Quaestio 15

CIrca tertium arguitur quod in nobis sit ponere aliquod intelligere abditum quod est absque phantasmate, quia hoc dicit Augustinus. x. de trinitate ct penult. &. xiiii. c. xii.

CONtra. In fine secundi posteriorum dicitur. Impossibile est nos habere nobilissimos habitus: & nos lateant. ergo & multo fortius nobilissimos actus: eo quod minus latent quam habitus: cu iusmodi sunt intellectus abditi: qui tamen nobis omnino latent. ergo &c.

DIcendum quod quaestio ista mouetur ad intelligendum dicta Augustinus super hoc: qui memoriam, in telligentiam, & voluntatem ponit in abdito quodam mentis. sic enim dicit. xiiii. de trinitate c. vii. Admonemur esse nobis in abdito mentis quarundam rerum quasdam notitias: & tunc quodammodo procedere in medium atque in aspectu mentis velut apertius poni quando cogitantur. tunc enim scipsa mens & meminisse: & intelligere: & amare inuenit: vnde etiam non cogitabat quando aliud excogitabat. Sed an ponat illa tria in solo habitu, vel quoquo modo in actum: non est clarum ex dictis suis. videtur enim quod in solo habitu ex eo quid dicit in principio capituli ad dicti sui confirmationem. Consideremus aliud esse rem non nosse: aliud non cogitare: fierique posse vt nouerit homo aliquid quod non cogitat quando non inde cogitat. Duarum vel plurium disciplinarum peritus quando vnam cogitat, aliam vel alias etiam si non cogitat nouit tamen &c. Et constat quod iste non nouit nisi in habitu. Vnde expressius dicit. c. vi. Cum vero non se cogitat: non sit qui dem in conspectu suo: nec de illa suus formetur obtuitus: sed tamen nouit se tanquam ipsa sibi sit memoria sui. sicut multarum disciplinarum peritus ea quae nouit eius memoria continentur: nec est inde aliquid in con spectu mentis eius vnde non cogitat. & infra. Nec quando cogitando intellectam se conspicit, tanquam sibi an te incognita fuerit: sed ita sibi nota erat: quemadmodum notae sunt res quae in memoria continentur. Sed quod hoc non dixit nisi suadendo non asserendo, patet ex eo quod subdit. Notitia vero cuiusque rei quae inest menti, etiam quando de ipsa non cogitat: ad solam dicitur memoriam pertinere. Si enim ita esset, non habebit haec tria: vt & sui meminisset: & se intelligeret & amaret: sed meminerit sui tantum: & postea cum cogitare se coepit: tunc se intellexerit atque dilexerit. Vnde habita super hoc diligentiore perscrutatione in proximo capi. dicit. Volui adhibere qualecunque documentum quo posset ostendi quomodo ex iis quae memoria continentur recordantis acies informetur: & tale aliquid gignatur vbi homo cogitat, quale in illa erat vbi ante cogitationem meminerat. Nam si nos refera- mus ad interiorem mentis memoriam qua sui meminit: & interiorem intelligentiam qua se intelligit: & interiorem voluntatem qua se diligit: vbi haec tria semper sunt ex quo esse coeperunt, siue cogitantur siue non cogitantur, videbitur quidem imago trinitatis & ad solam memoriam pertinere. Quod intelligo respe ctu imaginis quae consistit in cognoscendo: de qua sequitur confestim. Vnde dicit. c. x. Profecto ex quo esse coepit, nunquam sui meminisse, nunquam se intelligere, nunquam se amare destitit: ac per hoc quando ad se ipsam cogitatione conuertitur, sit trinitatis imago: in qua etiam iam verbum potest intelligi. Sic ergo quia illa ponit tria distincta: quia aliter non esset imago: procul dubio ergo ponit illa in actibus: quia in ha bitu non sunt nisi vnum secundum actum. Vnde & ipsam memoriam quae pars imaginis est, ponit actuaIim: secundum quod statim declarat. c. xi. Haec autem tria ponit in abdito mentis ab intra omnino accepta: non autem ab extra. secundum quod dicit. c. viii. Ecce meminit sui: intelligit se: diligit se: hoc si cernimus, cernimus trinitatem: non quidem deum sed imaginem dei. Non forinsecus accepit memoria quod tenet: non foris inuenit quid aspiceret intellectus sicut oculus corporis: nec ista duo velut formam corporis & eam quae inde facta est in acie contuentis voluntas foris iunxit. Quod declarat continuo, inducendo secundum omnes modos quibus notitia potest trahi ab extriseco: concludendo secundum quod dictum est. c. x. quod semper erant in mente ex quo esse coepit. Quare cum vt iam dicetur non posuit habitus in anima ab initio sui esse: nullo ergo modo potuit ponere illa tria in solo habitu: sed potius in actibus suis: quos tamen non percipit, nec de eis iudicat impedita. secundum quod dicit cap. v. Ipsa se nosse credenda est: sed intenta nimis in eas res quas per corporis sensus tanto maiore quanto nouiore coepit delectatione sentire, non ignorare se potest: sed cogitare non potest. Vnde cer titudinaliter concludit in fine capituli. Hinc tantum certos nos esse suffecerit: quod cum homo de animi sui natura cogitare potuerit atque inuenire quid verum est: alibi non inueniet quam penes seipsum. Inueniet au tem non quod nesciebat: sed vnde non cogitabat. De tali ergo actu intelligendi sciendum quod sententia Platonis fuit quod animae praecedebant corpora in caelis existendo: & in corpora a comparibus stellis descendendo: & habitus scientiales secum deferendo: sed non considerare secundum ipsos, eo quod occupatione circa corpus & corporalia per sensum amore attrahitur ad sensibilia ne oculum mentis conuertat ad illa quae sunt semper in ea: & quod per studium nihil homo addiscit: sed solummodo excitatur ad rememoram dum illa quae sunt in ea, & quae aliquando secundum actum nouit, & per molem corporis tradidit obli uioni. dicente Boetio de consolatione. Si Platonis musa personat verum: quid quisque discit immemor recordatur. Quam sententiam Augustinus non tenuit, licet in multis Platonem secutus est. dicit enim. xii. de tri ni. c. vlt. Plato ille philosophus nobilis persuadere conatus est vixisse hic animas hominum antequam ista corpora gererentur: & hinc esse quod ea quae discuntur reminiscuntur potius cognita quam cognoscuntur noua. & infra. Sed potius credendum est mentis intellectualis ita conditam esse naturam, vt rebus intelligibilibus naturali ordine disponente conditore subiecta sic ista videat in quadam luce sui generis incorporea: quemadmodum oculus carnis videt quae in hac corporea luce circumiacent: cuius lucis capax: eique congruens est creatus. Et est ista lux increata: in qua sola Augustinus posuit synceram veritatem posse cognosci, tanquam in quodam repraesentatiuo omnium cognoscibilium circa creaturas quae deus ab aeterno cognouit. Quae vt sunt obiecta cognita ab ipso ab aeterno, Augustinus appel lat incorporeas rationes. dicens ibidem capi. penulti. Non sic fuerunt vt esse desinerent: aut sic fu tura sunt quasi nunc non sint: sed id ipsum esse semper habuerunt: semper habitura sunt. Manent autem non tanquam in spatiis locorum fixa veluti corpora: sed in natura incorporali sic intelligibilia praesto sunt mentis aspectibus, sicut ista in locis visibilia vel contrectabilia corporis sensibus. Non solum autem rerum sensibilium in locis positarum sine spatiis localibus manent intelligibiles incorporalesque rationes: verumetiam motionum in temporibus transeuntium sine temporali transitu Stant etiam ipsae intelligibiles non sensibiles: ad quas mentis acie peruenire paucorum est: & cum per uenitur quantum fieri potest, non in eis manet ipse peruentor: sed veluti acie ipsa reuerberata repellitur: & sit rei non transitoriae transitoria cognitio. Quae tamen cogitatio transiens per disciplinas quibus eruditur animus, memoriae commendatur: vt sit quo redire possit, quae cogitur inde trans ire. Non enim sicut manet: vergit (verbi gratia,) quadrati corporis incorporea & immutabilis ratio: sic in ea manet hominis cogitatio. tamen quod inde rapuerit: etsi transiens mentis aspectus, & quasi glutiens in ventre ita in memoria reposuerit: poterit recordando quodammodo ruminare: & in disciplinam quid sic didicerit attrahere. & libro xiiii. c. xv. Hinc est quod impii cogitant aeternitatem: & multa recte reprehendunt recteque laudant in hominum moribus. Quibus ea tandem regulis indicant nisi in quibus vident quemadmodum quisque viuere debeat: & infra. Vbi ergo scriptae sunt nisi in libro lucis illius quae veritas dicitur: vnde lex omnis iusta describitur: Est ergo intentio Augustnus non quod animae separatae erant ante corpora secum deferentes habitus ad quos per sensus anima excitata non addiscens sed reminiscens reuertitur, vt posuit Plato: sed postquam intelligibilia rerum sensibilium conspexerit in phantasmatibus per sensus receptis, a sensibus se substrahit & phantasmatibus: & per hoc attingit praedictas incorporeas rationes in ipsa veritate incorporea existentes. Sunt enim eadem, cognita & praedicta intellecta in phantasmatibus: & ipsae incorporeae rationes in ipsa veritate aeterna. non sunt enim aliud quam ipsae naturae & essentia rerum. Attingendo autem illas incorporeas rationes illustratione quadam ab illa specie lucis aeternae: etsi non vt obiecto cognito, sed vt ratione cognoscem di, cognoscit de illis synceram veritatem: quam ex sensibus & phantasmatibus haurire non posset. secundum quod ali bi diffusius exposuimus. & per hoc anima habitus veros scientiales acquirit eorum quae intelligimus. Qui quidem habitus formantur in mente actibus intellectiuis formatis: nec tam ex sensibus & phantasmatibus quam ex ipsa luce aeternae veritatis & illustratione rationum aeternarum: quae sunt ideales rationes quibus deus ab aeterno illa nouit. secundum quod dicit loquens de praedicta specie. vi. de trinitate cap. x. Ars quaedam omnipotentis dei at que sapientis plena omnium rationum viuentium incommutabilium: & omnes vnum in ea sicut & ipsa vnum: ibi nouit deus omnia quae fecit per ipsam. Et ideo cum succedant & decedant tempora: non decedit aliquid vel succedit aliquid scientiae dei. Non enim quae creata sunt ideo sciuntur a deo quia facta sunt: ac non po tius ideo facta sunt mutabilia quia immutabiliter ab eo sciuntur. Cum autem abstracti a sensibus & phan tasmatibus veritatem synceram intelligimus, coniuncti illis aeternis rationibus statim se opponunt ca ligines imaginum corporalium & nubila phantasmatum: & obnubilant serenitatem quae primo ictu di luxit: vt dicit libro viii. ca. iii. Manet tamen aliquid in memoria ad quod redeundum est: vnde formatur scientia vt dictum est. quia vt ait libro. ix. cap. vi. regulis supra mentem nostram incommutabiliter manentibus vel approbare apud nosmet ipsos vel improbare convincimur: cum recte aliquid approbamus vel in probamus. Viget & claret desuper iudicium veritatis: ac sui iuris incorruptissimis regulis firmum est: & si corporalium imaginum quasi quodam nubilo obtexitur: non tamen inuoluitur atque confunditur. Sed interest: vtrum sub illa vel in illa caligine tanquam a caelo perspicuo secludat: an sicut in altissimis montium accidere solet, & serenissimam lucem supra, & densissimas nebulas subtus aspiciam. Et sparsim infra. Ipsa vero forma inconcussae ac stabilis veritatis luce incorruptibilis syncerissimaeque rationis & mentis meae aspectum & illam phantasiae nubem quam desuper cerno, imperturbabili aeternitate perfundit res quaedam menti nunciata per oculos, memoriaeque transfusa imaginarium conspectum facit: sed aliud men te conspicio: itaque de istis secundum illam iudicamus & illam cum cernimus rationalis mentis intuitu. & sequitur cap. vii. In illa ergo aeterna veritate ex qua temporalia facta sunt omnia: formam secundum quam sumus & secundum quam in nobis vel in corporibus vera & recta ratione aliquid operamur, visumentis aspicimus: atque in de conceptam rerum veracem notitiam tanquam verbum apud nos habemus. Quantum comoniicere possum, dictum istud Augustinus est acceptum de philosophia Platonis: qui posuit formas separatas esse principium co gnitionis formarum sensibilium in materia existentium. Vt enim dicit Augustinus. (quod & ita arbitror esse, formae sensibiles in materia existentes per sensum nunciatae memoriaeque transfusae imaginarium faciunt intellectum mente concipiente intelligibilia in phantasmatibus. Sed cum forma inconcussae & stabilis veritatis quae est ars di uinae sapientiae, plena rationum viuentium, perfundit luce incorruptibilis syncerissimaeque rationis, & mentis aspectum & illum imaginarium intellectum, quem Augs appellat phantasiae nubem: tunc in illa luce & per hoc in illa aeterna veritate ex qua facta sunt omnia, mente conspicimus formam secundum quam sumus: & vni uersaliter formas secundum quas habent esse illa de quibus habemus imaginarium intellectum: & secundum illas vt secundum se conspicimus eas, iudicamus de eisdem vt habent esse in materia: & per hoc habemus de eis veracem notitiam: secundum quod pluribus auctoritatibus in quaestionibus ordinariis circa principium decla rauimus. Et sic per formas quae sunt essentiae rerum vt secundum se conspiciuntur illustratione lucis increa tae, cognoscuntur vera notitia ipsae eaedem formae vt habent esse in materia, quae conspiciuntur in phantasma tibus illustratione lucis creatae quae est intellectus agentis: secundum quod alibi exposuimus. vt secundum hoc intellectus agens illustrans mentem ad cognoscendum synceram veritatem formae materialis in conspiciendo vel in essentia formae secundum se abstractae, licet non secundum se existentis, sed in sola mentis notitia primo in creatae deinde creatae existentis dicatur ipse deus: quemadmodum intellectus agens illustrans mentem ad cognoscendum imaginariam veritatem formae materialis in conspiciendo vel in phantasmate abstracto a for ma, particulari existente in materia extra, dicitur aliqua virtus creata, vt potentia animae vel aliquid aliud Et secundum quod huiusmodi aliud esse habet in materia extra: aliud in sola mentis notitia: secundum hoc ipsa di: citur esse alia & alia: licet res sit eadem, primo cognita & non existens nisi in mente sola: deinde cognita & existens extra. Propter quod dixit Augustinus iam supra: quod res per oculos nunciata imaginarium facit conce ptum: sed mente aliud conspicio licet non sit aliud re. licet differat intellectus agens qui est deus: & qui est potentia animae rationalis. Agens enim qui est deus agit sicut ars quae ponit formam in materia artificii. Agens vero qui est potentia animae agit sicut lumen circa phantasmata: secundum quod alias exposuimus. Sed in tali sentem tia Aristoteles multum nititur contrariari Platoni imponendo ei quod vniuersale posuerit separatum a particulari, quasi aliquid extra mentis notitiam. sic enim non esset vel sed singulare: in re enim nihil existit nisi singulare ens: nec esset principium cognoscendi id cuius est: secundum quod bene procedunt rationes Aristote. Sed cum Plato non sic posuit vel separatum a re cuius est: sed solum in mentis notitia, vbi ve ram rationem vniversalis habet non singularis: sic bene secundum dictum modum Platonis & Augustinus potest esse principium cognoscendi formam particularem existentem in materia. & nihil omnino concludunt rationes Aristinms contra Platonem: vt patet inspicienti eas & praedicta pertractanti. Descendendo igitur ad quaestionem de in- A telligere abdito, dico secundum praedeterminata ex verbis Augustinus quod hoc non intelligit Augustinus de intelli gere in habitu sed solummodo de intelligere in actum: & hoc non ab extra adminiculo sensus & phantasiae & actus intelligendi ex phantasmate: sed de actu intelligendi qui praecedit omnem actum intelligendi ab exteriori: quem operatur in mente illustratio sola lucis aeternae: a qua sicut a forma artis cuiusdam vera no titia sui in mente describitur: quae in ipsam ab arte illa non migrando, sed tanquam imprimendo transfer tur: sicut imago ex anulo in caeram: & anulum non relinquit: secundum quod dicit de impressione habitus iustitiae in animam iusti a lege aeterna. xiiii. de trinitate cap. xv. in fine. Et sit in mente ista impressio ipsa luce vt ratione manifestandi ipsum obiectum intelligibile, & imprimendi in mentem ipsam vera notitiam de ipsa re intelligibili: quemadmodum si lux praesens oculo cum specie visibili in opponendo ipsam visui imprimeret in ipsum actum visionis: & hoc secundum magis & minus. secundum quod magis & minus disposita est virtus receptiua. secundum modum quo dixerunt aliqui philosophantium, quod a splendore intelligentiae in animabus nostris describebatur forma notitiae sic, quod quanto aliqua earum esset purior & magis abstracta a sensibilibus & phantasma tibus, tanto plus de splendore intelligentiae resultaret in ea: & ampliore notitia informaretur quam aliae, quem admodum plus de splendore lucis resplendet in corpore terso & polito & laeui, quam in rubiginoso & aspe ro. Et est ille modus cognoscendi animae naturalis, vt est intelligentia quaedam naturalis: & recepisset homo si stetisset in statu innocentiae magno splendore: sed postquam coniuncta corpori corruptibili quod aggrauat animam: huiusmodi splendor tenebrascit: & plus phantasmatibus inuoluitur: & cum per amorem inhaeserit cognitis imaginario intellectu ex eisdem: a quo tamen quodammo tangitur etiam cum ab illo auertitur. vt dicit in cap. xv. praedicto. Vt enim dicit libro. x. capitul v multa per cupiditatem prauam tanquam sui sit oblita: sic agit. Videt eim quaedam intrinsecus pulchra in praestantiore natura quae deus est: & cum stare debet vt eis fruatur: auertitur ab eo moueturque, & labitur in minus quod putatur amplius. Quid arguitur in oppositum: impossibile est nos habere nobilissimos habitus, & nos lateant: Dicendum quod istud dixit Aristoteles contra Platonem: qui vt dictum est posuit animas ante corpora separatas: & cum incorporabantur habitus secum deferre quibus singulare rememorando intelligebant. sed Augustotenus non ponit illos habitus, sed luce aeterna illustrari ad consimilem modum intelligendi generatiuum habituum: qualem posuit Plato ex habitibus generatis. Et cum assumitur contra hoc quod magis impossibile est in nobis esse nobilissimos actus, & lateant nos: Dicendum quod actus siue motus existentes in intellectu aut voluntate duplicitur possunt se henre adipsos. Aut enim omnino latentes: aut aliquo modo patentes: & hoc triplicitur: aut patent, sed transitorie: aut patent, sed indistin cte: aut patent & distincte. Primo modo possunt esse actus siue motus: & latere propter peruitatem & tenuitatem mo tus: quemadmodum decimum millesimum milii mouet visum: sed fallit eum vt non percipiat motum: sicut dicitur in de sensu & sensato. Quia ergo propter animae indispositionem possunt praedicti actus esse minimi: bene possunt latere nos. Et eadem ratione secundum Platonem possent latere ipsi habitus: quia non cognoscunturper actus si actus ex ipsis eliciti essent tam tenues vt laterent mentem. Secundo modo latent actus siue motus: quia etsi percipiuntur cum fiunt: non tamen sic imprimuntur vt recordationem habeant: quemadmodum contingit in sensu. secundum quod dicit Augustinus xi. de trinitate caulo x. Memoriam a sensu volun tas auertit: cum in aliud intenta non ei sinit inhaerere praesentia. Quod animaduertere facile est: cum sepe loquem tem coram nobis aliquem aliud cogitando non audisse nobis videmur: falsum est autem: audiuimus. enim & non meminimus. Quare quia voluntas sensibilibus extra est intenta: actus interiores latere ne cesse est. Et eadem ratione secundum Platonem possent latere ipsi habitus. Tertio vero latent actus siue motus. ex vno mouente: quia non possunt discerni ab actibus procedentibus ab alio mouente: quemadmodum actus. amoris eliciti ex amore charitatiuo: ab actu amoris eliciti ex amore naturali aut carnali. aliter enim homo posset certitudinaliter scire: vtrum in suo actu esset dignus amore vel odio. Quia ergo actus intelligen di lumine agentis vnius & alterius praedictorum discerni non possunt: bene possunt ambo non latere omnino sed alterum eorum sic latere quod ab altero discerni non possit: vt ex hoc ambo credantur procedere ab vno quem admodum contingere potest in proposito de cognitione in mente quam habet de re siue ab agente vno siue ab al tero & de aliis a se: secundum quod dicit Augustinus x. de trinitate cap. viii. Quid tam in mente quam mens: Sed quiain his quae cum amore cogitat sensibilibus assueta est: non valet sine imaginibus eorum esse in semetipsalliic ei oboritur erroris dedecus dum rerum sensatarum imagines secernere a se non potest: vt se solam videat. quoniam dum se solam nititur cogitare: hoc se putat esse sine quo se non potest cogitare. Cum ergo praecipi tur ei vt se cognoscat: non se tamquam sibi detracta sit quaerat: sed id quod sibi addidit detrahat. & infra. Cogno scat ergo seipsam: non quod se nescierit: sed quod secum aliud amando cum eo se confundit: & concernit quodam modo. Atque ita dum sicut vnum diuersa complectitur vnum putauit esse quae diuersa sunt. Quare & actus quibus cognoscuntur, eadem ratione latere est necesse: & eadem ratione secundum Platonem pos sent latere habitus quia non discernuntur actus. Si vero quarto modo sint actus patentes & distincti: sic secundum philosophum inconueniens est quod sint in nobis nobilissimi habitus: quoruem scilicet nati sunt actus es se patentes vt distinguant suos actus ab actibus aliorum & lateant nos: quia sic patent actus, & simili ter habitus per actus. Vnde supposuit philosophus quod si essent alii habitus in nobis quam acquisiti ex actibus no stris: illi nullo modo possent esse eiusdem rationis cum acquisitis: nec actus habituum illorum possent esse vllo modo latentes, quia enim nihil posuit nisi quid ex motu & sensibilibus posset commoniici: omnino negauit tales habitus: sed non bono modo, etsi negandi sunt: quia eadem ratione & multo fortius secundum quod procedit obiectio negasset actus abditos quos ponit Augustinus qui in veritate ponendi sunt: in ipsis enim consistit perfectio cognitionis contemplantium modo naturae: & in ipsis fundatur perfectio contemplantium modo su pernaturali secundum tertium genus visionis intellectualis eorum quae futura sunt modo prophetico: de quibus nihil ad praesens.