaliter: sed specialiter propter accidens quod est ipse actus volendi: quomodo possit causari effectiue ab ipsa voluntate quae est subiectum eius. Et est ratio dubitationis in ea: cum subiectum sit causa materialis respectu accidentis sui: & ita licet sit in actum quan tum ad formam substantialem: tamen quantum est ex se: non est nisi in potentia ad formam accidentalem: & ideo necessario eget aliquo existente in actu tale, quale est illud in potentia, quo reducatur de potem tia in actum. Dico autem existente in actu tale, saltem virtute etsi non formaliter: quemadmodum sol qui calidus est in potentia: facit calidum in actu virtute etsi non formaliter calidus est. Et videtur mihi hic esse dicendim quod secundum philosophum. vii. metaphysicae vt tactum est in quaestione praecedente: substantia est causa essentiae & esse suorum accidentium non solum vt materialis sed etiam vt efficiens: sed aliter & aliter. Quia enim est causa accidentium materialis: hoc habet a se & natura sua: quod vero sit causa efficiens eorundem: hoc habet a generante & producente essentiam substantiae in esse. Producens enim ipsam in esse imprimit ei virtutem causandi effectiue in se omnia sua accidentia. Et sic videtur mihi hic esse distinguendum: dicendo quod substantia subiecta accidenti considerari habet dupliciter. Vno modo vt habet in se perfecte virtutem agentis sibi influxam: qua natum est illud accidens producere de potentia ad actum. & sic est in se summe dispositum & in potentia accidentali ad illud accidens Alio modo vt est aliquid in natura secundum se. Si secundo modo: de hoc membro breuiter me ex pedio dicendo quod subiectum nullo modo est causa sui accidentis nisi sicut materia & causa materia lis, existendo ad illud in potentia remota & essentiali. propter quod eget vt vadat de potentia in actum secundum illud accidens essentiali transmutante extra. Si primo modo: in quo consistit difficultas quaestionis: sic dico diuidendo quaestionem in duo membra. Quorum primum est de ratione & mo do causandi accidens quod iam est actu in ipso subiecto. Secundum vero de ratione & modo causandi ac cidens quod nondum est actia in subiecto. Quo ad primum membrum dico: quod sic procedit cursus & or do naturae quod quandocunque ad aliquam formam consequuntur naturaliter aliquae per se proprietates aut actiones, generans rem secundum illam formam in generando sic eam summe disponit quod quan tum est de se sit in potentia accidentali ad illud accidens & ex parte materiae & ex parte formae. Ex parte materiae disponendo ipsam vt sit necessitas ad receptionem illius accidentis: & ex parte formae disponendo eam vt sit necessitas ad illius accidentis productionem de potentia materiae. Vnde generans ignem quia leuitas & caliditas sunt per se proprietates sequentes formam ignis: simul disponit materiam ignis vt sit necessitas ad recipiendum leuitatem & caliditatem: & similiter formam ignis vt sit necessitas producendi illam de sua materia. Et hoc totum procedit de virtute agentis im pressa igni: & quo ad materiam & quo ad formam: & ideo ignis statim cum generatus est quo ad suam formam substantialem de potentia materiae cui adhaeret, immediate generat de potentia quae suae materiae adhaeret mediante potentia ad formam substantialem ipsas formas accidentales: leuitatere. scilicet & caliditatem. Sed quia hoc non facit nisi in virtute generantis ignem secundum formam ignis: ideo formarum accidentalium generatio attribuitur generanti formam substantialem: quando dicitur quod generans rem dat ei accidentia per se: & operationem illius propriam. attribuitur autem formae substantiali vt sequelae suae: quando dicitur quod formam substantialem generatam necessario consequuntur suae proprietates & propriae operationes: Quia autem ad formam accidentalem quae est leuitas per eundem modum sequitur propria operatio quae est moueri sursum: ideo similiter di citur quod generans leue dat motum leui: & per motum locum proprium illi. Tamen causa proxima agens talium accidentium & operationum sunt ipsae formae rerum siue totum compositum ratione formae tantum. Et sic quo ad istud membrum quaestionis respondeo dicens: quod omne subiectum per suam formam est causa agens & efficiens suorum accidentium propriorum: & similiter communium, con currentibus circa ipsum agentibus primis, quae ipsum ad hoc disponunt secundum iam dictum modum. Quo ad secundum membrum quaestionis in quo principaliter erat proposita: scilicet de ratio ne & modo causandi accidens quid nondum est in subiecto secundum actum: sed secundum potentiam tantum: in quo videtur esse maior difficultas: Dico quod subiectum generatum secundum for mam substantialem, si dicto modo non fuerit causa secundum actum suorum accidentium & operationum. hoc non contingit nisi quia sustinet impedimentum: quo remoto( quia de se a generante extra, licet iam cessauerit a sua actione & sit absens, summe dispositum est retinendo in se & secundum materiam & secundum formam virtutem generantis, secundum praedictum modum) statim causat secundum formam suam actiue, & secundum materiam suam passiue huiusmodi accidentia & operationes: vt si ignis secundum formam substantialem posset sustinere aliquod impedimentum ne simul consequere tur eum caliditas aut leuitas: & sic esset ignis: sed non calidus aut non leuis: amoto impedimento statim seipso agente secundum praedictum modum fieret calidus aut leuis. Sed hoc magis clarum est in propriis operationibus quae natae sunt sequi ipsas formas: quoniam per impedimentum retardantur quandoque patenter: ne possint in suas proprias operationes: vt patet de graui & leui: quae gene rata secundum formam grauis & leuis, cessante impedimento per suas formas grauitatis & leuitatis mutantur & transferuntur, hoc sursum, illud deorsum: secundum quod hoc sufficienter declaraui in praecedente Quolibet. Quando vero sustinent impedimentum, & sunt in potentia tantum ad suas operationes, amoto impedimento statim feruntur de potentia in actum secundum praedictum modum Sic etiam habens habitum considerandi secundum aliquam scientiam, cessante impedimento semper quando vult (per hoc enim amouetur impedimentum) considerat: praesente vero impedimento etsi cesset ad tem pus: amoto impedimento statim per habitum suum sit in actum considerandi. Et est. omnino aliud genus transmutationis qua generatur habitus & addiscens fit sciens: & qua sciens secundum habitum sit considerans & sciens secundum actum: & quo modo est ille in potentia sciens ante generationem habitus: & iste post habitus generationem. dicente enim Philosopho secundo de anima: vterque eorum non eodem possibilis: sed hic quidem quoniam materia est: ille autem possibilis considerare nisi ali quid prohibeat: & hic quidem per doctrinam alteratus est: ille autem alio modo. quod vere non est alterari: in seipsum enim est inductio & in actum aut alterum genus alterationis. Quia autem non est proprie alteratio cum: sciens secundum habitum sit considerans: ex hoc claret: quod operatio secundum actum minus. distat a potentia sua quam habitus. haec enim est causa quare exitus in actum considerandi de potentia non est proprie alteratio: quae est proprie corruptio alicuius contrarii: sicut est exitus de potentia ad habitum: sed proprie salus & perfectio operantis. absque contrario. Propter quid tale accidens quid est operatio, praecipue potest subiectum in se causare de nouo post impedimentum remotum. Et per omnem eundem modum dico quod voluntas forma libertatis suae quae est vis quaedam in ipsa: vt alibi declarauimus: a causante voluntatem liberam in anima & imprimerte ei in hoc virtutem suam ad causandum suas proprias operationes secundum iam expositum medum, potest mouere seipsam: & educere de potentia volendi ad actum volendi: & est tota voluntas mouens & mota tota: sed mouens ratione qua est libera: quae libertas est formale in ipsa: mota au tem ratione qua est natura: quae est materiale in ipsa: & hoc cessante impedimento. quemadmodum dictum est de graui & leui respectu translationis sursum & deorsum.

AD cognoscendum autem modum quo voluntas pati possit: impedimentum ne possit velle: quo amoto seipsa libere vadit in actum volendi: Sciendum est quod aliquid a suo actu qui operatio est. cum sit imperfectio actum secundum for mam qua natum est operari: potest impediri dupliciter. quia per impedimentum positiuum: quem admodum impeditur graue per obstaculum ne descendat: & per impedimentum priuatiuum: quem admodum impeditur lux ne illuminet quando non habet. illuminabile sibi praesens. Primo modo ime peditur voluntas, ne: velit per coactionem. Secundo autem modo impeditur per ignorantiam: qua obiectum volitum est sibi absens: quod non est natum esse ei praesens nisi per scientiam siuae notitiam: in: in tellectu. Et secundum hoc accipitur duplex inuoluntarium secundo Ethico. scilicet per violentiam & per ignorantiam. Vnde cessante coactione libere de non volente cum effectu sit volens: & cessan te ignorantia per praesentiam obiecti in cognitione libere seipsa de non volente fit volens ipsum bonum cognitum: & est mouens non motum prius: & agens non passum prius ab alio, nisi forte secundum exigentiam suae naturae: vt infra dicetur: sicut potentia simpliciter actiua: & primo actiua: & secundo passiua. Et hoc dupliciter: sed ordine quodam primo a seipsa quando de potentia volente sit actu volens: vt dictum est. Secundo ab obiecto: quando ex obiecto per actum volendi sibi coniuncto suscipit delectationem & gaudium & huiusmodi. Et secundum hoc concedendum est secundum argumentum quod super hoc erat fundatum. Quamuis sint aliqui dicentes quod voluntas simpliciter passiua est: & prius passiua quam actiua: licet sit secundario aliquo modo actiua: in quo excedit vires inferiores & sensitiuas & appetitiuas: quae omnino sunt passiuae. Quia enim (ut dicunt aliqui) ex se sit in potentia aliquid siue ad aliquid, & seipso fiat in actu illud nullo alio agente & mouente ipsum: hoc omnino est inconueniens. Quod probant per rationes: quarum prima est illa, quae supra ad partem negatiuam quaestionis est producta.

SEcundo per hoc: quod illud quod facit aliquid in actum secundum aliquid ad quid prius erat in potentia: oportet quod prius sit in actum secundum illud: vt quod facit aliud calidum oportet quod in seipso sit calidum. Voluntas ergo si seipsam de potentia faceret in actum volendi: prius vellet antequam hoc faceret.

TERtio per hoc: quod si aliquid ens in potentia, aliquid seipsum faceret in actum secundum quod est in actu esset causatum: & secundum quod in potentia esset causa: & ita effectus esset perfectior sua causa. Elsdem etiam videtur quod modus ponendi praetactus non est conueniens: scilicet quod in voluntate sit aliquid mouens, & aliquid motum: & aliquid potentiale: & aliquid actuale: & hoc sicut contingit in gra ui & leui: & quod aliter periret liberum arbitrium.

IMprobant enim primum sic: quoniam dicunt quod graue non mouetur a se nisi quia mouet aliud per se: & ideo se per accidens: & tale si mouet se: oportet primo moueri ab alio a se: quare & sic oportet sentire de voluntate.

ITem quod dicatur graue moueri ratione materiae, & mouere ratione formae: hoc est inconueniens: quia subiectum motus non est nisi ens in actum secundum quod est in actum: ita etiam quod moueatur ratione eius quo est in actum: quale non est materia: quia est in potentia tantum. Si ergo graue mouetur, totum compositum ex materia & forma est subiectum motus ratione totius & vtriusque partis in eo tam formae quam materiae simul. Quid auten sie subiectum motus est, non ratione totius neque alicuius partis eius est principium aut ratio mouendi actiue. neque ergo forma grauis: neque compositum ex materia & forma ratione formae est mouens aut ratio mouendi actiue: sed solummodo aliquid extrinsecum. Eodem modo & de voluntate est: quia tota cedit in ratio ne possibilis.

ITem sicut dicunt: si graue aut voluntas mouet se per se propter potentiale & actua le in se: eadem ratione omne compositum ex materia & forma moueret se per se.

ITem non mouet se per se secundum totum: quia simpliciter & realis differentia debet esse inter mouens & motum.

ITem tunc semper moueret se. quia semper est sibi praesens.

SEcundum autem propter quod voluntas dicitur mouere se: quia aliter periret liberum arbitrium: improbant sic: quoniam voluntas vult quod non potest non velle: & tamen libere vult. vniuersaliter enim bonum quid est simpliciter bonum cum est visum non potest non velle: & tamen libere vult. Similiter bonum particulare pro hora qua illud vult, non potest non velle: & tamen libere vult. Vnde idem inconueniens sequitur ponendo voluntatem a se moueri & ab alio, si sit inconueniens. aequali enim necessitate mouetur a se & ab alio: vniuersaliter enim volens quando vult necessario vult non coacte sed libere. Isti autem imponendo voluntatem partim actiuam & partim passiuam, sed principaliter passiuam dicunt quod passiua est ab obiecto secundum determinationem actus: actiua autem ex se quo ad exercitium actus: illud scilicet quod ei determinatum est a ratione exequendo: sic enim eligere & imperare formaliter sunt actus intellectus & principaliter: sed executiue & ministraliter voluntatis. Vnde completa electione per iudicium & determinationem actus a ratione & voluntatis consensu, voluntas agit praecipiendo executionem imperati & prosecutionem eius quod electum est viribus in ferioribus, & etiam rationi vt exquirat modum vtrunque, & si standum est in electione & imperio & caetera huiusmodi. Quia autem non metaphysice moueatur ab obiecto siue a fine, arguunt: quia obiectum quod est finis non mouet metaphysice nisi materiam: & hoc non nisi quia mouet per se agen tem: qui vlterius per se mouent materiam: vt patet in operibus artis.

SImiliter quod obiectum in eo quod voluntas mouet seipsam non est causa sine qua non, arguunt sic. Duplex enim est causa sine qua non. Vna quae nihil agit, vt albedo in aedificando: quando dicitur album aedificat. talis causa non est obiectum respectu actus volendi: quia voluntas sine obiecto nihil vellet: sine illa autem causa aedificans aedificaret. Alia est quae aliquid agit: quia agit aliquid quo facto aliud exit: in actum: vt scamonea expellit choleram: quo facto virtus naturae infrigidat quae prius erat impedita, Sed sic obiectum non agit: quia nihil potest facere aliquid quo facto aliud moueat seipsum: S quia aliquid per se mouere seipsum, est per se impossibile. Vnde exemplum de scamonea est contra illos qui ipsum adducunt pro se: quia scamonea non facit aliquid quo facto virtus naturae agat in seipsam sed in aliquid aliud. Virtus enim quae est in vna parte corporis, agit in aliam partem. Item ad idim: si obiectum non aliter agit quam mouendo intellectum: quo facto voluntas mouet A se: eadem ratione posset probari quod appetitus bruti esset actiuus: quia non mouetur nisi sensu prius moto ab obiecto sensibili. Dicit igitur quod obiectum est causa per se mouens voluntatem: quia non potest C aliter probari quid est causa per se: nisi quia ea posita necessario sequitur effectus: & ea remota nul lo modo sequitur. Aliter enim non posset probari quod ignis esset per se causa agens in comburendo ligna: quia posset dici quod ligna comburerent seipsa ad praesentiam ignis: vt ignis non poneretur esse causa combustionis nisi sine qua non: quia non potest inueniri exemplum quod aliquo praesente aliud mouetur & eo absente non mouetur, quin ipsum sit causa mouens per se. Ista nobis restant pertractanda per ordinem: dicendo quod voluntas simpliciter & omnino actiua est quo ad actum volendi, & nullo modo passiua nisi a seipsa quo ad actum volendi, secundum quod de potentia ducitur in actum: & quo ad affectio nes gaudii & delectationis & huiusmodi ab obiecto, vt dictum est. Quod ergo arguitur contra hoc ad principalem quaestionem: quod est in potentia aliquid: quia inquantum huiusmodi est non ens: illud non potest esse causa vt secundum actum sit illud: Dicendum quod verum est: nullo modo recipiendo ad hoc virtutem ab alio prius quam illud facit. Si tamen ad hoc prius recepit virtutem ab alio & est impeditum: amoto impedimento bene potest illud, vt patet ex praedictis. Et quid assumitur in argumento: quod non ens non potest esse causa suae entitatis: dicendum quod verum est: dum tamen nullo modo est: quia tale nul lam virtutem habet omnino nec a se nec ab alio quae possit se de potentia facere in actum. Si tamen actu est secundum formam substantialem in ea habendo virtutem primi agentis post amotionem impedimenti potest se ducere in actum essendi aliquid, ad quem prius erat in potentia: sicut & cessan te omni impedimento ducit se in actum per eandem virtutem ad praesentiam primi mouentis. Sic enim generans graue mouet graue: quia ab illo est virtus ad mouendum in graui: & graue seipsum mo uet quia continet virtutem quam ad mouendum se accepit: & sic mouens semper se: non sicut illi dicunt facit seipsum in actum nullo alio agente & mouente ipsum: absque enim omni alio mouente prius impossibile est omnino quod aliquid moueat seipsum in creaturis: quemadmodum potest aliquid moue ri ab alio sic quod nullo modo moueatur a se: quemadmodum graue per violentiam mouetur sursum.

AD secundum quod illi adducunt: faciens aliquid de potentia in actum secundum aliquid, oportet quod prius sit in actum secundum illud: Dicendum quod verum est: vel formaliter sicut calidum est in actu prius calidum quando de potentia calido vt de frigido facit calidum: de quo procedit agumentum: vel virtualiter: quemadmodum sol est prius calidus quando suo radio de potentia calido facit actu calidum. Et secundum hunc modum, vt dictum est, faciens se de potentia in actum secundum ali quid, prius est actu tale licet alio modo: & secundum hunc modum voluntas faciens se de potentia volente, actu volentem: prius erat volens virtualiter: scilicet habendo vnde se potuit facere in actum voleudi: licet non formaliter qualem se facit illa virtute.

AD tertium: Si ens in potentia faceret se ipsum actum secundum aliquid: effectus esset dignior causa: Dicendum quod verum est si nec virtute esset prius illud. Nunc autem est virtute prius illud, & in hoc quia ipsum primum mouens in quo est, perfectius licet secundum aliam rationem, habet esse ipse effectus quam in eo in quo eaufatur for maliter: quemadmodum vnumquodque perfectius habet esse in sua causa prima: licet secundum aliam ratio nem quam in seipso secundum propriam rationem: quae enim in seipsis non sunt vita: in deo sunt vita: vt dicit Augustinus super illud lonnem. primo. Quod factum est in ipso vita erat. & quo ad hoc faciens seipsum de potentia in actum: perfectius est secundum alium actum quam secundum actum quem facit. pertinet tamen vterque actus ad integritatem suae perfectionis.

AD illa quibus illis videtur incon ueniens modus ponendi voluntatem mouere seipsam in actum volendi: Primo quo ad hoc quod in ips sa est potentiale & actuale vt in graui & leui: & secundo quo ad hoc quod aliter periret liberum ara bitrium: Aduertendum est circa primum quod non ponitur potentiale & actuale in voluntate circa diuersa: re sicut in graui & leui, vbi totum ponitur potentiale ratione materiae: & totum actuale ratione formae: quae per essentiam differunt inter se: sed solummodo circa diuersa ratione: ponendo totam voluntatem esse potentiale ratione qua natura est simpliciter: & actuale ratione qua est libera: quae scilicet natura & libertas non differunt secundum rem in voluntate: etsi secundum rationem aut intentionem. & propter hoc potentiale & actuale minus distant in voluntate quam in graui & leui. secundum quod in Quolibet praecedente declarauimus distinguendo diuersa genera mouentium & motorum.

AD primum: quod non est ita de graui & leui quod suo actuali mouent se per se: quia non mouent se nisi aliud moueat: & ideo se non mouent nisi per accidens: ergo nec voluntas mouet se per se: Dicendum quod motus quandoque dicitur stricte pro translatione cor porali successiua habente partem & partem: aliquando large pro translatione subita & simplice non habente partes: aliquando vero largissime pro operatione spirituali ab agente spirituali in passum spi rituale. Loquendo de motu primo modo: verum est quod graue & leue non mouentur a se nisi per acci dens. Impellitur enim ab eis cum sic mouentur medium resistens: quod statim quodam fluxu mouetur & secum defert id quid ipsum impulit motu vectionis: ac si nauis seipsa impelleret aquam & aqua suo fluxu motu vectionis secum deferret nauem: & sic mouetur a se per accidens: quia impellit motum per se: per cuius motum mouetur per accidens. Quid autem sic mouetur per motum alterius quod impulsu alterius mouetur: mouetur omnino per accidens: vt graue sursum. Loquendo autem de motu secundo modo: graue & leue mouentur a se per se, quia tota mouentur: licet ratione par tis principaliter: & tota mouent licet ratione partis principaliter: & hoc per virtutem quam habent in se sibi propriam, licet eam a generante receperint. Vnde cessante prohibente vel amoto, si non esset medium resistens: graue in instanti faceret se deorsum & leue sursum. & hoc per se: non per aliquae extra se. Nunc autem quod graue descendit successiue, hoc est propter impediens sua resistentia ne de scendat subito, & propter deferens quid ab impellente mouetur successiue: & ideo successiue defert ali ud. Vbi est aduertendum quod deferens mouetur per accidens, quia violenter ab impellente ipsum: & similiter delatum mouetur cum deferente accidentaliter per accidens: quia propter deferens quid mouetur per accidens absolute. & sic delatum est per se mouens deferens: & accidentaliter per acci dens motum & a se & a deferente: licet alio modo accidentaliter. Per accidens enim mouetur a de ferente: quia est in ipso per accidens. Ase: quia non nisi per actionem qua ipsum delatum mouet de ferens. Per seenim non moueretur a se nisi subito. Et est aduertendum tamen quod graue minus per ace cidens mouetur a se deorsum: quam a violentante sursum: quia a violentante mouetur omnino per accidens: scilicet & quo ad sursum lationem, & quo ad successionem: in latione. Ase mouetur deorsum quoquo modo per se: scilicet quo ad descensum simpliciter: licet quo ad successionem in descensum moueatur a se per accidens, vt dictum. est. Loquendo autem de tertio modo motus: voluntas moue tur a se: & hoc conuersione quadam spirituali ad seipsam, secundum illam. xvii. propositionem Pro cli. Omne seipsum mouens: primo ad seipsum est conuersum. & tale vt dicit Commen non vna par te mouet & alia mouetur: quid contingit in motu progressiuo animalium secundum quod alias exposui mus: quid non est simpliciter seipsum mouens: quia simpliciter se mouens non secundum alteram par tem est mouens secundum alteram motum: sed secundum totam suam substantiam est mouens & motum: neque totum mouetur parte: aut mouet: neque econuerso: quod contingit quodammodo in graui & leui: totum enim in eis mouetur: sed parte altera principaliter mouet & econuerso: vt patet ex dictis. Non enim secundum totum est ipsum motum aut seipso motum: sed secundum par tem eius: & hanc & illam. Sed tale quod est seipsum mouens, primo secundum vnum. & idem. totum mo uet & mouetur: & eam quae est ipsius mouerecp:rationem ad seipsum habet: & sic motiuum sui ipsius ad seipsum conuersum est. Vnde quandocumque philosophi probant quod nihil seipsum per seipsum mouet: loquuntur de motu in corporalibus proprie dicto. propter quod dicta ipsorum circa illa non valent ad propositum circa voluntatem: nec omnino consimiliter mouet voluntas seipsam: & graune aut leue: sed multo verius. Et secundum hoc omnes rationes quas Aristo. inducit primo de auima contra Platonem, quod anima est. seipsam mouens: quae veritatem concludunt in motibus corporalibus pri mo modo dictis: in motibus autem spiritualibus tertio modo dictis nihil omnino concludunt: sol uit Macrobius in fine libri sui sic dicens. Aristoteles animam non solum ex se moueri: sed nec moueri penitus conatur asserere. Plato autem dicit ex se moueri animam: non a causa quae intra se. latet: vt mouentur animalia: & arbores: sed ita dicit animam ex se moueri vt non aliam causam: vel ex trinsecus accedentem vel intrinsequs latentem. Anima enim per se mouetur: vt ignis per: se calet motu essentiae conueniente. Sed Aristoteles etiam motuum genera in ipsa quaerit: in quibus aliud est quod mouetur, aliud quod mouet: cum. nihil horum in anima cadere possit: in qua nulla discretio est mouentis & moti. Motus enim eius est. quod desiderio rapitur: quod cupiditatibus. alligaturo-a

AD secundum quod graue non mouetur ratione materiae quia motum est in actum: Dicendum quod differt dicere aliquid moueri: & ratione cuius aliquid moueri. Verum enim est: quod in graui materia nec est motum nec mu tatum per se: sed totum compositum. hoc tamen ratione materiae: quia non inest toti potentia ad motum ni si fundamenliter ratione materiae. Quid autem assumitur quod est subiectum motus non principium eius neque aliquid eius &c. Dicendum quod verum est ratione totius: potest tamen ratione partis: ita tamen quod pars non est principium motus sed totum: vt patet ex dictis iam: & sic totum graue est mouens & totum motum: & multo verius voluntas: vbi non nisi ratione differunt: ratione cuius mouet & ratio ne cuius mouetur, vt dictum est.

AD tertium: quod si voluntas propter potentiale & actuale & simi liter graue & leue mouerent se: eadem ratione & omne compositum ex materia & forma: Hoc bene con cedimus motu per formam substantialem ad proprietates & proprias operationes suas, vt habitum est supra: licet non semper motu locali.

AD quartum: quod nihil mouet se per se: quia realis debet esse differentia inter mouens & motum: dicendum quod non oportet nisi in aliquo modo motus: vt determina uimus in praecedente Quolibet.

AD quintum: si aliquid per se mouet se: semper mouet se: dicendum quod verum est in mouentibus se naturaliter nisi sit impedimentum vel finis motus adeptus: vt patet in graui & leui: non autem in mouentibus se libero arbitrio: qualiter mouet se voluntas, vt iam di cetur. Quid autem inducunt contra secundum datum pro ratione quare voluntas mouet se scilicet quia aliter periret liberum arbitrium: dicendum secundum quod in quaestionibus ordinariis declarauimus: quod differunt libertas & libertas arbitrii. Libertas enim est vbicumque nulla occurrit coactio: licet non sit libera electio valens ad opposita. liberum arbitrium autem non est nisi vbi est contrariorum libera electio. licet enim posse malum non sit libertas arbitrii nec pars eius: tamen non est fine hac: & vtrumuoe scilicet tam libertas quam liberum arbitrium requirit quod motum non moueatur ab alio per coactionem. Per quod patet ad primum obiectum contra hoc cum dicunt. voluntas vult quod non potest non velle vt summum bonum simpliciter: & bonum aliud ad horam quando vult: & tamen non nisi libere vult Dicendum quod verum est simpliciter quo ad summum bonum: & etiam pro hora quo ad aliud: volende scilicet cum effectu illud aliud bonum cum isto: quia tunc contraria vellet simul, vt iam amplius declarabitur: si tamen non ponatur sic moueri ab alio a se quin possit contraire. Vnde sciendum est: quod voluntatem ponere moueri ab alio non reputatur inconueniens propter ab alio moue ri simpliciter: sed solummodo propter moueri de necessitate ab alio: quae & libertatem arbitrii tol lit. Simpliciter autem necessitate immutabilitatis bene potest moueri a se circa summum bonum: quia circa summum bonum necessitas immutabilitatis stat cum libertate: licet non cum libero arbitrio: quia statim praesente summo bono per apertam visionem non potest voluntas non moueri in illud. Vnde licet de necessitate poneretur moueri simpliciter circa summum bonum: & hoc a se: tamen est inconveniens ponere ipsam de necessitate moueri ab alio vel a se circa aliud bonum pro hora: quia a se mouetur de necessitate immutabilitatis circa summum bonum: quae non excludit libertatem. Ab alio autem moueri vel a se circa aliud pro hora: de necessitate excludit omnino liberum arbitrium. Intelligo si sic ab alio ponatur moueri vel a se quod in illa motione nihil coagat & non possit contraire. Si tamen ponatur coagere, & quod possit contraire ne motio procedat: nec velit: sicut coagit in omni motu quo mo uetur in bonum a gratia: non remouetur libertas circa summum bonum: neque etiam liberum arbitrium circa bonum aliud. Si ergo ponatur hoc modo moueri ab obiecto & intellectum: dicendo quod hoc sit naturae voluntatis & intellectus: sicut illud est naturae voluntatis & gratiae: ita quod non moueatur ab alio nisi secundum modum congruentem naturae suae: & quod sic voluntas ponatur moueri ab alio: non impugnamus: sed potius quod non possit se mouere ex se: & quod solummodo moueatur ab alio: cuius mo tioni non possit contraire: etiam pro hora: nec possit mouere ex se sola contra motionem illius: hoc impugnamus. Quid ergo dicunt quod voluntas simpliciter passiua est ab obiecto & a ratione determi nante actum: non potest stare si sic ab illis intelligatur moueri: vt nihil coagat nec possit contraire: quia tunc necessitaret eam, liberum arbitrium & libertatem tollendo: quemadmodum calor ignis necessitat combustibilia vt comburantur. Aliter autem secundum dictum modum non est nobis inconueniens ipsam moueri ab alio: sed in hoc simpliciter actiua est: non autem passiua nisi secundum quid. Quod arguunt: quod obiectum non mouet metaphysice nisi materiam: dicendum quod verum est quod materiam mounet metaphysice: quia non imprimit in materiam: sed secundum eius exigentiam agens imprimit in eam: nihilominus etiam mouet metaphysice agentem: tam in arti ficialibus quam in naturalibus: quia sine illo non mouet quodcunque agens: licet non motus ab illo: nec est vere mouens aliud quam ipse appetitus, primo seipsum ad volendum: deinde materiam vo litam exequendo, nisi iam dicto modo. Quia dicunt quod nihil est dicta causa sine qua non. i quia non est causa nisi agat per se aut per accidens: Dicendum: quod reducitur ad causam i per accidens: non sicut per accidens calor generat: quia agit in materiam ipsam praeparando ad gene rationem: non sic enim agit obiectum in voluntatem: scilicet praeparando ipsam ad volendum: nisi iam dicto modo: nec sicut musicum aedificat: quia non musicus posset aedificare: sine obiecto autem cognito voluntas nihil potest velle: sed sicut remouens prohibens priuatiue: quia non potest aliquid velle nisi in notitia intellectus praesens sit sibi obiectum: quid non cognitum erat absens. Quia dicunt quod passiua est a ratione per determinationem actus: & in libertate eius dimittitur actus exercitium: di cendum quod non determinatur voluntas in suo actu volendi: sic vt necesse habeat ipsum exequi: sed manet in suo libero arbitrio de non volendo vel volendo determinatum: sicut in aliis quaestionibus declarauimus. Et sic ratio sua determinatione non est respectu actus volendi nisi dicto modo: aut non nisi sicut causa siue qua non. nisi enim ratio ostenderet obiectum: voluntas non posset illud velle vel eligere propter aliqua quae placent: aut refutare propter aliqua quae displicent. & sic electio & imperium praecise & formaliter sunt in volutate & a voluntate: nec vllo modo in se concludunt actum rationis: sed supponunt tantum. & quid amplius est, si eligibile determinaret suo iudicio & diceret hoc es se eligendum & imperandum: sic quod necesse haberet voluntas eligere & imperare secundum rationis iudicium: nondum tamen ex hoc in ratione esset aliquid electionis aut imperii: sed solum dictamen eorundem: & non eligeret aut imperaret ratio nisi quia voluntati actus istos imprimeret: quemadmo dum lux determinando visibile: actum visionis imprimit visui. non tamen videre est operatio seu perfectio lucis. Et praeterea ratio non magis dictat actus determinationem quam exercitium: quia voluntas non vult nisi cognitum: si ergo non est libera quo ad actus determinationem: nec quo ad exercitium. Ad cuius intellectum sciendum est: quod libertas arbitrii voluntatis nihil aliud est quam indifferen tia quaedam circa actus voluntatis: qui sunt velle & nolle siue non velle. & est duplex secundum quod duplex est indifferentia circa actus voluntatis. Quarum vna consistit inter contradictorios actus volunta tis circa idenm scilicet in aliquod bonum determinatum volendo vel nolendo siue non volendo. & secundum hoc dicitur libertas quo ad exercitium actus. Alia vero consistit inter contraria siue disparata volita respe ctu diuersorum actuum volendi vel nolendi scilicet in volendo hoc vel illud: vel in nolendo hoc vel illud. & haec dicitur esse libertas quo ad determinationem siue specificationem actus. Quare cum voluntas nihil pont velle vel nolle nisi cognitum per intellectum & rationis: si nihil omnino sit cognitum: nulla omnino potest esse li bertas arbitrii voluntatis in effectu: neque quo ad exercitium actus: neque quo ad determinationem eius Et sic si ratio nihil cognoscit quia voluntas non agit volendo vel nolendo nisi cognitum: ideo non magis dictat actus determinationem quam exercitium: eo quod neutrum dictat. Si ergo ratio dictat alterum illorum: hoc non est nisi cognoscendo aliquid: sed hoc vel simplici intelligentia comprehendendo incon plexum sub ratione incomplexi: vel intelligentia collatiua compositiua aut diuisiua, comprehenden do complexum sub ratione complexi. Si primo modo: cum in tali comprehensione ratio non est nisi passiua: ipsa sua actione nihil omnino dictat aut determinat ex parte actus voluntatis aut ex parte voliti. Sed si determinat aliquid, hoc est ipsum obiectum siue bonum cognitum: quod per actum co gnoscendi seipsum proponit voluntati. Sed tale bonum sic cognitum & propositum voluntati, aut est vnum solum per se cognitum & voluntati propositum, aut non: sed cum alio: quod consimiliter cognitum est aratione & propositum voluntati. Si secundo modo: cum vtrunque aequaliter cognitum sit & propositum voluntati: aequaliter determinationem faciunt: vel non faciunt: vt non magis moueat liberum arbitrium voluntatis quo ad actus exercitium in volendo vel nolendo per in differentiam hoc vel illud: quam quo ad actus determinationem in volendo vel nolendo potius hoc quam illud. & sic ratio in isto casu non magis dictat determinationem actus quam eius exercitium. immo aequa liter est voluntas liberi arbitrii & non liberi arbitrii quo ad actus determinationem & quo ad actus exercitium, & econuerso. Si vero primo modo cognitum est vnum solum per se fsine altero cognito: & sic propositum voluntati: tunc cum voluntas non potest velle vel nolle nisi cognitum: etsi istud cognitum possit liberum arbitrium velle vel nolle indifferenter: vt sic omnino maneat liberum arbitrium quo ad actus exercitium: nullo modo tamen potest velle aut nolle aliud ab hoc. immo si aliquid velit aut nolit: oportet quod sit istud & non aliud. vt sic non omnino maneat liberum ar bitrium quo ad actus determinationem siue specificationem. Sed cum illa propositio, cognitum est vnum solum siue tantum vnum, continet hanc affirmatiuam: hoc est cognitum: & hanc negatiuam, nul lum aliud ab hoc est cognitum: quaero an illa determinatio actus circa quam voluntas non manet liberi at bitrii, sicut manet liberi arbitrii circa exercitium actus, procedat ab illo quod ratio cognoscit vnum solum pro positum per hoc voluntati, ratione affirmatiuae scilicet quia cognoscit illud vnum sic propositum voluntati: a ratione negatiuae scilicet quia ratio non cognoscit aliud: nec aliud est propositum voluntati. Si primo modo: vt scilicet ra- tio dicatur dictare actus determinationem de volendo hoc & non aliud, potius quam actus exercitium de volendo hoc vel nolendo: quia hoc est ei cognitum: hoc non potest stare, quoniam si ratio dictaret illud quia hoc est ei cognitum: aut: ergo hoc dictat propter illud tanquam propter causam per se: aut tanquam propter causam per accidens. Non tanquam propter causam per se: quia cum illucaequaliter est ei co gnitum quando est ei cognitum. & aliud similiter: & quando est ipsum solum ei cognitum: aequaliter ergo dicta ret actus determinationem hoc modo quando est cognitum & aliud similiter: sicut & quando est cognitum per se solum. consequens falsum est vt patet ex profecutione secundi membri. ergo & antecedens. Nectam quam propter causam per accidens: quia tunc propter aliquid aliud vt propter: causam per se, dictaret illam actus determinationem. Illud autem vt dictum est non potest esse aliquae nisi dicta negatiuae. scilicet quia non est ei cognitum aliud: quae tamen non potest esse illius causa per se: quia illud dictamen quid positiuum est: & pura negatio nunquam est per se causa alicuius positiui. Si ergo illa negatiua est causa: illius: hoc solum est per accidens. Quod non potest stare: quia cum illud dictamen sit positiuum quid: oportet habere sui aliam causam per se. Quare cum hoc est impossibile, vt patet ex dictis: falsum ergo & impos sibile est dicere quod cum ratio cognoscit vnum solum quod dictat actus determinationem potius quam exercitium. Immo manet liberum arbitrium voluntatis & quo ad actus determinationem de volendo hoc vel aliud: sicut quo ad exercitium actus de volendo vel non volendo hoc: Sed quod potest cum effectu velle hoc & non potest cum effectu velle aliud, illius affirmatiuae cauam sine qua non, est illa affirmatiua: s. illud cognitum est a rationer. Istius autem negatiuae causa est non positiua sed negatiua: quia. scilicet non est aliquae cognitum a ratione: quid est causa eius quod non potest velle cum effectu aliud, sicut impedimentum prae bens. Quo quidem impedimento ignorantiae siue nescientiae aut non cognitionis remonto per illud positiuum quod est cognitio causa alterius a ratione, iam liberum arbitrium potest cum effectu velle aut nolle non solum illud sed etiam aliud ab illo, quod & prius liberum arbitrium velle aut nolle potuit sed non cum effectum. & hoc non nisi propter dictum impedimentum eius negatiuum: non autem propter aliquod dictamen rationis: quo praeotius dictat actus determinationem quam exercitium.

SI vero ratio comprehendens intelligentia collatiua compositiua aut diuisiua dicatur potius dictare vnum illorum quam alterum: hoc similiter non potest stare, quoniam sicut talis ratio ex iudicio potest dictare quod hoc est volendum & non aliud: siue vno co gnito siue pluribus: & hoc quo ad actus determinationis: sic potest dictare quod voluntas debeat hoc cognitum velle & non nolle aut econtrario: & hoc quo ad exercitium actus. Et praeterea dictando quod hoc est volendum & non aliud: simul quo dictatur quod est volendum, dictatur quod non est nolendum: quia qui vnum oppositorum affirmat, negat reliquum. Et sic nullo modo ratio magis dictat actus determi nationem quam executionem. propter quod neutrum sic dictat quin maneat omnino liberum arbitrium in voluntate & quo ad actus determinationem, sicut & quo ad exercitium circa aliud a summo bono viso. & circa summum bonum visum sicut non manet liberum arbitrium in voluntate quo adactus determinationem: sic nec quo ad actus exercitium: sed libertas pura quo ad vtrumque. Vnde si exponeretur ille articulus danmnatus: Quia voluntas passiua est & non actiua, error: sic: verum est quo ad exerci tium actus sequentis: non autem quo ad determinationem actus praecedentis: non est sustinendum. Quia enim ille articulus intelligatur quo ad actus praecedentis determinationem, manifeste explicat alius articu lus qui dicit sic: quod voluntas de necessitate mouetur ab appetibili cessantibus impedimentis, error, quae motio non pertinet nisi ad actus primi determinationem secundum illos, qui articulus sic exponeretur. dicendo quod verum est simpliciter circa obiectum quod non habet omnem rationem boni: quia videlicet prius potuitid velle & non velle & postmodum similiter esse circa aliud: sed non pro hora quando vult: tunc enim de necessitate mo uetur ab appetibili. Vnde solum vult de necessitate quando determinatur ab intellectu siue simpliciter si ue pro hora. Sed quaero: aut intendit istud pro illa hora ratione illius reduplicationis: aut simpliciter ra tione actionis obiecti in voluntatem in illa hora absque reduplicatione. Si primo modo: illud non est mirabile: quia nulla actio est ita contingens quin per talem reduplicationem habeat necessitatem circa subiectum: modo qui iam dicetur. Sortes enim quando currit: necessario currit. & sic nihil est illud ad propositum. Si secundo modo: quaero an illa hora qua determinatur ab intellectu, de neces sitate moueatur ab obiecto vt velit: & sic necessario vult pro illa hora absque reduplicatione: quamuis non simpliciter & necessario vult. quia potuit prius impedimentum fuisse ne voluisset: & postea poterit cadere ab illa voluntate. Si dicas quod non: ergo nullo modo voluntas de necessitate mouetur ab appetibili sicut nec pro alia hora: sic nec pro illa: & sic habet libertatem arbitrii, quae libertate arbitrii non solum li bere vult quid pro illa hora vult: sed etiam libero arbitrio vult sic quod possit pro hora velle oppositum: licet non ponendo illud in effectu cum primo: quia contraria siml vellet. Et sic dicere quod voluntas moueatur ab intellectu sicut & agens modo iam dicto: ita quod pro hora non possit velle contrarium cum effectu ex causa iam dicta: non tamen quod pro illa hora moueatur de necessitate vt velit: neque a se neque ab alio: nullum est inconueniens: quia eadem libertate ponitur moueri a se sola: sicut & a se cum alio mouentesecum: vt patet ex praedictis. Et hoc est contra illorum intentionem in illa expositione. Intendunt enim quod vo luntas illa hora necessario vult quod vult: quid danmnat articulus, non dico quando vult: quod non damnat. Nullus enim est ita fatuus. quod credat quod a tali obiecto moueatur de necessitate pro illa hora: ergo hoc non intendit articulus damnare: sed aliue. scilicet quod de necessitate mouetur illa hora propter intellectus determinationis: sic quod non possit motui resistere: quae est necessitas eoactionis. Aut forte cum hoc damnat quod pro hora moueatur a se necessitate immutabilitatis. quoniam nec pro hora in alio bono a sum mo inuenit boni plenitudinem vt necessario se in illud transferat: sed libero arbitrio tantum quod magis credo esse verum. Adhuc amplius declarat tertius articulus qui. dicit sic. Manente scientia particulari in actum & passione, quod voluntas non possit velle siue agere oppositum: error: Sed si exponeretur articulus iste per hoc quod ista conceditur a magistris: non est malitia in voluntate nisi sit nescientia siue error in intellectum: quia loquuntur de simultate temporis: non autem de causalitate: quia si mul tempore est deordinatio in vtroque: siue ab intellectu causetur in voluntate siue econverso: nun quam potest esse in vno quin simul sit in altero: si illa propositio magistrorum sit vera. Sed habendo aspe ctum ad causalitatem: si diceretur quod voluntas non pont velle nisi cognitum: & sicut est cognitio in generali, & velle cognitum in generali: & sicut est cognitio in speciali & velle in speciali: & si est error in intellectu in generali: & in generali est in voluntate: & si in speciali: & in speciali: vt semper prius causalitate ponatur error in ra tione: & causalitas erroris semper magis attribuatur rationi quam voluntati: simul similiter necessario sunt error in ratione & in voluntate. Et dicere quod hoc sequeretur si illud poneretur, in hoc non est error. Quia tamen voluntas non possit in contrarium pro alio tempore, error est: sicut sedens dum sedet non potest ambulare sed postea. Sicut enim sciens pro nunc quo est sciens non potest errare: postea autem potest: similiter manente scientia in actum & passione pro illa hora voluntas non potest velle oppositum: postmodum autem potest. Vnde quod ista: sedens manens sedens: siue sedens dum se det non potest ambulare, non est distinguenda: sed est falsa: et in sensu composito: est quia frustra adderetur illa determinatio manens sedens: licet quantum est ex natura rei bene posset distingui. Sed illa est distinguenda: sedens non potest ambulare, secundum vsum philosophorum. Similiter & illa: sedens manens sedens, siue sedens dum sedet potest ambulare: quantum est ex natura rei distingui posset, licet non sit consuetum: ne frustra videretur additum lymanens sedens: vel lv dum sedet. Vnde si cut istae se consequuntur: si ignis est: calidus est: & econuerso: similiter si scientia est recta, & voluntas. dico necessitate consequentiae sed non consequentis. Dico si illa propositio magistralis sit vera: non est malitia in voluntate nisi sit error in ratione. Ecce quod innuitur distinctio illius: sciens manens sciens non potest velle siue agere oppositum: quia potest esse composita vel diuisa: & si composita sit est vera sub conditione tamen si illa est vera, non est malitia in voluntate nisi sit error in ratione: quia si sic, ista: si scientia est recta: voluntas est recta: est necessaria necessitate consequentiae: quia necessario simul sunt: licet non necessitate consequentis. Licet enim scientia sit recta: non tamen: necessitate consequentis voluntas de necessitate est recta: quia sic in nullo tempore vlteriore posset esse non recta: quod falsum est. Si vero illa, sciens manens & caetera sit diuisa, dicitur quod est falsa: quia sic in nullo tempore vlteriore posset velle oppositum. Et sic secundum huiusmodi expositionem expone articulum dictum errorem esse pro sensu diuiso & pro necessitate consequentis: sub hoc sensu, manente scientia in actum & passione: necessarium est voluntatem non posse velle oppositum: errorem, quia non est illud consequens necessarium: quia tunc pro nullo tempore alio posset velle oppositum: quod aperte erroneum est, & de quo nullus dubitat. Pro sensu autem composito, & pro necessitate consequentiae secundum di ctam expositionem exponitur articulum illum non esse erroneum sub hoc sensu, manente scientia & passione in actum: necessario sequitur voluntatem non posse pro eodem tempore vel hora velle opposi tum: & quod hoc non sit error: consequentia enim est necessaria eo quod necessario simul sunt error & directio in vtroque: & non essent necessario simul prohora illa si non sequeretur. An autem possit concedi hocro tum & quomodo: patebit in determinatione habenda in sequenti quaestione. Si tamen non ponatur causalitas ex parte rationis: quia voluntatis malitiam necessario sequitur error in ratione communiter dictus: etiam si non causatur a ratione in voluntate: sed econverso: si tamen ill a sit vera: non est malitia in voluntate nisi sit error in ratione. super quam fundat se ista expositio: quia aliter non possent ista simul stare & esse sil vera, articulus ille & propositio magistrorum. Sed ponendo causalitatem semper in ratione, omnino contrariatur articulo. Propterea enim dannatus est ille articulus: quia sic daretur rationi quod sic pro hora necessitatet & determi naret voluntatem: vt ad errorem vnius sequeretur error alterius. Per hoc enim in tali actu volendi tollitur libertas. liberi arbitrii in eo quod non potest contraire. Sed non sic posuit dicta opinio causalitatem in ratione: sed solummo dixit quod si ita poneretur: sic sequeretur: & sic vt dictum est, deberet articulus exponi. Et quod amplius est, si causalitas motionis voluntatis ponatur in ratione mouente cum voluntate: sic tamen quod non moueat nisi secundum modum congruentem suae naturae: quemadmodum dictum est de motione gratiae: nullo modo necessitarentur voluntatem, nec contrariaretur articulo. Ad illud quo arguitur obiectum voluntatis in eo quod voluntas mouet seipsam, non esse causam sine qua non: quia non est causa per accidens: vt albedo in aedificando: Bene verum est: quia illa nihil agit per se omnino: causa autem quae proprie dicitur sine qua non: semper aliquid agit per se vt iam dicetur. Similiter quod neque est causa per accidens quae agit, quo facto aliud exit in actum suum: dico quod immo. ad modum enim quo postquam scamo nea expulit choleram quae impediuit virtutem naturae ne posset infrigidare: statim virtus naturae infrigidat: obiectum postquam per se mouerit intellectum ad actum cognoscendi: & per hoc expulerit igno rantiam quae impediuit voluntatem ne posset velle aliud obiectum: statim voluntas libere pont vel le.

SED arguit contra hoc quod scilicet obiectum non agit sicut scamonea: quia nihil potest facere aliquid quo facto aliquid potest mouere seipsum: quia aliquid per se mouere seipsum, est per se impossibile: & nihil potest facere aliquid quo facto aliud agat aliquid quod est impossibile agere: sed aliquid bene potest facere aliquid quo facto aliquid potest mouere aliquid aliud a se: quod est per se possibile: sicut contingit in proposito, quando virtus naturae infrigidat expulsa cholera per scamoneam. virtus enim naturae non agit mouendo seipsam: neque partem in qua est: sed existens in vna parte puta in corde, mouet ad infri gidandum partem proximam. & sic scamonea non facit aliquid quo facto virtus naturae moueat seipsam vel id in quo est. Vnde (ut dicit) exemplum de scamonea directe est contra illos qui ipsum. adducunt pro se. Dico ad haec: quod vt dictum est, obiectum omnino agit sicut scamonea: quia sicut scamonea nihil agit nisi expellere choleram a membro: sic nihil agit obiectum nisi expellere ignorantiam ab intellectu. sicut enim obiectum nullam vim ad mouendum se dat voluntati quando ab intellectu expellit ignorantiam: sic scamonea nullam vim ad mouendum dat virtuti naturae quando a mem bro expellit choleram & econuerso. Sed sicut scamonea expellente choleram praecise, exposita est virtus naturae potestati suae naturali ad mouendum aliquid secundum exigentiam naturae suae absque omni impedimento: sic obiecto expellente ignorantiam ab intellectu praecise, exposita est vis voluntatis potestati suae naturali absque omni impedimento ad mouendum aliquid secundum exigentiam suae naturae, nec vlterius hic intelligitur aliquid facere obiectum in intellectu: sicut nec ibi scamonea. Aliter enim non essent causae sine quam non: sed propter quam sic. Et ideo sicut ibi expulsa cholera a men bro potest virtus naturae membrum infrigidare aliud a se: eo quod hoc pertinet ad potentiam natu ralem eius, quam nullatenus dat ei scamonea: ad quam potentiam virtutis naturae quia corporalis est: nullo modo pertinet mouere seipsam vel id in quo est: sed solummodo aliquid aliud: sic hic expulsa ignorantia ab intellectum, potest voluntas seipsam mouere: eo quod hoc pertinet ad potentiam naturalem eius: quam consimiliter nullatenus dat ei obiectum. Ad quam potentiam voluntatis quia spiritualis est & libera: nullo modo pertinet motu spirituali qui est operatio & perfectio entis in actum secundum quod est in actu, moueri ab alio a se necessitante ipsam: & quid amplius est: non potest voluntas mouere aliud a se siue spiritualiter siue corporaliter priusquam seipsam moueat primo spiritualiter: quemadmodum: lux nullo modo illuminat aliud: nisi primo in seipsa luceat: neque quodcunque agens spirituale agit ali quid in alio priusquam agat suam propriam operationem in seipso. dicente Proclo. cxxxi. propositio ne. Omnis deus a seipso propriam operationem orditur. Commen. Proprietatem enim eius quae in secundo, in seipso primo intendit. Cum igitur assumit quod obiectum non agit sicut scamonea: quia ni hil potest facere aliquid quo facto aliquid potest mouere seipsum: Dicendum quod verum est, si illam potentiam mouendi seipsum non haberet naturaliter a se: & esset omnino impossibile voluntatem habere illam: sicut supponit in argumento. Si tamen illam habet a se naturaliter: & est impedita ab executione eius in opus, bene potest remouens prohibens aliquid facere quo facto potest mouere se ipsum: quid prius non potuit: non quia illam potentiam non habuit: sed quia impedita fuit. Consimiliter omnino in exemplo de scamonea. sicut enim obiectum non potest facerem aliquid quo facto voluntas potest mouere seipsam: quia non potest ei dare hanc potentiam: eo quod solum potest expellere prohibens: sed illam virtutem naturaliter habet ex se: & ideo expulso prohibente mouet seipsam: & sic facit obiectum aliquid quo facto voluntas potest potestate quam prius habuit sed impeditam: & mo do habet, sed solutam: mouere seipsam: sic nec scamonea potest facere aliquid quo facto virtus naturam: potest infrigidare partem sibi proximam: quia non potest ei dare hanc potentiam: eo quod solum potest expellere prohibens. sed illam virtutem habet naturaliter ex se: & ideo expulso prohibente infrigidat partem sibi proximam. & sic facit consimiliter scamonea aliquid, quo facto virtus naturae potest potestate quam habuit prius, sed impedi tam: & modo habet, sed solutam, mouere aliud a se. Et sic plane exemplum de scamonea est pro me secundum modum iam dictum quo ipsum alibi induxi: sed incomplete intellectum ab illo qui ipsum ni sus est retorquere contra me. Vnde cum dicit quod nihil potest facere aliquid quo facto aliquid potest mouere seipsum: quia aliquid per se mouere seipsum est per se impossibile: manifeste petit illud quod debet probare. scilicet quod aliquid mouere seipsum est per se impossibile: Ad secundum: Si obiectum non aliter agit quam mouendo intellectum: quo facto voluntas mouet se: eadem ratione posset dici quod appetitus bruti esset actiuus & moueret se: quia mouetur sensu prius moto ab obiecto sensibili, & non aliter: Dico secundum praedicta quod reuera obiectum non aliter agit quam mouendo intellectum: & per hoc expellendo tenebras ignorantiae ab intel lectum: quo facto voluntas mouet se: quia hoc habet a natura sua non ab obiecto, nisi secundum modum congruentem naturae suae praetactum: nec a prohibentis expulsione: licet a prohibentis expulsione habeat quod libere possit in actum suae potentiae mouendo se: quod prius non potuit propter impedimenti praesentiam. Sed non eadem ratione potest dici quod appetitus bruti esset actiuus in mouendo se: quia non mouetur nisi sensu prius moto a sensibili. quoniam appetitus bruti quod moueat secundum actum: hoc non habet a natura sua etiam post sensum nisi prius fuerit motus a virtute naturae secundum passiones qualitatum sensibilium. Et ideo licet non po test moueri nisi sensu prius moto a sensibili: cum hoc tamen quando sensus motus est a sensibili, bene requirit aliud mouens: & sic non est omnino simile: nec potest ille dicere quod illud est omnio simile nisi petat & supponat quod debet probare.

AD tertium quid dicit quod obiectum est per se causam mouens voluntatem: quia aliter non posset probari causam mouens per se nisi quia ea posita ponitur effectus: & ea non posita non ponitur: vt patet in igne & ligni combustione: Dicendum quod verum est vbi nuilum restat impedimentum amouendum: vt contin git in veris motibus corporalibus: qui sunt actus imperfecti secundum quod imperfectum: vbi corporale mouens corporalem motum mouet per contactum absque omnis impedimenti amotione. Propter quod necessario sequitur quod si tali sic posito ponitur effectus: & ipso remoto remouetur effectus: hoc est cauameffectus per se. In motibus vero qui proprie sunt operationes & perfectiones, & ideo actus perfecti secundum quod perfectum est: quemadmodum lucere est proprie actus lucis quibus mouens semper se mouet nisi sit impedimentum, & in quibus potest interuenire impedimentum: non est verum si tali posito ponitur effectus & eo remoto remouetur: quod sit causa effectus per se. Illud enim quod est remo uens prohibens est tale. Vnde lux si posset impediri ne luceret: amoto impedimento per se exit in actum lucendi absque omni alio mouente. & tamen posito remouente prohibens ponitur effectus lucendi: & eo non posito non ponitur: licet non sit cam per se. Vnde & ignis ligna quae tangit non comburit si impedimentum sit in lignis, ni si praecedente actione eius quod remouet prohibens: quo non posito nec impedimento remoto non comburit: eo autem po sito & impedimento remoto, statim comburit. & sic non probatur per hoc aliquid esse cauam per se quod simplicitur eo posito ponitur effectus, & non posito non ponitur: sed quod cessante impedimento eo posito ponitur effectus, & non posito non ponitur. Et sic probatur quod ignis est per se causam comburens ligna: quia cessante impedimento antequam tangit ligna, cum tangit comburit & prius non comburit. Sic est probatur quod voluntas est cauam per se mouendi seipsam: quia cessante impedimento ignorantiae: priusquam velit, per hoc quod obiectum est praesens in cognitione libere potest illud velle vel non velle. Et sic multo essentialius voluntas per se potest in mouendo se motu volendi qui est eius operatio propria: quam graue per se inclinatur deorsum: quae inclinatio est ei accidentalis, eo quod est extra locum, proprium. Quid au tem adiungit in fine quod exemplum inueniri non potest quod aliquo praesente aliquid mouetur, & eo absente non mouetur quin illud sit ei cauam mouens per se: dicendum quod falsum est: quia exemplum habetur in omnibus in quibus agens coniunctum est patienti & patitur aliquod impedimentum: quemadmodum contingit in scamonea & virtu te naturae. Si vero nullum patiatur impedimentum: non est instantia quin illud sit causa per se quo posito ponitur effectus: & quo non posito non ponitur. Sed hoc differenter in agente naturaliter, & in agente vo luntarie: quia in agente naturaliter amoto impedimento effectus necessario ponitur agente per se con iuncto patienti. In agente autem voluntarie, nequaquam. Propter quod voluntas dominan ter agit in volendo natura vero seruiliter: puta ignis in comburendo: quod nullo modo potest applicari ad motus spiritales qui aequiuoce sunt motus cum illis.