Quaestio 21

Equitur de generaliter pertinentibus ad omnes homines. Vbi primo quaerebantur quae dam principaliter pertinentia ad animam. Secundo quaedam pertinentia principaliter ad corpus. Tertio quaedam pertinentia principaliter ad vtrumque.

CIRca primum quaerebatur vnum pertinens ad intellectum: & plura alia ad voluntatem. Illud vnum erat: vtrum intellectus coniunctus possit aliquid intelligere. Ex arguitur quod non: quia neque ens neque non ens. Non non ens quia scibile & scientia dicuntur relatiue: ita quod si non sit scibile, non est scientia, qua re similiter si non est intelligibile, non est de ipso intellectus. Non ens: quia non est ens nisi singulare: cuius non est nisi sensus. secundum Boetium supe Porphyrium.

IN oppositum est Philosophus tertio de anima.

DIcendum ad hoc: quod intellectus nobis coniunctus potest ex natura sua intelligere & vniuersa lia rerum sensibilium vt obiecta abstracta ab imaginatiua existente in actu virtute intellectus agentis proponentis ea, sicut in cognoscente in intellectu possibili: & similiter particularia vt sunt existentia in imaginati ua secundum actum per vniversala abstracta, vt per rationes intelligendi. Quod enim est obiectum intellectus vt vel abstractum ab eo quod est in imaginatiua particulare: idem est ratio intelligendi illud particulare quod est in imaginatiua se cundum actum tanquam obiectum intellectiuae. Sunt enim in hoc phantasmata existentia in imaginatiua obiecta intellectus: quemadmodum sensibilia extra sunt obiecta sensus: sicut dicit Philosophus in tertio de anima.

AD cu ius intellectum notandum circa progressum hunc notitiae, quod sensibile, puta color, primo esse naturale ha bet in obiecta sua, & est in potentia actiua vt intentionaliter sibi simile generet in medio & a medio in organo visus: secundum tamen actum luminis. Quod requiritur propter duo. Et propter medium: vt fiat materia quae est necessitas ad susceptionem intentionis: quam nisi mediante luminis informatione non est natum recipere: & propter ipsum colorem qui non agit sese generando in medio nisi cum virtute luminis: quo praesente co lor facit speciem impressam in medio sibi contiguo: quae continue generatur & diffunditur in directum per totum medium vsque ad organum visus: in quo species recipitur ab aere sibi contiguo, & formatur per ipsam visio. i. actio videndi: quae percipit virtus visiua sensibile particulare obiectum extra philesoenus: & abhinc generatur in vi memorati tiua quae est specierum retentiua: & ab illa in vi imaginatiua: quae speciei illius informatione actu imaginandi percipit idem particulare secundum rationem particularis vt absens. Post hanc apprihensionem sequitur apphensio intellectiua de quae procedit quaestio: & quaerit modum quo intellectus coniunctus possit aliquid intelligere adminiculo sensus & imaginationis siue phantasiae.

AD cuius intellectum oportet scire, quod secundum Philosophum in tertio de anima & Commentatorem, intellectus nin possibilis est de genere virtutum passiuarum quoquo modo: quia scilicet recipit formam quam apphendit: & est in potentia ad eam: sed non transmutabilis ab ea quia non est materialis sicut est sensus: vt per hoc non sic est intellectus in potentia intelligibile: sicut est sensus sensibile: in eo videlicet quod sensus ab obiecto habet specieum receptam impressiuam quam deducitur per trasmutationem naturalem sensus de potentia in actum non solum vt in potentia formatum actu informetur receptione speciei impressiuae in subiecto: vt ibi sit status: sed vt vlterius potentia sentiens fiat actu sentiens receptione speciei expressiuae: non vt in subiecto sed in cognoscente. Intellectus vero materialis ab obiecto nullam recipit speciem impressiuam: sed solum expressiuam: quo de potentia intelligente fit actu intelligens. oportet enim quod secundum aliquam similitudinem sicut sensus se habet ad sensibilia, sic intellectus se habeat ad intelligibilia. Cum ei res non mouet nisi secundum quod est in actu: & mouetur secundum quod est in potentia: necesse est inquantum formae sunt in actu extra animam: quod moueant animam rationalem secundum quod apprhendit eas: licet nihil imprimant in eam: quemadmodum sensibilia inquantum sunt extra in actum, necesse est vt moueant sensus: & vt sensus moueatur ab eis receptione speciei expressae & impressae. Et ideo anima rationa lis: quia nihil sibi habet de rebus per sensus impressum: cum indigeat adminiculo sensuum intelligere: debet considerare intentiones quae sunt in virtute imaginatiua: sicut sensus inspicere sensibilia extra. Sed antequam illas actu intelligat: oportet quod mens primo auferat eas a conditionibus particularibus: & sic faciat eas intel lectas in actum postquam erant in potentia intellectae: vt secundum hoc ad actualem intellectum duplex actio necessario concurrat. Vna quae est prima intellectus circa obiectum quod de se non est nisi in potentia intelligibile: vt per abstractionem fiat actu intelligibile. Alia quae est secunda, obiecti abstracti circa intellectum ad eliciendum ex ipso actum intelligendi: qui iterato terminatur in idem obiectum: per quod informat intelligendi actum: vt secundum hoc mens rationalis inquantum intellecta mouent eam, est vis passiua: secundum quod mouentur ab ea est vis actiua. Vt ideo necesse sit ponere in ea duas virtutes: scilicet actionis, & virtutem passionis: quarum vna dicitur intellectus agens: alia vero dicitur intellectus possibilis. Et est intellectus agens abstrahens de potentia intelligi bili actu intelligibile: ponens illud vt obiectum intelligibile in intellectu possibili vt intelligente: extrahendo ipsum de potentia intelligendi in actum: & faciens de potentia intelligente actu intelligentem. Et per hoc pri mo denudat formas a materiis: & deinde eas iam factas vels facit intellectas in actum postquam erant intel lectae in potentia, quemadmodum enim obiectum visus quod est color, non mouet ipsum nisi per praesentiam lucis, efficientis quod color sit in actu agens postquam erat in potentia: ita intentiones imaginatae non mouent vt obiecta ine tellectum materialem: nisi quando efficiuntur in actu vels postquam erant in potentia: & per hoc fiant in intellectu possibili non sicut in subiecto: sed sicut in cognoscente. vt sic componantur intellectus materialis & intentio intellecta. Ita quod compositum non sit tertium ex eis sicut est de aliis compositis ex materia & forma: vt dicit Commentator sup. iii. de anima. Et vt dicit ibidem, respectus agenti ad itellectum materialem est sicut respectus lucis ad diaphanum: & re spectus formarum materialium ad ipsum est respectus coloris ad lucem, quemadmodum ei lux est perfectio diaphani sic intellectus agens est perfectio materialis. & quemadmodum diaphanum non mouetur a colore: nec recipit eum nisi quando lucet: ita iste intellectus non recipit intellecta quae sunt hic: nisi secundum quod perficitur per illum intellectum: & illuminatur par ipsum. & quemadmodum lux facit colores in potentia esse in actum: ita quod prasent mouere diaphanum: ita intellectus agens facit intentiones in potentia intellectas intellectas actum: ita quod recipiat eas obiectiue intellectus materialis & moue atur ab eis.

AD cuius vlteriorem intellectum est aduertendum: quod in virtute imagiatiua sunt tria: scilicet species inpssa a specie existente in memoria: sine quae nihil posset percipore propter esse suum organicum & materiale: & ipse actus imaginandi: & tertium est ipsum obiectum imaginatum. Quorum species est imaginatiua vt forma accidentalis in subiecto. Actus imaginandi, sicut motus in moto. Imaginatum, sicut obiectum in cogno scente. Et cum ista tria sint in ea: abstractio tamen non fit neque a specie impressa: quia intellectus speciei ma terialis impressionem non recipit, quia esset vere alterabilis & transmutabilis sicut sensus. cuius contrarium vult philosophus in. vii. physicorum. Neque sit abstractio ab actu imaginandi eadem ratione, sed solum ab ob iecto imaginato. vt illud quod est sicut cognitum in imaginatiua cognoscente vno modo, sit vt cognitum in intellectu cognoscente alio modo, qua. scilicet est obiectum imaginatiuae sub ratione singularis. Penitus enim idipsum numero obiectum est visus particularis & imaginatiuae & intellectus: praeter hoc quod obiectum est visus, vt est singulare praesens in re extra: obiectum imaginatiuae, vt est singulare absens & vt existens in anima tantum, sicut in cognoscente: obiectum vero intellectus est idem sub ratione vniuersalis quid conspicit in phantasmate absque omni specie impressiua. Siqua enim esset, illa esset ratio concipiendi ob iectum sub ratione particularis, sicut & ipsa in se particularis est, & alia numero a specie impressa in intellectu alterius: qua ille comprehenderet obiectum sub ratione alterius particularis: & esset intellectus in actu in intelligendo hoc determinatum per illam speciem impressam, quod est contra determinationem philosophi. Et ex hoc contingeret quod cum hoc modo res intellecta a diuersis est multa numero: & ita vna specie: quod res intellecta haberet supra se rem intellectam, & procederet in infinitum, aut stabitur in intellectu in telligente speciem absque omni ratione determinati: & erit impossibile vt discipulus addiscat a magistro nisi scientia quae est in magistro sit virtus generans & creans scientiam quae est in discipulo, secundum quod ignis generat alium ignem. secundum quod ista inconuenientia concludit Comment. super. iii. de anima, contra Alexan, ponentem quod intellectus esset virtus generata ex conmixtione elementorum: & quod per hoc sunt diuersi intellectus in diuersis. Si enim ita esset, tunc intellectus esset forma materialis, & aliquid in enere formarum materialium: nec natus in se recipere omnes formas materiales: quia reciperet se eademratione qua & alia, & esset idem secundum idem mouens & motum, quod est impossibile, vt concludit Com mentator super tertium de anima. Vnde non restat quin intellectus reciperet formas, secundum quod sunt diuersae: & hoc siue ponatur esse forma materiae siue informari specie impressa. Vnde vt intellectus recipiat formas. secundum quod formae sunt, non secundum quod istae, & secundum quod sunt intelligibiles in actum: non autem in potentia tantum, sicut oportet quod in substantia sua sit immaterialis, vt neque sit de potentia ma teriae, neque eam habeat partem sui, sicut supra dictum est de angelis, sic oportet quod in sua substantia sit denuda tus ab omni specie impressiua eorum quae sunt nata ab ipso intelligi.

PER istum ergo modum ponimus quod intentio intellecta est vna modo vno, & multa duobus modis. Secundum se enim est vna intentio speciei tantum: & ita vna vnitate specifica non indiuiduali, quae licet non habet esse secundum se ex tra intellectum: quemadmodum dicitur Plato eas posuisse: bene tamen sub ista ratione habet esse in intellectum, secundum quod posuit Aristoteles. Est autem plures vno modo secundum recipien scilicet se cundum quod intellectus sunt plures in pluribus: econtrario ei quod dixit Comment. super. iii. de anima quod est vna secundum recipiens, et hoc quia posuit intellectum materialem in omnibus vnum numero, quid nullo modo oportet ponere propter actum intelligendi: nisi ponendo intellectum formam materialem eductam de potentia materiae generabilem & corruptibilem. Ponendo autem intellectum creari praeparatis corporibus, sicut posuit Auicenna: et ponit fides catholica: quod tamen ipse ponere non potuit secundum fundamenta magistri sui Aristotelis: bene ponitur quod idem secundum quod forma est, & non secundum quod haec, intelligitur a diuersis, quae licet sit vna in se omnibus modis, contingit tamen quod vnus sciat quod non alter: quia contingit ipsam bene intelligi ab vno, ita quod non ab altero, eo quod est plures secun dum recipientes. Et non solum sic, immo alio modo est plure. scilicet secundum intentiones imaginatas quae sunt diuersae in diuersis secundum rationes indiuiduales: a quibus tamen in singulis concipitur vna & eadem secundum rationem speciei vniuersalem: & per hoc contingit quod idem scitur a diuersis & ab vno & non ab altero: & quod discipulus mediante phantastico discat a magistro, secundum quod exposuimus in quaestionibus de modo sciendi. Et per hunc modum soluuntur omnes difficultates propter quas Auic. posuit intellectum vnum in omnibus: ponendo quod possibilis est aeternus, quia incorruptibilis per naturam: & similiter agens & tamen factum, vt intellectus speculatiuus, est generabile & corruptibile. Sed non est opus nunc materiam il lam prtractare.

SEcundum hunc ergo modum intellectus coniunctus intelligit vniuersale. Quomodo autem intelligat singulare, de hoc est alia difficultas: & tanta, quod aliqui omnino negabant intellectum humanum posse intelligere singularia, quod non est ponendum, quia si intellectus rationalis singularia non cognosceret: nec voluntas rationalis ad singularia amorem habere posset, neque naturalem, neque deli beratiuum, neque gratuitum, quia secundum Augustinus incognita diligere non possumus, quid falsum est. Vanum enim esset praeceptum de dilectione proximi: quae non nisi singularis est.

DIcendum igitur ad istum ar ticulum, quod intellectus noster coniunctus, primo aspectu & directe, singularia intelligere non potest quia vt iam dictum est, singulare sub ratione singularis apprhendi siue cognosci non potest, nisi per aliquam de terminationem in cognoscente respondentem determinationi super rationem vniuersalis in ipso singulari. vt enim dicit Comment. super. iii. circa intellectum singularium vniuersaliter dispositio rerum quas appre hendit intellectus, inuenitur in eo modo secundum quem sunt in se in propinquitate & distantia abstractio ne a materia. Determinationem autem ad rationem singularis nullo modo potest in se recipere intellectus quia impediret receptionem formae sub ratione vniuersalis. Vnde dicit Comment. in iii. de anima: quod in hoc differt intellectus a materia, quod intellectus est in potentia omnes intentiones formarum materialium vni uersalium. Prima autem materia est in potentia omnes formae sensibiles. lste intellectus autem non, siue sint corporales, siue spirituales. Directe ergo & per se intellectus noster non cognoscit nisi vniuersale abstractum a singulari. Indirecte autem & quasi quadam reflexione conuertendo se ad phantasmata in quibus sunt formae sub ratione singularis, secundum quod dicit Comment. super. iii. de anima, dispositio habita ab intelle ctu quando apprehendit formas rerum sensibiles, est ei per sensus: & dispositio quae diuersatur in eo per appre hensionem quiditatis, est ei dispositio diuersa in se non per sensus. Et ideo assimilat ipsam Aristo. lineae spirali in hac dispositione. Sed quomodo hoc fiat, adhuc latet. Et debemus cooniicere modum ex hoc quod di cit philosophus: quod dispositio qua intellectus noster intelligit singularia, est sicut linea spiralis siue reflexa. at tendendo videlicet quod linea reflexa in spiram primo intelligitur procedere directe a puncto in punctum: & deinde incuruatione punctum extremum puncto initiali coniungere, vt cedant in vnum punctum secundum rem, differen tem solum secundum rationem. Cum igitur intelligere vniuersale sit sicut secundum dispositionem lineae rectae abs trahendo a particulari phantasmate formam vniuersalem obiiciendo eam intellectui plurali vt actu eam intelli gat, per hoc quod vniuersale mouet ipsum sicut color visum, vel ad modum quo literae se scriberent in tabula obiectae illi. Propter quod comparat philosophus intellectum tabulae in qua nihil est scriptum, imperante solum, vt literae seipsas scribant in ea. Licet enim non sit omnino simile: magis tamen simile est quod potest inueniri in corporali bus. & sic dispositio lineae rectae secundum quod intelligitur vniuersale, habet quasi punctum initialem singulare in phantasmate, & punctum finalem vniuersale abstractum. Intelligere ergo singulare cum est per lineam reflexam oportet quod fiat retorquendo & reflectendo vel conceptum ab intellectu ad suum singulare phantasma, reducen do ambo in idipsum secundum rem, vt sit vniuersale in singulari: vt ita vno modo intellectus intelligat per sensum vni uersale scilicet abstrahendo ab ipso sicut ab obiecto. vt secundum Conment. vniuersale intelligibile se habeat ad singulare sensibile, sicut intentiones coloris in medio ad corpus coloratum. Propter quid etiam dicit philosophus quod in tellectiuae animae phantasmata vt sensibilia sunt, & nequaquam sine phantasmate intelligit. Alio vero modo intellectus intelligit per sensum vniuersale abstractum a particulari in idipsum reducendo. Et sic secundum quod dicit philosophus species intelligibilium in phantasmatibus intelligit scilicet intelligendo obiectiue ipsa phantasmata Ac per hoc secundum quod determinat philosophus ibidem, & exponit Comment. sicut motus peruenit in omnibus sensibus particularibus ad vnum finem qui est in motibus illis quasi punctus qui est in medio circuli, ad quem exeuntes lineae a cir cunferentia terminantur: & in illo puncto est virtus sensus communis iudicans de sensibilibus particularibus omnium sensuum particularium: ita est de intellectu materiali cum intentionibus imaginum intellectis: quod motus omnium ter minatur in indiuisibile intellectus: quid est vna medietas iudicans de omnibus intentionibus imaginariis particula ribus. Quemadmodum enim iudicans esse diuersum apud sensum debet esse vnum: ita iudicans imagies rerum diuersarum debet esse vnum. Et in isto actu intelligendi se habet species vniuersalis in intellectu ad intellectum ad phantasmata, sicut se habet species coloris in oculo ad visum, & ad obiectum extra co loratum. in hoe scilicet quod sicut species primo quasi secundum lineam rectam est abstracta ab obiecto colorato sensi bili extra: & deinde est ratio in oculo ad recipiendum sensibile extra quasi linea reflexa in id a quo incepit: sic species vniuersalis primo quasi secundum lineam rectam est abstracta a phantasmate, & obiecta intellectui: & deinde est ratio in intellectu ad intelligendum ipsa phantasmata quasi linea reflexa in id a quo incepit. Nec est differentia in hoc, nisi quod oculus non videt primo in se obiectiue speciem coloris abstractam a colorato, sicut intellectus intelligit primo secundum se obiectiue speciem vniuersalem abstractam a phantasmate.

DICO ergo quasi dicta recolligendo: quod illud quod comprehendit visus vt hoc sin gulare praesens extra, hoc idem comprehendit imaginatio vt absens re, sed vt praesens intra in sua imagina ria intentione: & hoc idem apprehendit intellectiua directo aspectu sicut imaginatiua, praeterquam quod non compre hendit vt hoc, sed vt simpliciter concipiendo praeter conditiones quae sunt huius vt est hoc: quemadmodum mathematica abstrahit a sensibili non re: sed non cointelligendo dispositiones naturales sensibilium ita quod sicut idem re est magnitudo naturalis & mathematica, sic idem est re comprehensum ab ima ginatiua vt singulare, & ab intellectu vt vniuersale. Propter quod hoc idem vniuersale quod primo est in intellectu vt obiectum cognitum recto aspectu, quasi si visus primo videret speciem coloris qua reformatur reflectendo intellectum ad phantasmata, sit vt ratio & medium intelligendi ab intelle ctu singularia, quae sunt in phantasmate quodammodo, sicut color in oculo est ratio videndi coloratum extra vt id ipsum quod est obiectum cognitum vniuersale, sit ratio intellectus in cognoscendo particulare. vt non sit in hoc mirabile opus naturae quod forma vniuersalis sub ratione qua vniuersalis est ratio concipiendi seipsam secundum rationem esse singularis in alio obiectiue, quemadmodum non est mirabile quod forma immaterialis co loris in oculo sit ratio videndi colorem materialem in corpore colorato: vt sic idem sub eadem ratione singularis qua est imaginatum a vi imaginatiua, sit intellectum a vi intellectiua: vt non nisi ratione possimus in no bis discernere actionem qua intelligimus singularia, ab illa qua ea imaginamur: & in nullo differant intelligere & imaginari singulare, nisi ex parte medii: quod imaginatiua mouetur per speciem singularem sibi im pressam: intellectus vero per speciem vniuersalem in se expressam.

EST autem praeter hunc modum intelligendi singu laria intra ad modum quo sentiuntur ab imaginatiua: qui proprius est intellectui nino vt coniunctus est secundum statum viae: alius modus intelligendi singularia extra ad modum quo sentiuntur ab oculo: quid est proprius intelle ctui separato, vel forte etiam coniuncto pro statu suae glorificationis. Sed de hoc nihil ad propositam quaestionem.

AD argumentum primum dicendum: distinguendo quod triplex est non ens secundum philosophum in. xii. Metaphysicae Vno modo quod non potest imaginari. Alio modo priuatio in materia. Tertio modo ens in potentia: & hoc vel in potentia materiae, vt sunt naturalia, generabilia, & corruptibilia: vel in potentia efficientis, vt sunt essentiae rerum antequam fiant. Non ens primo modo est omnino non intelligibile: nec de illo potest esse sci entia: nec est natum esse in actum. Non ens secundo modo est intelligibile per habitum. Non ens tertio modo est in telligibile quantum est ex natura essentiae suae, siue sit in actuali existentia formae, siue in potentiali exi stentia materiae, siue non. & secundum hoc non habet nisi rationem vniversalis, & est solum in intellectu vt obiectum in cogno scem te, non vt dispositio in subiecto disposito. Non ei sit vnum ex cognoscente & cognito, sicut ex materia siue subiecto & forma. sicut dicit Comment. super. iii. de anima. Quantum vero est de potentia efficientis, hent esse singula re in re extra: cuius non est nisi sensus vt est omnino extra animam: itellectus autem vt est in imaginatiua. Alia eim non est demina inter singulare vt est obiectum sensus, & intellectus: secundum quod determinat Comment. super. iii. de anima.