Quaestio 6

SEquuntur pertinentia communiter ad, hominem & ad angelum ex parte virtutis appetitius. Vbi duo proponebantur pertinentia ad actionem eius simpliciter. Quorum primum erat vt actio procedit ab agente: vtrum aliquid potest reducere seipsum de potentia ad actum. Secundum erat vt actio procedit in obiectum: vtrum in substantia intellectuali creata, possit esse virtus ma actiua quae possit in contraria. Alia vero duo proponebantur pertinentia specialiter ad passionem doloris: quorum Primum erat ex parte agentis & inferentis ipsum, vtrum verus dolor sit ex sola imutatione per apprehensionem, an ex alia immutatione reali. Secundum erat ex parte sub iecti recipientis ipsum: vtrum ratio formalis ipsius doloris sit in vi apprehensiua, an in vi appetitiua.

CIRca primum arguitur primo sic. Quod participat aliquid nobiliori modo non facit ex se vt habeat illud modo ignobiliori: si autem aliquid reducit se de potentia ad actum ex se primo est virtute tale quale se facit psum actum: quid autem ex se est virtute tale, nobiliori modo tale est quam quid est actione, vt patet in sole, qui nobiliori modo est calidus virtute quam aliud quod facit calidum actione: ergo &c. Item quod mouet se primo est primum mouens & vniuersale omnium eorum inter quae est ordinatum, quo mouentur omnia alia, non sic autem voluntas quia volendo me videre non video, & nolendo me videre, apartis oculis oportet me videre: ergo &c. Item potentia actiua sm philosophum est principium transmutationis in aliud: sed voluntas est subiectum in quo fiunt per trasmutationem eius accidentia, quorum vnum est actus eius: ipsa autem non est alia a seipsa ergo &c. Item primo physi. dicitur. Materia cum forma causa est omnium accidentium vt mater, non ergo est subiectum vt efficiens: voluntas autem respectu sui actus est huiusmodi: ergo &c. Item Augustinus dicit in primo de Trini. Nulla res seipsam gignere potest: quare si voluntas siue aliquid aliud generaret suum accidens vel actum, generaret seipsam, saltem per accidens, quia per partem. Item inconueniens est quod per se generans coincidat in idem cum termino generationis, sicut totum aut sicut pars, & hoc indifferenter, siue illud generatum fuerit vnum substantialiter siue accidentaliter: quia sicut generans ignem nullo modo est ignis generatus sicut pars, aut sicut totum: ita nec generans ignem calidum est ignis calidus generatus, neque sicut pars, neque sicut totum, alioquin sequaretur quod ipse generaret seipsum: hoc autem sequeretur si subiectum cum accidente esset causa sui accidentis, aut voluntas sui actus: ergo &c. Item generans & generatum semper diffe runt subiecto & loco: sed subiectum & accidens eius non differunt loco: ergo &c. Item idem non est ens & non ens respectu eiusdem: sed quod est in potentia ad aliquid puta ad esse frigidum, non est ens respectu illius, sm quod et ficit se in actum est ens respectu eius quod efficitur: ergo &c. Item quod per aliud determinatur ad actum, non vadit ad actum per se: voluntas per intellectum determinatur ad actum: ergo &c. Maior patet. Minor probatur sic. existente recta ratione in apice rectitudinis voluntas in illo instanti, aut potest cum effectu in oppositum, aut non potest Si non, ergo ipsa determinatur. Si sic, tunc falsa est illa propositio, quae solet concedi, non est malitia in voluntate nisi sit error in ratione. Si dictatur, quod duplex est error rationis, quidam per obscurationem rationis, quidam vero per eius excae cationem: & quod error rationis ex obscuratione semper est cum malitia voluntatis: non autem ille qui est ex excaecatione Hoc non valet, quia recta ratio in apice rectitudinis opponitur omni obscurationi rationis: & ideo non est in eodem instanti cum rationis obscuratione. sed existente ratione recta in apice rectitudinis, vt dicis, voluntas vult contrarium: ergo ad malitiam voluntatis in eodem instanti, non sequitur aliqua obscuratio rationis. Item rectitu do in voluntate non ponit rectitudinem in ratione, quia dicitur quod errante ratione voluntas potest esse recta: ergo nec ma litia in voluntate ponit obliquationem in ratione. Contra, nono Metaphysicae dicitur quod in rationabilibus volum tas est vere dominid i. primus motor: talis autem si mouetur mouet seipsum: ergo &c. Responsio ad hanc quaestionem patet ex dictis in quaestione praecedente. Non enim mota est nisi propter actum siue motum voluntatis qui dicitur velle, qui non est proprie motus aut mutatio, sed operatio voluntatis: quemadmodum intelligere est operatio intellectus: & sic cum sit operatio vitalis, erit viuentis: & principium elicitiuum eius est principium vitae: cuius modi est volitiua potentia. Sed non restat in hoc dubitatio alia quam an voluntas facit se in actum volendi prius ab alio mota & inclinata, sicut intellectus facit, vt iam dictum est: an absque omni motu & transmu tatione praecedente in voluntate ipsa seipsam facit in actum volendi. Sed quo ad hoc, sustinendo quod absque omnitrans mutatione aut inclinatione praecedente maxime ipsam necessitante: istam quaestionem anno praecedente determim ui in decimo Quolib, quaestione nona: & prius in nono Quolib. q. v vnde corpus solutionis suppono ex eis quae dicta sunt ibi. Et forte propter noua argumenta quae videntur contrariari dictis meis ibi: quaestio ista iterato repetebatur.

EST igitur aduertendum ad maiorem declarationem ibi dictorum circa hanc quaestionem, quod ex eo quod dixi determinando, quod voluntas est primum mouens se & faciens se in actum quo ad suum accidens commune, quod est motus: & quod non est inconueniens aliquid seipsum facere in actum & quo ad acciden tia propria & quo ad communia: aliqui dubitant & dicunt quod de accidentibus, propriis & inseparabilibus non videtur multum inconueniens quod subiectum sit causa agens suorum accidentium. Cum enim talis substantia ex principiis suis sit determinata ad talia accidentia, & de se habet ad illait qua posita illa ponuntur: & tale consuetum est dici esse cam: per hoc talem substantiam vel tale subiectum dicunt esse cau sam talium accidentium. Sed (ut dicunt) de separabilibus & communibus accidentibus hoc videtur omnino absurdum dicere: vt quod lignum dicatur esse causa effectiua suae albedinis & suae nigredinis, cum ex suis principiis non sit determinatum ad duo contraria, nec posset determinari ad illa per quancumque virtutem sibi impressam a generante. quia sine violentia potest esse sine vno & sine altero, sicut Diaphanum lucidum & tenebrosum. Et similiter esse videtur inconueniens quod voluntas dicatur esse causa suae volitionis, cum absque violentia possit esse fine volitione. Et patet quod ista non repugnant dictis nostris quaestione nona Quodlib, nostri decimi, in qua ista materia tractatur. In dissoluendo enim quaestionem illam circa principium insinuabamus quandam distinctio nem accidentium, cuius vnum membrum subdistinximus, quia solum pertinebat ad nostrum propositum: & aliud omisi mus. Est autem distinctio talis: quod quaedam sunt accidentia quae existente suo subiecto secundum formam substantialem constituto in esse de necessitate sequuntur ipsum secundum esse actuale ipsorum, nisi impedimentum coincidit: & cum impedimentum interuenit quod impedit illorum accidentium consecutionem, tunc ab agente est in illis virtus ad producendum sm esse accidentale illa accidentia, siue sint communia, siue, propria. vt po te generans aquam producit in illa sm actum grauitatem: & si extra locum aquae generat eam, dat ei vt agens pri mum, motum deorsum, dando ei grauitatem vt agens, proximum: & sic per motum dat ei proprium locum aquae, quod si generetur extra suum locum, & per impediens ibi moretur, similiter si per contrarium agens calesiat, generans cum generauit aquam vir tutem impressit suae formae, qua cessante impedimento in contrarium agente, generat in se motum quo tem dit ad locum suum deorsum & quo reuertitur ad frigiditatem. & sumo motum coniter ad verum motum & mutationem. Quod dico propter graue existens sursum, quod remoto impedimento & resistente subito facit se deorsum per mutationem non per motum: mouetur autem a se per accidens, cum inuenit me dium resistens. Alia vero sunt accidentia de quibus in dicta quaestione non fecimus mentionem, quia non pertinebant ad propositum, de quibus tamen illi opponebant: quae suo subiecto sm formam substantialem constituto in esse, non de necessitate sequuntur ipsum secundum esse actuale ipsorum cessante omni impedimento. & haec non sunt nisi accidentia communia & separabilia: quae non consequuntur ratione formae substantialis vllo modo nisi determinentur per agens aliud quam sit ipsum generans, ratione qua generat ipsum sm formam substantialem: qua lia accidentia sunt albedo & nigredo circa lignum. propter hoc lignum in eo quod lignum nullo modo potest esse causa suae albedinis aut nigredinis: quia ad neutrum illorum determinatur forma ligni neque per generans ipsum sm formam substantialem inquantum huiusmodi. Aqua autem in eo quod aqua, determinat sibi grauitatem & frigiditatem: & ideo cessante impedimento & agente contrario, virtute quam habent a generante facit se in motum ad deorsum & ad frigidum. & est secundum praedictum modum causa sui motus & sui esse deorsum & suae frigiditatis. nec est in hoc differentia, siue accidentia sint propria siue communia, dum tamen ad illa determinate se habet substantialis forma. Quod autem arguitur adhuc ab aliis, quod licet talis motus sit grauis a natura sua, graue tamen proprie non dicitur efficere motum illum, quia a se non habet naturam quam sequitur iste motus, sed a generante. Si ergo non dicimus graue licet frigiditatem habet a generante quod infrigidet se: similiter non debemus dicere si graue motum habet a generante & naturam per quam mouetur, quod propter hoc moueat se. Et est dicendum quod bona est comperatio de graui & frigiditate quam simul habet cum generatur: & similiter de motu quem habet cum generatur: sed de motu quem habet post impedimentum cessans, & similiter de frigiditate, quia de nouo grauitatem nullo modo habet a se, nec accidentia quae simul generantur cum ipso circa quae non cadit impedimentum: illa tamen quae post impedimentum cessans fiunt in ipso a na tura quam recipit a generante, bene praesent dici fieri ab ipsa, quia fiunt a natura ipsius, & quae est in ipso principium motus & status. Quia arguitur ab aliquibus adhuc de voluntate respectu velle & non velle, a simili de ligno respectu al bi & nigri: quod quia lignum ex sua forma non est alterum illorum determinatum, ideo nullo modo potest dici illorum cam: quare neque voluntas sui velle aut nolle, cum ad neutrum illorum sit determinata: Dicendum quod differt sic vires rationalium & non rationalium. Vires enim & potentiae rationalium quae rationales vocantur valent ad opposi ta: quae vero sunt non rationalium, quae irroinales vocantur, non valent ad opposita, sed ad vnum tantum siue ad alterum oppositorum. Licet ergo lignum quod non est rationale, sed est purum naturale a generante non rationali & pure natu rali non potest habere potentiam vel vim quam possit ad opposita, aut esnt ad alterum eorum, quia naturaliter est sus ceptibile vtriusque, & hoc non ex praecisa natura sui generantis inquantum est ipsum, si solummo per eius contrarias dispositiones: sed solum illa naturalia a generante habent vim quod ex se per vim quam habent a generante possint in alterum ip sorum quae ex praecisa natura generantis & suae forae ad illud sunt determinata: voluntas tamen quia est rationalis, ex natura sua valet ad opposit. scilicet ad velle & non velle siue nolle. Quid arguitur contra modum ponendi sic. quod sicut substantia habet a producente virtutem qua est immediata cauam effectiua accidentium, consimiliter hent ab agente quod sit subiectum eorundem: oportet ergo quod habeat virtutem sibi impressam a producente ad hoc quod sit caua material: quid non oportet ponere: ergo &c. Respondendum est ad hoc respondendo ad quaestionem quam quaerit conti nue de illa virtute an sit idem cum substantia producti an accidens eius: Dicendo quod non est accidens eius quia vnumquidque per suam formam qua est id quid est, potens est in suam propriam operationem, & in illud quod per ipsam hent produci: vt lux ad lucendum, calor ad calefaciendum: & sic de singulis. Singula enim aliqua, propria operatione determinantur, vt dicitur in fine quarti Meteoro. Est ergo substantia rei sub ratione respectus & hoc habet a producente, & quod sit id quid est sub ratione absoluti: & quod est sub ratione talis respectus. Sed inquam tum est producens simpliciter hent ab eo quod simpliciter est & absolute. Inquantum vero est producens determinans ad aliquid determinatum henta virtute & id quid est sub ratione respectus. Et hoc vt dixi in quaestione praenominata tam sub ratione respectus ad receptionem quam ad productionem alicuius. Habet enim a producente suo ex parte suae ma teriae siue principaliter ratione suae materiae vt sit disposita ad receptionem sicut subiectum. Ex parte vero suae formae siue principaliter ratione suae formae habet ab eodem quod sit disposita ad productionem accidentis sicut efficiens. Si vero id non sit nisi pura forma, quae non est a se immediate receptibilis aliorum accidentium receptibilis tamen est in se & a se actuum suorum accidentalium, vt contingit circa voluntatem in anima rationa li: id ipsum a generante dispositum est ad vtrumque: nec importat illa dispositio super essentiam rei aliud quam rationem respectus. Quod arguitur contra membrum concessum, quod virtus illa non sit substantia, sed est accidens rei, quia si est substantia rei, tunc non est secundum diuersa causa effectiua & materialis: Dicen dum est quod verum est sm diuersa absoluta: est tamen sm diuersos respectus sm quod alium respectum in eodem nominat potentia passiua & potentia actiua. Quid vero aguitur contra hoc, quod tunc modus con siderandi erit causa tantae diuersitatis realis, quae est in efficiendo accidens & in recipiendo illud: Dicendum quod non est ita, quia respectus illi non sunt rationales ex sola consideratione intellectus sed reales & ex natura rei, & sunt relationes sm rem, non autem secundum rationem, quamuis non sunt res alia absoluta a suis fundamentis: vt alibi exposuimus in quaestione quadam de relationibus in generali. Similiter quod arguitur ad idem secundo: Sicut est diuersus modus considerandi rem in se, & vt est effectiua accidentis, ita diuersus modus est considerandi rem in se, & vt est subiectum accidentis: & tamen propter illam diuersitatem non dicitur quod res considerata in se non est subiectum accidentium: sed aliqua virtu te: ergo nec dicendum est quod de se non sit cauam accidentium, sed ratione virtutis. Hoc bene concedo. sicut enm non est effectiua alicuius nisi sub ratione qua est potentia, sic nec receptiua, qualitercunque autem nominetur differentia inter substantiam fundamentalem huius respectus & ipsum respectum, siue sm rationem siue secundum intentionis: dum tamen intelligamus quod sit respectus realis ex natura rei, non autem rationalis ex intellectus nostri consideratione, de hoc non est mihi curae ad propositum, ex eo quod respectus reales sunt res & continentur sub ente vero reali, non tamen alia realitate secundum rem quam sit res fundamen ti, nec tamen alietate secundum rationem nostrae considerationis tantum: quia tunc non essent alietates rea les, sed alietate secundum intentionem. Et quod in proposito sic facit differre aliqua, est realitas siue enti tas vera, non diminuta ex parte vtriusque differentium, sed aliter in illis quae differunt sicut res absoluta & relatio realis fundata in illa, quam in illis quae differunt sicut diuersae res absolutae. In istis, quod facit ista differ re vt album & nigrum inter se, est ex vtraque parte res vera & secundum rem existens: & ideo proprie dicuntur differre sm rem. In illis vero quod facit illa differre vt album & simile quid super albedinem fundatur, ex vna parte est res vera & sm se existens, quae est albedo, ex altera parte est res vera similiter & eadem res, sed ad alterum existens. Et sunt sm se existere & ad alterum existere reales conditiones et ex natura rei, non autem ratio nales ex consideratione rationis propter quid differentia quam faciunt circa eandem rem, sicut non potest dici realis, sic sm rem proprie loquendo, quia non est diuersarum rerum sm se existentium, non potest dici rationis siue secundum rationem: sicut illa quae differunt pura ratione sm adinuentionem intellectus. Alio ergo modo proprio differunt, quocunque nomine nominetur illa differentia: qui modus non differt ab altero il lorum sm magis et minus tantum: sm quod sm rationem differentium vna differentia secundum ratio nem potest esse maior vel minor, sm quod aliqui dicunt quod haec differentia quam appellamus sm intem tionem non est nisi secundum rationem, licet forte ponat maiorem differentiam quam habent illa quae proprie sm rationem dicuntur differre. Sed iste modus differendi medius est inter illos, et differt ab vtroque illorum non solum secundum magis et minus, sed sm speciem. Ad differentiam autem smrationem non potest ista differentia reduci: quia differentia sm rationem quaecunque differunt non differunt secundum se, sed so lum secundum considerationem nostram. Respectus autem realis vel in relatiuis sm rem non differt a suo fundamento secundum solam nostram considerationem tantum: tunc enim non esset respectus realis ex natura rei, sed solummo rationalis ex ratione considerationis nostrae: quod falsum est. Sed de hoc alibi exquisitius locuti sumus. Et sic ad reddendum causas effectuum, non omnium dico sed illorum qui procedunt a rebus ex seipsis non ab aliquo extrinsecus agente, sufficit dicere quod hoc sub tali intentione et respectu est causa huius, et sub tali est causa illius: et sic non est facile omnia soluere. Sed ex hoc non possum dicere quod ignis non facit aquam calidam, sed aqua ipsa per quandam virtutem intentionalem quam reci pit ab agente non facit se calidam, vt ignis appositus non sit causa nisi sine qua non. Similiter nec possum. dicere quod generans non generat compositum ex materia & forma, sed materia per quandam virtutem quam recipit ab agente, facit se sub tali forma. Nec similiter quod vnumquidque se producit in aliquo esse per virtutem quan hent ab alio: quia hoc non possum dicere nisi de productione talium quae de necessitate consequuntur productionem aliorum, aut habent statim existere illis existentibus, nisi fuerit impedimentum: & quae praesent impediri illis produ ctis ad quorum esse necessario consequitur esse illorum: talibus enim productis a producente imprimitur virtus & dispositio, quae summe disponitur dispositione quae est necessitas vnumquidque talium quod quantum est de se est in potentia accidem tali si absit impedimentum, vt statim illo producto & existente existit in illo tale per eius in quo existit actio nem: quemadmodum producto igne statim leuitas & caliditas & motus sursum si gnantur extra suum locum habent esse ab ipso per productionem in illo: & hoc per virtutem producentis ignem impressam igni, sm quod exposuimus in praedicta quaestione decimi Quodlibeti. Si vero in aliquo talium praedictorum contingat impedimentum, vt non sta tim consequatur aliquod sic natorum consequi ipsum a suo producente, summe tamen dispositum est dispositione quae est ne cessitas per virtutem producentis conseruatam in ipso, vt cessante impedimento totum illud sm actum consequa tur, quod necessitate naturali natum est consequi formam suam, sicut graue generatum sursum & impeditum ne descem dat, cessante impedimento statim facit se deorsum, sm quod similiter diffusius exposuimus in dicta quaestione. Ex quo patet, quare ex hoc dicto nno nullus potest dicere quod ignis non facit aquam calidam, sed aqua seipsam: quoniam caliditas non est accidens quod per se consequitur formam aquae: immo est contrarium illi, & propter hoc non habet virtu tem a generante vt se faciat calidam, sed requirit agens extra, vt ignem: & hoc vt causam per se, non autem vt sine qua non: immo quia frigidum per se consequitur formam aquae sm dictum modum: ideo cessante contrario agente scilicet cale faciente aquam: quid est impedimento ne aqua possit moueri & reuerti ad frigiditatem, statim seipsa mouetur motu infrigidationis, & seipsa in fine motus seipsam facit perfecte frigidam: & est id quid amouet calefaciens illius infrigi dationis & generationis frigiditatis cam sine quam non. Per eandem rationem non possum dicere quod generans non generet com positum sed materia, quia ipsa per se non est nata produci sic quod ad eius productionem consequatur aliquae forma determinata, sicut ad aquam consequitur esse frigidum: & ideo nullam virtutem habet omnino materia ad aliquid in se producendum. Similiter non possum dicere quod ignis illo modo possit se facere calidum se solo absque generante sibi coniuncto sm actum: licet aqua possit se facere frigidam: quia forma ignis non compatitur frigiditatem se cum sicut aqua caliditatem, vt ibi amoto frigefaciente ignis calefaciat seipsum, sicut hic aqua seipsam infrigidat. Vnde si per impossibile aqua generaretur & posset haibene impedimentum ne eam statim consequatur frigiditas, amoto illo impedimento, sta tim moueret se ad infrigidationem si esset sub contraria dispositione scilicet sub caliditate, aut si per impossibile non esset calida neque frigida, cessante impedimento, seipsa cito esset frigida: contraria enim dispositio facit quod per motum graue descendit, & sic quod aliquid est causam efficiens sui accidentis in esse. & hoc est in naturalibus. quia natura rei determinata est ad illud a generante, & patitur impedimentum nisi illud consequatur: & sit similis cum eo. Quando autem natura rei non est determinata ad illud nec adsit impedimentum ne sit in illo, nullo modo in re naturali est vir tus efficiendi aliquid in seipsa: vt dicto modo duo oporteat concurrere ad hoc vt res moueat seipsam, aut aliquid efficiat siue agat in seipsa. Quid arguitur vlterius sic, quod omne quid praesupponitur in re ante formam quae debet in ea acquiri, materiale est respectu illius formae, sicut non solum corpus, sed cum superficie est subiectum quaelitatis: sed virtus illa praecedit accidens quod ponitur canre: ergo est subiectum & materia illius: quod non incidit cum cam efficiente: Dicendum quod verum esset si esset aliquid absolutum, & res alia a substantia, quemadmodum superficies est res alia absoluta a corpore, quod est substantia, & ideo color vt in subiecto est tam in superficie quam in corpore. nunc autem quia non est nisi respectus super substantiam: immo est ipsa substantia sub ratione respectus: ipsa vt est virtus agentis siue ab agente, bene est agens, & secundum id bene est subiectum & materia: & sic bene coincidunt absqueinconuenienti. Item quod arguitur: quod de materia non distinguimus quod est principium for mae substantialis & quod est subiectum: quare neque de toto composito quod est subiectum & materia respectu accidentium: Dicendum secundum iam dicta quod de composito vt est aliquid absolutum non sic distinguimus, sed vt vno modo est absolutum: alio modo habet rationem respectus: & sic habet rationem efficientis. Et similiter de materia distinguimus quod potest considerari in se, vel pro ut est principium formae, non efficiens, sed receptiuum principium: & sic sicut in rebus naturalibus agentibus ad genera tionem accidentis in se dicimus quod sicut res est principium actiuum principaliter ratione formae, sic est principium rece ptiuum ratione materiae: & ratio principii semper importat rationem respectus circa id quod est aliquid in se absolutum: & sic illud quod facit se tale in tali productione per illam virtutem est quodammodo tale quale fuit generans: & sic est tale virtute quale se facit actione. Sed arguitur contra hoc: quod virtute tale non facit se tale sed aliud, vt virtute calidum non facit se calidum, sed aliud. sicut contingit in agente vniuoco: quod est tale formaliter non facit se tale, sed aliud vt ignis calidus non facit se calidum, sed aliud. Et est dicendum quod esse aliquid virtute tale contigit dupliciter, vel particulari & determinata ab agente tali secundum actionem: vel vniuersaliindeterminata omnino. Primo modo aqua calida actu est virtute frigida: & ideo eius generatio est vniuoca quae facit se frigidam, sicut erat vniuoca quando frigidum generans ipsam fecit eam frigidam. Secundo modo sol calidus est virtute, & ideo eius generatio qua generat calidum est aequiuoca. Et quia non habet hanc virtutem a producente nato ipsum calefacere actione, nullo modo habet ipsam ad faciendum se call dum, sed solummodo aliud. Et quia esse tale virtute particulari, & esse tale actione siue formaliter sunt in eodem aliud & aliud & alterius rationis: esse autem actione & formaliter tale non possunt esse plura simul in eodem eo quod sunt vnius rationis vt plures albationes: idcirco licet ignis calidus actio ne non potest facere seipsum, ignis tamen si per impedimentum possit esse calidus virtute ita quod non formaliter, se ipsum faceret actione calidum, vt dictum est. Et quia ista virtus vt dictum est, non est alia a substantia nec accidens superueniens ei: et est necessario in omni eo quid ex sua natura a producente determinatur ad aliquid, & hoc ex eo quod determinatur ad illud: idcirco dico vlterius quod ad omne illud ad quod determinatur res quaecunque secundum suam naturam a producente ipsam, habet talem virtutem illud in se producendi & cau sandi, si contingat ipsam pati impedimentum ne habeat actu in se illud: & hoc siue pertinet ad primas actiones siue ad sequentes. Ad omnes enim terminatur a producente illam in sua substantia necessario & inuariabiliter. Idcirco dico circa voluntatem, propter quam circa naturalia omnia praedicta in troducta sunt, & ratione voluntatis circa totam animam humanam, quod ipsa anima respectu omnium suorum accidentium & primorum & secundorum ex ratione suae naturae & essentiae a producente ipsam habet quod sit substantialiter suae potentiae. secundum quod diffusius perscrutati sumus in quadam quaestione de Quo libet. Quid autem adhuc arguunt aliqui primo sic: actus animae secundarii possunt adesse & abesse: & sic anima non est determinata ad illos: & sic determinatur ad illos per aliud quid vocatur potentia, Dicendum quod verum est, sed non vt per aliud re absoluta: sed respectu solum, vt dictum est. Secundo sic. Ea quae habent esse in fieri in subiecto praesupponunt aliquid accidens, vt motus dealbationis nigredinem: ergo motus in spiritualibus qualis est intelligere & velle praesupponit accidens in subiecto, quod non est nisi potentia: ergo &c. Istud modicum cogit. Quia enim motus siue corporalis siue spiritalis supponit accidens in subiecto, hoc non com tingit nisi quia est a contrario vel a priuatiuo in contrarium: & sic tanquam accidens supponit in subiecto non semper ipsam potentiam qua elicitur actus, sed ipsum contrarium vel priuatiuum actus aut accidentis quod per actum acquiritur., quemadmodum dealbatio praesupponit nigredinem vt contrarium albedinis producendae. Et similiter dealbationis motus praesupponit quietem sibi contrariam praece dentem in nigredine. Et sic accidens quod praesupponit in subiecto motus qui est velle vel intelligere non est potentia qua vult aut intelligit: sed priuatio huius vel illius, vt non velle, vel non intelligere Tertio sic. anima de se limitata est, ergo seipsa non potest determinari ad diuersa: ergo per alia a se, nec par diuersos respectus, quia illi non sunt rationes agendi: ergo &c. Dicendum quod anima determinatur ad diuersos actus vel secundum genus, vel secundum speciem, vel secundum numerum. Genere enim aut specie differunt intelligere, velle, sentire. Specie autem differunt videre & audire. Numero verodifferunt intelligere, velle &c. hoc vel illud. Dico ergo quod determinatione prima & secunda determinatur a solo producente animam, qui essentiae eius secundum id quod est indidit quod potens est ad illos actus differentes genere vel specie, licet non cum effectu nisi per determinationem ab organis quo ad potentias organicas, & alio modo quo ad potentias non organicas, quam assignauimus in dicta quaestione de potentiis animae. Tertia autem determinatione determinatur ab obiectis. Formaliter autem praeter istas determinationes determinatur per respectus importatos in nominibus potentiarum. Substantia enim etsi cum respectu cadat in significatione potentiae: formaliter tamen significat respectum: & ab ipso imponitur, qui quidem respectus ad actum determinat, licet elicitiuum actus non sit nisi substantia: vt tamen sub ratione respectus existens, secundum quod in quaestionibus aliis ista clarius ex posuimus. Quarto sic. Diuersi respectus reales supponunt diuersa fundamenta realia quae non praesentesse in anima nisi accidentia: ergo &c. Dicendum quod falsum est, quia super idem re diuersi respectus rea les in ordine ad diuersa bene fundantur, vt super eandem albedinem respectu alterius albedinis similitudo, & dissimilitudo respectu nigredinis: & tamen similitudo & dissimilitudo important diuerso-s respectus reales, quorum realitas etsi sit a fundamento, diuersitas tamen est ex ordine ad diuersa, vt ex positum est in quaestionibus ordinariis, quem tamen ordinem non habent ex illis diuersis sed ex ipso producente substantiam & ordinante ipsam. Causaliter enim in proposito actus potius determinantur per po tentias quam econuerso. Dico quantum est ex parte rei, licet quantum est ex parte notitiaepotentiae distinguuntur per actus, & actus per obiecta smphilosophum. Quinto sic. Membra leonis non differunt a l membris cerui, nisi quia anima differt ab anima, vt dicit Commentator supe primum de anima: in homine ergo in quo differt vnum membrum ab alio, oportet quod sit propter diuersitatem a natura animae ipsius, quae non potest esse ex parte essentiae animae: quae est eadem numero in toto homine & in qualibet eius parte: ergo ex parte potentiarum eius: ergo &c. Et est dicendum secundum iam dicta quod verum est secundum modum iam determina tum diuersitatis potentiarum: cuius prima & principalis causa non est nisi producens animam. propter quod diuersitas potentiarum animae & distinctionis earum non supponit distinctionem organorum tanquam po tentia sit consequens compositum ex anima & corpore organico, in quo sit vt in subiecto aut fundamen to, sed magis econuerso, licet aliqua secundum organa sit potentiarum organicarum determinatio, vt scilicet possit cum effectu in actus diuersos, vt in quaestione praedicta est expositum. Non tamen ex hoc omnis potentia ani mae ponitur organica. Potest enim alicuius potentiae non organicae, vt intellectiuae, & mediante intellectu volitiuae, determinatio, vt scilicet possit in actum suum cum effectu, quoquo modo fieri per organum: scilicet inquam tum intellectus vtitur organo phantasiae quo ad suum actum intelligendi: sed hoc non quemadmodum sensi tiua vtitur organo ad suum actum. Illa enim non exercet actum nisi in organo informato specie sensibilis. Intellectiua autem quo ad intellectum plenum vtitur organo vt in quo suum obiectum sibi manifestatur per illustra tionem intellectus agentis, actione tamen eius existente separata absque organo & absque omni specie a phantasmate recepta in intellectu siue in essentia animae. Quod ergo primo arguebatur ad quaestionem principalitur: quod si voluntas faceret se in actum, esset virtute tale & ita nobilius &c. Dicendum secundum iam dicta, quod hoc solum verum est de tali virtute vniversal & indeterminata: non autem de eo quod est virtute determinata tale. & ideo nobilius est voluntati velle secundum actum quam secundum virtutem: quia quod est virtute tale, non solum est tale ad agendum id quo sit actu tale, sed etiam ad recipiendum illud in se, non sic autem quod est tale virtute vli, & ideo non potest se facere tale actione siue formaliter: & nobilius est ei se non facere tale quam facere. Ad secundum quod primum mouens est motor omnium aliorum in omnibus suis motibus &c. Dicendum quod verum est quando sic se mouet quod a nullo alio dependet vt vadat in actum: cuiusmodi est motor omnium vniuersalis simpliciter: sed hoc multum extendendo motum: non autem de mouente se dependente in suo motu ab alio: quia enim motus voluntatis dependet ab intellectum, & motus intellectus a motu sensus, ideo oportet vires apprehensiuas prius ab aliis moueri quam a voluntate, vt voluntas moueat seipsam: sed postquam fuerit mo ta habet vim mouendi alias potentias ad suas actiones & retrahendi ab eis, nisi quatenus mouentur ab aliis naturaliter. Ad excludendum autem prauum modum aliquorum in ponendo voluntatem mouere se & ali as vires quantum ad exercitium actus: sed non quantum ad determinationem: Sciendum quod illi in quodam tracta tu paruo dicunt sic. Ad intellectum eius quid dicitur quod voluntas mouet se & alias vires quantum ad exercitium actus: sed quantum ad determinationem actus est motio voluntatis ab obiecto. Dicendum: quod voluntas mo uet suo imperio quantum ad exercitium actus & etiam quantum ad determinationem actus atque modi agendi, omnes alias vires animae, & etiam membra corporis, bene verum est: Sed quod ab aliquo alio moueatur prius, aut quantum ad sui actus determinationem aut quantum ad eius exercitium aut ad ipsum actum voluntatis eliciendum, vt sic ab illo mouente habeat virtutem mouendi alia: vt isti iam in sequentibus ponunt, hoc penitus falsum est: sed ipsa est primummouens in regno animae: ideo & seipsam mouens in actum, & sibiipsi actum suum determinat. secundum quod iam diximus supra, & in alio Quolibet satis declarauimus. Sequitur. No tandum est quod respectu primi actus intelligere, qui praecedit secundum naturam quemlibet actum voluntatis, voluntas non habet rationem mouentis per modum mouentis vel impellentis quantum ad exercitium huiusmodi actus: immo huiusmodi actus vel motus intellectus est ab obiecto intelligibili, & quantum ad exercitium actus, & quantum ad determinationem eius. Dicendum, quod voluntas respectu primi actus intelligendi qui conuenit intellectui postquam aliquando nihil intellexit, non habet rationem mouentis ad actum huiusmodi eliciendum vel determinandum, sed potius obiectum: bene verum est: falsum tamen est dicere quod exercitium eius quo ad actus continuationem, & discursum ab vno actu intelligendi ad alium sit ab obiecto solo & non a voluntate: immo est a voluntate potius quam ab obiecto. In potestate enim volum tatis est statim postquam actus huiusmodi est elicitus, intellectum ab ipso retrahere vel in ipso conseruare & actum ipsum continuare, quod pertinet ad exercitium huiusmodi actus, secundum quod ipsimet statim dicunt inferius. Sequitur.

INtellectus autem sic motus ab intelligibili & cum hoc apphendit bo num & perfectum vel ipsius intelligibilis vel propriae operationis, inclinat voluntatem in hoc bonum. Dicen dum quod etsi verum sit appellando inclinationem excitationem ad motum quo ferri potest in illud bo num, secundum quod alias declarauimus: huiusmodi inclinationem posse poni in voluntate absque omni inconuenienti circa libertatem arbitrii: non tamen verum est appellando inclinationem ipsam motio nem voluntatis qua fertur in bonum cognitum: quid tamen implicat litera sequens: quia sequitur. Et haec in clinatio quae est motio voluntatis a bono apprehenso habet virtutem vt sit vis motiua: quasi impulsionem ipsius intellectus ad suum actum qui est intelligere exerceat continue circa illud intelligibile: vel se & vires alias quae sunt necessariae ad intelligendum applicet ad intelligendum aliud quod consequitur naturaliter ad primum. Dicendum quod dicta inclinatio etsi ponatur: de quo tamen dubium est, an sit ponenda in voluntate ab intellectu an obiecto intellecto, quia forte non nisi seipsam inclinat, quod sit formaliter ipsa motio qua voluntas fertur in bonum, vt bonum cognitum moueat voluntatem in seipsum: hoc simpliciter falsum est. Illa enim inclinatio non est nisi dispositio ad motum: qualis est ab habitu ordinam te potentiam ad actum sibi respodentem. Falsum etiam est dicere quod haec inclinatio habet virtutem vt per ipsam voluntas sit vis motiua intellectus & aliarum virium, acsi dicatur quod sicut secundum ipsos voluntas non habet ex se quod moueatur, sed solum ab intellectu vel obiecto intellecto, sic nec ex se sed ex illo habeat quod mouere possit alias vires secundum quod super hoc continuo se exponunt cum sequitur. Et isto modo potest dici voluntas mouere alias vires inferiores & superiores quantum ad exercitium, & esse domina omnium operationum hu manarum, quia scilicet motio eius quae est ab intellectum & bono apprehenso secundum actum intellectus factiua est vt intellectus exerceat operationem quae est intelligere dicto modo. Dicendum: quod isto modo volum tas moueat alias vires etiam superiores, quasi intellectus sit vis superior voluntate, est falsum. Etenim licet dicta inclinatio ponatur in voluntate ab intellectum, per illam tamen non est necesse voluntatem moueri, vt illi volunt: nec per illam habet vim mouendi alias vires: quia voluntas quantuncumque inclinetur ab intellectu, li bere potest huiusmodi inclinationi contraire & non moueri in id ad quod intellectus inclinat: immo si moue tur & fertur in illud volendo, hoc libere facit & sua, propria virtute: & eadem virtute habet quod possit mo uere alias vires inferiores: nullam autem superiorem: quia simpliciter superior potentia est voluntas quam sit intelle ctus: vt alibi declarauimus. & per illam eandem vim voluntas potest seipsam inclinare ad actum suum & seipsa eum elicere, & vlterius alia mouere, & sic esse domina omnium operationum humanarum perfectius quam secundum modum illorum, vt sic nullo modo sit necesse poni voluntatem inclinari ab aliquo alio a se. Et: secundum hoc etiam falsum est quod sequitur. Et ratio appetitus vel voluntas dicitur mouens: motum tamen ab appetibili apprehenso. & haec est vis motiua eius per comparationem ad alias vires vt exerceant suas operationes mo uentes aliud, si sint actiuae: vel motae ab alio, si sint passiuae. respectu autem suiipsius non habet vim mo tiuam nisi per accidens: inquantum scilicet mouet intellectum a quo mouetur. Dicendum est, quod contrarium verum est, quia voluntas respectu suiipsius habet vim motiuam per se, & mouet se per se: mota autem a se non ab alio, mouet alia a se: intellectum autem praesupponit voluntas sicut causam sine qua non tantummodo: vt ali bi declaraui. Sequitur. Sicut graue mouens & diuidens aerem a quo defertur, dicitur mouere se per accidens. Dicendum quod exemplum hoc si bene respiciatur, multum est contra eos. Graue enim quod mouetur: per accidens a seipso: hoc non est nisi quia graue impellens se deorsum & inueniens aerem sibi resistentem ipsum impellit, & ipsum impulsum successiuediuidit, & per hoc successiue & per motum descendit & defertur per aerem inferius: cum tamen se per seipsum deorsum impellat: ita quod si non esset medium resistens, sed sicut vacuum, subito descenderet ipso immutante se ipsum deorsum. & sic licet per accidens a seipso mouetur, hoc tamen non est nisi quia prius per se a seipso mutatur, & ipsum a se mutatum mouet aliud, quo moto ipsum cum illo & in illo mouetur per tempus, quia fine illo per se subito mutate & pertingeret eundem terminum per se subita mutatione, quem per aliud attingit motu successiuo. Et secundum eundem motum in parte vo luntas primo seipsam immutat secundum actum volendi, & ipsa immutata mouet intellectum in actus eius exercitium, quo intellectu sic moto, voluntas iterum mouetur secundum alium actum volendi, non autem ab in tellectu mota: quemadmodum graue mouetur ab aere moto, sed a seipsa tantum, modo materiae, & non ab intellectu, nisi sicut a causa sine qua non. Secundum quod deficit similitudo de motu grauis: & de mo tu voluntatis: quia graue vere mouetur ab alio per accidens secundo, licet primo a se per se immutatur: non sic autem voluntas ab intellectu, sed & primo & secundo per se mouetur a se. Est autem solum modo simile in hoc: quod sicut antequam graue proprie mouetur prius oportet moueri aerem, sic antequam mouetur voluntas oportet prius moueri intellectum: licet intellectus motus non mouet voluntatem, sicut aer motus deferendo mouet graue. Et sic proprie loquendo graue non mouetur a se nisi per acci dens: immutatur tamen prius a se per se quam moueatur a se per accidens: voluntas autem nullo modo aut immutatur aut mouetur quocumque modo sumatur mutatio aut motus, ab alio a se, neque per se neque per accidens nisi sicut a causa sine qua non: secundum quod alibi diffusius declarauimus. Sequitur. Totus autem homo qui mouetur per voluntatem quae est aliquid sui, dicitur seipsum mouere per se. Dicendum quod reuera quia actus & operatio omnis vt per se agentis, non sunt nisi suppositi, & hoc siue in creaturis siue in deo, secundum quod alibi declarauimus: ideo bene verum est, quod totus homo mouetur secundum actum volendi per voluntatem, similiter secundum actum intelligendi per intellectum, & secundum actum sentiendi per sensum: & consimiliter in caeteris motibus suis, quos agit per id quodest formale in ipso: inquantum habet rationes diuersarum potentiarum quibus non attribuitur actus sicut agenti pro prie loquendo, sed potius sicut medio quo agit. Non enim voluntas proprie vult ipsa voluntate, & sic de caeteris. Et sic per se dicitur agere & mouere, quia per aliquid sui, attamen non dicitur per aliquid sui mo uere sic per se vt verum sit dicere ipsum mouere per se & non per accidens. Quid enim sic mouet per se quod nullo modo per accidens sic mouet quod se toto primo mouet, non autem per aliquid sui: & sic verum est dicere quod homo moueat se & moueatur a se, non mediante alio extra, sed solummodo mediante aliquo sui, vt iam dictum est de motu grauis, vt sic homo sit primum mouens se non motum ab alio, quia id quo mo uet se primo vt voluntas quae est aliquid sui est prima ratio mouendi absque motu praecedente in homine ab aliquo alio extra. Quare cum extendimus nomen & dicimus id quo homo mouet aut mouetur, mouere aut moueri, puta voluntatem qua homo vult dicimus velle: sicut ergo voluntas est qua homo vult & dicitur mouere se per se: consimiliter dicetur voluntas velle & secundum actum volendi mouere se per se, aut si voluntas non sit prima ratio qua totus homo mouet se per se, oportet ponere quod non volunta te mouet se per se primo, sed potius illa alia ratione, puta intellectu secundum illos qui ponunt quod intellectus moueat voluntatem. & sic homo non mouet se per voluntatem, nisi quia illa mota est ab intelle ctum: & sic non per se mouet seipsum voluntate, sed potius per accidens & per aliud quod primo mo uet voluntatem. Quare cum nec intellectu potest dici homo mouere se per se vt per aliquid sui, quia intellectus non mouet nisi prius motus ab obiecto: et eadem de causa multo minus aliqua alia vi, puta sensitiua: nullo ergo modo potest dici quod totus homo mouetur per se, quia per aliquid sui, & per illud seipsum mouere per se, nisi illud sit prima ratio mouendi scilicet quod moueat non mota. Quare cum etiam secundum illos, ratio illa non potest esse sensus aut intellectus, & praeter illas vires non restat ni si voluntas: totus ergo homo aut nullo modo potest dici moueri per aliquid sui, & per hoc mouere seip sum per se, nisi voluntas sit prima ratio homini qua mouet se, non mota, vt per hoc etiam ipsa voluntas di catur mouere per se seipsam non mota ab alio prius. Sequitur. Et ideo quodcunque facit, quia non determi natur ad hoc secundum naturam: sed potius per inuentionem & doctrinam, ipsi imputatur, siue bonum siue ma lum. Dicendum: quod voluntas siue homo non determinatur per naturam ad faciendum quod facit, bene verum est: sed quod ad hoc determinatur per inuentionem & doctrinam, hoc est per notitiam intellectus propria industria acquisitam: aut alterius instructione, quasi intellectus sua notitia determinet agenda, sic vt necesse sit voluntatem velle simpliciter & absolute sibi determinatum aut saltem sub conditione, quod scilicet necesse sit eam illud velle si aliquid velit, vt scilicet non possit illud nolle, volendo contrarium, hoc omnino falsum est secundum praedicta: quia pluribus propositis siue ostensis per intellectum, potest velle aliud ab illo quod est determinatum. Vnico etiam ostenso & illo determinato quod non pont velle aliud, hoc non est propter aliquam determinationem: sed propter nullius alterius ostensionem: quemadmodum cum nihil omnino est ostensum per intellectum, voluntas nihil omnino potest velle: non propter aliquam determinationem: sed quia nihil omnino est ostensum. Quod ergo illi dicunt: quod vno determinato per intellectum voluntati imputatur quod non vult aliud siue aliud sit ostensum siue non, omnino falsum est: immo non debet volum tati imputari si volendo determinatum non velit contrarium eius quod est determinatum ab intelle ctu sub ratione boni, quod tamen est malum simpliciter. Propter quid etiam secundum illos imputatur volum tati si velit illud: & est. peccatum conmissionis: quia secundum illos, non oportet eam illud velle simplicitur, sed solum sub conditione si aliquid vellet: & ideo ei merito imputatur. Quia si simpliciter oporteret eam illud velle: quod videtur dicere litera illorum supeior, qua dicunt: Intellectus autem sic motus ab appetibili &c. nullo modo ei deberet impu tari. In eodem autem casu voluntatem stare vt non velit contrarium nec nolit determinatum, necessario esset peccatum omissionis secundum illos: & sic esset voluntas perplexa, quia peccaret illud volendo, & peccaret contrarium non volem do: quid est impossibile. Standum est igitur in praedictis quod scilicet voluntas, quia est primum mouens in actum volendi & nolen di, seipsam libere determinat ad faciendum vel non faciendum: & ideo ipsi semper imputatur. Sequitur. Supposito igitur quod omnis virtus passiua ab obiecto sicut ipsa ex determinato obiecto mouetur ad determinationem actus: ita etiam ex obiecto simplicitur mouetur ad actum suum simplicitur, vel ad exercitium sui actus simplicitur. Dicendum quod istud simplicitur verum est & necessarium. Sicut enim se habet determinatum ad determinatum sic & simpli citer ad simpliciter. Quod bene declarant in exemplo quod sequitur. Verbi gratia. obiectum intelligibile determi natum, quod mouet intellectum vt hoc determinate intelligat, mouet eum simplicitur, vt exerceat actum intelli gendi. Dicendum quod verum est. obiectum enim intelligibile determinatum & est intelligibile simplicitur, & est intelligibile tale quia sic determinatum: & ratione quae est intelligibile simplicitur mouet intellectum vt simplicitur intelligat & exerceat actum intelligendi simplicitur: ratione autem quae est intelligibile hoc determinatum, mouet intellectum vt intelligat hoc determiatum & exerceat actum intelligendi hoc determinatum. Et sicut haec vera sunt ex parte intel lectus, sic oportet esse similiter ex parte voluntatis, si ipsa sit virtus passiua ab obiecto volibili cognito: vt vcobm volibile determinatum quod: mouet voluntatem vt hoc determiate velit, moueat eam simpliciter vt exerceat actum volendi simpliciter: ita quod sicut intellectus & voluntas mouentur ex determinato obiecto ad determinationem actus, ita etiam ex obiecto simpliciter mouentur ad actus suos simpliciter: quod necesse ha bent dicere de voluntate sicut & de intellectum: cum non minus ponant eam virtutem passiuam quam intellectum, & hoc ab obiecto: & ipsi generaliter dicunt hoc de omni virtute passiua ab obiecto. Sicut ergo secundum ipsos intellectus a determinato intelligibili determinatur vt illud intelligat, & exerceat actum intelligendi circa illud, sic quod non possit ipsum non intelligere cum sic determinatur: consimilitur opor tet ponere secundum ipsos, quod voluntas a determinato volibili determinatur vt illud velit, & exerceat actum volendi circa illud. Quod reuera necesse habent dicere ponendo voluntatem passiuam ab ob iecto dicto modo, vt sic secundum eos quicquid vult voluntas necessario velit, nec habet in hoc ali quam libertatem aut dominium proprium: quod tamen est inconueniens illis. Vnde nec hoc consueuerunt expresse asserere: sed consueuerunt dicere quod intellectus per obiectum cognitum & praesentatum voluntati actum volendi determinat: dicendo quod hoc est eligendum simpliciter, ita quod non aliud nec contrarium eius: sed quod voluntas maneat adhuc libera ad volendum illud vel non volendum, ita tamen quod illa determinatione stante non posset velle aliud aut contrarium: vt quamuis, quantum erat ex se, posset velle hoc vel aliud, vel contrarium, tamen propter determinationem factam ab intellectum potest tantum velle hoc & non aliud aut contrarium, vt iam dictum est supra. Sed hoc dictum eorum quod cousueuerunt dicere omnino est inconueniens in seipso. Si enim actus aliquis simpliciter est de terminatus alicui voluntati, non solum sic determinatur vt possit velle tantum hoc ita quod non aliud: sed etiam sic determinatur vt possit velle illud ita quod non possit non velle. Aliter enim non esset determina tio actus simpliciter, sicut plane contingit ex parte intellectus in determinatione actus intelligendi: vt patet consideranti. Est enim alia indifferentia ad volendum hoc vel non volendum, pertinens ad quoddam exercitium actus, sicut & illa alia quae est ad volendum hoc vel aliud. Non enim est ratio quare per obiectum potius tollatur vna indifferentia quam alia: vt quod determinetur voluntas ad volendum hoc ita quod non aliud, & non determinetur ad volendum hoc ita quod non maneat indifferens ad non volendum, secundum quod vtraque indifferentia tollitur ex parte intellectus per obiectum: vt patet de se, quia non velle hoc bonum, alio simul ostenso, si sit voluntas rationalis non est nisi propter velle aliud, quia non velle hoc bonum nec velle aliud, non est voluntas simpliciter: quia non est voluntas siue actus voluntatis nisi boni, nec est mali nisi quia apparet bonum. Multo fortius ergo voluntas non deserit velle vnum bonum, nisi quia vult aliud: & sic si manet indifferentia quo ad actus de volendo hoc vel non vo lendo, necessario consimiliter manet quo ad obiecta de volendo hoc vel aliud, & sic impossibile est quod sit determinatio actus re spectu obiecti de volendo hoc ita quod non aliud, & maneat indifferentia actus respectu sui contradictorii de hoc volendo vel non volendo: sicut impossibile est quod dicunt, quod libertas est in voluntate quo ad exercitium actus de hoc volendo vel non volendo, non autem quo ad determinationem actus ad obiectum de volendo hoc vel aliud, cum vtrumque sit quiddam exercitium actus, vel vnius circa diuersa ob iecta, vel contrariorum circa idem obiectum. Et sic patet quod nulla est distinctio quae dicunt quod voluntas potest moueri vel ad determinationem actus vel ad exercitium actus, quia determinatio ad obiectum nihil aliud est quam ablatio vnius exercitii actus: quae non potest auferri alia manente, vt est dictum: vt sic intelligamus triplex exercitium in actu volum tatis. Duplex enim exercitium actus conuenit ei circa seipsam: vnum quo ad actus volendi positiuos diuer sos circa obiecta diuersa: cuiusmodi consistit in volendo hoc vel volendo illud. Alterum quo ad actus vo lendi contrarios circa idem obiectum, cuiusmodi consistit in hoc volendo vel nolendo. & haec duo exercitia iam tetigerunt. Tertium autem exercitium conuenit ei circa vires alias in mouendo ipsas ad exercitia suorum actuum, quid etiam tetigerunt iam supra, quo ad modum mouendi in hoc alias vires a voluntate. quod repe tunt cum sequitur. Si velimus autem dicere voluntatem motiuam aliarum virium quantum ad exercitium actus, opor tet hoc intelligi dicto modo, vt scilicet praesupposita eius motione ex apprehensione boni, in quo est perfectio aliarum potentiarum, insit ei quasi vis impulsiua vt aliae vires applicentur ad suas operationes si sint actiuae in mouendo aliquae, si sint passiuae in moueri ab alio. Et est dicendum. secundum quod patet ex iam dictis, quod licet voluntas ha beat vim motiuam aliarum virium, hoc tamen non sit secundum hunc modum quem iam repetunt, sed secundum alium praedictum: & propter illum habet voluntas libertatem plenam super actum volendi simplicitur, & super triplex exercitium eius praetactum. Sequitur. Officium enim voluntatis est alias vires excitare ad suas perfectiones assequendas, & praecipue intellectum, vt fiat in sua vltima perfectione, quae est intelligere diuinam essentiam. Hoc enim finalitur appetit voluntas: & cum hoc acquirit intellectus, tunc voluntas est in sua vltima perfectione, in quae sistit suus appetitus, quia ad perfectionem intellectus finaliter tendit. Dicendum quod verum est quod voluntas alias vires & praecipue intellectum ad suas perfectio nes excitat, secundum modum quem assignauimus, licet non secundum modum quem illi confingunt. Sed quod hoc finalitur ex parte intellectus appetat voluntas: scilicet ipsius intellectus perfectionem quae est in intelligendo diuinam essen tiam, potius quam suam, propriam perfectionem quae est in diligendo ipsam: hoc est falsum. Hoc enim a natura inditum est vnicuique appetitui quod plus suam persectionem appetat quam cuiuscumque alterius. & sic voluntas finalitur appetit suam, propriam perfectionem, nec est in sua vltima perfectione per perfectionem cuiusquam alterius quousque suam pro priam perfectionem adipiscatur: citra quam nullatenus sistit. & est illa multo persectior quam quacumque alia: quemadmo dum perfectius est transformari in rem nobilem quam assimilari illi: secundum quod alias declarauimus. Sequitur. Et ideo quia in via vitae praesentis non potest intellectus attingere suam perfectionem nec per consequens volum tas: propterea si in via voluntas quae in se est imperfectior intellectu, debeat altius eleuari quam intellectus, opor tet quod hoc sit per altiorem habitum, vt pote per charitatem, quam sit habitus intellectus qui est lumen fidei. Dicendum quod in via praesentis vitae nec intellectus nec voluntas possunt attingere suam perfectionem: & hoc quia intellectus perfectio consistit in perfecta diuinae essentiae cognitione, quae non habetur nisi in eius aperta visione. Perfectio au tem voluntatis non consistit nisi in perfecta eius dilectione, quae requirit apertam visionem praecedentem, non vt cau sam propter quam sit, vt illi intendunt in principio huius clausulae: quais scilicet voluntas suam habeat perfectionem non in se, sed in ipso intellectum, vt iam dictum est, sed vt causam sine qua non. Habet enim volum tas in se suam perfectionem supiorem perfectione intellectus: secundum quod hoc alibi latius declarauimus. Et sic voluntas in via non solum altius eleuatur per altiorem habitum quam sit habitus intellectus, sed & ipsa est ex seipsa altior potentia & altius eleuata quam sit intellectus, vt similiter alibi declarauimus: ita quod habitus voluntatis qui est charitas, non solum sit altior quam sit habitus intellectus in via, qui est fides: sed etiam quam sit quicumque habitus intellectus in patria. & hoc quia persectione aequiuoca perfectior est habitus intellectus in pa tria quam in via: vniuoce autem persectior est habitus voluntatis in patria quam in via: eo quod idem habitus numero voluntatis qui est in via erit in patria, licet augmentatus: quia charitas nunquam excidit. Habitus autem intellectus mutatur, quia fides omnino euacuatur adueniente visione: secundum Aposto. primae Cori. xiii. Sequitur. Et quia voluntas fertur finaliter in perfectionem intellectus secundum quod in illam tendit non sistens in propria perfectione sua quam habet ex obiecto suo, pro tanto dicitur ferri in rem extra. intellectus autem solum fer tur in perfectionem quam habet ab obiecto proprio. Dicendum quod hoc totum falsum est. secundum quod litera iacet: & contrarium simplicitur verum est: quia intellectus tendit finalitur in perfectionem voluntatis non sistens in sua, propria perfectione quam habet ex obiecto suo: & pro tanto intellectus tendit finaliter in rem extra, vt est res: volun tas autem solum fertur per se in perfectionem quam habet ab obiecto proprio, vt est res. & si aliquo modo intendit perfectionem intellectus, illam intendit solum vt est ratio, & hoc per accidem scilicet vt eam ducat in suam perfectionem pro priam. Sequitur. Vt similis sit comparatio intellectus & voluntaris referendo ipsa ad obiecta, propria tantum quo ad modum essendi in, obiectorum: quia sicut intellectum est in intelligente non per speciem impressam, sed per actum quo intelligitur qui est in intelligente: ita volitum est in volente per actum volendi quo voluntas vult ipsum qui est in ipso volente, per quem voluntas existens in actu habet vim mouendi alias vires. Dicendum, quod hoc totum est falsum: quia omnino est dissimilis comparatio intellectus & voluntatis referendo ipsa ad obiecta propria tantum quo ad modum essendi in, quia intellectum vt intellectum simpliciter esse habet in in telligente & non nisi in intelligente, vt in illo quem informat: volitum autem vt volitum nullo modo habet esse in volente: sed potius econuerso volens in volito, vt in eo in quod transformatur. Quid autem se quitur. Sicut intellectum est in intelligente &c. Similiter falsum est. Quoniam duplex est actus, quidam qui est factio, qui non est in faciente sed in re extra quae est facta, vt illuminatio a sole in illuminato est. Alius est actus qui est operatio, qui non est nisi in operante vt in subiecto: sed alio & alio modo in intellectiua vi & in volitiua: quia operatio intellectiua habet esse in intellectu quoquo mo do ab ipso obiecto, & sistit in ipso obiecto vt quo perficitur. Et quia iste actus siue operatio habet esse in intellectu ab obiecto per ipsum obiectum, quoquo modo habet esse in ipso intellectu ipsum obiectum. Operatio vero volitiua habet esse in volente nullo modo ab ipso obiecto volito, nisi sicut sine quo non: fertur autem per ipsum actum volendi in obiectum, vt in quod transformatur. Et quia iste actus siue operatio non habet esse in voluntate ab ipso obiecto, sed potius a seipso solo nullo modo per ipsum actum volendi habet esse volitum in volente. & sic omnino est dissimile. Sequitur. Et haec conuenienter intelliguntur in simili quodam. Supposito enim motu locali cordis a generante qui est primus motus ex se in animali, sicut in toto mundo motus caeli, vis motiua in corde ad apprehensionem sensus habet virtutem vt ex ea sequatur motus in quibuscunque aliis par tibus corporis: qui diuersificatur secundum diuersitatem apprehensionis & alterationis primo fa ctae in corde. Sic enim ad apprehensionem delectabilis cor mouetur ad pudenda: secundum quod haec plane traduntur ab Aristotele de causa motus & progressuum animalium: & in tertio de anima cap. de mouente. Dicendum quod simile hoc quod de corde inducunt pro se, ab illa parte: Vis motiua in corde & caetera, multum facit pro nobis: pro parte eius praecedente in qua nullam perpendunt similitudinem, est tamen magna, licet sit dissimilitudo in aliquo in ordine ad habita in secunda parte. Similitudo enim est in hoc: quod sicut cor mouetur a generante non ex continua impressione facta inipo a generante, sed ex virtute quam ipsi in prima generatione impressit, & motu locali continuo mouetur dilatationis scilicet & constrictionis, nisi forte adsit impedimentum, vt in syncopi, quo amoto statim ad suum motum reuertitur, licet non secundum idem indiuisibile corporis sit mouens & motum: vt alibi declaraui secundum quod dictum est ibidem de graui: consimiliter ad seipsam mouendam virtutem quandam naturalem a creante habet voluntas in qualibet substantia incorporea cessante impedimento secundum vnum & idem in diuisibile: in quo differunt motus cordis & voluntatis. Vnde propter illam virtutem dixit Anseicl, quod primus motor voluntatis deus est, quemadmodum etiam graue dicitur moueri a generante. Est autem dissimilitudo in hoc quod a virtute motiua localiter in corde non sequitur motus in aliis membris corporis animalis bruti nisi illa vis motiua cordis fuerit alterata ad apprehensionem sensus. secundum cuius diuersitatem diuersificatur cordis alteratio & motio eius localis: & secundum alterationis illius diuersificatio nem diuersificatur aliorum membrorum motio: & est cordis illa prima alteratio pure naturalis & inuolum taria, sicut & sequens pudendorum, ex quo mouentur localiter inordinate. dicente philosopho in fine de motibus animalium, Dico autem motus inuoluntarios, vt puta qui est cordis, & eum qui est pudendi: nullus enim dominus est horum. Sed quoniam necesse est alterari alteratione naturali animalia vt alteratis partibus moueantur & permutentur natis haberi permutationibus inuicem. causa autem motuum caliditas & frigiditas quae deforis & intus. & praeter rationem vtique facti sunt motus dictarum partium, & alteratione incidente fiunt. Avirtute autem motiua in voluntate ad actum volendi sine omni alia alteratione voluntatis bene se quitur motus aliarum virtutum & membrorum corporis: & sic non oportet motum voluntatis diuersificaripe alterationem factam in ipsa ab apprehensione intellectus, & per hoc diuersimode mouere alias vires & membra: sed secundum merum imperium suum mouet prout vult. Aliter enim esset simile in motibus naturalibus elementaribus & motibus appetitus sensitiui brutalis, ad motum voluntatis: quod absurdum est val de & multum inconueniens dignitati humanae. Propter illos enim motus alterationis, vt infra dicetur secundum Damasce. Bruta in suis appetitibus potius aguntur quam agant: intellectualia autem quia non mouent sic mo ta, potius agunt quam aguntur. & in hoc omnino deficit simile quid adducunt. Sequitur. Et hac motione voluntatis a bono apprehenso supposita debet quaeri libertas & dominium suarum operationum in homine qui voluntatius operatur: & libertas quae coactionem & necessitatem simpliciter non patitur. Saluatur enim aeque faciliter isto supposito, sicut si ponatur voluntas non mota ab obiecto per seipsam a seipsa esse in actu volendi. Si istud declarassent bene fecissent: sed hoc est omnino impossibile. Dictum enim illorum, vt patet ex iam dictis, omnino libertatem tollit a voluntate, & in eliciendo actum volendi, & in exercendo se in actu intel ligendi, secundum duo genera exercitii praedicta: licet in tertio genere exercitii maneat libertas in actione, quam tamen, vt dicunt, non habet voluntas ex se, sed potius ab intellectum, inquantum secundum praedicta vim mouendi ali as vires habet per hoc quod in actum volendi mouetur ab intellectu. Et sic libertatem arbitrii simpliciter tol lunt a voluntate, & cui non audent expresse contradicere, implicite impugnant: vt ex hoc expresse liqueat, quod illi aliud praetendunt & aliud intendunt, aut misere decepti sunt.

AD tertium principaliter superius adductum ad quaestionem: quod potentia actiua est principium transmutationis in aliud non ergo in seipsum: Dicendum quod in re duplex est transmutatio (dico quo ad dispositiones naturales natas necessario sequi rem secundum actum) quaedam prima quae est a generante, a quo res habet omnes suas, proprietates naturales nisi in pediens interueniat: quaedam secunda, quae est a dispositione quam rei impressit generans impeditum ne mediante illa dispositione illam proprietatem posset inducere. De potentia actiua primae transmutationis verum est quod est principium transmutationis in aliud secundum quod est aliud: sic enim a generante graue sursum non impedito est descensus eius deorsum. De potentia vero actiua secundae trasmutationis nequaquam. Sic enim a forma grauis cessante impedimento quo quiescebat sursum, graue descendit. & per hunc modum voluntas a se mouetur, vt saepe dixi. Nec est differentia in prima transmutatione & secunda, nisi quod fine interuallo tenporis in prima res habet simul a generante dispositionem dictam naturalem & proprietatem siue transmutatio nem debitam illi. Sed tamen non habet illam transmutationem nisi mediante illa dispositione, vt illa dispositio sit il lius causa proxima: & generans prima, licet non attribuatur nisi generanti propter illam simultatem. In secunda vero per interuallum temporis res habet esse a generante sub illa dispositione per quam habet esse sub illa trans mutatione: & ideo licet aequaliter mediante dicta dispositione est illa transmutatio sicut prius, tamenon attribuitur generanti: quia propter illud interuallum in se absens est, & sic generatio rei ex hoc quod per ipsam habetur vis proxima motiua est causa omnis trasmutationis naturaliter sequentis illam, siue simul cessante impedimento siue non simul interueniente impedimento & postmodum cessante. propter quid philosophous dicit de motibus animalium. Primus motus generationis causa vtique erit & aliorum mo tuum, forte omnium. Et sequitur post modica. Primae autem augmentationis & alterationis motus ab alio fiunt.

AD quartum, quod subiecta materia cum forma est causa accidentium, vt mater: non ergo vt efficiens: Dicendum quod subiectum inquantum subiectum ex se & per se nunquam est efficiens, per aliquam tamen dispositionem ipsi influxam a ge nerante bene potest se mouere: vt patet de corde, quod motu naturali ordinato semper se mouet per virtutem sibi influxam a generante: & similiter de graui in descendendo, vt saepe dictum est.

AD quintum, quod nulla res seipsam gignit vt sit: Dicendum quod verum est secundum totum: sic enim nec per se nec per accidens quicquam seipsum gi gnit: quia tunc esset antequam esset: dicente philosopho de motibus animalium: Generationis & corruptionis nequaquam possibile est ipsum cam esse sibi: praeexistere enim oportet ei quid mouetur mouens, & generans ei quid generatur. nihil autem prius est ipsum seipso. Aliquo tamen recepto in aliquo, vt in aliquam parte eius quid habet vim generantis primi, bene potest generare seipsum per accidens: vt quiddam totum per accidens vnum compositum ex sub iecto & accidente, quale est graue, quia potest motum deorsum: generare autem seipsum per accidens sed vt vnum ens per se compositum ex materia & forma substantiali omnino est impossibile: quia neutrum illorum secundum conmunem cursum rerum naturalium natum est produci secundum se altero non producto propter impedimentum interue niens, vt sic in altero illorum recipi possit & manere virtus productiua alterius: subiectum autem compositum substantiale est natum secundum se produci & habere a producente vim qua alterum in ipso produceretur nisi adesset impedimentum, propter quod cessante ipso impedimento illa vi potest producere illud accidens: & sic seipsum per accidens: inquantum est vnum per accidenm scilicet per alteram eius partem.

AD sextum, quod generans non incidit in idem cum generato, neque vt totum neque vt pars: Dicendum secundum iam dicta quod ve rum est vniuersaliter de generante primo. Et similiter quando generatum est vnum per se & substantialiter: non autem de generante proximo, & quando vnum est per accidens: & iam visa est causa. & hoc per tale accidens quid non de necessitate consequitur existentiam subiecti propter impedimentum interueniens: sed quod de ne cessitate sequitur ipsum vt subiectum quod est necessitas ad illud accidens cessante illo impedimento. & sic generans ignem calidum vt generans primum numquam coincidit in idem cum genito neque vt pars, neque vt totum. Si tamen generans ignem posset impediri ne ignis generatus esset ex generatione calidus aut ma nens ignis posset amittere suam caliditatem, sicut aqua potest amittere suam actualem frigiditatem: proximum generans calidum bene posset incidere in idem cum igne calido generato: vt pars eius, sicut dictum est.

AD septimum, quod generans & genitum semper distant subiecto & loco: Dicendum secundum dicta quod verum est vniverliter in generato substantiali & de generante primo: non autem in generato accidentali & generan te proximo: vt patet ex iam dictis.

AD octauum, quod efficit aliquid tale est actu tale: quid sit tale non est Ad actu tale: sed potentia tantum. ergo &c. Dicendum quod quod efficit tale oportet vt sit tale vel formaliter vel virtute. Formaliter quando efficit sicut agens primum vniuocum: Virtute quando est agens primum vniuer sale vel proximum particulare, vt patet ex dictis. & quod sic est in virtute tale non est actu tale, sed in po tentia. Quia autem sit actu tale formaliter & faciat seipsum tale hoc est omnino impossibile: quia sequeretur (ut ar guitur) quod respectu eiusdem idem simul esset ens & non ens tale.

AD nonum quod ratio siue intellectus in suo actu determinat voluntatem quia non mouet seipsum in suo actum: Dicendum secundum praedicta: quod nullo modo eam determinat: immo potest agere libere contra rationis determinationem. Quid autem quaeris ad probationem illius, an ratione existente in apice rectitudinis in illo instanti in quo est in tali rectitudine potest voluntas velle oppositum cum effectum: an non: Dicendum quod simile huic est quaerere: an materia existente sub for ma aeris, in illo instanti in quo est sub tali forma, potest ignis cum effectu corrumpere formam aeris: Et est dicendum quod non: non propter aliquem defectum ignis, aut ligamen quo ad vim eius actiuam & corruptiuam formae aeris: sed propter incompossibilitatem partium contradictionis: quia in illo instanti in quo aliquid corrumpitur cum effectu, tunc primo non est. Ponere ergo ipsam corrumpi ab igne in illo instanti in quo est sub forma aeris, est ponere quod posset facere contradictorium esse simul cum contradictorio, super quod nulla potest potentia, non propter aliquam sui impotentiam, sed propter rerum repugnantiam: & ideo si ponitur esse in instanti aliquo, a nulla virtute etiam infinita potest corrumpi in illo: simplicitur tamen potest in illo corrumpi, nec tamen potest esse omnino in illo si corrumpatur in illo: nec est illud ponibile, quia repugnat posito: & hoc quemadmodum fedens potest stare in quo libet instanti temporis suae sessionis, licet non possit stare dum sedet. Sed quod in aliquo instanti corrumpitur, in toto tempore praecedente fuit, & in illo instanti primum non est: & quod sic potest in aliquid, simpliciter potest. Dicem dum ergo ad quaestionem propositam quod in illo instanti rectitudinis praecedente non potest ratio obliquari cum effectu: quia hoc esset in eodem instanti ipsam esse & non esse in apice rectitudinis. Voluntas autem volens cum effectu oppositum necessario obliquaret rationem in illo instanti in quo sic vellet. Et sic dico quod non potest in illo in stanti cum effectu velle oppositum, non propter aliquem defectum voluntatis aut determinationem impossibilitatis ad actum, sed propter rerum incompossibilitatem. Et sic absolute dico quod in quolibet instanti signato voluntas potest in oppositum, ratione existenti in apice rectitudinis, non cum effectu tamen pro illo instanti, sed pro toto tempore praecedente. Et in illo instanti in quo voluntas vult. oppositum, obliquatur ratio, etsi non totaliter excaecatur. Quod arguitur contra hoc, quod tunc secundum positionem stat ratio in apice: Dicendum quod falsum est: sed pro toto tempore praecedenti. Impossibile est au tem simpliciter corruptibile poni esse in vltimo instanti suae corruptionis, sed solummodo in illo non esse habet. Est igitur sciendum quod aliquid est possibile simpliciter, vt rationem existentem in apice recti tudinis in intellectu humano viatoris obliquari: est tamen alteri incompossibile: vt scilicet obliquetur in eodem instanti in quo stat: sed est simpliciter possibile, quia non transit in instans in quo non pos sit obliquari rectitudine praecedente in toto tempore praecedenti. Est autem aliquid ipossibile simpliciter, vt apicem rectitudinis hominis beati posse obliquari, non tamen est incompossibile alicui alteri si obliquetur ma nente in apice rectitudinis intellectu diuino. Est tertio aliquid simpliciter impossibile & alt eri incompossibile, vt apicem rectitudinis beati posse obliquari in eodem instanti in quo stat. & tali modo opponens putat impossibile esse quod intellectu manente in apice rectitudinis voluntas possit in oppositum cum effectu: quia si intellectus determinaret voluntatem, non solum esset incompossibile voluntatem posse in oppositum in illo instanti in quo stat rectitudo: immo esset omnino secundum se impossibile: quid est fal sum. Et sic quod voluntas non potest in oppositum cum effectum, non est propter aliquam impossibilitatem, sed propter solam incompossibilitatem: & hoc non per se, sed solummodo per accidens. Volum tas enim quantum est ex se & ex actu suo sine omni incompossibilitate per se dicta potest cum effectu in oppositum, stan te apice rectitudinis intellectus: quia ex se sunt solummodo disparata, non autem repugnantia aliqua oppositione quin possint esse simul in eodem instanti, sicut currere in forte & stare in Platone. Quia autem velle oppositum cum effectu necessario ponit obliquationem rationis quae per se op ponitur apici rectitudinis, idcirco per illam obliquationem & ita per accidens contingit quod voluntas in illo instanti non possit in oppositum: sed per se & simpliciter potest, ita quod cum naturaliter velle oppo situm praecedat obliquationem sicut causa effectum, licet ambo sint simul & in eodem instanti secundum rem, & apex rectitudinis nequaquam, sed solummodo praecessit in tempore praecedente, cum in signo posteriore habeat esse & fieri illa obliquatio: & in signo priore actus volendi oppositum, sicut secundum natu ram vnum praecedit alterum, ita etiam quod in eodem signo sunt naturaliter apex rectitudinis & velle oppositum, inquantum ex se non repugnat naturaliter, licet secundum rem & effectum non est in eodem signo apex rectitudinis & velle oppositum, vt dictum est. Et sic sicut ea quae sunt simul simpliciter in eodem instanti, sunt tamen in alio & alio signo, quia non sunt simul natura, sed ordinem habent naturae, sic ea quae non sunt simul simpliciter nec in eodem instanti, sunt tamen simul in eodem signo, quia sunt simul natura, & nullam habent naturarum repugnantiam, aut ordinem naturae inter se, ita quod quantum est ex se pos sent esse in eodem instanti. Quod arguitur vltimo, quod rectitudo in voluntate non ponit rectitudinem in ratione, quare nec obliquatio obliquationem: Dicendum quod non sequitur: quia facilius est destruere quam construere eo quod plura ad illud requiruntur. Quemadmodum enim videmus quod ad hoc vt operatio quae est visio, sit perfecta, duo requiruinem scilicet vt sit obiectum perfecte mouens: & virtus intenta: alterum tamen sufficit per suum defectum vt non sit perfecta, sic ad perfectam rectitudinem intellectus duo requirunem scilicet vt sit obiectum recte mouens & intellectus di recte intendens: alterum tamen sufficit vt obliquetur per suum defectum: & ideo voluntas obliqua retrahendo eam ip sam obliquat: recta autem non dat illa duo: & ideo non per se rectificat: etsi aliquid faciat retrahendo ipsam ab obiecto obliquante, per quam retractionem minus est obliquata saltem secundum actum: quia obliquum re cipit magis & minus: rectum autem non, quia consistit in puncto.