Quaestio 11

CIrca secundum arguitur: quod deus non possit diligi super omnia dilectione naturali, quia dicit philosophus in octauo Ethicorum. Amicabilia ad alterum procedunt ex eis quae sunt amicabilia ad seipsum. sed origo amicitiae semper magis diligitur. ergo dilectio semper maior est cuiuscumque ad seipsum quam ad alterum: & sic plus quam seipsum nullus potest diligere deum.

CONtra. bonum per se & naturaliter est diligibile. ergo magis bonum magis: & maxime siue summe bonum, maxime siue summe est diligibile naturali ter. deus est bonum huiusmodi, & naturali dilectione diligitur bonum secundum quod naturaliter diligibile. ergo &c.

HIC oportet primo videre quid sit dilectio siue amor. Secundo qui sunt gradus dilectionis siue amoris. Tertio quae sit differentia dilectionis naturalis & liberalis siue vo luntariae. Et ex hoc Quarto quomodo sunt duae species dilectionis. Quinto oportet videre modos dili gendi: & tunc demum per singulos discurrere: vt videamus quo vel quibus eorum deus diligi vel non di ligi possit super omnia.

CIRca primum sciendum: quod amor seu dilectio est inclinatio vel motus in bo num. Bonum enim est proprium obiectum dilectionis: ita quod omnis dilectio est boni: & quod nihil diligitur nisi bonum: & quod omne bonum quantum est ex se, diligibile est: ita quod dilectio simpliciter sit motus si ue inclinatio in bonum. Dicente Augustino super psalmum nonum. Amore mouetur tanquam ad locum: ita quod semper moueatur in ipsum: nisi habet impedimentum motus: quod non est nisi vnicum in dilectione pure naturali: quae est absque cognitione, & non est nisi appetitus quidam naturalis. Illud autem est com trarium prohibens: secundum quod terrae nascens naturali amore inclinatur in actum pullulandi & ger minandi, quod est bonum suum, & opus suae perfectionis. sed quandoque impeditur calor viuisicus quo actus huiusmodi habet exequi, per frigus contrarium. Similiter graue naturali dilectione inclinatur deor sum: tanquam vbi esse est sibi bonum & perfectum: sed impeditur a determinante sursum, & motum eius pro hibente. In dilectione vero quae est per cognitionem, est duplex impedimentum motus, scilicet ignoram tia boni in quod esset mouendum. Dilectio enim per cognitionem non mouetur nisi in cognitum vel apprehensum. secundum quod determinat Augustinus nono de Trinitate vt iam dicetur. Vel violentia aliqua metus, aut timoris, aut alicuius alterius: quae impedit motum exteriorem: licet non motum desiderii interiorem, qui est vel in bonum non habitum vt adipiscatur: vel in bonum habitum: & hoc vel fruibile: vt eo delectabiliter fruatur: vel visibile: vt ad operandum vel obtinendum id quo fruendum est, eo vta tur, secundum quod patet ex definitionibus frui & vti. Et secundum hoc sunt diuersi gradus dilectionis quibus motus sit in bonum dupliciter: vel per impetum naturae cui non potest resistere motum: vel per libertatem electionis. Motus in bonum primo modo est dilectionis naturalis, vt naturalis est, tam in inanimatis & insensibilibus: in quibus dilectio naturalis nihil aliud est quam naturalis inclinatio siue appetitus in sibi bonum & conueniens: quam in animatis sensibilibus irrationalibus: vt in brutis: in quibus motus naturalis, licet sit cum aliqua praecedenti cognitione: tamen vt vult loannes Damascenus, in suis appetitibus plus aguntur quam agant. Vnde de appetitu duplici naturali in istis dicit commentator super finem primi Physico. Appetitus alius est naturalis sine sensu: vt appetitus plantarum ad nutrimentum: & alius cum sensu: vt appetitus an imalium ad nutrimentum. Motus in bonum per libertatem electionis, est dilectionis liberalis vel deliberatiuae: & est solum in mouentibus se & appetentibus aliquid per liberum arbitrium in omnibus talibus. Et quia motus dilectionis naturalis est per impe tum naturae, dilectio naturalis est quasi pondus naturaliter inclinans ad motum: quemadmodum gra ue inclinat deorsum. Et ideo Augustinus naturalem dilectionem comparat ponderi: cum dicit libro Confessionum. Amor meus pondus meum: eo feror quocumque feror. Motus autem dilectionis liberalis est quasi pes, voluntarie se extendens ad processum & ad prosequendum bonum conueniens. Et ideo Augustinus liberalem dilectionem comparat pedi. secundum quod dicit Augustinus super illud psal, noni. Com- prehensus est pes eorum. Pes animae recte intelligitur amor. Ex quo patet quod dilectio naturalis & deliberatiua differunt sicut impetuosum & liberum ad motum.

PAtet etiam quomodo sunt duae speci es dilectionis distinctae penes modos inclinationis & motus in bonum. Non ergo de illa quae naturalis est absque cognitione, neque de illa quae naturalis ex cognitiua sensitiua: sed de illa quae naturalis est ex cogni tione rationali siue intellectiua: quae appellatur dilectio voluntatis vt natura est: & per hoc etiam de illa quae est voluntatis, est praesens quaestio pertractanda: vt libera vel deliberatiua. Cuius species & modos oportet subdistinguere non penes modum mouendi se in bonum vt in obiectum: quia ille non est nisi vnicu scilicet per impetum: sed penes modos boni in quod voluntas mouetur vt natura. Et est huiusmodi di stinctio necessaria ad propositum: quiaicomperatio in diligendo aliquid naturaliter super alia diuersificatur secumn dum diuersitatem bonorum quae diliguntur naturaliter, & secundum rationes diligibilis in eis, & mo dos diligendi: vt patebit in prosequendo.

SCIENdum igitur: quod nihil diligitur siue amatur per se ni si bonum simpliciter dilectione naturali. Natura enim non est nisi ad bonum simpliciter: licet voluntas vt libera se habeat indifferenter ad bonum simpliciter & apparens. Quod bonum simpliciter naturaliter di ligibile ab aliquo, duplex est. Aut bonum simpliciter & absolute quod simpliciter diligitur naturaliter: quia bonum simpliciter: aut bonum simpliciter sibi quod diligitur naturaliter: quia est bonum ipsi qui diligit. Et vtrunque horum potest diligi dupliciter vel afficiendo vel appetendo. Primo modo diligitur bo num quod ipsum est: & dicitur dilectio beneplacentiae. Secundo modo diligitur aliquid ad hoc vt sit illi bo num: & dicitur dilectio beniuolentiae. omnis. nm creatura intellectualis voluntaria voluntate naturali siue vt natura est, diligit bonum quia bonum in illo sibi complacendo. sic diligit etiam esse suum, & naturam suam: diligit etiam vtrunque vtrique bonum volendo. Cum igitur quaeritur, vtrum dilectione natu rali deus possit diligi super omnia: diuersimode respondendum est secundum diuersas species dilectio nis naturalis, & diuersa bona diligenda naturaliter. Sed quia tali dilectione, voluntatis, scilicet naturalis, vt natura est, nihil potest diligi nisi cognitum: dicente Augustino octauo de Trinitate capitulo quinto. Quis diligit quod ignorat: sciri enim aliquid & non diligi potest. Diligi autem quod nescitur quaero vnde possit: Et libro decimo capitulo primo. Quod quisque prorsus ignorat: amare nullo modo potest, Deus igitur si diligitur, hoc est secundum quod cognoscitur & scitur. Sed cognitio de deo duplex est. Vna in particu lari: qua cognoscitur quod sit singularitas quaedam quae est ipsum necesse esse absolute: & hoc ex creaturis se cundum modum quem exposuimus in quaestionibus de esse & vnitate dei: aut qua cognoscitur cum hoc quod sit finis beatificans creaturam intellectualem. & hoc vel nunc per fidem & in aenigmate: vel in vi ta gloriosa ab omnibus beatis per speciem nudae essentitiae suae, secundum modum quem iam supra expo suimus in quaestionibus de modo sciendi. De cognitione siquidem dei in particulari vel per fidem vel per speciem, propriam vel per speciem creaturae, nihil ad propositum: quia omnis talis cognitio dirigit solum modo dilectionem deliberatiuam qua diligendus est deus in speciali: sicut illa cognitio est in speciali de qua non erat principalis intentio quaestionis ( de hoc tamen infra aliquantuium videbitur) non autem naturalem: nisi inquantum ipsa dilectio naturalis ab illa praesupponitur & perficitur per deliberatiuam: sed solummodo ad propositam quaestionem pertinet cognitio dei in creaturis aut in seipso: quae dirigit dilectionem pure naturalem qua cognoscitur in vniuersali deus solummodo: vt dictum est: sicut & dilectione pure naturali non habet diligi nisi dilectione in vniuersali. Eodem enim cursu currunt dilectio & co gnitio circa deum. & sic de dilectione qua deus diligitur in vniversali, solummodo habet locum quaestio. Dilectione enim in particulari nullo modo diligitur pura naturali dilectione, & sic in particulari dilectione nulla pu re naturali potest deus diligi super omnia: sed in vniuersali quadam dilectione naturali super omnia diligi potest, & quadam alia non, vt iam dicetur. Sl ergo quaestio de dilectione dei naturali super omnia alia intelligatur de dilectione beneplacentiae: cum huiusmodi dilectione diligatur bonum simpliciter quia bonum: & nuilum bonum participatum diligitur nisi quia in ipso est participata aliqua ratio boni simpliciter: quae perfecte habet esse in solo primo bono quod deus est: gratia cuius illud bonum participatum diligitur tanquam gratia eius quod est in se per se & primo dilectum, & cuius cognitione bonum partici patum cognoscitur esse bonum, tanquam illo quod in se est per se & primo cognitum: vt patet plane ex di ctis Augustini: quo ad cognitionem veri. octauo de Trinitate capitulo tertio, & libro nono capit. sexto & septimo, & quo ad amorem boni libro octauo capitulo tertio & sexto. Vera est autem illa regula generalis, Si simpliciter ad simpliciter &c. Et similiter illa: propter quod vnumquidque tale, & illud magis. Idcirco igitur absolute dicendum est: quod dilectione naturali beneplacentiae deus diligitur a quacunque voluntate intellectualis creaturae naturaliter super omnia alia inquantum. scilicet est bonus simpliciter, & quia bonus est & ratio diligendi omnis alterius boni, & bonum vel, cuiuscunque aliud bonum est quasi pars: & sic quilibet diligit magis bonum quod deus est: & quia bonum est dilectione naturali complacentiae: quam bonum quod ipse met diligens est: & quia ipse illud est: quoniam non diligit bonum quod ipse est: & quia ipse est: nisi quia habet aliquam rationem boni simpliciter: quae primo diligitur: et in illa bonum quod deus est. ita quod in bono simpliciter quia bonum nullo modo potest habere displicentiam. Potest. enm contingere quod sibi non complaceat in suo bono propter displicentiam annexam ei alicuius quid odit sibi adesse, & propter illud occidit se. secundum quod dicit philosophus in nono Ethicorum. Quibus multa & dura operata sunt, & propter malitiam odiuntur, fugiunt viuere & interimunt seipsos. Idem in tertio Politicae. Inest aliqua boni particula: & secundum ipsum viuere solum si non diris secundum vitam excedatur valde. Palam autem quo perseuerant multa mala sustinentes multi hominum inuiscati ad viuere tanquam existente quodam solatio in ipso & dulcedine naturali.

SED est aduertendum quod dilectio dicta naturalis qua deus diligitur super omnia, est valde imperfecta: & habet perfici per dilectionem deliberatiuam, quae sequitur cognitionem dei in creaturis in speciali: & hoc quo ad bona moralia: & cum informata fuerit charitate, quo ad bona gratuita. secundum quod dicit Augustinus octauo de Trinitate cap, quarto. Tunc voluntas naturae congruit vt perficiatur in bono animus, cum illud bonum diligitur conuersione voluntatis. vnde est & illud quod non amittitur nisi auersione voluntatis. Sic ergo pa tet quod dilectione naturali beneplacentiae deus naturaliter diligitur super omnia. Cum enim post deum diligit quaelibet natura se super alia a se: quia bonum alterius non est ratio boni quod ipse est: necesse est quod diligendo dilectione naturali complacentiae deum supra se diligat etiam post deum dilectione complacentiae se super alia a se. Et vlterius quia in dilectione amicitiae & beniuolentiae nihil diligitur, nisi secundum rationem alicuius complacentiae: sequitur quod plus diligat deum naturali dilectione complacentiae, quam etiam di ligat se, aut alium dilectione amicitiae aut beniuolentiae. Sed vtrum dilectione naturali amicitiae & beniuolntiae deus diligatur super omnia, non est ex hoc manifestum: quia nec est in se manifestum vtrum tali dilectione absolute diligendus sit.

ET est dicendum: quod cum amicitia secundum philosophum quaerat aequalitatem: & nimia distantia amicitiam corrumpit: proprie loquendo deus nullo modo diligendus est dilectione amicitiae: quia non decet eum. Sic ergo proprie loquendo dilectione deliberatiua amicitiae nulla creatura diligit deum: quare multo fortius nec dilectione naturali amicitiae: cum dilectio deliberatiua perficiat naturalem: & ita nec dilectione amicitiae proprie dictae diligitur deus naturaliter super omnia. Nec sequitur propter hoc quod dilectio naturalis amicitiae est peruersa, & per charitatem non perficiatur: sed destruatur: immo ipsam manentem in statu suo perficit, etiam illam quam habet homo ad seipsum respectu aliorum. quoniam or dinata charitas a seipso incipit. Deo autem propter eminentiam bonitatis suae debetur maior dilectio quam sit ami citiae proprie dictae. & hoc quemadmodum secundum philosophum, felicitati non debetur laus: sed honor: quod est aliquid maius. Et sic dilectio amicitiae & naturalis & deliberatiua recta est non peruersa in non diligendo plus quod non tenetur omnino huiusmodi dilectione diligere. Non enim omnibus eadem & aequalis debetur dilectio vt amicis, cognatis, parentibus, & diis: vt expresse dicit philosophus. Et sic charitas dilectionem amicitiae non destruit: sed perficit vbi eam inuenit scilicet in hominibus: vt ille qui diligebatur dilectione pure naturalis amicitiae vel deliberatiuae, diligatur & charitatiue ad maius bonum quam diligi posset amicabiliter sine chari tate: vt dicit Augustinus octauo de Trinitate cap. vi. reducendo dilectionem amicitiae ad dilectionem charitatis. Qui amat homines: aut quia iusti sunt, aut vt iusti sint amare debet. sic enim & seipsum amare debet: aut quia iustus est: aut vt iustus sit. Sic enim diligit proximum suum sine vllo periculo. Et dicit in tertio libro de Acad. ca. x. Mecum est familiarissimus amicus meus non solum probabilitate humanae vitae. ecce dilectio amicitiae verum etiam de religione ipsa concordat: quod est veri amici manifestum indicium. Sic quidem amicitia rectissime atque sanctissime definita est rerum humarum & diuinarum cum beniuolentia & charitate con sensio.

ET secundum hoc ad quaestionem quantum pertinet ad hanc speciem dilectionis: Dicendum quod dilectio ne naturali amicitiae vt est proprie dicta amicitia, deus non diligitur super omnia: quia nec decens est vt sic diligiat scilicet quasi par & aequalis: sicut nec debet diligi dilectione vtilis, sed fruibilis.

SI vero quaestio intelligatur de dilectione naturali beniuolentiae: Dicendum quod cum ista dilectio si proprie accipiatur conspiciat bonum quidquis vult sibi & alteri quod non est ipse: aut quod non habet in se: & talis dilectio vere pedissequa est dilectionis amicitiae proprie dictae. Sicut enim dilectione amicitiae diligit primo & per se seipsum & extendit ex se huiusmodi dilectionem ad alium: sicut dictum est: diligendo primo bonum quod ipse est in natura & essentia sua: & deinde bonum quid est alius: sic dilectione beniuolentiae primo vult sibi bonum quod non est ipse: deinde alteri. Vnde dicit philosophus. Omnis intellectus eligit optimum sibi. vbi dicit commentator. Per se naturaliter proprie loquendo: sicut deo non debetur dilectio amicitiae, sic nec beniuolentiae. Quodammodo tamen debemus deo dilectionem beniuolentiae & amicitiae: quia secundum superabundantiam in omni modo dilectionis debemus habere ad deum dilectionem beniuolentiae. s volendo ei bonum: immo optima bona. & hoc vel volendo ei bonum quod ipse est scilicet volendo eum esse sum mum bonum, vel volendo ei bonum quod non est ipse: non quia aliquibus bonis aliis a se egeat: sed quia deceat vt omnis creatura ea ei ascribat & exhibeat: & in eis pro susceptis beneficiis debitum pro posse reddat. Et similiter diligendus est superexcellenti amicitia: propter quod dicit philosophus octauo Ethi corum in fine loquens de amicitia analogiae: quae est secundum superabundantiam: secundum quod in se comprehendit dilectionem beniuolentiae. Possibile amicitia requirit non secundum dignitatem: non enim est pos sibile in omnibus: quemadmodum in his quae ad deos & parentes. Nullus enim secundum dignitatem aliquando retribuet: secundum potentiam autem famulans epiices esse videtur. Tali ergo naturali dilectione ami citiae & beniuolentiae deus diligitur super omnia. Vniuersaliter enim quicquid recta ratione consulente plus diligibile est aliis in quocumque genere dilectionis, hoc plus diligit voluntas naturalis vt natura est: & hoc inclinatione naturali absque omni motu inclinante in illud: dum diligibile nullam penitus habet notitiam: & inclinatione flexa in motum secundum gradum & modum cognitionis, dum aliquam notitiam diligibilis accepit. Ita quod appetitus naturae vt natura est, semper est in melius simpliciter. cui si voluntas deliberata concordaret, semper quod melius est eligeret & magis diligeret. ad quod etiam eam dirigit charitas perducendo eam perfecte ad id in quo natura se inclinat: sed motu proprio perducere non potest. Et secundum hoc dicendum est in summa, quod non solum dilectione deliberatiua informata charitate deus a creatura intellectuali diligitur super se & super omnia alia: verunetiam dilectione beneplacentiae naturali, non solum pro statu naturae integrae: sed etiam nunc corruptae. In quocumque enim statu natura habeat esse, semper eodem motu naturalis dilectionis fertur in deum siue in bonum, secundum quod bo num: licet ex quacunque corruptione naturae aliquantulum in suo motu remittatur: ne ita perfecte vel intense in bonum simpliciter feratur: & in hoc etiam dilectione amicitiae supereminentis. i. diligendo in deo bonum quid ipse est, plusquam in seipso quod ipse est: & plus quia dei bonum est, quam quia suipsius bonum est: ita quod si oporteret alterutrum ipsorum detrimentum pati, potius vellet detrimentum boni quod ipse est, quam quid dei est: & se opponeret inferenti nocumentum bono quod deus est: quam bono quod ipse est, & optaret seruari bonum quod deus est, quam bonum quod ipse est. Et similiter super omnia diligitur dilectione beniuolentiae scilicet vo lendo deo, & appetendo optima bona & potiora quam sibiipsi secundum modum iam dictum. Vnde si esset possibile dilectione recta voluntatis deliberatiuae deum diligi dilectione amicitiae proprie dictae, aut per se dilectio ne vtilis aut delectabilis, secundum hos etiam modos, aut quoscumque alios si essent plures: cum similiter de eisdem modis dilectione pure naturali diligeretur super omnia: ita quod si sit aliqua dilectio, qua non diligitur super omnia, hoc non contingit nisi quia illo modo non est diligibilis. & hoc aut propter excellentiam: quia dilectio illa non attingit ad tam arduum: vt est dilectio amicitiae proprie dictae: aut propter indecentiam: quia indignum est deum huiusmodi dilectione diligi: vt est dilectio delectabilis vel vtilis: aut quod magis impossibile est, dilectione cupiditatis alicuius. Ex quo patet, quod fi omnis dilectio deliberatiua dilectioni naturali congrueret, sicut congruit in omni statu in quo natu ra est sine peccato: ordinata semper esset: & deum super omnia diligeret. Propter quod dixit Tullius in libro primo de officiis in persona philosophorum. Propositum nostrum est secundum naturam viuere. Quod re uera bonum erat: & ad gratiam charitatis ordinans. Sed propositum perfectissimum est secundum cha ritatem viuere: quid est bonorum christianorum. Cum vero deprauata per vitium naturae non congru it, tunc illo vel illis fruitur quae sunt obiecta sui peccati. Et ideo dilectione deliberatiua pro tali statu deum super omnia diligere non potest: & hoc, quia deliberatiua dilectio determinata sequitur no titiam determinatam illorum, qua stante in actum, non potest deum diligere super illa: nisi retrahendo ab illis amorem: vt diligat illa sub deo. Super omnia vero alia quibus per talem fruitionem non inhaeret, dilectione deliberatiua sicut & naturali deum diligere potest. Sic ergo absolute concedendum, quod deus naturaliter diligitur super omnia. Sed dilectione aliqua. scilicet dilectione amicitiae & beniuolentiae proprie dicta: quae circa deum non se extendunt diligit vnusquisque seipsum super caetera. Vnde voluntas rationalis in omnibus actionibus suis, etiam quando iubetur bona aliqua proiicere & mala sustinere: hoc facit propter sibi optimum quod eli git. secundum quod dicit philosophus in. ix. Ethicorum. Omnis intellectus eligit optimum sibi: epiices au tem obedit intellectui. Verum enim est quod de studioso dicitur: & amicorum gratia multa agere & pati: & si oporteat mori. proiicit enim pecunias & honores & totaliter circumpugnabilia bona, procurans sibi ipsi bonum.

SI C ergo patent obiecta. Primum enim bene probat quod dilectione amicitiae proprie dictae non potest deus naturaliter diligi supe omnia: quia nec tali amicitia aliqua creatura intellectualis potest aut debet deum diligere. indignum est enim ei huiusmodi genus amicitiae: vt dictum est: sicut & quod diligatur dile ctione vtilis aut delectabilis, quamuis enim & ex ipso habent esse omnia vtilia: & ex ipso & in ipso omnia delectabilia: peruersa tamen est dilectio qua principaliter propter vtilitatem vel delectationem diligitur. so lum autem propter seipsum diligendus esset, etsi nihil inde aliud boni nobis proueniret. Argumentum in oppositum bene procedit secundum praedicta.