Quaestio 2

CIrca secundum arguitur: quod si in deo non esset pluralitas idearum: sed vnatantum aut nul la: ipse non potuisset plura produxisse: quia ipse aliter non cognosceret plura alia a se: quia ratio producendi praesupponit rationem cognoscendi: & idem secundum idem, cuiusmoni esset deus si non esset in eo pluralitas idearum, non facit nisi idem, sicut non cognoscit nisi idem. consequens est falsum, ergo &c.

CONtra. in libro de causis scribitur. Quanto aliquid est magis simplex & vnicum, tanto ad plura se exten dit. ergo etsi in deo esset tanta simplicitas quod in ipso non esset omnino rationum idealium pluralitas: ad plura posset se extendere in agendo & cognoscendo. Item agens artificiale ex vno habitu simplici plura producit. ergo multo fortius deus ex vna ratione quae est in ipso.

HIC oportet videre quomodo deus non intel ligit perfecte aliud a se nisi per rationes ideales: & quomodo propterea oportet in deo plures ponere ideas: & per quem modum. Est igitur primo sciendum quod nihil intelligit aliquid nisi id quod est per se obiectum virtutis qua co gnoscit: vel id cuius illud per se obiectum est ratio cognoscendi. quia virtus qua intellectus intelligit, quae est intellectus eius. passiua est: quae non mouetur ad actum intelligendi nisi a per se obiecto. Obiectum autem intellectus coniter sumendo ra tionem obiecti, potest esse dupliciter. Vno modo potentiam intellectiuam informando actu intelligendi sua actione. Alio modo ipsum actum intelligendi terminando sua cognitione. Primo modo nihil est obiectum per se diuini intellectus nisi ipsa diuina essentia: vt est intelligibile quiddam habens rationem veri. quoniam vt dicit philosophus in. xii. metaphysicae secundum expositionem Commenta. intellectum est perfectio intelligentis scilicet inquantum mo uet ipsum ad suam perfectionem quae est intelligere. Et sic si aliud a sua essentia esset per se obiectum informans diuinum intellectum actu intelligendi: tunc substantia sua non esset nobilissima omnium: quia nobi litas non est ei nisi quia perficitur per aliud: quid aliud necesse est vt sit nobilius eo. Secundo modo contingit aliquid esse obiectum intellectus dupliciter. Vno modo primarium. Alio modo secundarium. Obiectum primarium non est nisi obiectum informans aliquid ad actum intelligendi: & non est nisi ipsa diuina essentia quae per se intelligitur a deo: & nihil aliud ab ipso: secundum determinationem philosophi ibidem. Obiectum autem secundarium est aliud a se. si enim nullo modo aliud a se esset obiectum cognitum ab ipso: tunc esset insipientissimus, vt di cit philosophus primo de anima contra Empedo. Sed aliud a se vt obiectum secundarium suae cognitionis potest co gnoscere dupliciter. Vno modo cognoscendo de creatura id quod ipsa est in deo. Alio modo cognoscendo de ipsa id quod ipsa habet esse in seipsa aliud a deo, quamuis non habeat esse extra eius notitiam. Primo mo do cognoscitur Hercules cognoscendo Herculis imaginem. secundum quod est res quaedam: non secundum quod est imago. Hoc modo deus cognoscit alia a se: vt sunt in sua essentia idem quod ipsa: & sic non vt alia. quoniam vt sic sunt in eo, sunt vnum simplex cum eo omnibus modis. Secundo autem modo cognoscit alia a se vere: sine quo non esset in eo perfecta notitia: quemadmodum nunquam cognosceret aliquis perfecte Herculem in imagine sua nisi cognosceret imaginem sub ratione qua est imago. Sic autem sua essentia qua cognoscit se cognoscit alia a se, non dico sua essentia vt est simplex essentia: secundum quam rationem sua essentia se solum cognoscit: & non alia: nisi vt sunt in ipso id quod ipse: sed vt ipsa essentia est ratio & habet rationem respectus quo respi cit alia a se, non vt quae sunt per existentiam aliquid extra in seipsis: sed vt quae sunt per essentiam aliquid in diuina cognitione: videlicet in eo quod diuina essentia est ratio & forma exemplaris illorum: & vt forma & causa & principium formale exemplatorum, vt supra tactum est. Et vt puto secundum rationem talis cau salitatis Commentatorsuper. xii. metaphysicae intellexit deum cognoscere alia a se cum dixit. Et veritas est quod secundum quod scit se tantum, scit entia in esse quod est causa esse eorum. Et scientia aequiuoce dicitur de scientia sua & nostra: sua enim scientia est cauam entis: ens autem est cauam scientiae nostrae. Illa autem ratio in diuina essentia secundum quam sua essen tia est ratio qua cognoscit alia a se: nihil aliud est quam imitabilitas quae ab aliis imitetur: quam vocamus ideam, quae est talis ratio siue respectus in diuina essentia non ex se vt essentia est secundum se & absolute: nisi in vir tute & quasi in potentia: sed vt est iam cognita: & obiectum primum intellectus diuini secundum actum. Et per hoc secundum actum habet ratio illa esse in essentia ex consideratione intellectus circa eam in comprehendendo eam sub ratione imitabilis: vt secundum hoc idea nihil aliud sit de ratione sua formali quam respectus imitabilitatis ex consideratione intellectus in ipsa diuina essentia. & hoc non vnicus tantum quo imitabilis sit a crea tura simpliciter & in vniversali. sic enim deus non cognosceret alia a se nisi cognitione vniversal & vt vnum: sicut respe ctus ille esset vnus: & sic sciret singula entia non nisi in potestentia: sed est plurificatus secundum essentias absolutas rerum secundum specialissimas species: & hoc ab opere intellectus. Intellectus enim diuinus quia perspicacitatis est infinitae, totam virtutem suae essentiae intelligendo penetrat. quemadmodum (ut vtar exenplo Commenta, ) qui scit naturam caloris secundum quod est calor simpliciter, non dicitur nescire immo scire na turam caloris existentis in rebus calidis: et hoc per hunc modum. calor enim existens in rebus calidis est in illis participatus secundum diuersos gradus caloris: qui omnes continentur virtute & sub indistinctione in calore simpliciter. Qui autem sciret caloris naturam secundum quod est calor simpliciter: omnes gradus illos secundum quos sunt plura extra existentia attingeret in vno simplici cognito: in quo non habent esse vt plura & secundum gradus: sed vt vnum. secundum diuersas rationes virtute in illo existentes: & hoc attin gendo per cognitionem secundum actum omnes illas rationes non vt quaedam obiecta cognita: sed vt rationes quasdam cognoscendi alia vt obiecta secundario cognite. scilicet illa quae sunt extra secundum gradus existentia quorum sunt rationes. Consimiliter est in proposito: quod deus cognoscendo naturam entis in eo quod est ens simpliciter, quod est ipse, cognoscit naturam entis in quolibet ente extra, quod est in illis participatum: licet se cundum aliam naturam in essentia: & inferiorem quam sit diuina essentia: & secundum diuersas naturas specifi cas: secundum quas sunt diuersi gradus in ipsis participantibus. In hoc enim non est simile exemplum de calore: quia omnis calor existens in rebus secundum diuersos gradus idem est in natura specifica cum calo re simpliciter: & ibi inuicem. Cognoscit autem deus in eo quod cognoscit ens simpliciter quod est ipse, naturam cuiusque entis secundum gradum suum extra existentis: quia ens existens extra secundum omnes gradus suos con tinetur virtute in ente simpliciter quod est ipse: non autem vt in aliquo vniversal: sed vt in aliquo singulari: quod vir tute est omnia vnice in vnico simplicissimo. Et quia in ente simpliciter quod est ipse continentur virtute se cundum omnes gradus suos entia quae sunt extra: ideo sciendo naturam entis secundum quod ens simpliciter quod est ipse, omnes gradus entis existentis extra per cognitionem attingit in vno simplici cognito: in quo non habent esse vt plura & secundum gradus: sed vt vnum secundum diuersas rationes virtute in illo existentes. & hoc attingendo per cognitionem secundum actum omnes illas rationes non vt obiecta cognita: sed vt rationes quasdam intelligendi ipsa obiecta vt secundario cognita: quae sunt extra secundum gradus existentia: quorum sunt rationes. Et hoc maxime quia huiusmoni rationes in deo non sunt nisi respectus quidam quibus ipse vt forma exempla ris relatiue se habet ad essentias rerum extra: sicut ad quaedam exemplata relatiue se habentia ad deum: in eo quod id quod sunt aliquid per essentiam exemplata quaedam sunt. Cognoscens enim distincte vnum relatiuorum necessario simul cognoscit & aliud. Et est talis haec dei cognitio in cognoscendo se secundum rationem formae exempla ris: a quo secundum rationem causae formalis habent esse aliquid per essentiam ipsa exemplata in esse suo cognito. & hoc quemadmodum intellectus noster entia facta ab ipso constituit in esse cognito: quae sicut sunt di- minuta entia respectu aliorum existentium quorum intellectus noster non est causa: neque quod habent esse sim pliciter: quia quod sic habent esse non habent nisi a deo: neque quod habent esse cognitum: quia quod sunt in esse cognito intellectus nostri, huius ipsa potius sunt causa quam ipse intellectus noster: quia non sunt in cognitione in tellectus nostri vt obiecta cognita & operata ab intellectum: sed vt obiecta agentia intellectum: & facien tia vt intellectus noster sit intellectus secundum actum, per quod seipsa faciunt esse in esse cognito intellectus: quid non facerent, nisi ex se secundum actum essent entia vera: respectu quorum intellectus quodammo est ens in potentia. Sic enim ista eadem entia respectu entis quod deus est sunt diminuta entia: non tamen sic diminuta sicut sunt entia operata ab intellectum nostro: quia illa nullo modo nata sunt habere aliquod esse verum extra intellectum preter esse cognitum quod habent in intellectum. lsta autem non sunt sic diminuta respectu entis quod deus est: & existen tia in esse cognito: quin in illo esse sint aliquid ad se per essentiam quod natum est deo efficiente etiam existere extra diuinum intellectum praeter esse cognitum in esse existentiae: quod est esse verum & perfectum. Vnde cum secundum philosophum. vi metaphyca. Ens diuiditur in ens diminutum: quid continet omne ens constitutum ab intellectu in esse cognitum: quod non habet aliud esse praeter istud: nec potest habere: & in ens verum & perfectum: et illud subdiuidit in ens per accidens siue in accidente: & in ens per se siue essentialiter. Ens essentialiter intel ligit quicquid ad se est aliquid natum existere in esse vero & perfecto extra intellectum: licet habeat prius esse in solo intellectu. Et ens istud subdiuidit in decem praedicamenta: quia ad rationem praedicamenti, & quod aliquid dicatur esse res praedicamenti, nihil requiritur nisi quod sit aliquid per essentiam, non ab opere intellectus nostri. Est enim praedica. mentum contentiuum talium rerum non secundum quod sunt in esse cognito, neque secundum quod sunt in esse vero: sed secundum quod sunt aliquid simpliciter: per indifferentiam se habens quantum ad illud quod est per essentiam, ad vtrumque illorum esse. dicente Simplicio exponendo intentionem libri praedicamentorum. lpsa dictio substantiae symbolum est existens substantiae quae est in entibus suis: siue sit in hypostasi, siue penes intellectum existat. nihil enim hoc quantum ad praedicamentum differt, non enim secundum quod in lypostasi, sunt res significatae a praedicamento: sed secundum quod con cipiuntur vel existentes vel tanquam existentes.

HIS visis descendendo specialiter ad quaestionem dico: quod si in deo i diuina essentia non haberet nisi rationem essentiae & absoluti absque omni ratione respectus & imitabilis ad extra: nihil deus cognosceret nisi suam essentiam & seipsum: & illa quae intra se sunt ipsa essentia: & nihil eorum quae sunt extra, nisi secundum quod sunt in ipsa: & id ipsum cum ipsa, quod non esset aliud quam cognoscere ipsam vt ipsa est: & alia ab ipsa vt alia sunt ignorare. Vlterius si non esset in ipsa nisi vna ratio imitabilitatis & respectus ad creaturam simpliciter: non cognosceret per suam essentiam alia a se nisi in vniversal: & scima vnive scilicet inquantum sunt simpliciter entia: & esset cognitio sua in cognoscendo alia a se imperfecta & in potentia. vt enim dicit Commen. xii. metaphysica super capitulum de scientia dei, illud cuius scientia est vniversalis scit particularia quae sunt in actum & in potentia. Vlterius si non essent respectus imitabilitatis in ip sa nisi secundum numerum generum: aut specierum subalternarum: adhuc non haberet scientiam nisi velem ipsarum specierum quae super formam conmunem generis addunt proprias formas differentiarum. Vnde quia indi uidua non addunt formam super formam speciei specialissimae: sed solummodo determinationem eius secundum quod alibi declarauimus: ita quod in cognitione rerum secundum suas formas specificas perfecta notitia eorum con sistat: ad perfectam notitiam rerum oportet in deo ponere tot respectus imitabilitatis siue ideas: quot sunt species specialissimae rerum illarum quarum sunt ideae: & per ideas illarum cognoscit ea siue sint simplicia siue composita: & in illis ipsa componentia: & iuxta illas ea quae eis accidunt: & non habent ideas proprias vt sunt relationes reales: & ea quae sunt rationis circa ipsa ab animae: & similiter ea quae sub eis sunt vt singu la indiuidua sub ipsis speciebus: secundum quod alibi declarauimus. Non enim ponimus cum Commentat, quod quia particularia sunt infinita, ideo non determinantur a scientia dei. licet enim non ponamus quod scia dei sit niversalis aut particularis: tamen suis ideis quae sunt rationes specierum vniuersalium specialissimarum aeque perfecte cognoscit & ipsas species & singula indiuidua sub ipsis. Et sic dico quod oportet ponere ideas esse in deo & hoc propter quatuor: vt perfecte explicemus necessitatem ponendi eas. Primo enim oportet eas ponere ad cognoscendum alia a se perfecte secundum rationem qua alia: & plures ideas in deo secundum dictum mo dum, vt omnia alia a se perfecte cognoscat. Siquidem vt dicit Augustinus in quaestione de ideis: tanta in eis vis constituitur vt nisi his intellectis sapiens esse non possit scilicet cognitione illa qua habet cognoscere alia a se. Et quia vt dictum est talis scientia de rebus ex parte dei est causa exemplaris rerum vt sint ad se aliquid per essentiam: ideo secundo propter creaturas plures specie differentes, vt sint aliquid per essentiam, est ne cesse ponere ideas plures in deo: quibus in notitia sua habet praesentialiter vt in mundo archetypo singula praesentia ab aeterno: & quae nunquam futura erant in existentia: possibilia tamen fieri: & quae erant futura: & hoc in esse suo quiditatiuo quod sunt per suam essentiam per diuinam scientiam constitutam. Deus enim non perfecte se ab aeterno cognosceret nisi se cognosceret vt principium aliorum constitutiuum. sciendo enim se in sua cognitione vt quaedam cognita:, ipsa scita alia a se habent esse id quod sunt per suam essentiam: & aliquid ad se. Et haec est perfectissima scientia & modus perfectissimus sciendi alia a se. a scia enim tali ip sa scita alia habent esse id quod sunt. Primo enim ab huiusmodi scia habent esse id quod sunt per essentiam in cognitione interiori: vt a causa exemplari: & deinde per voluntatem per efficientiam: vt a causa er ficiente in existentia exteriori, secundum formam & modum quo habent esse in scientia interiori. se cundum quod dixit Boetius tertio de consolatione. Tu cuncta superno Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus ipse Mundum mente gerens, similique imagine formans. Et Ber. Syluester. Sua prior re rum natiuitas diuina celebratur in mente: Secunda est quae sequitur actione. & infra. Ad aeternas inspici ens notiones germana proximante similitudine rerum species reformauit. & infra. In qua vitae viuem tis imagines, notiones aeternae, mundus intelligibilis, rerum cognitio praefinita. Erat igitur videre velut in speculo certiori quicquid generationi, quicquid operi dei secretior destinauit affectus: illic in genere in specie in in diuidua singularitate conscripta quicquid hyle: quicquid mundus: quicquid parturiunt elementa illic exarata supni digito depictoris: textus temporis: fatalis series: dispositio saeculorum: illic lachrymae pauperum: fortunaeque regum: illic potentia militaris: illic philosophorum felicior disciplina: illic quicquid angelus: quicquid ratio comprehendit humana: illic quicquid caelum sua complectitur curuatura. Et Seneca: ad Lucilium epistola. lxviii. Plato exemplar ideam vocat: hoc est enim ad quod aspiciens artifex id quid desti nauit effecit. Haec exemplaria rerum omnium deus intra se habet: numerosque vniuersorum quae agen da sunt & modos mente complexus est: plenus his figuris quas Plato ideas appellat immortales, in numerabiles, infatigabiles. Itaque homines pereunt: ipsa autem humanitas ad quam homo effingitur, per manet. Quibus concordat Augustinum xxxiii, quod quid xlvi. sic inquiens. ldeas. primo Plato appellasse phibetur: non tamen si hoc nomen antequam ipse institueret non erat, ideo vel ipsae res non erant quas ideas vocat: vel a nullo erant intellectae: sed alio atque alio nomine ab aliis atque aliis nuncupatae quaecumque res sunt. Rem videamus quae maxime consideranda atque noscenda est. ldeas igitur latine possumus formas vel species dicere. Sunt nanque ideae principales quaedam formae vel rationes rerum stabiles atque immutabiles: quae ipsae formatae non sunt: atque per hoc aeternae, ac semper eodem modo se habentes: quae diui na intelligentia continentur: & cum ipsae nec oriantur nec intereant: secundum eas tamen formari dicitur omne quod oriri & interire potest. & infra. Quod si recte dici & credi potest, restat vt omnia ratio C ne sunt condita: nec eadem ratione homo qua equus. hoc enim absurdum est aestimare. Singula igitur propriis sunt condita rationibus. Et ne aliquis peruerse exponeret dicendo quod verum est ex parte conditi: vt alia ratione quae est in homine conditus sit homo: & alia quae est in equo conditus sit equus: quia secundum alium gradum naturae subsistunt illae & istae: ideo continuo subdit. Has autem rationes vbi arbitrandum est esse nisi in ipsa mente creatoris: Non enim extra se quicquam intuebatur vt secundum id constitueret quod constituebat. Cui etiam concordat Plato, cuius sententiam praedicti defendunt. Dicit enim in priu cipio secundi Timaei. Mens cuius visus contemplatioque intellectus est, genera idearum contemplatur intelligibili mundo. Sed vtrum Plato cum sequacibus suis ideas appellabat respectus quosdam imitabilitatis in diuina essentia, vel ipsas rerum essentias in diuina cognitione existentes, non satis clarum est ex dictis suis. Quia tamen ideam ignis ignem appellat, & sic de caeteris: secundum quod dicit versus finem Timaei, mouendo dubitationem de positione idearum sic inquiens: Est ne aliquis ignis seorsum positus: iterum caeterae species quas concipientes mente dicimus separatas a coetu corporea rum specierum fore archetypa exemplaria rei sensibilis: an haec sola sunt quae videntur: quamque corporis in tentione sentimus: nec praeter haec vlla sunt vspiam: sed frustra praesumitur esse intelligibiles spe cies quarum sunt imagines sensibiles: easque nihil aliud esse quam verba: & respondet post aliqua interposita: Fatendum est esse huiusmodi speciem semotam a sensibilibus & caetera: magis apparet quod posuit ideas ipsas rerum essentias in diuina notitia, quam ipsas rationes in diuina essentia. Quid maxime patet ex hoc quod dicit Augustinus in dicta quaestione. ldeas latine possumus vel formas vel species dicere: vt verbum e verbo transferri videatur. Si autem rationes eas vocamus, ab interpretandi proprietate discedimus. rationes enim graece logoi appellantur non ideae: & constat quod essentiae rerum in diuina notitia, proprie dicuntur formae aut species: non autem rationes. secundum etiam quod Augustinus vt iam habitum est, eas vocat res dicens. Tnde quisquis hoc vocabulo ratio vti voluerit: a re ipsa non abhorret. sunt nanque ideae &c. vt supra iam. Sunt enim essentiae rerum vt sunt in diuina cognitione exempla ria suiipsius vt habent fieri in existentia quodammodo: quemadmodum diuina essentia secundum rationes ideales est forma exemplaris qua essentiae creaturarum sunt id quod sunt vt quaedam exemplata. Modus tamen theologorum magis consuetus est appellare ideas ipsas rationes imitabilitatis: secundum quod expositum est. Sed positionem idearum secundum quod essentiae rerum appellantur ideae, quo ad naturas essentiarum secundum quod essentiae sunt: optime exponit Auicen. in sua metaphysicae secundum quod alibi tractauimus. Sed positionem idearum contra Platonem multum nititur improbare Aristote. quasi posuisset ipsas esse separatas a rebus existentibus, & extra intellectum diuinum: & forte etiam intendebat ostendere quod nec ponendum esset eas inesse in diuino intellectum sine notitia: quia essentias rerum specificas non posuit nisi quasdam existentias & quaedam necesse esse ex se: nec effectiue nec formaliter a deo, vt iam dictum est. Sed quod catholici in hoc nituntur eum sequi negando ideas & rerum essentias in diuina notitia fuisse vt quaedam cognita ab aeterno: hoc satis mirabile est illi cui patent praedicta: maxime cum hoc sit vnum eorum in quibus Augustinus. docet dicta Platonis magis concordare cum sacra doctrina, quam dicta Aristo.

TERtio vero necesse est ponere ideas licet non sub ratione idearum: quia necesse est ponere in eo rerum persectiones quibus est rerum singularum pro pria mensura. Differunt enim sola ratione, rei idea & perfectio in deo. Ad cuius intellectum sciendum circa rationem mensurae in qua consistit tertia species relationis: quod secundum philosophum in. x. & v metaphysica Mensura est illud per quod cognoscitur quantitas rei. Et est transumptum hoc nomen men sura ab vno numerali quid est mensura numerorum, ad quodlibet eorum quae dicuntur mensurare: si cut est transumptum hoc nomen quantitas a quantitate numerali. Vnde quantitas hic numeran da appellatur gradus rei in dignitate naturae & essentiae: & mensura appellatur in vnoquoque genere illud quod est per se cognitum in quantitate naturae & essentiae suae: & ratio cognoscendi quantitatem aliorum: quemadmodum in mensuris quae sunt ab institutione, vnciae quantitas nota est ex se: & ideo est mensura omnium ponderum: & inter mensuras quae sunt a natura rei vnitas cuius quantitas notissima est in discretis mensura est omnium numerorum. Vnde si aliquid ponatur mensura quod habet aliud notius eo quo habet mensurari, semper redu cendum est ad aliquod primum quod est simplicissimum & notissimum in suo quanto: quod aliorum poni de bet mensura. dicente philosopho. v metaphysicae caiua de vno. Prima mensura est principium. & illud quod primo scimus apud nos est prima mensura in quolibet genere: vt dicit Commen. & oportet vt omne mensurans primum in omni genere sit primum in esse & cognitione: cum per illud cognoscimus mensuratum: ita quod licet in singulis generibus sint singulae mensurae tales: tamen in genere entium vniuersaliter sit mensura aliorum vnum ens primum & prima substantia. Quam vt dicit Commen. intendebat Aristo. esse primum motorem: qui non solum est principium sicut motor: sed sicut forma & finis.

ET est aduertendum quod talis mensurae triplex est genus: & secundum hoc triplex est ratio mensurandi tali mensura. Est enim quaedam mensura quae a mensurato exceditur semper: & ideo non mensurat nisi replicatione. Est vero alia quae quandoque excedit: quandoque exceditur: quandoque aequa tur: & ideo quandoque mensuratur replicatione: quandoque explicatione: quandoque absolute. Est vero tertia quae mensuratum semper excedit: & ideo mensurat sola explicatione. Verbi gratia. Primo enim modo mensurandi vnitas quae primum est & simplicissimum in numeris, & ex se nota in sua quantitate, non mensurat numeros nisi sua replicatione. Vnitate enim tantus cognoscitur esse numerus quotiens in eo cognoscitur replicari vnitas, quantitas enim binarii cognoscitur ex hoc quod in eo cognoscitur vnitas non nisi bis replicari: & quantitas ternarii quod non cognoscitur in eo nisi terre plicari: & sic deinceps. Secundo autem modo mensurandi motus diurnus caeli est primum & simplicissimum in motibus: quia vniformis est & in termino quodam consistit fine additione & diminutione ab eodem in idem: & ideo notissimus in sua quantitate. Qui motus inquantum includit mensuram sibi intrinsecam quae est tempus: alios quos excedit mensurat explicatione alicuius partis quam in se con tinet indistinctam a toto: & ita quodammodo virtute & in potentia. Motus vero qui ipsum excedunt mensurat seipso cum partis sui replicatione: vel replicatione suiipsius super se semel vel pluries. Motus vero aequales sibi mensurat seipso simpliciter absque replicatione aut explicatione. Si enim videre voluerimus quantum viator itinerauerit, cognoscendo mensuram quantitatis motus eius (dico qua mensuratur secundum durationem, secundum quam motus caeli diurnus est mensura aliorum motuum. aliam enim rationem mensurae habet motus secundum spatium: de qua nihil ad praesens, nos aspicimus ad motum caeli diurnum applicando illum per intellectum motui mensurando. Quemadmodum si quis velit mensurare pannum, applicat eicubum: & si inuenitur mensura excedens, mensurat expli cando & determinando atque signando aliquam partem in ea quae illi aequatur: & secundum illam co gnoscitur quantum sit mensuratum: vt motus mensuratus si sit semidiurnus vel quartam partem quantitatis diurni motus continens: & sic secundum caeteras proportiones in plus vel in minus com tinendo quam semidiurnum. Si vero inuenitur quod mensura exceditur: tunc mensuratur replicando vel seipsum vel partem eius: & dicitur esse diurnus & quartam partem quintam vel sextam vel aliquam huiusmodi continens: aut bidiurnus aut tridiurnus: & sic de caeteris proportionibus. Si vero inuenitur quod mensura non exceditur, iudicatur motus ille diurnus simpliciter. Tertio vero modo mensurandi deus est mensura omnium entium: quia est primum & simplicissimum: & inquantum est exse notissimum in natura sua. Sed quantitate naturae suae eo quod illimitata & infinita est perfectione non priuatiue sed positiue: secundum quod alibi declarauimus: est mensura excedens omnium aliorum entium: eo quod omnia limitata sunt & finita in quantitate & gradu naturae suae. Ita quod si deo vt mensura debeat co gnosci quantitas & gradus determinatus alicuius entis creaturae: hoc non potest esse seipso simpli citer: sed solummodo explicatione alicuius quantitatis virtualiter contentae in deo vt in mensura excedente: quae proprie respondet quantitati rei mensurandae: & sic aequa est illi secundum quandam correspondentiam: etsi non simpliciter. quemadmodum motus diurnus seipso vel replicatione aut ex plicatione adaequatur cuilibet alteri motui. Quantitas autem illa virtualis in deo explicanda quae aequalis debet esse quantitati rei mensurandae per quandam correspondentiam etsi non simpliciter: cum non habet esse in deo secundum rem: siue signata & distincta actum: quemadmodum in denario secundum rem sunt & actum signata sex a quatuor & distincta abinuicem: vt si denarius esset propria mensura numeratorum, senarii explicatione mensuraret quaedam, & alia explicatione quaternarii: siue nec signata nec distincta: quemadmodum in motu diurno secundumrem sunt semidiurnum diurni &caetera huiusmodi: sed non signata aut distincta abinuicem secundum actum: sed signantur per intel lectum: cum alium motum mensurat alicuius partis sui replicatione: oportet igitur quod sit in deo so la ratione, aut nullo modo ipso vt mensura poterit cognosci rei mensurandae quantitas.

SOla autem ratione non habet esse in eo nisi ex sola consideratione intellectus. Quare cum singulis gradibus in essentiis creaturarum debeant respondere singulae rationes praedictae in deo: oportet ad hoc quod deus sit omnium mensura vt qua cognoscitur rei gradus & quantitas in sua essentia: quod sola intellectus com sideratione habeant ibi esse rationes illae diuersae: & hoc tanquam, propriae rationes singulorum, & mensurae propriae: & propria principia cognoscendi quantitates earum: vt deus ipse simpliciter consideratus sit mensura omnium communis & excedens: rationes vero istae singulae sint mensurae singulorum per quandam correspondentiam coaequatae. Quae quidem rationes eaedem sunt cum rationibus idealibus: & differunt sola ratione: quia ideales dicuntur inquantum sunt rationes cognoscendi essentias rerum vt sunt essentiae simpliciter, secundum praeexpositum modum. Dicuntur vero rationes persectionales inquantum sunt rationes cognoscendi praecise quantitatem: & gradum in essentia & natura cuiuslibet entis creati. Et habet deus referri per huiusmodi rationes ad creaturas ratione essen tiae earum simpliciter inquantum sunt ideae penes primum modum relationum: non quia creatura refer tur ad ipsum: sed econuerso magis secundum quod praedictum est. Inquantum vero sunt rationes perfectiona les habet referri ad easdem ratione quantitatis earum: penes tertium modum relationis: quia creaturae referuntur ad ipsum & non econuerso: vt sit ordo iste quod cum scientia dei secundum rationes idea les sit causa rerum cognitarum causando secundum rationem causae formalis secundum praedicta id quod sunt ex se: necessario ordine causalitatis & principii & quasi quodam ordine naturae prius est ratio idealis in deo quam sit in creatura id quod est ad se per essentiam: & ideo deus refertur ad creatu ram secundum ideas: non quia creatura refertur ad ipsum: sed econuerso magis. Ex eo autem quod crea tura a deo per rationes ideales habet id quod est a se per essentiam alienam: necessario habet eam secundum determinatam quantitatem & gradum naturae quem determinat in ea secundum rationem causae formalis propria ratio idealis. Quae quidem quantitas licet in se sit determinata a causa sua quantus tamen sit gradus eius ex se non cognoscitur determinate quousque applicetur ei per intellectum sua mensura: quemadmodum motus quo quis itinerauerit in die: licet in se sit quantitatis determinatae secundum durationem, cuius tamen gradus sit non determinate cognoscitur nisi per applica tionem eius ad motum diurnum. Et ideo tertio essentia rei sua quantitate secundum rem refertur ad deum vt ad mensuram qua cognoscatur. & hoc vt ipse deus est essentia prima simpliciter sim plicissima & notissima ex se: sicut debet esse per se mensura. Etenim si determinate ipsa diuina essen tia vt essentia est non cognoscitur gradus determinatus rei: sed solum vt in ea consideratur ratio perfectionalis illi correspondens: non tamen dicitur per se mensura nisi ipsa essentia vt est essentia simpliciter: quia ipsa sola ex se nota est, non autem ratio persectionalis: sicut nec ex se habet esse in ipsa essentia: sed solum consideratione intellectus: quemadmodum etiam motus particularis non dicitur mensura nisi motus diurnus simpliciter non ratione partis explicatae: quia motus diurnus ex se notus est in sua quantitate: non autem pars eius: sicut nec ex se habet esse actu in illo: sed sola com sideratione & significatione intellectus. vt sic deus ratione essentiae suae vt est essentia non refertur vllo modo ad creaturam nisi quia creatura refertur ad ipsum. Secundum primum enimmodum relationis quo deus refertur ad creaturam non quia creatura refertur ad ipsum: non refertur ad ipsam ratione suae essentiae simpliciter vt est essentia: sed solummodo ratione ideae & ratione qua est idea. Secundum vero modum tertium relationis quo deus refertur ad ipsam creaturam quia creatura refertur ad ipsum: ipsa creatura refertur ad ipsum ratione essentiae dei simpliciter vt essentia est: etsi non determinet quantitatem creaturae nisi secundum rationem perfectionalem, & vt ratio persectionalis est. Et sic quarto essentia dei vt essentia est, refertur ad creaturam quia creatura refertur ad ipsam: & similiter vt ratio persectionalis est: sed essentia secundum quod est essentia vt est mensura vniuersalis & excedens: secundum vero quod est perfectio siue ratio perfectionalis vt est men sura propria & aequata quodammodo. Et secundum hunc modum licet relatio secundum rationem commensurationis non ponat ex se in mensura rationem causalitatis nisi secundum genus causae finalis: semper tamen praesupponit in eadem causalitatem secundum alterum genus causae: qua se cundum aliud genus relationis refertur ad idem prius. Vt enim dicit Commenta. super praeassum ptum verbum de. v metaphysicae oportet vt omne mensurans primum sit in omni genere in quo inuenitur primum in esse & cognitione. Ita quod licet secundum illud genus relationis quod est in ratione mensurae secundum genus causae finalis, non refertur ad aliud nisi quia illud refertur ad ipsum: tamen secundum aliud genus relationis secundum aliud genus causae bene refertur ad illud, non quia illud refertur ad ipsum. Verbi gratia: vnum quod est mensura numerorum, est primum in esse numerorum: ipsos constituendo secundum genus causae materialis. Numeri enim non mensurantur primo & essentialiter nisi per primum quod est eis indiuisibile: ex quo componuntur, vt dicit Commen. ibidem. Similiter scibile quid est mensura scien tiae, est principium in esse eius ipsam adgenerando in sciente secundum genus causae efficientis. vt secundum hoc id quid est mensura refertur ad id quod est mensuratum secundum genus causae qua est causa eius in esse: non quia illud refertur ad ipsum: sed potius econuerso. Secundum vero genus causae finalis & mensurae qua solum est causa eius in cognitione, nequaquam refertur ad illud: nisi quia illud refertur ad ipsum. Ita tamen quod nihil refertur ad aliud secundum tertium modum quia aliud refertur ad ipsum, quod non prius refertur ad illud: non quia illud refertur ad ipsum secundum alium modum relationis. Et est semper relatio secundum rationem mensurae secundum rationem in men sura: & secundum rem in mensurato. Relatio vero secundum aliud genus causae & alium modum relationis praesupposita bene est secundum rem in vtroque extremorum. Scibile enim in creaturis inquantum est causa efficiens scientiae in scito secundum modum secundum relationis refertur ad scientiam: & est relatio realis in vtroque extremorum: sed in deo siue in eius scientia inquantum est causa formalis exemplaris scibilis, est relatio secundum rationem, & in scibili secundum rem, vt patet ex dictis.

QVARto & vltimo necesse est ponere in deo ideas propter productionem rerum in existentia actuali: quia non posset plura diuersa & distincta producere nisi sic ea producenda cognosceret, vt processit primum argumentum. cognitio autem talis secundum praedicta non est nisi per ideas. Vn de philosophus quicumque non posuit in deo pluralitatem idearum vt sunt rationes imitabilitatis in essentia dei: licet poneret ideas vt essentias rerum in sua cognitione, sicut posuit Auicen. non potuit ponere plura produci a deo aeque immediate: quia productio ista non esset nisi secundum ordinem quem creaturae haberent ad deum secundum naturas ipsarum: non quem deus haberet ad ipsas secundum determinationem suae voluntatis, vt patet ex dictis Auicen. alibi a nobis pertractatis.

SIC ergo breuiter dicendum est ad quaestionem: quod si in deo non esset idea, non posset aliquid extra se vt aliud est ab ipso cognoscere: & per consequens nec aliquid omnino extra se in esse producere: & si in deo non essent plures ideae, non posset scire plura extra se: nec per consequens producere. Vnde po nere ipsum deum esse, & ideas non habere: est ponere nihil extra se cognoscere aut producere: & ita nec deum esse.

AD primum in oppositum: quanto aliquid est magis simplex tanto ad plura se extendit: bene verum est: sed non sine rationibus respectuum: qui simplicitati eius non repugnant: sed magis conueniunt. hoc enim secundum Auicen. est de natura simplicis: quod quanto simplicius est tanto plures negationes & plures respectus habet. sicut alibi exposuimus. Vnde ponere simplicissi mum, & sine pluribus respectibus, est ponere antecedens: & negare consequens. Est enim ponere naturam & negare proprietates naturales consequentes naturam.

AD secundum quod agens artificiale eadem arte facit plures domos. ergo &c. Dicendum quod plures domus aut sunt quasi specie differentes sicut circularis: quaedrata: & huiusmodi: aut sunt quasi solo numero differentes, vt omnes circulares & rotundae inter se. De domibus differen tibus quasi solo numero verum est quod eadem arte facit eas: & sic deus eadem idea cognoscit & facit plura indi uidua sub eadem specie: secundum quod alibi exposuimus. De pluribus differentibus quasi specie non est verum quod artifex eadem arte facit plures domus: nisi loquendo de arte communi existente in habitu Immo ad faciendum eas oportet quod de comnmuni arte habituali educat per intellectum diuersas artes specia les: quae sunt diuersae domus in anima: de quibus diuersae domus secundum speciem producuntur extra. Et per hunc modum deus non nisi diuersis ideis producit extra diuersa secundum speciem.