Quaestio 23

CIrca Secundum arguitur: quod virtutes, dona, beatitudines, & fructus sunt habitus differentes specie: quia habent actus differentes specie. quia donum potest in id in quod non potest virtus: & beatitudo in id in quid non potest donum secundum rationem doni: & fructus in id in quod non potest beatitudo sub ratione beatitudinis, quia non semper beatus beatitudine viae percipit fructus.

CONtra. differunt sicut perfectum & imperfectum: sicut patet: quae non diuersificant speciem.

HVius quaestionis membra explicare non intendimus discurrendo per singula: sed in generali & in summa tangere quomodo debeant se habere adinuicem illa de quibus proposita est quaestio: & explicare convenientiam eorum & differentiam. Sciendum est igitur: quod sicut spiritualis homo carnem suam nutrit & fouet vt saluetur dei creatura: & in desideriis eius implendis eam negligit ne offendatur diuina iustitia: sic, econtra homo carnalis carnem suam per vniuersa vitia effluere sinit contemnendo diuinam iustitiam: ne offendantur eius desideria. Quod tam in viris spiritualibus quam in carnalibus quidam modo humano faciunt: quidam modo suphuma no: quidam modo inhumano. Et secundum hoc tamquam ex operibus nobis cognitis secundum gradus persectionum per ordinem distinctos distinctionem ponimus secundum gradus & ordinem in habitibus laudabilibus: & similiter in vitiis eis oppositis. Quod vt manifestius declaremus per exempla, assumamus ad hoc vnum habitum virtuosum ex parte spiritus: videlicet fortitudinem: & vnum vitiosum ex parte carnis, videlicet luxuriam: & prosequamur in illis nostrum propositum: & per hoc idem intelligemus esse in aliis. Modo humano carnem suam in desideriis suis explendis negligit, qui ne offendat iustitiam carnem suam etiam mortis periculo exponit. & hoc facit homo spiritualis proprie per virtutem fortitudinis, vt virtus est & praecisam rationem virtutis habet: cuius est mediare inter audaciam & timiditatem, vt dicitur tertio Ethicorum. Quarum audacia carnis curam gerens minimam, temeritate quadam carnem suam non pauescit exponere maximo mortis periculo: tali videlicet quod terribile est omni homini intellectum habenti, vt dicitur. iii. ethicorum. vbi dicit Commentator. Puta terraemotus, fulmina, exustiones: quae sunt terribilia forti secundum quod est homo, & non insensibilis. Timiditas vero curam carnis gerens nimiam, pusillanimitate quadam carnem suam exponere mortis periculo formidat in minimo: timendo scilicet non terribilia vt terribilia: sicut dicitur. iii. ethicorum. vbi dicit Commentator: Vt siquis timeat muris sonum. Fortitudo autem quae virtus est, curam carnis gerit non exponens eam mortis periculo nisi quando, & quomo do oportet: & hoc ne offendat iustitiam & bonum virtutis. secundum quod dicitur. iii. ethicorum. Fortis instupe factibilis est: vt homo timebit quidem vt oportet: & vt ratio dictabit sustinebit boni genera. Hic enim finis est virtutis: & in hoc consistit fortis dilectio. Qui tamen vt fortis est secundum fortitudinem quae est vir tus, cum tristitia, & dolore sustinet aspera carnis, & vellet non sustinere nec adesse opportunitatem sus tinendi talia: sed cum adsunt, quasi conditionaliter mauult talia sustinere: quam bonum virtutis offen dere. Vnde dicit Augustinus. xiii. de trinitate. cap. vii. loquens de tali forti. Quamuis enim per fortitudinem sit paratus excipere, & aequo ferre animo quicquid aduersitatis acciderit: mauult tamen vt non accidat: et si possit facit: atque ita paratus est in vtrumque: vt quantum in ipso est, alterum optet, alterum vitet: & si quod vitat incurrerit, ne opprimatur sustinere: sed premi nollet. Vnde & dicit philosophus. iii. ethicorum. In sustinem do tristia fortes: propter quod triste fortitudo: sed secundum fortitudinem finis nihil delectabile videtur habere. vbi dicit Commentator. Vulnera enim & mortes a quibus cooperitur & obscuratur in fortitudine delectabile. & sequitur in textu. Mors quidem & vulnera tristia forti et volenti erunt. Alia transi. ispontanea Et sequitur. Sustinebit autem hoc: quoniam bonum. Vnde super illud Phil. primo. Desiderium habens dissolui dicit Glo. Sunt quidam homines imperfecti: qui adhuc desiderant istam vitam: et cum venerit dies mortis pa tienter tolerant mortem: luctantur aduersus se, vt sequantur voluntatem dei: et adhibent patientiam et fortitudinem vt aequo animo moriantur. Secundum hoc ergo humano modo spiritualis habet carnis cu ram non in desideriis. contra autem modo humano carnalis curam carnis suae habet in desideriis eius. explendis: quando hoc facit quaerendo delectationes modo naturali, & intra limites naturae: quemadmodum illi qui cum singulis mulieribus nullam discernendo, modo tamen naturae convenienti carnis voluptate perfruuntur. secundum quod dicit philosophus. vii. Ethicorum. Malitia quae est secundum hominem simpliciter dicitur malitia: vt circa venerea hominibus conuenientia. i. cum mulieribus commisceri: sicut dicit ibidem Commentator.

MOdo super humano homo spiritualis carnem suam in desideriis suis explendis negligit, qui ne offendat iustitiam & virtutis bonum, modo superhumano carnem suam periculo mortis exponit. Quod facit per donum fortitudinis, quod tamen non facit nisi quando & quomodo oportet, & caetera, prout dictum est iam circa fortem per virtutem fortitudinis: hoc excepto: quod fortis virtute fortitudinis subit mortis periculum cum anxietate & dolore: fortis dono fortitudinis cum gaudio & exultatione, quemadmodum fecerunt plures ex sanctis martyribus Christi. Vnde legitur Beatus Laurentius in articulo mortis su per craticulam positus dixisse. Gaudeo plane quod hostia Christi fieri merui. attendens illud Lucae. vi. Gaudete & exultate in illa die &c. Econtra modo suphumano homo carnalis curam carnis suae habet in desideriis eius explendis, quando hoc facit modo supernaturali & supra limites naturae, quemadmodum ille qui circa venerea non quaerit delectationes nisi per malitiam exquisitas, non ad quas per se natura instigat: vt est delectatio comitus in corrumpendo paruulas puellas, vt dicit Commentator super. vii. Ethicorum.

MOdo inhumano homo spiritualis carnem suam in desideriis eius explen dis negligit: qui eidem inhumaniter valde velut asino vix necessaria victus & vestitus administrat,s & omnibus miseriis eam exponit desiderans & affectans quantum in se est opportunitatem vt eam pro bono virtutis & iustitiae morti exponat: & dolet & tristatur quia tardat: quasi odio habens vi tam praesentem prae desiderio vitae futurae. attendens illud lo. xii. Qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam possidebit eam. Vnde dixit Paulus Phi. primo. Cupio dissolui & esse cum Christo. Vbi dicit Glossa. Qui desiderat sicut Apostolus dissolui, & esse cum Christo: non pa tienter moritur: sed patienter viuit: delectabilius moritur. Vide Apostolum hic non amare vitam sed tolerare. taedium illi erat manere in carne. vnde passioni appropinquans vehementer exultabat & gloriabatur. Quod facit fortis per fortitudinem: quae beatitudo est illa, de qua Matthaei. v Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam. Et Lucae. vi. Beati cum vos oderint homines. vbi dicit Glos. Ecce fortitudo. Et vt dicit Interli. Matthaei. v Beatitudo quae a martyrio terminatur: quae probatum reddit. Vnde beatus Andreas cum peruenisset ad locum vbi sibi crux parata erat, legitur dixisse. Salue crux quae in corpore Christi dedicata es. Antequam te ascenderet dominus deus noster timorem terrenum habuisti, modo autem amorem caelestem obtinens pro voto susciperis. Securus ergo & gau dens venio ad te, quia desideraui amplecti te. Econtra modo quodam inhumano homo carnalis cu ram carnis suae habens contra modum naturae, & extra naturae limites eam libidine commaculat vt exerceat venerea cum bestiis, vel cum masculo masculus, vel vt ponamus exemplum circa gulam, cum delectatur vesci humanis carnibus, & potari humano sanguine. de quo philosophus sufficienter & expresse tractat. vii. Ethicorum, vocando malitiam hanc bestialitatem quandam: sub qua etiam comprehendit malitiam superhumanam. & per huiusmodi malitiam superhumanam & inhumanam coniectat a contrario tanquam per nobis notius habitus contrarios, vt dicit ibidem Commentator. Quos sub vno habitu comprehendit: quem appellat virtutem heroicam: diuinam scilicet quandam & super nos virtutem: qua vt dicit ex hominibus fiunt dii propter virtutis excellentiam. sed hoc quidem honorabilius virtute. Vbi dicit Commentator. Heroica est diuina virtus cum aliquis dirigit vir tutem super omnem hominem: verbi gratia, amorem super omnem humanum amorem, temperantiam super omnem humanam temperantiam, similiter si aliquis est fortis super omnem fortem. Talis virtus vt dicit, est hominibus iam deo vnitis vt semideis admirabilis quaedam & supernaturalis, cum ad summum virtutis attingat, & super omnes homines virtutem dirigens, & deos homines faciens. Reuera quamuis philosophus virtutem heroicam quoquo modo coniectabat ex vitio contrario in quid potest humana na tura ex se labi: tamen naturam & statum eius ignorauit, nisi quod sciuit quia sine speciali diuino munere haberi non potuit. Si tamen hoc nouit: & non ex puris naturalibus hominem ad huiusmodi gradum virtutis ascendere posse credidit. Sic ergo patet quomodo adinuicem se habent virtutes, dona, & beatitudines: quod videlicet semper dicitur esse opus virtutis, vt virtus est, in quolibet genere virtutis: cum il lud agat vt homo, & modo humano. Dicitur vero esse opus doni: vt donum est, cum illud agit vt homo: sed modo superhumano. Opus vero beatitudinis tunc dicitur vt beatitudo est, cum illud agit non vt homo: sed vt iam deus quidam factus est. & ideo modo inhumano, tanquam non existens homo & nihil curans de carne hominis: vt idcirco fatuus homo & insensatus reputetur ab hominibus car nalibus. secundum quod dicunt talibus Sapientiae. v ostensa eis veritate. Hi (inquiunt) sunt quos habuimus aliquando in derisum, & in similitudinem improperii: nos insensati vitam illorum existimabamus insaniam, & finem illorum sine honore. quomodo ergo computati sunt inter filios dei: Et quid mi rum quod ab insensatis insensati reputabantur, eo quod tam inhumaniter sese gaudebant & affectabant tracta ri: secundum quod scribitur Heb. xi. Distenti sunt, ludibria & verbera experti sunt, insuper & vincula & carceres, lapidati sunt &c. Et sequitur. Quibus dignus non erat mundus. vt scilicet eo in delitiis car nalibus vterentur. Bene ergo agentes secundum virtutes inquantum virtutes sunt, boni homines sunt: vt homines secundum conmunem statum bonorum conuersantur. Bene autem agentes secundum dona inquantum dona sunt, boni homines sunt vt homines: super caeteros homines tamen. Bene autem agen tes secundum beatitudines, boni homines sunt, non vt homines sed vt dii: non solum vt homines super cae teros homines sese erigentes. Ad quem statum nos vocat deus secundum Augustinum super loannem: sermodoe primo. vbi exponens illud primae Corin. x. Nonne homines estis: dicit. Quid eos volebat facere qui bus exprobrabat quod homines erant: Vultis nosse quid eos facere volebat: audite psalmum. cvii. Ego dixi dii estis. Ad hoc ergo nos vocat deus ne simus homines. Et quomodo ad hoc perueniamus per gradus praecedentes, subdit dicens. Ad hoc ergo nos vocat deus ne simus homines: sed tunc in melius non erimus homines, si prius nos esse homines cognouerimus: vt ad illam celsitudinem ab humilitate sur gamus. hoc est vt a virtutibus humanis inquantum humanae sunt inchoantes persectionem virtutum inquantum humanae sunt, primo requiramus, quae secundum philosophum est humana felicitas & operatio quaedam secundum virtutem persectam. Et hoc in virtutibus moralibus secundum virtutem prudentiae. In operatione enim boni imperturbabiliter agentes & non impediti sedatis passionibus beati sumus vt homines felicitate ciuili: vt determinat philosophus primo Ethicorum. In virtutibus autem intellectualibus secundum virtutem sapientiae. In speculatione enim veri imperturbabiliter & non impediti vacantes ab omni opere exteriori beati sumus vt homines felicitate speculatiua, vt determinat philosophus. x. Ethicorum. Harum felicitatum fructus est operi supueniens delectatio, vt determinat ibidem. Sed hic non debet esse status Chri stiano: ponendo scilicet finem virtutum in boni operatione quo ad regimen vitae, & in veri speculatione circa creaturas ex creaturis accepta. Sed finem earum debet ponere in boni illius quod est sum ma omnis boni, dilectione, & in veri illius quod est summa omnis veri, cognitione. Non quantum scilicet naturaliter ex puris naturalibus diligi habet & cognosci: sed quantum per fidem & adiutorio gratiae. Et tunc virtutes quae humanae dicuntur a philosophis, a Christianis dicuntur gratuitae: & non differunt nisi fine. Et hunc finem vt sunt gratuitae, communem habent cum donis & beatitudinibus, quibus cum homo perfectus fuerit, tunc fructum ex finis adeptione & coniunctione cum ipso quantum praesens vita patitur percipit: tamquam vere beatus felicitate quae felices sumus: non vt homines, neque solummodo vt super homines caeteros excellentes: sed vt iam non homines: sed quodammodo dii facti sunt, vt dictum est. Est autem fructus iste dulcedo siue refectio seu praegustatio quaedam in praesenti delectationis vitae fu turae ineffabilis, subsequens in anima beata ex adeptione finis. de quo fructu dm in cauaticis. Et fructus illius dulcis gutturi meo. In quo quidem fructu tolerabilior sit praesens miseria, & feruentior sit homo in operatione bona. coauget enim operationem, propria delectatio: vt dicitur. x. Ethicorum. Et fortius fini adhaeret subtractus ab omni alio, vt dicit Auicenna in vltimo libro Metaphysicae suae. Animae sanctae con iunguntur suae perfectioni per se: & immerguntur in delectationem verissimam, & liberantur a speculatione eius quod est post ipsas, & a seruitute in qua erant, omnimoda liberatione. Seruitus ista peccati est. qui enim facit peccatum seruus est peccati. Ab ista seruitute liberant fructus isti. Et ideo, vt dicit Augustinus super hunc locum in originali, cum enumerasset opera carnis quibus homo seruit peccato: subiecit fructus. Regnant autem, inquit, ista bona in homine si tantum delectant: vt ipsa teneant animum in ten tationibus ne in peccati consensionem ruat. Quod enim amplius nos delectat, secundum id operemur necesse est. Hos fructus enumerat Apostolus Gali. v. dicens. "Fructus autem spiritus sunt charitas, gaudium, pax, patientia, longanimitas, bonitas, benignitas, mansuetudo, fides, modestia, continentia, castitas". Et sunt duodecim: quos profert lignum vitae imperfectos & immaturos in statu praesentis miseriae: sed per fectos & maturos in statu gloriae, quos non secludit abinuicem nisi fluuius mutabilitatis praesentis mor talis vitae. Apo. xxii. Ex vtraque parte fluminis lignum vitae afferens fructus duodecim. Qui citra flumen sunt sunt iustorum perfectorum in praesenti vita. Qui vero vltra flumen sunt, sunt beatorum in patria.

HI visis respondemus ad quaestionem, primo separando fructus ab aliis: dicendo quod virtutes, dona, beatitudines habitus sunt: Fructus vero delectationes ex actionibus illorum circa obiectum prouenientes, vt dictum est Virtutes vero acquisitae, vt acquisitae, differunt ab eisdem vt sunt gratuitae, & etiam a donis & beatitu- dinibus, non solum secundum gradum sed secundum finem. Virtutes enim acquisitae vt morales: & similiter speculatiuae vt sunt acquisitae, habent finem boni operationem vel veri cognitionem: vt est consistens intra limites naturae & modo naturali. Illa autem alia & etiam virtutes acquisitae inquantum sunt gratuitae habent finem non operationem vel cognitionem circa bonum & verum: nisi super limites naturae constituta, & modo super naturali. Ita etiam quod nulla operatio nostra siue secundum voluntatem siue secundum intellectum debet proprie dici nobis finis: licet hoc posuit philosophus: sed id circa quid habent esse illae vltimae nostrae & perfectissimae operationes. Vnde in substantia habituum acquisitae virtutes, vt sunt acquisitae, & vt sunt gratuitae differunt fine. inquantum enim gratuitae factae sunt per charitatem quae est forma virtutum, finem alium sibi praestituunt quam habent ex se inquantum pure acquisitae. vt pure enim acquisitae habent finem actum perfectum secundum ge nus cuiusque virtutis, vt determinat philosophus: vt autem sunt gratuitae finem suum habent finem charitatis. Diffe runt autem in substantia habituum non solum secundum speciem virtutes acquisitae a virtutibus infusis: sci licet a Theologicis: quae solum sunt infusae, & a donis, & a beatitudinibus: & similiter virtutes infusae a do nis, & dona a beatitudinibus, quia inferior semper in illis habitibus ad actionem propriam superioris nullo modo potest attingere, sicut neque aliqua moralium virtutum secundum genus suum ad actionem magnanimitatis: neque virtus serui vt seruus est, ad virtutem domini vt dominus est. Quae vt dicit philosophus in primo Politicae: non differunt solum secundum magis & minus: sed secundum gradus naturae, vt inferius numquam possit attingere superius. propter quod oportet vt semel principans semper principetur: & semel naturaliter seruus semper sit seruus, sicut determinat.

PER haec patet ad obiectum quo dicitur quod differunt secundum perfectum & imperfectum. Dicendum quod perfectum & imperfectum differunt dupliciter. Aut enim imperfectum natum est fieri perfectum, vel ei adaequari. lsta specie non differunt: vt album & albius, puer & vir. Aut iperfectum non est natum fieri perfectum, neque ei adaequari. secundum quod planta est quid imperfectum respectu bruti: & brutum respectu hominis. lsta bene differunt non solum specie sed & genere. & secundum hunc modum se habent sicut perfectum & imperfectum dicti habitus.