Quaestio 26

Sequitur quaestio xxvi. CIrca tertium quo quaerebatur de recipiente pro mutuo aliquid vltra forte:. nullo tamen interueniente pacto: vtrum talis teneatur ad restitutionem illius quod vltra fortem seu mutuo datum recepit: arguebatur primo quod recipiens pro mutuo non ex pacto aliquid non teneatur ad restitutionem: quia non ma gis tenetur restituere qui aliquid recipit ex vsura vltra fortem: quam teneturresignare ille qui aliquod beneficium obtinuit ex simonia mentali sine pacto. Sd recipiens beneficium ex simonia mentali, si nullum interuenerit pactum: licet peccet, non tamen tenetur ad resignationem beneficii, vt dicitur extra de simonia. cap. vltimo, vbi dicitur. Quaenuillum pacto: sed affectu animi procedente acquiruntur: relinquentibus sufficit per solam poenitentiam suo satisfacere creatori. eosque pro simonia pro huiusmodi non teneri. ergo qui aliquid recipit ex vsura mentali ex proposito, non tenetur ad restitutionem. talis est recipiens in casu proposito. ergo &c.

CONTRA. ibi non est nisi quasi commutatio pecuniae pro pecunia, quae nullo mo do est absque vsura, in qua necessario debet restitutio fieri. ergo &c.

AD hoc dicunt aliqui, quod iste s etsi peccet ex cupiditate habendi illud quod est alterius, contra illud mandatum, Non concu- i pisces rem proximi tui: tamen vsuram non committit: nec tenetur ad restitutionem: quia vt dicunt eo quod in huiusmodi mutuo non interuenit pactio, ille qui aliquid dat pro mutuo: etsi respiciat ad mutuum: vt non dedisset si non praecessisset mutuum: non tamen debet aspicere ad mutuum: sed ad beniuolentiam mutuantis: & beneficentiam reddere pro beniuolentia: quod est opus charitatis aut humanae societatis & naturalis obligationis, qua quis gratus debet esse ei a quo beneficium accepit. Vnde quia non est vsura nisi quia datum inquantum est vsurarium habet. procedere a dante habente & debente habere aspectum ad mutuum: & hoc non fit nisi ratione pactionis: propter quam accipiens aliquid amplius pro mutuo obligatur danti: idcirco vbi nulla est pactio sicut non est in casu proposito: nulla omnino potest esse vsura. Similiter nec competit propter idem restitutio: quia enim non dat ex pactione illicita, libere dat. & cum quis aliquid libere dat, transfertur omne ius quod habet in re, in alium: & tali non competit repetitio, nec per se, nec beneficio iudicis. quare nec illi qui recepit incumbit aliqua restitutio: quia vbi nulia competit repetitio, nec restitutio. connexa enim sunt haec.

SED hoc non potest stare: quoniam deus in peccatis non tam inspicit factum quam animum: hoc est facientis intentionem: aspiciendo scilicet quid pro quo faciat per intentionem: licet non explicet illud per sermonem: ita quod neque factum extra, neque ipsius per sermonem explicatio, imponunt speciem peccato. immo quando habet omne genus peccati perfectam rationem speciei suae in corde: prius quam prorumpat in opere, aut sermone: quare similiter in peccato vsurae quod est perfectum secunduni suarm speciem in mente, prius quam aliquid eius prorumpat in opere aut sermone. Ita quod si ex timore aliquiuid subtrahatur, ne omnino perfecte prorumpat in opere, aut sermone: non propter hoc minus perffectum esse habet in mente.

DE isto igitur qui sic aliquid accipit: distinguo prius quam ad propositum concludam. Aut enim dat mutuum non intendendo nec expectando aliquid accipere pro ipso mutuo: sed pro beniuolentia: qua etiam aliis eisdem existentibus ex parte eius cui mutuat idem mutuasset etiam si non expectasset aliquid se accepturum: aut forte si sciuisset illum nihil ei esse collaturum. Ex aliqua tamen alia occasione quam ex vitio tenacitatis aut ingratitudinis si tali intendebat: & si pro beniuolentia & curialitate sua quasi ex naturali obligatione aliquid se recepturum sperat & expectat, & expectatum recipiat: reuera nuilum est peccatum omnino. & ideo nec ad restitutionem tenetur. Vnde & tali modo occasione honesti seruitii licet clericum sperare & expectare a domino suo in aliqua re spirituali, aut in beneficio ecclesiastico prouisionem absque omni vitio simoniae aut cupiditatis. vt notatur. lix. distin. super illud capitulum, Hoc ad vos. Aut vero ille dat mutuum intendendo & expectando pro mutuo, & ex ipso mutuo aliquid recipere: alias nullo modo mutuaturus nec beniuolentiam aliquam exhibiturus. lste reuera eandem corruptionem affectionis habet quam haberet si pactionem exprimeret. Paratus enim esset eam exprimere nisi timeret. sibi ex hoc aliquid grauius imminere, et si posset per illud melius intentum implere.

QVICquid ergo peccati est in vsura ex pacto expresso aliquid accipere pro mutuo, est in actione istius. Est ergo peccatum vsurae perfectum secundum suam speciem absque omni exteriori pactione in istius mente: & hoc ex sola tali spe: iuxta illud quod dicitur de vitio simoniae, extra de simonia. Tua nos. vbi papa postquam sententiauit quoddam factum non esse simoniacum: quia nulla interueniebat pactio expressa: propter tamen corruptionem intentionis interioris latentis: quae forte potuit adesse, subdit, dicens. Licet autem taliter duximus respondendum: quia nobis datum est de ma nifestis tantummodo iudicare, si tamen is qui talem donationem facit, ea intentione ducatur, vt per temporalia bona quae offert: spiritualia valeat adipisci: & clerici qui eum in fratrem ad mittunt: non essent eum nisi temporalia commoda perciperent, admissuri: sine dubio tam ille quam isti apud districtum iudicem qui scrutator est cordium & cognitor secretorum culpabiles iudicantur. Vbi dicit Glossa. Non dicit simoniaci. Vnde isti simoniaci non dicuntur quantum ad ecclesiam: nisi velis dicere quod sola intentio facit hominem simoniacum. vbi addit Glossa. Sola voluntas, siue affectus non facit aliquem simoniacum: licet aliter peccet. Et volunt ex litera ista quidam dicere: quod licet isti peccant, non tamen sunt simoniaci: nec tenentur renunciare beneficio quod obtinent per factum talis peccati: quod solum poenitentiam requirit qua sit satisfactum soli creatori, & non ecclesiae specialiter: vt in praedicta litera vltima extra de simonia: sicut sit satisfactio ecclesiae pro peccato simoniae quae sit pacto: pro quo simoniaci debent renunciare, vel etiam deponi, vel etiam alias poenas canonicas sustinere: sic in nostro casu etsi peccet sumens aliquid pro mutuo, non tamen est vsura: nec tenetur ad restitutionem, vt dictum est in ratione eorum proposita. Quod non valet. quia etsi non sit aliqua species simoniae quae sit in sola spe, sine pacto: quod tamen non est verum: bene tamen in sola spe committitur vsura. secundum quod continuo subdit glossa. Sed secus (inquit) videtur in vsura vbi sola spes inducere vsuram videtur &c. secundum quod probat pluribus concordantiis. Quia autem secus est in vsura: hoc contingit quia est aliqua species simoniae ex solo ecclesiae statuto: non sic autem ex ecclesiae statuto ali qua est species vsurae, vt iam dicemus amplius. Et propter idem est secus etiam in vsura & simo nia quo ad hoc quod in omni vsura debet fieri restitutio: non autem in omni simonia renunciatio, vt iam patebit clare in respondendo argumentis ad quaestionem inductis. Quamquam ergo in casu nostro non sit pactio, hoc non impedit quin sit vsura, secundum iam expositum modum. Nec valet ratio supra pro eis inducta: quod in casu nostro proposito dans non respiciat ad mutuum: sed det ex mera liberalitate: hoc enim non impedit quin accipiens in dando mutuum in spe & expectatione sua respexit ad mutuum. Cum tamen scriptum sit: Mutuum date: nihil inde sperantes. Non dixit absolute sperantes: sed nihil inde sperantes: quia non vsquequaque illicitum est sperare: sed tantum inde: id est propter mutuum principaliter sperare: non aliter mutuaturum, vt dictum est. Vnde siue danms aspiciat ad mutuum siue non: hoc accidit peccato recipientis. Peccatum enim vnius nullo modo dependet ex actione & voluntate alterius.

DICO ergo ad quaestionem quod talis qui accipit aliquid pro mutuo absque pactione propter illud mutuando, quod vere vsurarius est: & tenetur ad restitutionem. Si enim est vsura, immo quia est, vt dictum est, ad restitutionem tenetur eo modo quo est vsura. Quia si non teneretur ad restitutionem: nullo modo dicerem quod esset vsura. vnde quamquam ille voluntarie dedit: iste tamen mutuo suo ipsum ad hoc fraudulenter inducere voluit. Et si forte ille ex sola curialitate dedit: iste tamen ex sua intentione in culpa fuit: propter quam restituere debet acceptum. Vnde & quantum erat ex intentione sua in mutuo quandam pactionem de aliquid plus recipiendo quodammodo fecit. Potest ergo distingui quod duplex est pactio. Vna vera: quae est in sermone vel signo expressa: Et alia interpretatiua: quae sit quantum est ex parte mutuantis: per hoc quod mutuo suo intendit illum cui mutuat allicere: etiam si forte non alliciatur ad hoc quod ei pro mutuo aliquid donet. Et illa intenta allectio est quasi quaedam pactio dolosa. & sic est de vsura: sicut est in rei veritate & de simonia: quod quaedam est mentalis tantum: quando quis per temporale factum absque alia pactione intendit allicere ad receptionem alicuius pure spiritualis. Quia ergo arguitur in oppositum: quod in simonia mentali sine pacto non tenetur quis ad resignationem: ergo nec in tali vsura mentali tenetur ad restitutionem: Dicendum ad hoc quod aliter est de simonia, aliter vero de vsura. Est enim duplex species simoniae: cum tamen non sit nisi vnica species vsurae: & hoc praeter illas species quibus communiter vsuram & simoniam distinguimus in mentalem & non mentalem. Est enim duplex simonia. Quaedam quae est ex natura rei: vt illa quae est circa ea quae sunt prohibita: quia in se ex absoluta natura rei sunt simoniaca, vt commutatio pure spiritualis, vt sunt dona spiritus sancti, siue in ordinibus, siue in aliis sacramentis dandis & recipiendis, siue in miraculis faciendis, aut aliis huiusmodi pro temporali: qualem commisit Simon Magus voluntate & muneris oblatione vt donum spiritus sancti in faciendis miraculis reciperet: licet cum effectum non obtinuit: nec inuenit in Apostolis vllum qui secum commutaret. Sed inuenit Petrum eum repellentem & dure corripientem: cum ei dixit in Act. Pecunia tua tecum sit in perditionem. Qualem etiam commisit Giexi. iiii. Regum, qui pro dono spiritus sancti: quod magister eius Heliseus communicauit Naaman: accepit mutatoria vestium. Alia vero est simonia ex prohibitione ecclesiae, vt illa quae est circa ea quae sunt simoniaca non ex natura rei: sed quia sunt prohibita ab ecclesia tanquam simoniaca sub interminatione consimilium poenarum: vt est commutatio alicuius temporalis annexi spirituali: vt forte sunt lapides ecclesiae aut alia bona eius corporalia pro alio omnino temporali. De isto modo simoniae loquitur dominus papa ex tra de simonia. cap. vltimo. in quam inciderunt monachi qui aliquo temporali mutuo dato locum in monasteriis sunt adepti: vt videlicet in aliquo stallo superiori ponerentur, vel aliquam administrationem an nexam spiritualibus adipiscerentur. Vsura autem non sic dupliciter dicitur: quia nihil est vsurarium ex solo statuto ecclesiae. Sed quicquid est vsurarium: & pro vsurario tenetur ab ecclesia: hoc est vsurarium ex natura rei-. Vnde multum errant quidam legistae: qui ignorantes naturam peccati vsurae: quia inueniunt vsuras in legibus suis permissas, & non prohibitas nisi indirecte: dicunt quod vsurae non sunt illicitae nisi quia a canone vel ab ecclesia sunt prohibitae. Cum totaliter se res habeat modo contrario: scilicet quod non sunt prohibitae nisi quia sunt illicitae. Puto tamen quod sicut eeclesia statuto suo fecit vnam spe ciem simoniae prohibendo quarundam rerum venditionem: quas non esset illicitum neque simoniacum vendere & emere nisi ecclesia prohibuisset: sic ecclesia posset statuto suo facere vnam nouam spe ciem vsurae prohibendo in aliqua commutatione accipere aliquid vltra fortem: quod non esset illi citum neque vsurarium: nisi ecclesia prohiberet. Et cum, vt dictum est, duplex sit species simoniae: sciendum quod vtraque distinguitur in spiritualem, quae sit sola mente sine exteriori pactione, & non spi ritualem siue corporalem: quae fit cum exteriori pactione: vt sic sint quatuor modi simoniae in dua bus speciebus, & sunt omnes in peccato mortali. Quorum duo sunt in vna specie simoniae, & duo in alia. Primus igitur & maximus atque maioris criminis est in simonia ex pacto circa prohibita quia simoniaca ex rei natura: qualem conmisit Simon Magus. Secundus est. in simonia spirituali siue mentali absque pacto exteriori in eadem specie simoniae: qualem commisit Giexi. Tertius est in simonia ex pacto circa simoniaca quia prohibita ex statuto ecclesiae: qualem commiserunt illi de quibus dicitur extra de simonia cap. Consulere. Quicunque vicedominatum vel aliam ecclesiasticarum rerum admi nistrationem per pecuniam obtinere voluerint, tam ementes: quam vendentes cum Simone percelluntur. Administrationes enim inquantum non habent aliquod spirituale annexum, emere non est simoniacum nisi quia prohibitum. Vnde super illud capitulum. Saluator id est quid iii. dicit Glossator. Qualiter in illis officiis quae nihil spiritualitatis habent annexum, simonia committitur. Dicunt Hu. & Ber. quod in omni administratione ecclesiae rei committitur simonia si ematur: sicut notatur supra. c. In principio. & hoc est simoniacum, quia prohibitum: non ideo prohibitum quia fuit ante simoniacum. Cum vero habent spirituale annexum, tunc vendere vel emere est simoniacum ex se secundum primam speciem. et hoc ratione annexi spiritualis: quia vt dicit Paschalis papa in illo capitulo. Saluator. quisquis eorum alterum vendiderit sine quo alterum non prouenit, neutrum non venditum derelinquit Tunc autem habent administrationes necessario spirituale annexum: cum quis debet accipere eas in suo primo ingressu: vt praeposituram in abbatia simul cum debet fieri primo monachus. Cum vero accipit eam post ingressum: nihil habet spiritualis annexum. Et hoc quemadmodum contin git de fructu praebendae: quod non licet ipsum emere in primo ingressu: cum primo quis sit canonicus: quod bene licet postmodum, vt notaturi. i. quid iii. in principio. Quartus vero moduns in simonia est sine pacto circa simoniaca quia prohibita. de quo loquitur decre, extra de simo. cap. vltimo.

EST igitur notandum: quod circa has species simoniae quaedam sunt poenae quae debentur ex natura ipsius peccati: quaedam vero ex statuto ecclesiae: vt suspensio, interdictum, degradatio, & huiusmodi: de quibus nihil ad praesens. Ex natura peccati omni speciei simoniae debetur duplex poena. Vna prin cipalis: quae est arbitraria: qua sit satisfactio deo. sicut & debetur cuilibet alteri peccato. Alia vero annexa. & hoc modo circa duos modos in prima specie simoniae ex natura peccati absque omni statuto ecclesiae: sic quod esset peccatum etiam si ecclesia nihil circa hoc statueret: illis modis est poena annexa ipsa resignatio eius quod obtentum est per simoniam talem. Et hoc de facto: quia nihil in ve ritate recepit, vt cum obtinuerit ius praebendae vel monachatus. Vnde cum ille de quo loquitur decre. Tua nos. in ingressu suo petiit admitti in canonicum: & sibi concedi bona sua quae ecclesiae voluit adiungere pro praebenda, simonia quae incidit in isto primo ingressu propter bonum spirituale canoniae, quod pertinet ad prohibita emere: quia simoniacum: necessario est simonia secundum pri mam speciem eius. Et potest incidere dupliciter, vel pactione interueniente secundum primum modum eius: in quo casu loquitur prima pars decretalis quae dicit. Siquis clericus cum conditione vel pactione largiatur aut offerat bona sua, vt illa postmodum pro praebenda retineat, & in canonicum admittatur: huiusmodi oblatio vel receptio fieri non poterit sine vitio simoniae: cum in talibus omnis pactio vel conventio debeat cessare. Alio vero modo potest incidere sine pactione sed solum paruersa animorum affectione: secundum modum primae speciei simoniae: in quo casu loquitur vltima pars decretalis dictae. Licet autem taliter &c. vt supra. Vnde si nulla omnino debeat esse simonia: oportet quod cesset pactio & peruersa ani mi intentio. in quo casu loquitur media pars decretalis. Si vero pure & sine pacto & conditione qui libet offerat: rogans humiliter vt in canonicum admittatur, & bona sua sibi retinere liceat pro praebenda: & clerici eiusdem ecclesiae pure consentiant: huiusmodi receptio fieri potest absque scrupulo simoniacae prauitatis. Aduerte quod per hoc quod dicit pure: papa intelligit vtrimque affectionis rectitudinem quae si deficiat circa factum: simonia realis est: & oporteret resignare obtentum per eam. iuxta illud quod notatur id staestione i. super capitulum Quicumque. vbi dicitur. Hodie sola poenitentia cum resignatio ne acquisitorum sufficit cum simonia in anima vtriusque gerebatur. Et hoc est necesse in foro conscientiae: licet in hoc modo simoniae nullus potest ad resignationem cogi: quia coram ecclesia super ea non potest probatio haberi. Propter quid talis modus quo ad iudicium ecclesiae in foro contentioso simo nia non reputatur: reputari autem debet quo ad iudicium ecclesiae in foro conscientiae. Vnde si intem tio simoniaca circa tale factum posset probari, etiam si nulla pactio interueniret: vt simoniacus pu niretur conmittens. vt i est estd ii. Reperiuntur. Vnde quod dicit Glos. super. decret. Tua nos, quod non sunt simoniaci quantum ad ecclesiam, verum est in foro contentioso in quo non iudicatur simoniacus quia non potest probari: sed alias bene iudicat esse peccatum si sit, & licet sit occultum. Et secundum hoc debemus dicere quod sola mente talis simonia committitur: propter quam in foro conscientiae debet quis renunciare percepto. In duobus autem modis alterius speciei simoniae non est plus de ratio ne peccati quam est de ratione prohibitionis. quia quod in eis est peccatum: hoc procedit ex prohibitione, & per consequens non debetur ei plus de ratione poenae quam habet ex prohibitione de ratione peccati. Est igitur scien dum quod per ecclesiam aliquando aliquid prohibetur tantummodo ne fiat: & tunc factum tenet: vt est prohibitio ne matrimonium celebretur in temporibus ad hoc interdictis. Aliquando vero prohibet ne possit fieri: & sic nec factum tenet, vt est prohibitio ne feratur iudicialis sententia in die feriato. Pri mo modo simonia mentalis tantum in secunda specie simoniae est peccatum ex prohibitione. Et ideo non oportet in ea nisi satisfacere deo per poenitentiam, & non oportet renunciare. Secundo modo peccatum ex prohibitione est simonia non mentalis in secunda specie: & ideo factum per cam non tenet, & opor tet renunciare percepto: cum hoc quod oportet agere poenitentiam deo. Dicendum ergo ad argumen tum quod licet in simonia mentali quae est peccatum ex sola prohibitione ecclesiae, non oportet resignare: tamen ex illa simonia mentali quae est peccatum ex natura facti: in illa oportet resignare quae per solam simoniam mentalem acceperat. Nunc autem vsura etiam mentalis quia comparatur simoniae mentali quae est simonia ex natura rei: eo quod non est aliquis modus vsurae ex prohibitione sicut est modus simoniae, vt patet ex praedictis: idcirco in omni vsura mentali etiam oportet restituere re ceptum: licet non in omni simonia renunciare. nec restat in aliquo quod dans pro mutuo dat gratis: sicut nihil restabat ad simoniam Giezi quod gratis dedit Naaman vestimenta.