Quaestio 16

CIrca Secundum arguitur: quod religiosus grauius peccans non minus puniendus sit uam saecularis minus peccans, sic. si deus maius peccatum minus puniret, non esset quus iudex: quia non est aequitas nisi poena respondeat culpae: consequens est falsum: go &c.

IN contrarium est quod dicit Anselmus de similitudinibus, loquens de reli gioso & saeculari sic. Licet vterque idem peccatum conmittat, monachus maiorem quam laicus misericordiam consequetur, quod non est vt videtur nisi quia pro peccato suo minus punitur quam laicus: cum tamen grauius peccet religiosus: quia vt dicit ibidem de religioso, tanto ma gis sibi cauere debuerat quanto se magis deo promiserat. ergo &c. Item mitius agendum est cum filio & seruo familiari quam cum extraneo. dicente domino de filiis & seruis respectu extraneorum. Malach. iii. Parcam eis sicut pater filio suo seruienti ei. Glos. In quo duplex affectus est: & pietatis in filium, & seruitutis in famulum. sed mitius non agit dominus, neque percit nisi minus puniendo: ergo &c. sicut prius. & est ratio Ansel. ibidem.

DIco quod cum vt dicit. xxiii. propositio de causis, causa prima quae deus est existit per influen l tiam & effectum regiminis in omnibus rebus, sicut causa in suo effectu secundum vnam dispositionem quantum est de se, vt scilicet non plus nec aliter influat vni quam alteri: sed vniformiter omnibus. secundum quod semper vnius & eiusdem dispositionis est in seipso: sed omnes res recipientes influentiam & effectum regiminis eius, non existunt in ea sicut effectus in causa ad recipiendum effectum influentiae & regiminis illius secundum dispositionem vnam: sed secundum diuersas secundum diuersitatem recipientium: et ideo vt dicit ibidem commenta. diuersitas receptionis non sit ex causa prima. scilicet vt ex illa oriatur ratio & causa istius diuersitatis: sed sit propter recipiens: quod est, quia sus cipiens diuersificatur: quare cum quaestio nostra sit de influentia dei & effectu regiminis eius circa homines in pu niendo delicta: Dico inquam quod si vnus maiorem misericordiam a deo consequitur in hoc quod ei percitur, & mitius cum eo agitur quam cum altero: & hoc in eo quod minus altero puniatur pro maiori vel aequali delicto: puta monachus aut religiosus, quam saecularis: ratio huius diuersitatis seu causa nulla est ex parte dei: quia vt dicitur in Commento dicto, Bonitas quantum est ex parte sua influitur super omnes res aequaliter ex causa prima. Si ergo percat deus per misericordiam in minus puniendo vnum quam alterum, ratio seu causa illius diuersitatis solummo est ex parte illorum quibus percitur. Sane cum omnes viae domini quibus graditur per effectus suos in creaturis, sint misericordia & veritas: vt proptrea deus semper per misericordiam quemquam puniat citra condignum peccato, & remuneret similiter vltra condignum merito: in puniendo peccata nec est crudelis: in puniende scilicet plus iusto: que scilicet poena aequata delicto esset: nec est rigidus, in puniende scilicet aequale iusto, siue tantum quantum meretur delictum & iustitia requrit: sed est mitis, in puniende scilicet minus illi iusto quam requirit rigida iustitia: sic tamen quod illud minus non sit contra iustitiam: quia misericordia quam in hoc facit iusta est: eo quod decet bonitatem diuinam quod mitis sit, in puniende scilicet citra condignum: & similiter bonitatem suam decet quod pius sit, in remunerande. scilicet vltra condignum & nec strictus sit, in remunerande scilicet iustitia aequali secundum meritum: nec parcus, in remunerande scilicet minus iusto. Vnde quia poenas & praemia omnibus partitur deus aequaliter quantum est ex parte sua: & aequaliter re cipiuntur nisi sit aliqua ex parte recipientium diuersitas sicut dictum est: et ex parte dei in sacramentis est tota causa & ratio quare ipsis relaxantur poenae peccatis debitae & conferuntur dona gratiarum indebita: idcirco sacramenta singula aequales creduntur in singulis habere effectus.

VLterius autem est aduertendum: quod cum illa diuersitas non possit in hominibus recipientibus esse ex parte naturae, cum aequalis sit natu ra hominum sub specie humana, nisi forte in Christo propter articulum epsei: oportet ergo quod sit ex parte il lorum quae habent esse in natura. & hoc non quoruncumque vt accidentium naturalium: sed illorum solummo quae poenas & praemia respiciunt: cuiusmodi non sunt nisi peccata atque demerita & dona gratiarum dei atque merita. vt propterea diuersitas in peccatis & demeritis & in donis & meritis sit causa & ratio plus praemiandi vel puniendi vnum quam alterum. Sed ista diuersitas potest intelligi dupliciter. Vno modo ex parte praecedentis meriti & gratiae donorum dei, atque demeriti. Alio modo ex parte actus praesentis, in quo est ipsum meritum vel demeritum pro quo quis principaliter puniendus est aut remunerandus. Si primo modo, dico quod demerita praecedentia sunt causa & ratio plus puniendi vnum quam alterum: & in hoc minus percendo vni quam alteri per misericordiam Et similiter merita & dona sunt causa & ratio plus remunerandi vnum quam alterum per pietatem. Dico etiam quo ad generalem misericordiam quam exercet etiam circa damnatos, puta si peccata & demerita vnius danmnati se habeant in poesdere mensura & numero ad peccata & demerita alterius, sicut. c. librae ad vnam, si illi qui peccata & demerita habet ad mensuram vnius librae percitur in poena ad mensuram & pondus vnius denarii: alteri percitur ad mensuram centesimae partis vnius denarii: quia misericors iustitia requirit: vt maiori culpae minorrespondeat poena. Etentiam quo ad generalem pietatem quam exercet circa saluatos: puta si dona & me rita vnius saluandi se habeant in potesdere numero & mensura ad dona & merita alterius saluandi, sicut centum librae ad vnam, si illi qui dona & merita habet ad mensuram vnius librae augetur gloria in futuro vel gra tia in praesenti vltra condignum ad mensuram vnius denarii: alteri augetur ad mensuram centum denariorum: quia pia iustitia exigit vt magis merito maior gratuitas fiat: & hoc non tam in augendo bona gratiae in via toribus quam in diminuendo debita mala poenae. Vnde si dona & merita vnius praecedentiase habeant in potesde re, mensura, & numero ad dona & merita alterius sicut. c. librae ad vnam, si illi qui dona & merita habet ad mensuram vnius librae percitur in poena ad mensuram & poendus vnius denarii, alti percitur ad mensuram: cidenario rum: & hoc cuiuscumque conditionis sint, siue ambo religiosi, siue ambo saeculares, siue vnus religiosus & alter saecularis: & hoc si abo poeniteant. Si enim vnus poeniteat & alter non, infinite grauius punietur non poeni tens: quia impoenitens punietur poena aeterna, poenitens vero temporali. Si autem neuter eorum poeniteat, grauius semper punietur ille qui plura dona receparat: & plura merita congregauerat. & quia praesumitur quod talis est religiosus respectu saecularis, proptet hoc dicit Ansel: de monacho. Si poenitere noluerit, maiori quam laicus damnationi subiacebit: & hoc quia seruus qui voluntatem domini sui scit & non facit, vapulabit multis, vt dicitur Luc. xii. Si vero ambo poeniteant, & secundo modo proposito aspiciamus ad merita in praesenti quando poenitent: dico quod caeteris eisdem existentibus illi qui plus poenitet & conteritur & ex maiori deuotione poenitentiam agit, magis percitur secundum mensuram illorum: Potest tamen recompenfatio fieri per votum sub quo vnus poenitet, & non alter, vt illi qui plus poenitet, & ex maiori deuotione siue tantundem & ex aequali, minus percatur. Et secundum hoc potest intelligi quod Anselius imediate ante verbum iam dictum dicit sic. Sic deus inter professum monachum et volentem profiteri iudicat, si eos contra eum peccasse poeniteat. Non solum enim professum mitius iudicat non professo, sed et quolibet laico in hoc saeculo constituto licet enim vterque idem peccatum committat: tamen si toto ex corde monachum deliquisse poeniteat: eumque cui se subdidit ordinem feruenti amore custodiat, maioreni quam laicus misericordiam consequetur, quantuncumque iste poeniteat saecularibus adnuc detentus. Sed ponendo quod isto secundo modo praedicto diuersitas in peccatis et demeritis, sit causa et ratio plus pauniendi vnum quam alterum scilicet ex parte actus in quo est ipsum meritum vel demeritum pro quo principaliter puniendus est: quis aut remunerandus: tunc puto vlterius distinguendum: quod scilicet religiosus aut commisit peccatum suum ante pro fessionem, aut post. Si primo modo, et causa agendi poenitentiam intrauit religionem et profitetur: Dico quod aliis eisdem retentis ratione voti minus puniendus est quam laicus pro peccato aequali aut etiam maiori aliquantulum. Et de tali expresse. loquitur Ansel. xxxii. c. dicens sic: Plerumque con tingit vt aliquis redundet vitiis, et intelligit quod aliter saluari non valeat nisi ferro districtioris poe nitentiae fuerint resecata: vt ergo inde purgari persecte queat alicubi in monasteriosponte sua se allip gat professionii. &c. Si secundo modo, aduertendum quod in hoc est diuersitas ex parte professionis: quia aut professio est talis in qua religiosus non profitetur omnem modum perfectionis, nec quicquid boni poterit operari, nec etiam semper quod melius est operari pro posse suo, aut est professio in qua religiosus omnia talia profitetur. Si primo modo: cum iste religionsus indebite peccauit contra do minum cui professus est, opera satisfactionis in poenitendo alias indebit. scilicet si si non peccasset, debet age re. cuiusmodi suntur ista quae non cadunt sub voto suo, ad quae agenda se non obligauit: sed libertati suae reseruauitur. Et quia talis actus poenitendi non cadit sub voto, ratione voti non augaermeritum quia votum non auget meritum operis nisi cadat sub voto. Propter quid dicit Anseius in similitudine de duabus arboribus: quod illius qui offert fructus suae arboris ex voto acceptabilior est: oblatio deo quam illius qui offert eam non ex voto: ita quod si ille qui fructus vnius arboris offert ex voto, haberet aliam arborem, cuius fructus non offerret ex voto, ratione voti quo offerre debet fructus prioris arboris: non esset acceptabilior fructus oblatus de alia arbore. De tali ergo religioso peccante et poenitente post votum: dico quod quanto talis religiosus grauius peccat saeculari, tanto grauius debet a deo puniri: et minus ei percetur si discedat, vt dictum est. Sed si redeat ad votum et agat poenitentiam, in quo casu nunc loquimur, opus quod facturus est sub voto iuxta opus poenitentiae valet vt ei plus parcatur, aliis eisdem retentis. Sin autem aliis non retentis eisdem saecularis iuxta opus poenitentiae agat opus maioris meriti, licet sine voto, valebit et hoc vt magis ei parcatur. Et hoc quemadmodum August. dicit libro iiii. contra lulianum: Tolerabilius punietur infidelis faciens opera de genere bonorum, quam alius infidelis nolens illa facere. Regulariter enim aliis eisdem retentis poena semper debet esse proportionalis, & semper pro aequalitate respondere delicto: vt quantum quisque peccator glorificauit se & in delitiis fuit, tantum detur ei de tormento & luctu, sicut dicitur Apo. xviii. & vt dicitur Deut. xxv. secundum mensuram delicti debet esse & plagarum modus. & hoc non secundum proportionem arithmeticam quae est secundum eandem quantitatem, & non secundum eandem proportionem. vt sicut. iiii. se habent ad. ii. sic se habent. vi. ad. iiii. Sicut enim quatuor excedunt. ii. in duobus: sic sex excedunt. iiii. in duo bus. Sed non se habent sex ad. iiii. secundum proportionem dupli ad subduplum, sicut se habent. iiii. ad. ii. Non secundum talem dico proportionem peccato respondet poena: quia licet peccatum sit vnum & aequale in pluri bus quo ad substantiam siue genus peccati: & quo ad hoc peccato eidem & aequali in diuersis quibuscumque eadem & aequalis poena deberet respondere: ex conditionibus tamen diuersis personarum & circunmstantiis existentibus in ipsis in aequali peccato secundum genus & substantiam peccati magis peccat vna persona quam altera, puta princeps aut praelatus quam subditus, & religiosus quam saecularis, & vniuersaliter quanto melior est, & plura dona gratiarum a deo suscepit, tanto plus peccat. et ideo maiori poena plectendus est: aequali tamen & proportionali secundum proportionem geometricam, quae est secundum habitudinem: non autem secundum eam dem quantitatem. secundum quam sicut se habent. iiii. ad. ii. sic se habent. viii. ad. iiii. quia vtrobique est habitudo du pli ad subduplum: licet in duplo plura. viii. excedunt id isiti scilicet in id iiii, qu id eiie i n i, quae non excedunt ista nisi in duobus tantum. Procedit enim ista proportio secundum iustitiam distributiuam: secundum dignitatem maiorem & minorem personarum: secundum quod digniores personae plus remunerantur in bellis, puta milites quam rustici: licet aequaliter laborent. & secundum hoc plus puniendus est dictus religiosus peccans, quam saecularis secundum modum praedictum. Si autem religiosus secundo modo secundum omnem modum profitetur & offert se deo: & post professionem peccat, grauissime peccat: & tamen reuerso ad poenitentiam magis percit deus & mitius agit cum ipso: quia quicquid agit loco poenitentiae sub voto agit. Et de tali vt videtur dicit Anseliua illud in cap. xxxi. Sic autem deus inter professum monach. &c. sicut iam supra. Quid bene declarat per similitudinem quam subdit in. xiiii. c. dicens. Quod vt apertius a simili videamus &c. vt patet inspicienti. c. totum In quo distinguit professionem huiusmodi religiosi de quo est sermo in hoc secundo modo, a religioso de quo est sermo in modo primo praecedenti per promissiones duorum seruorum: quorum vnus aliquid sibi reseruat de proprio, vnde domino satisfacere possit si contingat eum in seruitio suo peccares cuius, promissioni concordat votum praecedentis religiosi. Alter vero nihil sibi nestruat de proprio: sed se & sua & totum quod potest domino confert: vt si eum quandoque contra dominum peccare contigerit, non de alieno sed de proprio prout domino placuerit emendam assumat. cuius, promissioni omnino concordat votum huius religiosi. Quid adhuc amplius declarat in cap. xxxv. de duabus arboribus dicens. Sed & rursus a simili &c. In quo specialiter probat quod ratione voti acceptabilior est deo poenitentia talis monachi quam laici. Ex quibus clare patet: quod solummodo inter talem religiosum & saecularem intendit comparare: sed ipse videat vbi & quando talem inuenire aut inuenisse potuerit.

EST autem aduertendum quod tota ratio in isto & in praedictis uod scilicet vni magis parcitur in aequali peccato quam alteri, contigit ex illa regula euangelica. Lucae. vii. Duo debitores erant &c. vbi dicitur: Donauit vtrisque. Quis ergo eum plus diligit: et sequitur. Aestimo quod is cui plus donauit. & sequitur approbatio responsionis. At ille dixit ei: recte iudicasti. Quod intel ligo de dilectione quae sequitur conuersionem ad poenitentiam, quando aspicimus ad praesens meritum aut demeritum: de quo sermo habitus est iam in secundo membro diuisionis primo & principaliter praece dentis. Conuerso enim qui per maiorem dilectionem agit opera poenitentiae, magis dimittitur semper, & in eo quod per illam agit opera meritoria magis meretur & poenam debitam sibi minui & gratiam augeri. Vnde dicit ibidem Glos. Plus ergo diligit ecclesia gentilem quam Iudaeum: quia & secundum statum praesentem maior ei gratia confertur: & secundum praeteritum de maiori foeditate extrahitur. ldem autem potest & forte debet intelligi de dilectione quae praecessit prius quam conuersus ad poenitentiam per peccatum cecidit: & hoc quondo aspicimus ad praecedens meritum aut demeritum: de quo sermo iam prius habitus est in primo menbro dictae primae diuisionis. Converso enim qui per maiorem dilectionem prius deo fuit coniunctus, ma gis remittitur de poena, & confertur de gratia secundum modum praeexpositum. Vnde vt addit Glos. prae dicta: sicut plus debet qui plus accepit: sic qui plus accepit, quando reuertitur, gratiosius recipitur: & plus ei confertur: quia habenti dabitur. Dico autem habenti: quia per poenitentiam restituuntur prius amissa per peccatum. et forte cum augmento prout alias declaraui. Et qui simul diligit se cundum primum modum, & secundum, plus recipit quam qui secundum alterum tantum. & vniuersaliter quan tum quis proportionaliter plus diligit siue secundum primum modum siue secundum secundum: tanto plus recipit. Et sic vt breuiter totum concludamus non plus parcitur religioso quam saeculari aliis eisdem retentis nisi pro quanto votum addit ad bonitatem operis. Vnde & hanem causam inserit Anselu. dictae determinationi suae de monacho & saeculari dicens. lpsi vtrique sunt apti ad ferendum fructum operis boni, atque non eodem modo diligunt deum: nec ei bene operando deseruiunt. Saecularis enim quia eum minus diligit, tantum boni operis offert quantum voluerit. Monachus vtro eum diligit intantum vt ad eum ac cedens totum ei offerat seipsum. Sic ergo quod quis minus punitur: & ei parcitur: & plus gratiae confertur: hoc est propter maiorem dilectionem, vel quae trahitur ex virtute boni operis praecedentis, vel ex virtu te boni operis instantis, vt patet ex dictis.

SED est aduertendum: quod cum dicitur quod monacho magis parcitur: verum est aspiciendo ad maiorem poenam quae debetur ei ratione circunstantiae personae: non per substantiam solum operationis: quanta non debetur saeculari. de illa enim tota poena plus ei remirtitur quam saeculari de tota poena quae ei debetur. Sed non oportet ex hoc quod minor sit illa poena quae restat monacho: quia bene potest esse aequalis aut maior aliquantulum, cum hoc tamen quod ei plus remittitur, puta si religiosus plus peccat saeculari, vt peccatum illius se habeat ad peccatum istius sicut. viii. ad. vi. & si militer poena quae debetur illi se habeat ad poenam quae debetur isti, plus parcitur religioso si ei de poena ad mensuram. viii. se habente remittatur pro mensura duorum, & saeculari de poena ad mensuram sex remittatur pro mensura vnius. & tanto plus de poena restat religiose scilicet ad mensuram. vi. quam saeculati scilicet ad mensuram. v et sic nequaquam religiosus, pro maiori peccato minus punitur. Vnde si dominus Anselmus intelligat quod in aequali peccato plus percitur religioso quam saeculari: sic quod inde minus puniatur aliis eisdem & consimilibus & aequalibus existentibus hincinde praeter votum in altero: non vi deo quomodo litera sua stare possit, & habere veritatem, nisi dicatur quod excessiue loquutus est in fauorem religionis.

EST etiam aduertendum, quod licet magis remittatur monacho ratione voti aliis eisdem retentis: posset tamen contingere quod si maior esset deuotio & contritio in saeculari qua reuerteretur: quod statim magis ei remitteretur. Sed Anselu. intelligit aliis eisdem retentis: & monachoe. scilicet agente secundum totum nisum suum, et similiter saeculari: quod bene explicauit supra quando dixit. Cum toto ex corde monachum deliquisse poeniteat &c. Quia arguitur primo in oppositum: quod si deus minus puniret monachum non seruaret iustitiam: dico secundum iam dicta quod non punit illum minus simpliciter: sed iuxta quantitatem delicti sui illum minus punit: quia hoc meretur dilectio maior qua conuertitur & agit opera poenitentiae: & per hoc iustum est illud. & etiam esset iustum si puniret illum minus simpliciter. Loquendo autem de religioso qui non adomnia se deuouit: de tali concedo quod plus illum punit semper: & per hoc in ipso seruat iustitiam.

PER quod patet quid dicendum sit ad primum in oppositum. vt enim mihi videtur aut loquitur de monacho qui peccauit ante professionem, aut de illo qui omnino se deuouit. & de vtroque concedo secundum praedicta quod dominus eum poenitentem minus punit.

AD secundum: quod deus agit cum filio & seruo familiarius quam cum extraneo: Dico quod verum est, dum tamen omnino & in omnibus patri & domino subiectus est: nec potest aliquid reddere nisi quod pertinet ad seruitutem: non sic autem de illo qui sibi aliquid retinuit, sicut facit religiosus, qui non ad omnia meliora se astrigit secundum modum supra dictum. Nec valet ad propositum inductum de Malachic. iii. quia loquitur ibi de iustis conuersis ad poenitentiam: qui timentes deum responderunt verbis blasphemiae malorum. & hoc in comparatione ad illos malos damnan dos in die iudicii: respectu quorum omnibus saluandis generaliter percit, poenam aeternam conmutando in temporalem: quam illis nequaquam conmutat.