Quaestio 1

Hic incipit Nonum Quodlibet Magistri Henrici a Gandauo. na disputatio nostra de quo libet continet quaestiones. xxxii. Quarum quaedam sunt de deo: sed in compara tione ad creaturas. Quaedam vero sunt de ipsis creaturis. Circa primum erant duo de relatione dei ad creaturas. Vnum in generali de relatione simpliciter inter deum & creaturas. Vtrum scilicet omnis relatio inter deum & creaturam sit quia ipsa creatura refertur ad deum: & non econuerso. Alterum in speciali de relatione dei ad creaturas per rationes ideales. Vtrum scilicet deus potuisset plures creaturas secundum species produxisse: si non esset in ipso pluralitas idearum.

CIRca primum arguebatur: quod omnis relatio inter deum & creaturam est quia creatura refertur ad ipsum: & non econuerso. Primo sic: relatio alicuius ad aliud quia illud aliud refertur ad ipsum, est in illo alio secundum rem & non secundum rationem tantum: vt patet de relatione inter deum & creaturam secundum dominium & seruitutem: qua deus vt dominus refertur ad creaturam vt ad seruam: & est in creatura secundum rem & in deo secundum rationem tantum. Sed in deo ad creaturam nulla est relatio secundum rem: sed secundum rationem tantum: quia aliter esset mutabilis aut mutatus cum de non domino factus est dominus: aut econuerso si cessante omni creatura ab esse de domino factus esset non dominus. ergo &c.

SEcundo sic. relatio inter deum & creaturam est relatio commensurationis. secundum philosophum. x. Metaphysicae in qua secundum eundem. v Metaphsica mensura refertur ad mensuratum quia mensuratum refertur ad ipsam. ergo &c.

TERtio sic. deus essentia sua inquantum continet perfectiones creaturarum in essendo, non refertur ad ipsas nisi quia illae referuntur ad ipsum. Aliter enim deus rea liter referretur ad creaturas: non quia creaturae referrentur ad ipsum. Deus autem in cognoscendo & volendo non refertur ad creaturas nisi essentia sua inquantum continet in se perfectiones creaturarum in essendo. ergo &c.

CONtra. ldeae sunt aeternae rationes in mente diuina secundum Augusxixxii quaetioib qubus quid xlvi. quibus refer tur ad creaturas non quia ipsae referuntur ad illum, quia nullius aeterni in deo potest esse ratio aliquid quod est in creatura. ergo &c.

DIcendum ad hoc: quod cum secundum Augustinus vii. de trinitate cap ituoe i omnis essentia quae relatiue dicitur, etiam aliquid est excepto relatiuo: sicut homo dominus: si enim non esset homo. i. aliqua substantia, non esset qui relatiue dominus diceretur: quaproptur vt dicit, quiod non est aliquid ad seipsum, non est omnino quo relatiue dica tur ad aliud: creatura ergo nullam habet relationem ad deum nisi sit aliquid ad se vel per se. Ad se autem non est aliquid neque secundum essentiam neque secundum existentiam a seipsa: sed abaltero tantum, a quae est id quod est. vt possit quoquo modo dici ad eam illud apostoli. i. ad Corit. iiii. Quid habes quod non accepisti: Ad nihil ergo neque etiam ad deum dicitur relatiue: nisi ab alio sit aliquid ad se: & hoc non nisi a deo. lpsa autem a deo non est aliquid nisi ordine naturae quodam existente inter illum a quo est, & illud quod est, vt ille primum & istud sit secundum. Quoniam etiam in diuinis vbi est simplicitas aeternitatis: quia filius nihil habet nisi quod accipit a patre per generationem, ideo ordo quidam naturae est inter patrem & filium: & inter generare quo pater dat, & generari quo filius accipit. quod exposuimus in quaestionibus nostris ordinarie disputatis. Quare cum relatio quae est inter pri mum & secundum: qua se habent sicut a quo est aliquid & quid est aliquid: non est nisi quia primum quoquo modo is. secundum rationem saltem, refertur ad secundum & non econuerso: relatio ergo omnis inter deum & creaturam, quae consistit inter deum & creaturam quia creatura est a deo id quid est, siue secundum essentiam, siue secundum existentiam, necessario est inter ipsos potius quia deus refertur & ordinem habet ex ratione sui intellectus & voluntatis ad creaturam vt a quo est id quod est: quam econuerso quia ipsa creatura refertur ad deum. licet aliqua alia sit inter ipsos quia creatura refertur ad ipsum & non econuerso: vt iam patebit in soluendo argumenta. Vnde concedendum est ar gumentum ad istam partem. procedit enim de relatione inter deum & creaturam in essendo ab ipso id quod est per essentiam: sicut iam patebit in parte: & perfectius in dissolutione quaestionis sequentis. Ad primum ergo in oppositum: quod si inter deum & creaturam est relatio quia deus refertur ad creaturam, illa est in deo secundum rem: Dicendum quod non oportet in duplici modo relationis dei ad creaturas.

AD cuius intellectum oportet scire quae est relatio secundum rem: & quae secundum rationem: et vnde & quot modis habeat esse: & primo de relationibus secundum rationem: de quibus nunc principaliter est sermo: deinde de relationibus secundum rem: vt per hoc tam de istis quam de illis sciamus quae habent esse in deo & quat & quomodo respectu creaturae: & quae non. Est autem relatio secundum rationem tantum quae non fundatur in re absque consideratione & operatione intellectus circa illam. & hoc dupliciter. Vno modo ex consideratione sola & operatione intellectus circa rem, causando relationem in vtroque extremorum. Alio modo ex consideratione intellectus & operatione eius circa rem, causando respectum circa vnum extremorum in ordine ad alterum in quae est relatio secundum rem. & vtroque modo dupliciter. Secundum primum enim modum vno modo intellectus operatur relationes diuersas habentes diuersitatem ex natura rei aliquo modo diuersa. Alio modo circa extrema habentia diuersitatem ex sola consideratione intellectus absque omni diuersitate rei. Primo modo relationes ra tionis sunt genus & species circa hominem & animal. Secundo modo relatio rationis est identitas circa idem re bis acceptum secundum rationem. Secundum modum vero secundum operatur intellectus rationem circa vnum extre mum in ordine ad alterum: & ad relationem quae est in altero. Vno modo vt circa illud quod ex se non praetendit aliquam habilitatem vt intellectus circa illud operetur relationem: quemadmodum operatur dextrum autem sinistrum circa columnam in ordine ad dextrum & sinistrum: quod secundum rem est in animali. Alio modo vt circa illud quod ex se habet aliquam habilitatem vt intellectus circa illud operetur relationem. Sed hoc dupliciter. Vno modo quod relatio illa quae est secundum rem, praeexistat in altero extremo: & secundum eius correspondentiam formetur in alio: vt per hoc relatio illa secundum rem quodammodo est ratio causandi illam quae est secundum rationem: vt contingit vniuersaliter in relatione quae est mensurae ad mensuratum: & quae sunt dei ad creaturas ex tempore. Alio vero modo quod relatio illa quae est secundum rationem natura sit prior in illo in quo est: & secundum eius correspondentiam habeat esse id quod est alterum extremum: & relatio realis in illo vt per hoc relatio illa secundum rationem quoquo modo est ratio causandi illam quae est secundum rem: vt contingit vniuersaliter in relationibus quae ab aeterno sunt in deo ad creaturas: & ex parte diuini intellectus: & di uinae voluntatis. Ex consideratione enim diuini intellectus circa diuinam essentiam vt est intellecta ab ipso: sunt in ipso rationes ideales secundum modum exponendum in sequente quaestione: quae sunt relationes ex hoc in deo secundum rationem ad ipsas essentias creaturarum: quae ex hoc sunt aliquid secundum essentiam quod respondent rationibus idealibus in deo existentibus: & ratione ipsius essentiae earum habent relationem realem ad deum. Ex complacentia autem diuinae voluntatis in diuinam essentiam cognitam a suo intellectum: vt in se habet ratio nes ideales. et per hoc in essentias creaturarum: vt per suas ideas cognitae sunt ab intellectu diuino: est in deo relatio secundum rationem ex parte voluntatis qua dicitur creatiuus: & ipsa essentia creaturae dicitur creabilis. Vnde non ens quod non est aliquid per essentiam: nec habet rationem idealem in deo: nullo modo est quid creabile. Vlterius autem ex determinatione diuinae voluntatis qua ab aeterno electione liberi arbitrii determinauit has essentias se esse creaturum ex tempore in esse existentiae: & forte alias non: habet ex parte voluntatis relationem ad illa quae est creaturus, qua dicitur creaturus: & ipsa essentia creaturae dici tur creanda. Et differt haec ab illa secundum rationem in hoc: quod respectu creabilium non creandorum dicit ordinem habitualem ad mutationem qua creatura nata est creari. respectu creandorum autem dicit ordinem actualem ad mutationem qua creatura aliquando actualiter creabitur.

VLterius autem ex hoc quod deus voluntate sua essentias creat secundum actum in esse existentiae, habet relationem ad illa creata qua dicitur creator a suo actu creandi: & illa dicuntur creata a sua creatione passiua. Sed solummodo secundum rationem differunt illa tria in deo: & sunt iidem respectus secundum rationem, differentes solo nomine quae dicitur creatiuus creaturus & creans. licet enim nominatio illa qua dicitur creans siue creator: convenit ei ex tempore quo creatura est creata: & ita quia creatura refertur ad ipsum: ipse tamen respectus aeternus est: & est ipsius ad creaturam: non quia crea tura ad ipsum: sed potius econuerso, quemadmodum creare actiue potius est ratio eius quod est creari passiue quam econuerso. Passio enim vt dicitur in. vi. principiis, est effectus illatioque actionis. Et est ille actus quo deus creat aeternus: quia suum velle est aeternum: licet passio qua creatura creatur noua sit: & ex tempore quo creatura prosilit de nouo in esse ex aeterno velle, & aeterna atque antiqua determinatione voluntatis. Vnde quod illa creatio dicitur actio noua, noua nominatio est actionis antiquae ab ipsa noua passione. Vlterius autem ex hoc quod creatura habet vlteriorem relationem realem ad deum qua dicitur serua ex tempore circa deum, correspondet ei relatio secundum rationem qua dicitur dominus: qua dicitur relatio in deo ex tempo re quia creatura refertur ad ipsum vt serua. ipsa vero dicitur serua non quia ipse refertur ad illam vt dominus. Et non est proprie noua relatio: sed noua nominatio antiquae relationis. eadem enim relatio qua ab aeterno dictus est dominatiuus & dominaturus creaturae: dicitur dominus siue dominans ex tempore: secundum quod iam dictum est de creatiuis creaturis & creare. Et differt relatio quae denominatur a dominio, ab illa quae deno minatur a creatione: quemadmodum differunt actus creandi & actus conseruandi creatum. Vnde relationes quas consuetum est dicere esse in deo ex tempore quia creatura est ad ipsum, non sunt proprie relationes sed nouae nominationes aeternarum relationum: quibus ab aeterno secundum iam expositum modum deus secun dum rationem habet referri ad creaturam: non quia creatura refertur ad ipsum sed potius econuerso. Hinc est quod Augis huiusmodi relationes ex tempore potius vocat nouas nominationes siue appellationes quam nouas re lationes. dicit enim Augustinus v de trinitate c. vlt. "Non moueat quod spiritus sanctus cum sit coaeternus patri & filio, dicitur tamen aliquid ex tempore: veluti hoc ipsum quid donatum est, nam sempiterne spiritus donum: temporaliter autem donatum. nam etsi dominus non dicitur nisi cum habere incipit seruum: etiam ista appellatio relatiua ex tempore est deo. Non enim sempiterna creatura est cuius ille est dominus". Sequitur. Illle sempiterne non dominaretur nisi & iste sempiterne famularetur. Et distat multum ista relatio noua ex tempore, qua deus vt dominus refertur ad creaturam quia creatura refertur ad ipsum vt serua: & illa qua columna vt dextra refertur ad animal quia animal refertur ad ipsam vt sinistrum. In columna enim nulla omnino praefuit ex se relatio ad animal: qua per hoc quod animal sibi factum est sinistrum, noua appellatione dica tur dextra: nec similiter aliquid super quod ex natura rei relatio qua appellatur dextra fundetur: propter quod cum noua appellatione sibi aduenit noua relatio: sed secundum rationem & intellectus operationem: & ideo praeter colunmnae omnimodam mutationem. In deo autem praefuit relatio ad creaturam secundum iam dictum modum: quae per hoc quod creatura de nouo facta est sibi serua, noua appellatione dicitur dominium, quae prius dicta est in deo dominatiuum & dominaturum: sicut & in essentia creaturae erat rela tio qua ab aeterno dici potuit seruitiua siue seruilis aut seruitura. & hoc quemadmodum iustus: qui cum in aeterna dei praedestinatione potuit dici amicabilis siue amicaturus deo: & ex tempore de nouo dicitur amicus dei quando de nouo incipit amare deum: & sic per suam mutationem. Deus autem ab aeterno potuit dici amicatiuus siue amicabilis, aut amicaturus creaturae, propter aeternum amorem quem habuit ad ipsam: & ex tempore de nouo dicitur amicus non propter aliquem nouum amorem ad ipsam in deo: sed propter nouum amorem in creatura. Et ideo est in deo illa noua denominatio absque sui mu tatione: quia nulla adueniente noua relatione, sicut aduenit colunnae: licet secundum rationem: vt dictum est. Propter quod multo minus sine sua mutatione recipit appellationem nouam secundum relationem quam columna. Et licet relatio qua columna dicitur dextra possit aliquo modo dici accidere & mutabiliter con uenire columnae secundum rationem: quia temporaliter ei aduenit: nullo tamen modo relatio huiusmodi dei ad creaturam potuit dici accidere deo, aut mutabiliter convenire eidem secundum rationem: quia aeter naliter ei conuenit. Per quid soluit Augustinus quaestionem quomodo deus ex tempore de nouo potest dici amicus & dominus: cum tamen haec non accidant ei sicut accidunt creaturae: dicens in.v de trinitate c. vlt. Quo modo obtinebimus non secundum accidens dici dominum: nisi quia ipsius naturae nihil accidit quo mu tetur: Vt ea sint accidentia relatiua quae cum aliqua mutatione rerum de quibus dicuntur, accidunt: si cut amicus relatiue dicitur. supple homo: & hoc accidentaliter. vnde sequitur continuo. Neque enim esse in cipite scilicet amicus) nisi cum amare coeperit. Fit ergo aliqua mutatio voluntatis vt amicus dicatur. Et infra Quia ergo temporaliter dici incipit deus: quod ante non dicebatur: manifestum est relatiue dici: non tamen secun dum accidens dei quod ei accidit: sed plane secundum accidens eius ad quid dici aliquid deus incipit relatiue. Et quod amicus dei iustus esse incipit, ipse mutatur: Deus autem absit vt aliquem temporaliter diligat quasi noua dilectione quae in ipso deo non erat: apud quem nec praeterita transeunt: & futura iam facta sunt. Ita quod omnes sanctos suos ante mundi constitutionem dilexit: sicut praedestinauit: sed cum com uertuntur & inueniunt illum: tunc incipere ab eo diligi dicuntur: vt eo modo dicatur quo potest ab humano affectu capi quod dicitur. Quia igitur actus amandi absolutus idem est & immutabilis quo deus amat se & creaturas & antequam erant & cum sunt, tam cum ipsum non amant quam cum ipsum amant seu ama re incipiunt: actus autem quo dicta est creatura amatura deum antequam esset, & deum amare cum est in eius amore existens, licet sit idem: tamen mutatur creatura secundum eum cum incipit amare deum: ideo relatio quae est dei ad creaturas secundum rationem voluntatis suae qua dicitur amicatiuus, aut amicaturus, aut amicus, fundata in actu amationis eius quo amat creaturas, omnino est eadem im mutabiliter ei conueniens. Relatio vero quae est creaturae ad deum secundum rem qua dicitur amicatiua aut amicatura(ut sic liceat fingere nomina) aut amica, fundata in actu amationis eius quo amat deum: licet omnino sit eadem re: differens sola ratione: tamen mutabiliter convenit ei secundum omnes rationes. eadem enim mutatione qua nunc creatur, prius erat creanda: & postmodum est creata. Et simile est de amare: amaturum esse: & amauisse ex parte creaturae: & similiter de amari amandam esse & amatam: quantum est ex parte sua, quia cum ex tempore incipit amare, sicut commutabiliter incipit amare cum prius non amauit: sic mutabiliter incipit esse amica cum prius non fuit: & mutabiliter desinit dici amatiua aut amatura cum prius talis dicebatur. Et sicut est de ista relatione qua dicitur creatura amicabilis & amica: sic est de illis quibus dicitur creabilis creanda & creata: & vni uersaliter de omnibus quibus realiter refertur ad deum. & simile est de omnibus quibus secundum rationem voluntatis suae deus refertur ad creaturas. Et est vna relatio secundum rem quae est ex parte creaturae, diuersa secundum rationem respectu dei qualitercumque diuersimode nominetur: & simimiliter ex parte dei respectu creaturae est vna secundum rationem quantum est ex parte dei. Vnde & quia deus vnica actione rem creat dando ei esse: & in esse dato conseruat: vna est relatio qua respectu creaturae dicitur creator & conseruator: et sicut vnicum esse est quod habet mutabiliter per creationem & in quo conseruatur eadem relatione secundum rem, differente solummodo secundum rationem, refertur ad deum vt creata in esse & vt conseruata in esse. Sicut enim ex parte dei eadem actio est creare & conseruare: sic ex parte creaturae eadem passio est creari & conseruari. Sed passio ista dicitur creari pro instanti mutationis quo creatu ra nunc primo prosilit in esse: & similiter dicitur actio dei creare. Dicitur autem conseruari passio: & conseruare actio, pro toto tempore residuo. Diximus tamen in primo nostro Quolibet aliam actionem qua. deus res creat in esse, & qua creaturas conseruat: connumerando in creatione passiua mutationem sine qua res per actum creationis non prosilit in esse: quae non manet in conseruatione rei in esse. Et ratione mutationis illius annexae actui creationis & ipsi connumeratae, non annexae actui conseruationis nec ei connu meratae: reuera alius est actus creationis & conseruationis. Praeter dictos autem modos relationum secundum rationem quibus deus refertur ad creaturas modo intellectus & voluntatis, est adhuc tertius quo resertur ad ipsas modo mensurae: de quo inferius erit sermo iam. Relatio vero secundum rem siue realis est secundum per quod alibi exposuimus quae in re fundata est: & hoc praecise ex necessitate naturae ipsius super quam fun datur, absque omni consideratione aut opere intellectus vel voluntate circa ipsam vt iam praeexistentem Ex necessitate autem naturae rei absque consideratione intellectus potest relatio fundari dupliciter. Vno modo ex praecisa natura ipsius rei absolute: super quam habet fundari absque omni ordine suo ad rem aliam absolutam. Alio modo non absque tali ordine. Primo modo sunt relationes reales in deo ad intra funda tae in ipsa diuina essentia, siue natura. Propter quid diuinae relationes non referunt naturam: sed cum na tura constituunt supposita quae ipsis relationibus inter se referunt: secundum modum in aliis quaestionibus alias a nobis expositum. Et hoc modo impossibile est quod in alia natura vel essentia fundetur aliqua relatio realis. Hoc enim prouenit ex infinitate & illimitatione ipsius diuinae essentiae secundum quod hoc declarauimus disputando de emanationibus diuinarum personarum. Vnde in creaturis relationes reales habent esse tantum secundo modo: vt propterea habitudo relationis necessario in creaturis sit fundata in pluribus: ita quod non fundatur in vno absoluto absque alio absoluto sibi correspondente: in quo similiter fundatur, secundum quod in tertia quaestione sequente amplius declarabitur. Et ideo relatio rea lis in creaturis requirit mutuum ordinem inter se illorum super quae fundatur. Propter quod etiam praesupponit supposita quae subsistunt: in quibus sunt naturae super quas relationes fundantur: & non constituunt ea: sed referunt: non autem ipsas naturas super quas fundantur. Et est ipsa relatio ordo quidam inter re lata: & inter illa in quibus fundatur: cum in diuinis relationibus non sit ordo nisi inter supposita quae referuntur & quae constituuntur per ipsas relationes. Ordo autem iste quia naturalis est & a natura rei & non relationis ab opere intellectus aut voluntatis: aliter enim talis relatio rationis esset: vt patet ex iam dictis: ideo necessario procedit ex naturali dependentia vnius naturae ad alteram: qua sese mutuo expectant vt in ipsis fundetur relatio. Non enim fundatur similitudo in vno albo nisi coexistat aliud album. Et ex hoc ipsa relatio talis non solum est habitudo quaedam & ordo: sed cum hoc est quaedam dependentia: cum tamen relatio in diuinis consistat in ordine quorundam relatorum: sed absque omni dependentia: quia natura super quam fundatur: vt in ipsa fundetur non expectat quicquam extra se. Vnde & quia in diuinis nihil existit quod expectat aliquid extra vt fundetur: aut existat in eo aliquid quod naturaliter habet existere aut fundari in eo: ideo talem ordinem scilicet naturalem, nullo modo potest habere deus. vel aliquid quod est in eo ad id quid est extra se: etiam si per impossibile: immo per incompossibile ponatur esse sine omni dependentia. Et quia sine isto ordine vt dictum est non est relatio ad extra realis: idcir co impossibile est omnino quod deus realem relationem habeat ad creaturas quae sunt extra eum. Sed si ali quem ordinem habeat ad illas: ille erit rationis tantum: quia per intellectum & voluntatem vt dictum est iam: aut modo mensurae vt iam dicetur. Et sic ordo naturalis qui debet esse inter relata adinuicem quae sunt extra sese, impedit quod dei ad creaturas nulla est relatio realis in deo: etsi praecludantur alia quae in creaturis sunt rationes creatiuae ordinis. lpse enim non potest esse extremum alicuius ordinis naturalis & realis inter ipsum & creaturas: sed est extra omnem ordinem respectu creaturae. Creaturae enim ex hoc dicuntur esse eiusdem ordinis quod scilicet sunt extrema ordinis eiusdem naturalis: et similiter quod habent ordinem naturalem ad deum: vt ad primum efficiens formale aut finale vt iam dicetur. ideo enim ad ipsum necessario habent relationem realem. Ante istam autem radicem praecedunt alie scilicet dependentia, mu tabilitas, & imperfectio: propter quas etiam dicuntur esse reales relationes creaturarum inter se tanquam conditiones naturae creatae: quibus naturaliter & ex se absque intellectu & voluntate operante habet in ipsa fundari relatio: quae realis dicitur ex hoc. Propter quas adhuc amplius repugnat deo habere relationem realem ad creaturas: quia mox deo repugnat quod sit dependens ad aliud aut ex se imperfectum: aut quod aliquid per aliud ei acquiratur: & per hoc sit transmutabile. Vnde quia philo sophi in deo relationes reales ad intra non posuerunt propter eius simplicitatis: sed omnino esse in ipso negauerunt: & ponebant aliquas relationes reales ad intra solummodo in creaturis materia- libus compositis: secundum quod dicit Simplicius in fine super capitulum de relatione. In materialibus quidem propter distentionem: & propter materialem diuersitatem habitudo subsistit. In his au tem quae sunt fine distentione & immaterialia & impartibiliter coniuncta: quomodo vtique erit habitudo: Ni si forte (quod quidam dicebant) sicut & distinctio ibi dicitur, ita & diuersitas. Quare etiam in deo & in immate rialibus non posuerunt relationes reales ad extra: & hoc propter accidentalitatem quam important, & transmu tabilitatem quam in subiecto supponunt: sicut in tertia quaestione sequente declarabitur. secundum quod de primo dicit ibidem Simplicius. Nulla est ibi habitudo neque intelligitur. In quibus enim non est alterum in altero vt habitudo insubstantia: hoc quidem aliud: illud autem aliud: vt adinuicem aliquo modo se habeant: quomodo possi bile est in istis ipsum ad aliquid considerari nisi secundum aliquam analogiam: sicut & causas dicimus ibi & causata: De secundo vero dicit in fine. Adhuc autem si superuentitiam naturam habere dicuntur ipsa ad ali quid & adnascentiae assimilari: & essentiam a transmutatione extrinsecorum dependentem habent: qumo in illis considerari ista possibile est: quasi dicat nullo modo. Idcirco philosophi omnino in deo & substantiis immaterialibus quas deos posuerunt, nullo modo ponebant relationes reales ad deum. Sicut autem ordinem naturae necessario praecedit dependentia: vt relatio dicatur ordo dependentiae, secundum quod dictum est: sic dependentiam necessario praecedit mutabilitas. nihil enim ad aliud dependet nisi per illud sibi aliquid habeat acquirere: & hoc per mutationem. Et quia non est aliquid natum acquirere quicquam per mutationem nisi propter suam imperfectionem: idcirco mutabilitas necessario praesupponit imperfectionem: qua res non habet perfectum esse naturae suae. & hoc propter ipsius limitationem: quae est prima radix omnium: limitatio enim est causa imperfectionis: & per consequens omnium aliorum. Quia enim creatura limitata est: ideo imperfecta est: & quia imperfecta, ideo est mutabilis: & quia mutabilis, ideo est dependens: & quia dependens, ideo ordinem habet naturalem ad id a quo dependet: vt quoquo modo perficiatur per illud. Quia in relationibus proportiona lium id super quod fundantur, puta album, in altero similium non habet totaliter in se rationem albedinis: sed solum participationem eius. ideo dependet ad aliud album: quia perfectius secundum rationem speciei habetur in duobus quam in altero illorum. In actiuis etiam necessitate naturae: quia aut non habet nisi formam producendam in passiuo participatam vt calefactionem: aut non nisi virtute: vt sol formam vermis. ideo etiam dependet ad suam perfectionem habendam ab ipso passiuo: & multo fortius econuerso. In mensuris etiam planum est quod men suratum respectu mensurae quid imperfectum est: & habet suam perfectionem a mensura: licet econuerso nequaquam. Ad secundum quod relatio in deum & creaturas est relatio commensurationis in qua non refertur deus ad creaturam nisi quia creatura refertur ad ipsum: Dicendum quod deus non solum refertur ad creaturas secundum con mensurationis rationis: sed etiam secundum rationem proportionis & secundum rationem actionis. Ad cuius in tellectum sciendum: quod secundum philosophum. v metaphysicae caitulo de relatione, tres sunt modi relationum secundum triplex genus causae formalis, efficientis, & finalis. ad quos omnes relationes habent reduci: & illae quae sunt secundum rem: & illae quae sunt secundum rationem. Sed philosophus, proponit eos in relationibus realibus: & est primus eorum in proportionibus. Proportionalia enim relationem habent inter se secundum rationem vnius & multi. Propter quid philosophus vocat eum ibidem modo numeri. Vnum enim vt dicitur. x. metaphysicae habet idem & simile & aequale: & multum habet diuersum & dissimile & inaequale. & vt dicit in. v aequale & simile & idem dicuntur secundum vnum modum: quia referuntur ad vnum. hoc est secundum Conmen. quod proportio in eis est eadem in vtroque extremo. Per quod intelligit quod in eorum contrariis inaequale dissimile & diuersum dicuntur secundum eundem modum etiam quia referuntur ad multum: eo quod proportio in eis est diuersa in vtroque extremorum ab altero tantum. Et est in omnibus istis relatio secundum genus causae formalis: quia non est nisi eorum quae conveniunt in forma generis aut speciei. Sunt enim aequale & inaequale in quantitate, idem & diuersum in substantia, simile & dissimile in qualitate: sed dissimile inter diuersa specie secundum qualitatem: simile vero proprie inter eadem spe cie. Et dicuntur inaequale, dissimile, & diuersum in conmunicando eadem forma difformiter: aequale simi le & idem in conmunicando eadem forma conformiter. Secundus autem modus est in actionibus. actiua autem & passiua sunt relatiua per potentiam actiuam & passiuam in eis. Dispositionem enim relationis vnum eorum non acquirit nisi respectu alterius: vt calefaciens respectu eius quod calefit, vt habetur. v metaphysicae. Et est iste modus secundum genus causae efficientis manifeste. Et in istis duobus modis est relatio secundum rem in vtroque extremorum. dicente philosopho in. v metaphysicae. Omnia quae dicuntur modo numeri & potentiae, sunt relatiua quia essentia eorum dicitur ad aliud: & non quia illud aliud dicitur ad illa. Commenta. id est non quia alterum eorum intrat in relatione per se: sed supple vtrumque. Tertius vero modus est in commensurationibus: secundum quem mensuratum dicitur ad mensuram. Et est secundum istum modum relatio secundum rem in mensurato: secundum rationem vero in mensura. dicente philosopho ibidem. Intellectum & scitum dicitur rela tiuum quia ad illud dicitur aliquid aliud. vbi dicit Commen. Relatio est duobus modis: aut in substantia vtriusque relatiui: aut in substantia alterius tantum: & in altero propter istud. Et est iste modus secundum genus causae finalis. illi enim quod primo est vnum, quod est mensura: hoc nomen accidit ei per complementum quia scilicet est aliquid in se perfectum & completum quod rationes perfectionis & completionis omnium aliorum in se continet. Circa primum istorum modorum qui consistit in proportione secundum formam, sciendum est quod communicantia in forma possunt communicare ea, puta similia, quadrupliciter. Vno modo simpliciter & absolute nulla praerogatiua secundum formam existente in vno super alterum. Alio modo in altero eorum exi stente secundum formam aliquam praerogatiua. & hoc tripliciter: vel secundum rationem intensionis: vel secundum rationem imitationis, vel secundum rationem productionis. Primo modo dicuntur similia aequaliter alba. Secundo modo magis album & minus. Tertio modo exemplar & exemplatum. Quarto modo producens & prductum. Et pri mis duobus modis istorum quatuor non est aliqua relatio dei ad creaturas: quia creaturae non participant formam deitatis secundum rationem qua est in deo, neque secundum aequale, neque secundum magis & minus: sicut minus album participat eandem formam cum magis albo: sed creaturae participant formam deitatis secundum rationem cu iusdam imitationis: quod pertinet ad primum modum relationis. Et illam rationem imitationis participant quo ad esse existentiae secundum rationem productionis. Sed hoc pertinet ad secundum modum relationis. Iuxta primum istorum quatuor modorum in diuinis tres personae sunt aequales & similes in substantia. Iuxta secundum modum nulla est relatio in diuinis: quia in illis non sunt magis & minus. Iuxta tertium modum est relatio filii in eo quod est imago ad patrem. Iuxta quartum modum est relatio filii ad patrem & spiritus sancti ad vtrumque. Tertius autem modus principalis relationis qui est commensurationis, nullo modo cadit in diuinis inter personas: quia nulla persona habet formam deitatis principatam ad mensuram: sed aequaliter illimitate est in quaelibet persona diuina. Sed est inter deum & creaturas: inter quos etiam sunt alii duo modi principales relationis: sed differenter. quoniam secun dus respicit solummo creaturarum existentiam: primus vero & tertius respiciunt earum essentiam: sed differenter. quoniam primus respicit essentiam simplicitur vt est essentia: tertius vt est determinata quantitate in gradu naturae. Sed primus modus non respicit essentiam creaturae sub rationequam est essentia simpliciter & absolute absque omni relatione immutationis: qualiter secundum primum modum sese respiciunt aequaliter alba: & magis & minus album: sic enim non est relatio nisi inter illa quae habent eandem rationem formae: sed relatio dei ad creaturas secundum primum modum relationis respicit essentias creaturarum sub ratione imitationis. Sic enim essentiae crea turarum habent similitudinem ad deum. Et est inter deum & creaturam relatio secundum genus causae formalis quae est inter exemplar & exemplatum: & est secundum rationes ideales a quibus formaliter licet non effecti ue sunt creaturarum essentiae id quod sunt ad se aliquid per essentiam. Et ideo philosophus ponendo mundum esse aeter num: & illa quae sub deo existunt secundum speciem in vnico indiuiduo non esse ab alio productiue nec formaliter: sed esse ex se formaliter quaedam necesse esse: licet secundum formam inferioris gradus: nullam posuit relationem realem aliorum ad primum: nisi forte secundum rationem mensurati tantummodo. Vnde siqui adhuc nituntur dicere quod nulla est relatio inter deum & creaturam nisi secundum rationem mensurae: negant inter ipsos esse aliquem respectum secundum rationem causae efficientis & formalis exemplaris: & per consequens negant deum se habere ad creaturas in triplici genere causae: quia non est genus causae in aliquo secundum quod non habetur habitudo & relatio inter ipsam & causatum.

NOS ergo qui debemus ponere quod nec creaturae sunt etiam vt obiecta cognita existentia in diuia cognitione id quod sunt ad se aliquid per essentiam nisi ab alio: & id quod sunt per essentiam aliquid existentia in sola cognitione, non est ab alio effectiue secundum genus causae effi cientis, quia illud solum respicit rerum existentias: necesse habemus ponere quod est ab alio: sed secundum genus causae formalis exemplaris tantum: & hoc a rationibus idealibus secundum quod exponetur in quaestione sequente. Et sic ex parte in tellectus secundum rationes ideales deus habet relationem ad creaturas secundum primum modum relationis: sed se cundum rationem tantum: quemadmodum in deo idea est aliquid secundum rationem tantum. Et est ista relatio in deo ad creaturam non quia creatura est ad ipsum: sed magis econuerso. Etenim scientia dei ex sola se est causare rum non quo ad ipsarum existentiam: sed quo ad ipsarum essentiam tantum. Et cum secundum huncmiodum creatura est a deo id quod est per essentiam: quia est hoc ipsum secundum limitationem: necessario est ad ipsumvt mensuratum secundum gradum naturae determinatum: ex quo habet relationem ad deum secundum rationem mensura ti ad mensuram suam. Est enim essentiam creaturae dupliciter considerare. Vno modo secundum id quod est. per essentiam. Alio modo secundum quantitatem & gradum ipsius essentiae. Primo modo refertur ad deum vt ad exemplatum quid causae formalis. & hoc quia exemplaris vt forma refertur ad ipsum: & hoc secundum primum modum relationis per quandam reductionem. Secundo modo refertur ad deum vt mensuratum eius: deus ad ipsam vt mensura: & hoc non nisi quia ipsa refertur ad ipsum: & hoc secundum tertium modum relationis. & quomodo hoc, amplius exponetur in quaestione sequente. Et sunt isti duonio di relationis fundatae in essentia creaturae ad deum absque ordine eius ad existentiam: ita quod relatio dei ad essentiam creaturae secundum primum modum & rationem formae, praesupponitur relatio ni creaturae ad deum secundum tertium modum: & rationem finis. Et isti duo praesupposuntur relationi dei ad creaturam in ordine ad earum existentiam extra diuinum intellectum: quae est ex parte voluntatis: & pertinet ad secundum modum relationis & rationem efficientis.

AD tertium quod deus essentia sua inquantum continet perfectiones creaturarum in essendo, non refertur ad creaturas nisi quia ipsae referuntur ad ipsum: Aliter enim in deo esset relatio realis ad creaturas quia realiter continet illas perfectiones: non quia creatura refertur ad ipsum: Dicendum quod bene verum est quod deus se cundum tertium modum relationis qui consistit in conmensurationibus, essentia sua refertur ad crea turam quia creatura refertur ad ipsum: quoniam sua essentia ratione qua est essentia simpliciter, est vnica mensura omnium creaturarum: & id quo simpliciter quantitas & gradus essentiae earum habet co gnosci: & hoc per se & ex se. Quia tamen ipsa essentia diuina vt mensura per se cognoscitur determina te quantitas essentiae creaturae secundum gradum determinatum: hoc non est nisi inquantum comtinet perfectiones earum: secundum quod haec patebunt in quaestione sequenti. Sed tamen vtroque modo non re fertur secundum tertium modum relationis ad creaturam nisi quia creatura refertur ad ipsum: quia ra tio persectionalis pertinet ad genus causae finalis, secundum quod non est relatio finis ad aliquid nisi quia illud ad ipsum. Quia autem assumitur quod deus in cognoscendo & volendo non refertur ad creaturas nisi essentia sua, inquantum continet in se perfectiones creaturarum in essendo: Dicendum quod in di uina essentia eaedem rationes sunt perfectionales & ideales differenti ratione. Sunt autem eaedem ra tiones, quia vt sunt perfectionales & vt sunt ideales non sunt in essentia ex natura essentiae absolute nisi virtute tantum: sed solummodo ex consideratione intellectus, vt patet de ipsis inquantum sunt ideales: & iam amplius patebit in sequente quaestione: vbi etiam declarabitur quomodo sunt in essentia secundum actum ex consideratione intellectus inquantum sunt perfectionales. Differunt autem sola ratione: quemadmodum forma eadem est principium essendi & cognoscendi vt forma: & principium perficiendi vt finis. Quia inquantum sunt rationes ideales pertinent ad deum: vt est causa formalis creaturarum: inquantum vero sunt perfectionales, pertinent ad eundem vt est causa finalis. Et inquantum sunt rationes ideales, refertur deus ad creaturas per ipsas, vt ipsae creaturae sunt aliquid per essentiam ad se: & vt ipsae ideae sunt rationes cognoscendi illas: & hoc secundum primum modum relationis. In quantum vero sunt rationes persectionales refertur deus ad creaturas per ipsas, vt ipsae creaturae sunt aliquid limitatum in gradu quantitatis naturae: & vt illae sunt rationes mensurandi gradum quantitatis in essentia creaturae: & hoc secundum tertium modum relationis. Et primo modo relationis non refertur deus ad creaturas per intellectum & voluntatem quia creaturae referuntur ad ipsum: sed econuerso po tius: sed secundo modo: secundum quod ista patebunt iam ex sequente quaestione.