Quaestio 26

CIrca quartum arguitur quod voluntas possit actuari ab aliquo, & tamen non determinari: ab illo: quia voluntas respectu eorum quae sunt ad finem, est. liberi arbitrii. ostensis ergo sibi duobus circa illud quod est ad finem, sese potest determinare ad vtrumlibet. sed osteno sibi aliquo sub ratione boni vnica, ab illo necessario actuatur sicut a bono quod appre ditur sub ratione finis & omnimoda ratione boni, ab alio ergo actuatur & ab aliodeterminatur. ergo &c. Contra. idem est respectu alicuius ex se indeterminati ipsum actuare ad aliquid & ipsum determinare ad illud, & hoc siue formaliter siue effectiue. Forma enim in hoc quod actuat materiam, ipsam determinat. & similiter agens. ergo &c.

DIco quod voluntas tripliciter comparatur ad actum volendi. Vno modo negatiue scilicet in eum non volendo, vbi negantur actus & obiectum simul. Sic enim non vult ille qui nec voluntatem ad aliquid agendum habet nec etiam actum volendi. Alio modo positiuae scilicet in omnino volendo aliquid, vbi affirmantur actus & obiectum simul. Sic enim vult ille qui habet voluntatem ad habendum aliquid determinate. Tertio modo priuatiue scilicet in partim volendo & pertim nolendo, vbi affirmatur actus & negatur obiectum. Sic enim vult ille qui habet voluntatem ad non habendum aliquid determinate. Primo modo non vult aliquid dormiens. secundo modo vult vigilans esse beatus. tertio modo vult non esse miser. Et differunt ista tria breuiter, sicut non velle, & velle, & velle non siue nolle. Voluntas autem considerata vt primo modo comparatur ad actum volendi sic se habet ad illum vt potentiale quoddam, & quasi per indifferentiam quantum est ex se vt comparetur ad actum secundo & tertio modo iam dictis scilicet vel in volendo affirmatiue, vel n nolendo priuatiue. Qui enim nec est in actu volendi, nec est in actum nolendi, per indifferentiam se habet q aodammo ad velle & ad nolle illud quod sibi proponi potest per intellectum, vt posset illud quantum est. ex se vel velle vel nolle. Sed vt circa dictam quaestionem primo recitemus sententias aliorum, sciendum est aliquos dicere quod ad illa duo non se hent voluntas per indifferentiam quantum est ex parte mouentis & facientis ipsam: exire de potentia in actum volendi aut nolendi, quia vt dicunt necesse est principium actus voluntatis esse ab intellectum, ita quod nisi intellectus fieret primo in actum, nunquam voluntas fieret in actum. Non enim vo litum est obiectum intellectus sicut intellectum est obiectum voluntatis. Oportet enim volitum primo esse intellectum, & deinde volitum, sed non econuerso, quia intellectus quantum ad actum suum omnino primum cum vadit de omnimoda potentia in actum, non est in potestate voluntatis quid nobis primum in mentem veniat & mo ueat intellectum ad actum intelligendi, sed venit in mentem vt contingit vel a sensibili extra, vel a phantasmate quod aliis superfertur, vel ex consuetudine, vel ex complexione, vel ex alia aliqua causa. Postquam autem intellectus factus est in actu intelligendi, tunc primo reduci potest in actum tam volendi quam nolendi. Distinguendo tamen de volibili, quia volibile a voluntate, non potest esse nisi propositum per intellectum: intellectus autem in intelligendo proponit & suum actum intelligendi, & ipsum obiectum intellectum: Dicunt ergo quod intellectus aliter voluntatem in actum volendi in tellectum intelligere, & aliter in actum volendi obiectum quod intelligitur inducit. De primo enim dicunt quod quamquam voluntas quantum est ex se, ante omnem actum suum est indifferens ad actum volendi & nolendi, tamen quantum est ex parte eius quod natum est ipsam facere in actum quam cito intellectus intelligit aliquid, statim ex necessi tate complacet voluntati in ipso actu intelligendi intellectus, & de necessitate vult intellectum intelli gere illud quod primo intelligit. & sic (ut dicunt) res apprhensa primo causat in voluntate, & hoc ex neces sitate, volitionem considerationis siue intellectionis. Et talem volitionem causari ab intellectu in volunta te, appellant aliqui actiuare siue actuare voluntatem: quia hoc facit eam de volente in potentia volem tem in actum. Alii autem respicientes ad voluntatis indeterminationem praedictam appellant hoc determi nare voluntatem, & ambo concordant in hoc: quod sic velle primo secundum actum non est a voluntate, neque a libero arbitrio voluntatis, quia primi dicunt quod voluntas non est liberi arbitrii quo ad actua tionem: alii autem dicunt quod non est liberi arbitrii quo ad actus determinationem: & idipsum quod illi ap pellant actuationem, alii appellant actus determinationem. Sed qui illorum magis proprie loquum tur: Dico quod primi: qui hoc appellant voluntatis actuationem, quia licet voluntas ex se sit ab initio quasi indifferens ad velle & ad nolle: proprie tamen secundum vtrosque non debet dici indifferens ad volendum & non volendum in comparatione ad actum considerationis siue intellectionis, quia. vt dictum est sm illos res primo apprehensa quaecunque sit illa & sub quacunque ratione apprehendatur, ex necessitate primo causat in voluntate volitionem considerationis. & sic non est indifferentia ex parte actiui: nec etiam ex parte passiui, quare nec sm illos est proprie determinatio actus, vbi non est proprie indifferentia ad diuersos actus. Est autem actuatio pm illos, proprie, quia sm eos per actionem intellectus, proprie voluntas reducitur de potentia ad actum. De volendo autem obiectum distinguunt, quia aut illud est finis sub omni ratione boni: aut aliquid quod est ad finem. Afine autem apprhenso sub ratione omnis boni dicunt voluntatem actuari & necessitari ad actum volendi. & ion respectu illius vt prius magl, proprie accipitur hic nomen actuationis quam nomen deturminationis. Deiis autem quae sunt ad finem distinguunt, dicendo quod cum voluntas est actuata vt velit intellectum intelligere id quod est ad finem siue id quod non est finis, nec se habens sub ratione omnis boni, aut intellectus intelligit id sub vna ratione siue boe ni siue mali, puta fornicationem sub ratione delectabilis tantum: aut sub ratione deordinati tantum, aut in telligit ipsum bifurcatum, & sub duplici ratione: puta fornicationem sub ratione delectabilis inordinati. Si primo modo, dicunt quod voluntas statim ab obiecto actuatur: sed non necessitatur nisi vt velit il lud secundum rationem illius determinationis. Si enim consideratio sit determinata ad bonum tantum, tunc necessitatur vt velit bonum: & si sit determinata ad malum tantum, necessitatur vt velit malum, puta si intelligit fornicationem sub ratione delectabilis tantum, de necessitate vult fornicari. Si vero sub ratione deordinati tantum: de necessitate vult non fornicari: quia voluntas nihil potest respuere nisi sub ratione mali, nec velle nisi sub ratione boni. Voluntas autem licet sic ad hoc de necessitate actuetur: non tamen vt dicunt ab eo quod non est finis sub ratione omnis boni necessitatur: sic vt oporteat ipsam persistere in actu volendi vel nolendi, quomodo necessario actuatur ab obiecto, sicut necessitatur volendo finem quia a volendo illum non potest se retrahere. Vt enim dicunt agens & patiens in naturalibus con parantur inter se tripliciter: quia agens ipsum patiens actuat faciendo ipsum sm actum quale est agens, & necessitatur: quia agente approximato patienti agens necesse habet agere & patiens pati sic quod oporteat ipsum persistere in dispositione quam ei imprimit agens. Similiter agens patiens violentat quia spoliat ipsum a dispositione quam habet in se contratiam illi dispositioni quam nititur ei imprime re agens. Ex parte autem voluntatis dicunt quod a fine ad quem se habet sub omni ratione boni, actuatur & necessitatur simul: ab his autem quae sunt ad finem, & quae comprehenduntur non sub omni ratione boni, actuatur quando comprehenditur sub vna ratione tantum: a nullo autem potest violentari, Quia igitur (vt dicunt) voluntas eo quod non necessitatur ab eis quae sunt ad finem, habet in potestate suaelibertatis arbitrii vt possit persistere in illa actuatione siue actu volendi aut nolendi illud a quo est actuata, aut potest se ab illis retrahere: & sic ipsa voluntas ex se vere indeterminata est ad velle persistere vel non persistere in illis, & quia in hoc non potest determinari ab obiecto quod non est finis sub omni ratione boni: oportet ergo quod voluntas in hoc seipsam determinet suo libero arbitrio. Et hanc determinationem aliqui consueuerunt appellare exercitium actus solummodo. Talem determinationem siue exercitium actus dicunt esse in libero arbitrio voluntatis: non autem ipsam actuationem quae praecedit necessario istam determinationem. & sic dicunt actuationem voluntatis esse ab obiecto naturali necessitate: & nullo modo a libertate arbitrii in voluntate. Determinationem autem siue exercitium actus dicunt esse a libero arbitrio voluntatis, & respectu illius solummodo voluntatem esse liberi arbitrii. Si vero intellectus intelligit id quod non est finis secundum rationem omnis boni sub duplici ratione, scili cet bifurcata, puta fornicationem sub ratione delectabilis inordinati: vel potionem sub ratione sanatiui amari, dicunt quod in libertate arbitrii voluntatis est vt possit se determinare ad hoc vt velit in tellectum persistere in consideratione illius bifurcata, siue sub vtraque ratione, aut omnino desistere ab illius consideratione, vt secundum rationem neutram ipsum consideret, vel vt sistat in considera tione illius sub altera ratione tantum: & desistat a consideratione eius sub alia, vel vt non sistat aequaliter sub vtraque, sed magis in consideratione illius sub vna ratione quam sub altera. Et in omnibus istis neces se est intellectum sequi determinationem voluntatis quamdiu ipsa vult stare in sua determinatione, quam diu enim voluntas vult, stat intellectus in bifurcata consideratione. quia quamdiu vult voluntas intellectum de vtroque considerare: & quamdiu stat intellectus in consideratione de vtroque aequaliter: dicunt quod per neutrum potest actuari voluntas vt vnum illorum velit & alterum respuat: nec est in voluntate vt quo ad alte rum illorum fiat in actu volendi illud. sed cum vult intellectum considerare de altero tantum vel magis de illo quam de reliquo, tunc necesse est ipsam actuari ab illo quod solum intellectus considerat aut magis, puta cum vult intellectum solum vel multo magis cogitare de fornicatione sub ratione delectabilis, quia in obiecto non hent voluntas retrahens, allicitur a delectabili, & causatur in ea volitio fornicationis: & econtra, cum vult intellectum solum vel magis cogitare de fornicatione sub ratione deordinati, quia in obiecto non habet voluntas alliciens, abominatur fornicationem, & causatur in ea nolitio fornicationis. & sic in volendo vel no lendo voluntas ab obiecto actuatur, quia volitio causatur in voluntate a bono apprehenso, & nolitio a malo ap prehenso, ita quod secundum hunc modum bonum vel malum apprehensum actuat voluntatem. & sic suum actuari isto modo nec est a voluntate, nec a libero arbitrio eius, quia super ipsum voluntas non habet dominium nisi per accidens per hom. scilicet quod posset se non determinasse ad hoc quod voluit intellectum solum vel magis considerare fornicationem sub ratione delectabilis. Nisi enim prius determinasset se velle intellectum considerare de fornicatione subrato ne sola delectabilis vel magis, sed desistere a consideratione eius sub ratione fornicationis, fornicatio non po tuisset voluntatem actuasse actu volendi fornicationem, nec causare volitionem sui in illa. Dicunt ergo isti quod voluntas quo ad determinationem actus, quam alii appellant quo ad exercitium actus, quia seipsam per liberum arbitrium determinat & exercitat. secundum dictum modum bene dicitur mouere seipsam, quia potest seipsam ad actum volendi dicto modo determinare in volendo. Quo autem ad actuationem quam alii appellant determinationem, nullo modo potest mouere seipsam: quia non potest seipsam actuare nisi per accidens: quia scilicet potuit facere & non facere illud quo facto voluntas actuatur, vt est ab obiecto in quo faciendo & determinando seipsam mouet. & hoc etiam per accidens scilicet per hoc quod est mota ab alio. Antequam enim voluntas fuerit in actum & actuata per obiectum secundum aliquem praedictorum modorum, nullo modo pont se determinare sm aliquem praedictorum determinandi modorum. Quemadmodum. n. intellectus factus in actu per principia mouet seipsum ad conclusiones, sed hoc mouendo voluntatem primo per bonitatem principiorum a qua mouetur ad conclusiones: sic voluntas facta in actu per finem mouet seipsam ad ea quae sunt ad finem, sed hoc mouendo intellectum ad considerationem alicuius sm vnam rationem qua est ad finem a quo mouetur ad volendum id quod est ad finem. Vt autem dicunt voluntas, quia ex se ad actum volendi est solummo in potentia, inquantum est solum in potentia non determinat seipsam, sed solum inquantum est prius facta in actu quo actuatur primo. in actu autem quo actuatur secundo seipsam non facit in actum fra seipsam, sed secundum aliud vt dictum est. Si enim aliquid in seipso secundum seipsum causaret actua tionem, tunc idem secundum idem esset actus & potentia, siue in potentia & in actum, quod est impossibile ex rerum natura, vt secundum hoc voluntas non exeat in actum aliquem volendi siue mouendi seipsam, vt per seipsam solum dicatur mouere seipsam: sed si exit in actum per seipsam, & dicitur mouere seipsam: hoc non est nisi cum hoc per aliquam dispositionem aliam existentem in ea, quemadmodum ali qui volunt: sm quod voluntas mouet se per quasdam affectiones suas. Ad cuius intellectum, quomodo scilicet hoc veritatem hatrne poterit, & quomodo non, est aduertendum circa hoc aliquid ex parte ipsius actus volendi eliciti a voluntate, & aliquid ex parte ipsius voluntatis, a qua elicitur. Ex parte siquidem actus volem di est aduertendum, quod vnus actus volendi potest comparari ad alium dupliciter. Vno modo penes ordinem prioris & posterioris. alio modo penes gradum superioris & inferioris. Primo modo comparantur inter se actus volendi finem, & actus volendi illud quod est ad finem. Secundo modo comparantur inter se actus volendi modo naturali aliquod volibile: & actus idem volendi modo supnaturali. Ex parte autem voluntatis est aduertendum quod cir ca eam est considerare aliquid vt quo habent elici actus volendi simpliciter: & aliquid vt quo habet facimiliter elici actus volem di. Primo dictorum modorum comparando actus, voluntas non exit in actum volendi id quod est ad fi nem nisi per aliquam dispositionem existentem in ea prius, scilicet per actum volendi finem praece dentem in ea. sed hoc non vt per illud quod est causa propter quam sic: sed solummodo vt per illud quod est causa sine qua non.: Sicut enim voluntas praesupposito in cognitione bono quod est finis vult illud vt per causam sine qua non, sic & praesupposito actu volendi bonum quod est finis, vult bonum quod est ad finem vt per causam sine qua non: sed vtrobique seipsa vt causa propter quam sic, sine aliqua alia dispositione existente in ea, vult & finem et ea quae sunt ad finem. Secundo autem modo comparando actus, voluntas non exit ad actum volendi modo supernaturali aliquod volibile supernaturale, nisi per aliquam dispositionem existentem in ea: quae est aptitudo quaedam in instrumento quod est voluntas ad eliciendum actum volendi talem. Et est illa aptitudo habitus aliquis supernaturalis eleuans potentiam vt possit actum illum elicere & disponens eandem ad faciliter eliciendum illud, puta habitus iustitiae inquantum est donum dei quo potest voluntas elicere actum volendi iusta facere meritorie, & volem di beatitudinem qualem sperant iusti. quem quidem actum ex se solo in puris naturalibus existens ne inchoare quidem posset omnino. Ad actum autem volendi aliquod volibile naturale modo na turali faciliter, adhuc non posset exire voluntas nisi per aliquam dispositionem existentem in ea: cu iusmodi est aliqua aptitudo ad eliciendum actum volendi in instrumento quod est voluntas, quam apti tudinem Anseliuas in fine de concordia praedestinationis & gratiae & liberi arbitrii, appellat affectionem. vbi di stinguit inter instrumentum quod est voluntas, & huiusmodi affectionem & actum volendi eius, quem appellat vsum, dicens sic. Sicut habemus in corpore membra, & quique sensus singula ad suos vsus apta quibus quasi instrumentis vtimur, vt sunt manus aptae ad capiendum, pedes ad ambulandum, lingua ad loquendum, visus ad videndum: ita & anima habet in se quasdam vires quibus vtimur vt instrumentis ad vsus congruos. Est namque ratio in anima qua sicut suo instrumento vtitur ad ratioci nandum: & voluntas qua vtitur ad volendum. Quoniam ergo singula instrumenta habent & hoc quod sunt, et aptitudines suas, & suos vsus, discernamus in voluntate instrumentum & aptitudinem eius & vsum eius, quas aptitudines in voluntate possumus nominare affectiones. Affectum quippe est instru mentum volendi suis aptitudinibus. Et est ista aptitudo in voluntate nihil aliud quam pronitas quaedam qua inclinatur ad aliquid volendum: qua faciliter potest exire in actum volendi illud. Vnde vt continue adiungit Ansel. dicitur hominis anima cum vehementer vult aliquid affectata esse ad volendum illud vel affectuose velle. & infra. Affectio autem huiusmodi instrumenti est qua sic afficitur huiusmodi instrumentum ad volendum aliquid, etiam quando illud non cogitat: vt si venit in memotiam, aut statim: aut suo tempore illud velit. Sed est aduertendum quod talis affectio siue aptitudo voluntatis duplex est, quaedam naturalis naturae indita, quaedam vero est naturae superacquisita. Aptitudo pri ma nihil reale addit supra naturam: sed solummodo respectum & modum quo ordinatur ad actum volendi aliquid, sicut nec aptitudo ad videndum lucem aut colorem, aliquid reale addit supra naturam visus. & per talem aptitudinem siue affectionem voluntas ordinatur ad illud quod naturaliter & immutabiliter vult, cum ei praesentatur per intellectum. Vnde & per se in puris naturalibus existens potest exire in actum volendi illud absque omni alia dispositione existente in illa. Tali autem affe ctione vult voluntas salutem statim. de qua dicit ibidem Anseliu. Sic est instrumentum volendi affectum ad volendum salutem, etiam quando illam non cogitat, vt mox cum venit in memoriam statim eam velit. Tali etiam aptitudine naturali voluntas pronior est, quantum est de sua natura, ad volendum bonum virtutis, quod est bonum simpliciter: quam delectabile in malo vitii, quod est bonum vt nunc, licet ex corruptione vitiosa originali vel actuali pronior sit ad bonum, vt nunc. dicente ibidem Ansel. Inuestigam dum est, vnde tam prona sit ad malum ista voluntas. Non enim credendum est talem illam deum fecisse &c. Vbi dictam causam exprimit, sicut patere potest intuenti: vt de causa ipsius. Aptitudo autem secunda addit supra naturam voluntatis habitum virtutis, quo inclinatur ad bonum virtutis actum, in cuius actum tali promptitudine non posset exire per seipsam voluntas, quali exit in ipsum cum habitu virtutis. Potest tamen sola aptitudine naturali per seipsam in actum virtutis imperfectum, generatiuum habitus, absque omni dispositione existente in ea, & etiam cum maiori promptitudine quam in actum vitii, potest exire in illum simpliciter absque omni alia dispositione existente in ea. Vnde de tali aptitudine siue affectione respectu actus meritorii ex virtute gratuita, dicit Ansel. Sanctus homo asseritur etiam cum dormit, & non cogitat indesinenter habere voluntatem iuste viuendi. Et non aliud dicimus voluntatem quam illam affectionem instrumenti qua vult iuste viuere. secundum quod etiam vtrunque modum aptitudinis declarat post pauca subdens. Sicut visus plures habet aptitudines, scilicet ad videndum lucem: & per lucem ad videndum figuras, ad videndum colores: ita instrumentum volendi duas habet aptitudines quas voco affectiones: quarum vna est ad volendum commoditatem: altera ad volendum rectitudinem: nempe nihil vult voluntas, quae est in strumentum, nisi aut commoditatem aut rectitudinem, quicquid enim aliud vult, aut propter conmoditatem aut propter rectitudinem vult. Et ad has etiam si fallitur, putat se referre quod vult. Per affectionem quidem quae est ad volendum commoditatem semper vult homo beatitudinem & beatus esse: per illam vero quae est ad volendum rectitudinem, vult rectitudinem & rectus. i. iustus esse. Propter conmoditatem autem vult aliquid, vt cum vult arare vel laborare vt habeat vnde tueatur vitam & salutem, quae iudicat esse commoda. Propter vero rectitudinem vult: vt cum vult discere, vt sciat recte id est iuste, viuere. Et per hoc plane insinuat quod prima aptitudo sit naturalis: secun da superacquisita naturae secundum dictum modum. Assignans autem differentiam inter has apti tudines duas siue affectiones, dicit sic. Illa quae est ad volendum commodum, inseparabilis est: illa ve ro quae est ad volendum rectitudinem separabilis. In hoc quoque differunt: quia illa quae est ad volendum conmodum, non est hoc quid ipsa vult: illa vero quae est ad volendum rectitudinem, rectitudo est. Nullus quippe vltra rectitudinem nisi rectitudinem habens, neque potest aliquis rectitudinem velle nisi rectitudine. Palam autem est eius voluntatis quae est instrumentum istam esse rectitudinem. Reuera est eius vt habitus suus. Et sic sicut in volendo rectitudinem rectitudo est, quia habet habitum rectitudinis, sic in volendo commodum non est illud: quia non necessario habet habitum ad volendum illud: sed sufficit ad illud sola aptitudo naturalis ipsius voluntatis, quae voluntas etiam sola libertate arbitrii potest non solum in ve re conmodum per aptitudinem, sed etiam in apparens commodum contra illam aptitudinim: secundum quod dicit Anselius subdens post pauca. Illa voluntas quae est ad volendum commodum, non semper mala est: minus dicit & plus significat. immo semper bona est stando in quadam generalitate commodi, quia non est mala nisi commodum, quando determinatur ad materiam: in qua tantum habet ratio nem boni vt nunc, siue apparentis. Vnde subdit continue. Sed quando consentit carni concupiscen do aduersus spiritum, tunc supple mala est. Est autem aduertendum occasione illius quod Ansel mus dicit in fine, loquendo de voluntate quae est instrumentum, & eius affectione: Illa (inquit) vult quae affectione sua vult. Vnde non absurde possumus dicere affectiones eius voluntatis quam instrumentum animae dixi, quasi instrumenta eiusdem instrumenti, quia illa nihil nisi istis operatur. Occasione illius dicti inquam aduertendum est, quod circa exitum actus voluntatis quae est instru- mentum animae, est considerare duo: scilicet & ipsum exitum simpliciter: & promptitudinem siue facilitatem exitus in eliciendo ipsum actum. Et quo ad hoc secundum & ratione eius bene verum est quod volum tas nihil operatur nisi illis: quia promptitudinem in eliciendo actum volendi non dat voluntati nisi eius aptitudo. Nihilominus tamen aspiciendo ad primum solum voluntas vi sua naturali omnem actum volendi modo naturae congruenti per semet ipsam elicit vt causa propter quam sic, & nihil aliud in ea supra pura naturalia existens requiritur nisi vt causa sine qua non. habitus enim politici non eliciunt actus simpliciter: sed solum coagunt voluntati: vt prompte & faciliter perfectum actum eliciat. Dico saltem quo ad habitus nostris actibus acquisitos. Et ratione eius quod sola voluntas elicit huiusmodi actum simpliciter, intelligo illud quod ibi dicit Anselmus: Voluntas (iquiens) istrumentum mouet omnia alia instru menta quibus sponte vtitur: & quae sunt in nobis: vt manus & lingua & visus: & quae sunt extra nos, vt stylus & securis: & facit omnes voluntarios motus: ipsa vero se suis affectionibus mouet. vnde dici potest instrumentum seipsum mouens. Dico ergo descendendo ad quaestionem: quod secundum sen tentiam praedictorum assignantium differentiam inter actuationem & determinationem quae consistit in eo quid alii appellant exercitium actus, proprie loquendo voluntas bene potest actuari & tamen non determina ri: quia actuatio illa quam alii appellant determinationem, non est proprie determinatio actus, vt dictum est. Sed secundum sententiam illorum omnino est aliud voluntatem determinari & actuari, sicut secun dum sententiam aliorum omnino est aliud determinatio actus & exercitium actus: secundum quorum sententiam non est aliud determinari quam quod illi appellant actuari: vt dictum est: & secundum hoc non pont voluntas actuari & non determinari. Sed talis diuersitas inter praedicta consistit in solo nomine de qua non est nobis curae. Sed quaestio nostra intendit an voluntas possit actuari & non determinari: ex eo quod sint diuersa inter se secundum rem: an non. Et dico secundum quod alias determinaui circa determinationem actus & exercitium eius: in quibus aliqui magnam ponunt differentiam: quod non differunt respectu voluntatis, eo quod ipsa vniformiter per liberum arbitrium se habet ad omnes actus volendi circa ea quae sunt ad finem, videlicet & ad illos quos alii appellant determinationes, & ad illos quos alii appellant exer citia. Consimiliter dico circa actuationem voluntatis & determinationem eius, in quibus alii magnam ponunt differentiam: quod non differunt respectu voluntatis, eo quod vniformiter ipsa per liberum arbitrium se habet ad omnes actus volendi circa ea quae sunt ad finem, videlicet & ad illos quos appellant actuationes: & ad illos quos appellant determinationes. Quare cum secundum vtrosque non est distinctio inter illos modos actio num volendi nisi quia diuersimode voluntas se habet ad illos secundum dictum modum: Dico ergo quod ex parte rei nulla est differentia ex diuerso ordine & modo se habendi ad voluntatem, inter voluntatis actuationem, determinationem, & exercitium. Licet enim differenti modo se habet voluntas ad actum volendi finem, & ea quae sunt ad finem: in hoc videlicet quod finem sub omni ratione boni apprehensum necesse habet velle, & non potest ipsum non velle, nec diuerti ab illo, nec ab illis quae ipsum circunstant: & hoc etiam manente apprehensione talium: omne autem quod est ad finem apprehensum etiam manente apprehensione potest non velle, & velle indifferenter: & similiter ea quae illud circunstant: tamen ad finem sub omni ratione boni & ad ea quae circunstant ipsum, nullo differenti modo se habet. Sicut enim finem ta lem apprehensum necesse est voluntatem velle: ita similiter necesse est ipsum velle intellectum intelligere fi nem & persistere in actu intelligendi ipsum. Similiter ad ea quae sunt ad finem, & ad ea quae circunstant illa, nullo differenti modo se habet. Percurrendo igitur ad huius declarationem iam dicta ab aliis, & impugnando ea quae in illis quo ad hoc nobis sunt contraria, caetera approbando tanquam bene dicta: Dico quod quamquam verum sit vt illi dicunt quod necesse est principium actus voluntatis esse ab intellectu vt supra: tamen cum hoc ad actum volendi & nolendi & finem & ea quae circunstant ipsum, & similiter ad ea quae sunt ad finem: & quae circunstant illa, per indifferentiam se habet: & quantum est ex parte sui & quantum est ex parte cuiusque alterius. Quantum enim est ex parte ipsius voluntatis & finis sub omni ratione boni: sicut etiam necesse est ipsam velle finem, sic & necesse est ipsam velle intellectum persistere in consideratione finis. Et sicut non est necesse ipsam velle intellectum persistere in consideratione eorum quae sunt ad finem secundum dictum modum sic nec est necesse ipsam velle etiam ab initio intellectum intelligere quod primo sibi occurrit: neque etiam necesse est ipsam velle illud in cuius consideratione voluit intellectum persistere sub consideratione vnius ratio nis in ipso intellecto, immo statim illo oblato voluntati primo actu intelligendi potest velle intellectum non intelligere illud, sed cessare. Stante etiam intellectu ad voluntatis imperium in consideratione fornica tionis sub ratione delectabilis, libertate arbitrii potest voluntas illam nolle & velle: & sic in nullo ali ter intellectus inducit voluntatem in actum volendi intellectum intelligere vel simpliciter, vel sub quacumque ratione, & in actum volendi obiectum. vtrobique enim aequaliter est indifferens quantum est ex parte sua. Nec neces se est quod statim complaceat voluntati in primo actu intelligendi: & sic non oportet quod in ipsa causetur volitio vo lendo intellectum intelligere. Et similiter praesentato aliquo sub duplici ratione, aequaliter voluntas potest se libertate arbitrii ad alterum determinare. Quid autem addunt: talem volitionem causari ab intellectu in volum tate &c. Dico quod hoc falsum est, quoniam secundum quod saepe dixi, licet principium voluntatis sit ab intellectu, & volitio causetur a bono apprehenso, non tamen hoc est sicut ex causa propter quam sic: sed solummodo sicut ex causa sine qua non: quia vt a cauam propter quam sic, non mouetur voluntas ab aliquo ad actum volendi neque actuatur nisi a seipsa. vt non solum dicamus voluntatem esse dominam supra suam actionem in quibusdam vt illi dicunt, sicut patebit in quaestione sequenti: sed in omnibus a principio vsque in finem, includendo omnes actus & primos & medios & vltimos. licet ad finem sub omni ratione boni apprehensum, & ea quae circunstant ipsum, moueatur tantum libere & non libero arbitrio proprie loquendo: ad ea vero quae sunt ad finem & quae circunstant illum, libero arbitrio tantum, vt alias exposuimus. Quid autem ad confirmationem dicti sui arguunt ibidem: quod voluntas nihil pont velle nisi sub ratione boni, nec nolle siue respuere nisi sub ratione mali: Dico quod verum est, non tamen oportet quod in isto velle vel non velle vel nolle ab alio moueatur quam a se, licet diuersimode secundum quod est diuersa ratio boni. Si enim est ratio boni in aliquo omnium ode perfecta, vt est perfecta in bono quod in se habet omnem rationem boni, & nullam rationem mali sibi coniunctam, qualis est in eo quod est finis simpliciter, in illo mouetur ex se libertate & immutabili necessitate: licet non libero arbitrio. Si vero sit ratio boni in aliquo diminuta, cuiusmodi est ratio boni in omni eo quod est ad finem: vel coniuncta cum ratio ne mali, cuiusmodi est ratio delectabilis cum praesentatur in fornicatione cum ratione deordinati, in illo mouetur ex se libertate arbitrii: & potest ab illo resilire non solum propter malum inordinationis sibi coniunctum: sed etiam propter suam imperfectionem, etiam si sola ratio boni comprehendatur. & ideo quantuncumque alliciat si tamen alliciat aut inclinet quoquo modo, imperfecte tamen allicit ad necessitandum voluntatem aut actuandum. Sed quando multum allicit & tepide voluntas contrarium eligit: tunc contingit de illa sicut de illo qui proiicit merces in ma re, quia vult & non vult: sed magis vult quam non vult: & cum in potestate eius sit proiicere & non proiicere, libertate arbitrii proiicit licet inducta timore procedente ex amore. Et non est omnino simile de mo uente in naturalibus & de mouente in voluntariis. Actio enim in naturalibus est motio quaedam, & actus imperfectus: secundum quod huiusmodi: & ideo quandoque transit in aliud vt in imperfectum. In voluntariis autem est operatio & actus perfectus secundum quod huiusmodi: & ideo manet in eo quid per ipsum perficitur. & est dis positio imperfecti prius & in potentia ad illam non sub contraria: sed solummo sub priuatiua dispositione: cui est coniuncta necessitas prosiliendi in actum si amoueatur prohibens: sicut in graui, vt alibi satis declarauimus. Et secundum modum ibi declaratum voluntas seipsam & secundum seipsam actuat & ducit de po tentia ad actum. Et quod assumunt: quod tunc idem esset potentia & actus siue in potentia & in actum: Dico quod cum di citur quod voluntas secundum seipsam, seipsam ducit in actum, siue causat in se actuationem: hoc dicitur per lir seipsam excludendo omne agens & mouens quid est extra substantiam siue essentiam voluntatis differens secundum rem ab eius essentia & habendo respectum ad essentiam actus educibilis ab ipso, modo naturali: non autem excludendo per hoc omnem alietatem inter rationem mouentis & moti quod est intra naturam ipsius volun tatis, & aspiciendo ad facilitatem educendi actum. Et hoc modo aspiciendo ad id quod est intra naturam volun tatis: ipsa voluntas in mouendo seipsam, non secundum idem est actus & potentia siue in actum & in potentia quia voluntas est actus siue in actu primo qui est esse, secundum vim quae sibi naturaliter est indita ad se mo uendum a creante, quemadmodum graue quiescens sursum per impedimentum est actu ens secundum formam grauitatis. Est autem voluntas potentia siue in potentia quo ad actum secundum qui est operari secundum id quid est aliquid potens velle & perfici actu volendi: sicut contingit & de graui. & est voluntas in actu a creante virtualiter tale, quale est in potentia vt fiat formaliter tale. Et cum hoc nulla est differentia in dicendo quod aliquid moueat seipsum, seipso solummodo & per aliquid existens in ipso. aequaliter enim secundum hoc sequitur quod idem secundum idem est in potentia & in actum. Sicut enim voluntas secundum se non est formaliter in actu volendi: sic nec cum dicta affectione quam ponit Anseli. sed sufficit quod sit virtute tale aequaliter & se cundum seipsam, & cum dicta affectione: aut etiam cum aliquae motione alia praecedente in ipsa, quae non est volitio: aut etiam quae est volitio: sed alia ab illa ad quam est in potentia. Vnde etiam philosophi qui posuerunt quod nihil mouetur a seipso: sed quod omne quod mouetur, ab alio mouetur: sic etiam posuerunt quod mouens motum non mouet seipsum sed aliud a seipso, vt quod aer motus ab igne non vlterius alia motione moueat seipsum: sed solummodo ali ud a se puta aquam. Sic ergo voluntas seipsa per seipsam exit in actum volendi tam finem quam ea quae sunt ad fi nem absque omni alia dispositione seu motione existente seu praecedente in ea. Talem. nidispositionem seu motionem non requirit ad hoc quod exeat in actum volendi, neque a seipsa agente illam, neque a quocumque agente alio, immo prima motio voluntatis non est nisi volitio quam habet a se non ab alio: neque etiam a deo. licet hoc videatur sentire Ansel. de casu diaboli, quod nullo modo veritatem habere potest: sicut alias declaraui: aut si veritatem aliquam habet, uod scilicet prima motio voluntatis non est ab ipsa voluntate sed a deo, hoc non est nisi quia voluntas non a se ipsa: sed a deo habet naturalem vim quam mouet. iuxta illud quod idem Anselu. dicit ande finem de concordia praede. & gra. sic inquiens. Dico voluntatem instrumentum omnes voluntarios motus facere: sed si diligenter consideremus, ille verius de facere omne quid facit natura & voluntas qui facit naturam & instrumentum volendi cum affectionibus suis, sine quibus idem instrumentum nihil facit. Nec est in hoc aliquam differentia quo ad determinationem post pri mam actuationem: & quo ad ipsam primam actuationem. quoniam sicut ex se est in potentia ad primam actuationem, sic & ad determinationem post illam: & sicut per se mouetur determinando se ad actum determinandi, sic & ad actum actuandi potest seipsam mouere, non enim ab eo quod vult intellectum intelligere & secundum hunc actum in telligendi in actum, potest dici habere vim mouendi se ad determinationem aliquam praedictam: quia secundum illos impressio huiusmodi actionis naturalis est: cuius potentia tantum est ad vnum. Potentia autem voluntatis ad se mouendum in actum determinationis secundum ipsum est liberum arbitrium quod valet ad vtrumlibet. Non ergo est magis inconueniens dicere quod voluntas actuat seipsam, quam quod determinat seipsam. Verum est tamen quod intel lectus existens in actu praecedit omnem actum voluntatis vt causa sine qua non. Vnde quod dicunt ex parte intellectus respectu voluntatis de mouendo se per aliud, non est simile: quia intellectus est potentia simpliciter passiua: voluntas autem est potentia simpliciter actiua. Ob hoc enim intellectus primo fit in actu per principia vt per proprium agens: & deinde voluntas sit in actum: non mota a principiis cognitis aliter quam a causa sine quae non: sed a seipsa ad praesentiam illorum, quae mouet ex amore principiorum intellectum ad inuestigandum notitiam conclusionum. Voluntas autem facta in actu volendi finem a seipsa ad apprhensionem finis, non a fine, nisi sicut a causam sine quae non, vlterius mouet seipsam in actum volendi ea quae sunt ad finem: & hoc mouendo intellectum primo ad considerandum ea quae sunt ad finem: non vt a quibus mouetur ad volendum ea vt a cauam propter quam sic: sed solummo vt a causa sine qua non. Se cundum iam dicta ergo concedenda est ratio secunda inducta ad istam quaestionem. Ad primam quae erat in oppositum: quod in eis quae sunt ad finem ostenso aliquo sub duplici ratione potest se determinare: licet ostenso aliquo sub vna ratione non a se, sed ab alio actuatur: Dicendum quod falsum est, vt ptes ex praedictis. immo circa ea quae sunt ad finem, a se determi natur & actuatur per liberum arbitrium, & circa finem, libertate pura: vt iam tactum est, & alibi expositum.