Quaestio 11

Irca quartum arguitur, scilicet quod ad eliciendum actum voluntatis non sufficit sola ostensio obiecti, sa cum hoc requiritur aliquid aliud voluntati impressum: quia vt videtur simile est de actu intellectus & actu voluntatis. Ad actum intellectus non sufficit sola praesentia obiecti in lumine intelle ctus agentis: sed cum hoc requiritur species impressa intellectui possibili ab agente & obiecto. ergo &c. Item nihil indeterminatum exit in actum, nisi per aliquam determinationem, quia ali ter non potius exiret quam non exiret voluntas ex se omnino indeterminata ad actum volitionis. ergo &c. Item idem inconueniens est aliquid moueri a seipso primo secundum totum, & sm idem. sic scilicet vt vnum & idem secundum rem, secundum vnam rationem moueat se, & secundum aliam moueatur: quia tunc sum idem re: idem moueret se, & moueretur a se, & sic secundum se totum primo. quare cum illud sit impossibile: quia nihil seipso vadit de potentia in actum, quia ex eo quod agit, necessario est aliquid in actum, ex eo autem quod agitur, est in po tentia. ergo &c. Item voluntas vt libera est, in potentia est ad actum suum. si ergo vt est libera sit mo- s tor sui, idem secundum eandem rationem esset in potentia, & in actum.

CONtra. Virtus quae nata est T se determinare in actum suum, ex se motiua est sui, quia determinatio ad actum actio quaedam est, ad quam necessario sequitur operatio. voluntas est huiusmodi. aliter enim non esset libera. ergo &c.

DIco quod aliquid ad Ph actum aliquem eliciendum requiritur dupliciter. Vno modo, vt causa sine qua non: quae nihil agit omnino in eliciendo actum, aut in causando dispositionem, qua elicitur actus, aut qua in passiuo recipiatur: quem admodum requiritur remouens prohibens ad descensum grauis. Et hoc modo, vt saepius tractaui, ad actum voluntatis eliciendum necessario requiritur obiecti ostensio, & forma intellectus circa ipsum. Alio autem modo requiritur aliquid ad actum aliquem eliciendum, vt cauam propter quam sic, quae agit aliquid vel circa receptiuum actus, seu operationis, vel circa elicitiuum eius. Circa receptiuum autem actus aliquid agit cau sando dispositionem in illo, quae habilitatur ad recipiendum in se actum, quemadmodum lux agit in diapha num, & in visum, generando in illis lumen mediante quo in illis recipitur species coloris. secundum quod superius in quaestione de intellectu agente declaratum est. Et dico quod isto modo non requiritur ad elicien dum simpliciter actum volitionis aliud quam solius obiecti ostensio, praeter solam voluntatem liberi arbitrii. Vo luntas enim vt est appetitus simpliciter, nullam dispositionem in se requirit aliam a se, vt in se recipiat actum volitionis. vt liberi arbitrii, se sola sufficit ad eliciendum volitionis actum, supposita ostensione obie cti cum forma intellectus circa id. secundum quod hoc iam declarabitur in pertractatione solutionis ad tertiam rationem. non tamen per hoc excludendo actionem dei, qui est generalis motor in qualibet actione omnis creaturae: & hoc in eliciendo ipsum actum, vt iam habitum est supra secundum Grego. in quaestione de natura assumptibili, non solum in dando vim qua actus elicitur. de quo di cit Ansel. de concor. praed. Deus non facit aliquid iniustum, qui tamen facit omnes actiones, & omnes motus, quia ipse facit res a quibus, & ex quibus, & per quas, & in quibus fiunt. Et nulla res habet vllam potestatem volendi, aut faciendi, nisi illo dante. & infra in eodem. Si diligenter consideremus ille verius dicitur facere omne quod facit natura, aut voluntas, qui fecit naturam, & instrumentum volendi. Quia autem nulla dispositio, seu affectio, nec influxus ab obiecto requiratur. in voluntate ad hoc quod ipsa in se eliciat actum volitionis etiam determinatum, sed sufficiat ad hoc sola ostensio obiecti de terminati, arguitur. In elicitiuum actus intelligitur agere dupliciter aliquid. Vno modo agendo in ipsum aliquam dispositionem, sine qua non eliceret actum, licet illa non sit coelicitiua actus. Alio modo in agendo in ipso dispositionem sine qua non expedite & faciliter eliceret actum. Primo mo do nihil requirit voluntas ad eliciendum actum volendi in ipsa, nisi solam obiecti ostensionem. Quoniam illa dispositio quocunque modo vocetur, puta affectio, nomine affectionis comprehendendo impulsum, vel influxum ab obiecto cognito, aut habitum quemcunque, aut passionem, dummodo intelliga tur re differre a voluntate, si sine ea non eliceret actum volendi: et hoc secundum quod vult Anseicas quia vo luntas nihil vult sine suis affectionibus, & sic non nisi quia est affectata, haec non potest contingere nisi dupliciter. Primo modo, quia voluntas affectata necessario vult illud ad quod est affectata, & non pont non velle. Et patet clare quia iste modus est impossibilis: quia omnino tolleret liberum arbitrium, & talis voluntas neque iusta posset esse, neque iniusta, secundum Ansel. de casu diabo. cap. xiiii. Secundo modo, quia si voluntas aliquid velit, necesse est quod sit affectata ad illud. Quod videtur esse de intem tione Anseicus quando vult quod voluntas non potest velle commodum sine affectione commodi, neque iustum sine affectione iusti, vt iam infra patebit. Quod habet duas causas veritatis. Vnam, quia si velit aliquid, necesse est quod velit illud ad quod est affectata. Alteram, quia nihil velle potest, ad quod non est affectata. Dicere secundum primam causam, est idem cum eo quod dicunt ponentes quod voluntas necessitatur ab intellectum, quo ad actus determinationem, vt si velit aliquid, necesse est quod velit quod ei ostensum est, & indicatum a ratione, sic tamen, quod non est absolute necesse quod illud velit statim, quia statim potest illud non velle contradictorie. Sed tunc quaero, vtrum possit illud nolle contrarie: hoc est velle non. Si dicatur quod non: ergo tollitur libertas arbitrii ad velle, & nolle, sed manet solummodo ad velle, & non velle. quod videtur inconueniens. Quia si de dignitate creaturae intellectua lis est liberum arbitrium, vt est liberum arbitrium, & vt ordinatur ad attingendum finem actu suo sic quod possit seruare iustitiam, sed non deserere illam, & quod possit eam deserere, dicente Ansel. capitulo decimoquarto de concord. gratiae & liberi arbitrii: Accepit homo liberum arbitrium, sine quo iustitia seruari non valuit: ita vt illam posset deserere, quatenus cum illam non desereret, sed seruaret, proueheretur ad confortium angelorum: Seruare autem illam non valet, nisi volendo, neque deserere nisi nolem do: De dignitate ergo humanae naturae est posse velle & nolle, ostensum a ratione: & id ad quod voluntas ess affectata. Sed valde inconueniens est denegare homini, quod pertinet ad eius digniatem: cum hoc attribuere ei in nullo derogat eis, quae sunt fidei, aut morum: immo valet ad illa, quae sunt morum. ergo &c. Si forte dicatur, quod potest illud nolle, licet non statim, quia liberum manet arbitrium quo ad exercitium actus, quo pont praecipere intellectui vt deliberet de illo, vel non praecipere, etsi praeciperet vt deliberet, post deliberatio nem habitam potest intellectus iudicare illud non volendum, & tunc pont voluntas illud velle, & nolle, & sic ma net libera: Hoc non sufficit ad perfectam libertatem arbitrii, quia iam dependeret a libertate rationis de iudicam do illud esse volendum, vel non. Immo oportet, quod sit libertas arbitrii ab initio primae ostensionis. secundum quod plenius declaratum est in Quolibet praecedente. xii. scilicet. Etiam dictum hoc non valet eis, quia voluntas post pri mam ostensionem obiecti non potest praecipere intellectui vt deliberet, nisi volendo, neque praecipere vt non deliberet, nisi nolendo. Est ergo ex pria ostensione libera ad volendum intellectum deliberare, vel non deliberare. Et quaero vtrum illud velit voluntas affectata, an non affectata. Si non affectata, habeo propositm. scilicet quod aliquid vult adquid non est affectata. Si sic & necesse est si aliquid velit quod velit illud ad quod est affectata, ergo non posset nolle intel lectum deliberare, quia nolle hoc cum sit velle non hoc est aliquam volitio, licet circa obiectum negatum: sicut velle hoc est aliqua volitio circa obiectum affirmatum. & tamen voluntas ad illud nolle non potest esse affectata, quia non affe ctione illa, quam vult positiuum, quia tunc eadem affectio esset contrariorum, quid est ipossibile. quia dispositio vna & ea dem naturalis non est ad contraria, nec eadem dispositio naturaul potest esse ratio, quae aliquid determinetur ad contraria. Il la autem dispositio seu influxus ab obiecto non ponitur ab eis in voluntate nisi propter determinatam volitionem. ltem neque in influxu, seu affectione alia, vel contraria, quia illa non potest poni, non enim haberet a quo causaretur in voluntate, quia non a forma obiecti circa intellectum. Nam illa est vnica tantum, quia vnius obiecti, quid cum sit naturale agens, non potest causare nisi vnicum influxum, seu affectionem in voluntate, & nequaquam diuersas, seu contrarias. Quare cum ab illa forma obiecti circa intellectum causetur affectio, seu influxus, quo voluntas vult positiuum, ab illa non poterit causari infiuxus quo nolit illud, seu quo velit negatiuum. Si dicatur quod immo eadem affectione seu influxu quo potest ipsa voluntas velle hoc affirmatiue puta dulce, potest etiam nolle illud vel velle non illud negatiue, loquendo de bono quod est ad finem. Intellectu enim tale bonum potest agere dispositionem aliquam in voluntate, quod ipsa determinetur, seu determinet se simpliciter ad volendum tale bonum, quoniam & illa stante, & nulla alia influxa possit illud nolle, & velle non, negatiue. et hoc propter imperfectionem talis boni. Secus autem est de bono quod est finis. Attamen si velit aliquid positiuum aliud, oportet quod alia dispositio seu influxus sit causatus in ea ab alio bono cognito. Sed contra istud dictum, quo ad primum, est id quod statim supra argutum est scilicet quod ista dispositio in voluntate, cum sit vnica, quando vnum solum est ostensum, & naturalis, non poterit igitur esse cam seuratio coelicitiua actus volendi non hoc, seu circa obiectum negatum, cum ipsa sit dispositio coelicitiua actus volendi circa obiectum affirmatum, vt dicunt. haec enim dispositio, cum sit ab agente naturali influxa, puta ab obiecto cognito, est naturalis. Eadem autem dispositio naturalis non potest esse, vt dictum est, per se ratio agendi contraria. igitur illa dispositio si est, non poterit tamen esse cam, seu ratio coelicitiua actus volendi circa obiectum negatum: sed si est, erit vt id sine quo non. Item per idem arguitur contra id quid addit, quod si sit circa aliud obiectum affirmatum requiritur alia affectio specialis. Nam actus volendi affirmatus potest esse circa obiectum, quod est bonum apparens & malum simpliciter, & ita actus ille erit actus malus simpliciter. econtrario vero actus volendi circa idem obiectum negatum erit bonus simpliciter. Si ergo bonum actum circa obiectum negatum ponst voluntas elicere absque omni affectione coelicitiua talis actus, quae si adsit, erit tantum sine qua non, multo magis ergo malum actum circa obiectum affirmatum poterit elicere ex puris naturalibus absque omni affectione coelicitiua, vt causa propter quam sic: & si adsit, hoc solum erit, vtcam si ue qua non. Ex quo vlterius concluditur, quod si dicatur, si voluntas aliquid velit, quod necesse est eam velle id ad quod est affectata, quare cum non sit affectata ad nolle id, & nolle est aliquid velle, ergo nullo modo posset velle illud, & sic omnino, vt prius, tolleretur liberum arbitrium. Et per idem patet falsitas eius, quid tactum est in secunda cause. scilicet quod voluntas nihil possit velle, ad quod non est affectata. vt enim iam dictum est, licet proprie loquendo nolle hoc, vel velle non hoc, non sit velle aliquid, est tamen ali qua volitio, siue aliquis actus voluntatis, licet circa negatum obiectum, ad quem nullam omnino a fectionem requirit voluntas in se. & non solum ad talem actionem circa obiectum negatiue non requirit voluntas affectionem in se, sed etiam in se nullam requirit ad actum volitionis defectiuum, puta qua vult relinquere iustitiam, siue non tenere, quam potest relinquere etiam volendo bonum vt nunc quid est malum simpliciter, quia ex se sola potest deficere. Requirit tamen ad illam obiecti ostensionem quia nihil pont voluntas velle, nisi cognitum. Ita quod si non sit nisi vnicum secundum vnam circunstam tiam boni ostensum, non potest velle nisi illud tanquam primum & per se obiectum intellectus & cognitum. Potest tamen non velle, & nolle illud, si sit bonum aliud a fine. Potest etiam intellectum velle considerare, & non velle, atque nolle: tanquam secundarium obiectum intellectus, & osten- sum in quaelibet intellectione. Sic ergo non requirit voluntas ad actum volendi simpliciter, nisi solam obiecti ostem sionem, quae quidem sola obiecti ostensio sufficit ad hoc, quod ipsa voluntas vi libertatis suae in seipsa, vt ap petitus est, exerceat actum volitionis, & obiecti determinati ostensio ad determinatam volitionem absque aliquo influxu in ipsa ab obiecto Quod plenius patebit soluendo argumenta. Vanum namque videtur tot inter media conculcare. Superfluum enim est ponere fieri per plura, quid aequaliter potest fieri per vnum. Loquendo autem de l requirere aliquid ad eliciendum actum volitionis faciliter & expedite, bene concedo, quod ad sic eliciendum actum voluntatis non sufficit sola obiecti ostensio, sicut neque sufficit ad eliciendum actus perfectos morales neque maxime ad eliciendum actus gratuitos, & meritorios, secundum quod iam inferius declarabitur. Immo requiritur vel impetus quidam a deo: de quo alias locuti sumus in quaestione de bona fortuna, vel influxus quidam ab obiecto cognito, vel habitus temperantiae in concupiscibili, vel fortitudinis in irascibili, vel iustitiae in rationali, vel etiam passionis alicuius vel in irascibili, vel in concupiscibili, quae omnia ab aliquibus vocantur ar fectiones, vt iam videbitur. Habitus enim reddunt potentias habiles ad prompte eliciendum suos actus secundum philosophum ii. &. iii. ethico. Et super habitus adhuc amplius passiones. secundum enim quod dicit in iii. ethico. ira ad auget fortitudinem. Contraria dictis istis repellentur in dissolutione argumentorum: vbi & amplius con firmabuntur, & declarabuntur iam supposita, quae tamen alias a nobis sufficienter sunt declarata, & contra ria reprobata. Quia ergo arguitur primo contra primum membrum huius vltimae distinctionis per hoc, quod ad actum intellectionis requiritur aliquid aliud quam vis intellectiua, & praesentia obiecti: ergo similiter & ad actum vo l litionis, dico quod etsi cum illis duobus ad actum intellectionis requiritur aliquid aliud. secundum quod iam de clarabitur: non tamen illud est species impressa intellectui quasi consimilis ei, quae imprimitur orga no visus, & necessaria est ad actum videndi. secundum enim quod alias declaraui, in vi sensitiua apphen siua requiritur species obiecti: quia ipsum obiectum non potest esse simul cum vi sensitiua existente in or gano: et proximum agens debet esse simul cum patiente, & ideo requiritur species sua in organo qua si mul est cum vi sensitiua, quae habet in se vim obiecti ad mouendum vim sensitiuam in organo existen tem. In vi autem apprehensiua intellectiua nulla species requiritur de obiecto, quia ipsum existens in phantasmate factum vel virtute agentis praesens est & simul cum intellectum, quia vis phantastica, in quae sunt phantasmata, & vis intellectiua sunt in eadem substantia animae indiuisibili. propter quod obiectum vel immediate potest agere in intellectum absque specie aliqua intellectui impressa, quantum de actione eius requiritur ad eliciendum actum intelligendi: de quo statim erit sermo. Sed esto, quod species requireretur inintellectu ad actum intellectionis determinatum, sicut & suo modo in sensu ad actum sensationis: non tamen ideo sequitur quod in voluntate requiratur ad actum volitionis determinatum aliquis influxus ab obiecto seu bono correspondens speciei intelligibili in intellectum. Quia enim in intellectu requiratur species, vt dicunt aliqui, hoc est quia obiectum intelligibile vt est in potentia sensitiua, est tantum intelligibile in po tentia, nec est sufficiens vt sic, ad hoc quod secundum ipsum moueatur intellectus. Vnde & requiritur intellectus agens, vt ab ipso abstrahat speciem intelligibilem ponendam in intellectu possibili. Sed a parte ista ipsum obiectum intelligibile per speciem suam, si sit species, sufficiens est absque aliquo influxu facto ab ipso in voluntate, ad hoc, quod ad eius praesentiam in intellectu voluntas moueat se in actum volendi deter minatum. Vnde non requiritur voluntas agens, quia illud idem quod facit aliquid esse obiectum in tellectus sub ratione veri, facit obiectum voluntatis sub ratione boni. Ad secundum: cum dici-- tur quod voluntas de se est indeterminata: ergo non exit in actum volendi nisi per aliquid quod sit in ipsa super substantiam eius cum obiecti ostensione: Dico quod triplex est indeterminatio voluntatis. Vna est per indifferentiam potentiae ad duo circa actus contradictorio scilicet ad posse velle, & non pos se velle quoquo modo, sicut visus est indifferens ad posse videre, & non posse videre. sed ad non posse velle, & non posse videre determinatur per omnimodam obiectorum absentiam: ad posse vel le autem, & posse videre, per ipsorum praesentiam. sed multo aliter visus quam voluntas: quia visus necessario: vo luntas autem non nisi libere. Alia est indeterminatio voluntatis per indifferentiam actus respectu obiectorum & haec est duplex, quia vel respectu vnius obiecti tantum, & hoc vel volendo illud, vel non volendo contradictorie, seu nolendo contrarie: aut respectu diuersorum, puta ad velle hoc, vel illud, & quidcumque determi natum volibile. quemadmodum visus est indifferens ad videndum album, & nigrum, lucen, & caeteros colores, ad vnum vel plura horum per ipsorum praesentiam, sed visus necessario per determinationem factam in seipso: voluntas autem libere per determiationem factam im altere. scilicet in intellectum, quia obiecti intellectus praesentia in intellectum, & determiatio per ipsum non est necessaria voluntati ad eliciendum actum volendi, nisi sicut cauam sine quae non. sed tamen vt cauam propter quam sic, sina scilicet est necessaria ad actum volitionis terminandum, & sic potius proptr ipsum actum, quam proptur voluntatem elicientem, quia incognita velle non possumus, eo quod actum volendi non possumus terminare nisi ad cognitum, quod tamen non vt cognitum sed ma gis vt res imiat actum volendi: vt sic bonum cognitum, vt per sui similitudinem est in intellectum, praesentatum est actui volendi & mouens voluntatem tantum metaphorice. Sed ad ipsum vt res est, actus volendi terminatur: sicut descen sus grauis terminatur ad centrum, in quo natum est quiescere. Omnis autem alia vis ab obiecto determinatur in seipsa. Vis enim sensitiua quaecumque non elicit actum sentiendi, nisi sit determinata in se quadam alteratio ne ab obiecto sensibili. neque similiter vis intellectiua, nisi alteratione quadam determinata fuerit ab obiecto intelligibili. similiter neque vis appetitiua sensibilis elicit actum appetitionis nisi determinata per passiones irae, & & concupiscentiae causatas in organo appetitus, non quidem ex sensu, vt ex cauam imprimente illas, sed ex vi existente in corde, quae factiua est alterationis circa organum appetitus secundum calidum, & frigidum, humidum & siccum. Quae quidem alteratio non est ex apprehensione sensus, nisi sicut ex cam sine quae non: post quam apprehensionem naturaliter vis alteratiua cordis alterat organum appetitus ad generandas dictas passiones, ad quas sequitur appetitio. Vis autem volitiua habet ex se determinatiuum suum ad actum. cuiusmodi est libertas simpliciter respectu finis quae determinat tantummodo ad volendum illum: & liberum arbitrium respectu eorum quae sunt ad finem, quid determiat vel ad volendum, vel ad non volendum, vel ad nolendum. Non quod talis determinatio in aliis viribus sit elicitiua actus, vel coagens cum ipsa vi, quae determinatur: sed ipsa est solummo cauam sine quae vis indeterminata nullum actum omnino eliceret. Talem autem determinationem, quo ad tertiam indifferentiam, quae est media in ordine, nihil potest agere in voluntate, neque obiectum, neque influxus quicumque ab ipso, neque passio quaecumque, aut habilitas, siue fuerit habitus, siue dispositio. Quodlibet enim talium ad vnicum naturalitur mouet. Vnde Anseilus loquens demotu voluntatis in angelo (& simile est de motu eius in homine) fingit angelum a deo factum per partes: & primo po nit ipsum factum in sua substantia cum potentiis naturalibu scilicet intellectiua, & volitiua, qua. scilicet sit aptus ad vo lendum: dicens ca. xii. de casu diabo. Ponamus deum facere angelum quem vult facere beatum, non simul totum, sed per partes, & hactenus iam esse factum, vt iam sit aptus ad habendum voluntatem, sed nondum aliquid velit. Et quaerit, an ipse angelus sic factus per se possit velle aliquid. & exponit hoc quid dicit per se, dicens. Per se dico per hoc quod iam habet. & diffuse prosequitur. Et post resumendo quaesitum, dicit. De propria igitur potestate loquor, cum quae ro de angelo, quem nouum posuimus fieri, & hactenus iam esse factum, vt iam aptus sit per naturalem potentiam scilicet ad habendum voluntatem. i. actum volendi voluntatem, sed nihil adhuc velit, an ipse per se possit velle aliquid. Et vi detur dicere Anselicus quod angelus sic factus non possit per se absque aliquo alio sibi addito exire in actum primum volendi. vnde concludit. Restat igitur vt ille angelus, qui iam aptus factus est ad habendum voluntatem, sed tamen nihil vult, non possit habere primam voluntatem. i. primum actum volendi a se. Et tractatu secun do in principio. xiii. capituli, ponit a deo voluntati angeli esse inditum, quod solummodo possit esse determinata ad velle bonum commodum simpliciter: vel solummodo ad velle commodum conueniens. Et determinat, quod tali voluntate volendo commodum qualecumque, non posset dici voluntas sua iusta, vel iniusta, vt pa tet cap. xiii. & similiter non volendo commodum conueniens, vt dicit cap. xiiii. in principio. Et hoc ideo, quia non posset velle aliter. Vnde tertio ponit vlterius huiusmodi angelo esse inditam a deo voluntatem volen di vel commodum simpliciter, vel conueniens sibi, & hoc iuste, & vt cum hoc possit illud velle, & in iuste sic inconueniens. Quoniam ergo non solummodo volendo beatitudinem, nec solummodo volem do quod conuenit, cum ex necessitate sic velit, iustus potest appellari, nec potest necdebet esse beatus nisi velit, & nisi iuste velit, necesse est vt sic deus faciat vtramque voluntatem in illo angelo conuenire vt & beatus velit esse, & iuste velit, quatenus iustitia addita sic temperet voluntatem, vt resecet vo luntati excessum, & excedendi non amputet potestatem, vt tamen per hoc, quod volet esse beatus, modum possit excedere: per hoc autem, quod iuste volet, non valeat excedere. Ex his dictis Ansel, ponunt aliqui, quod deus potest facere voluntatem angeli vel hominis, quae per naturam suam non sit peccabilis seu non poterit peccare. Et hoc tripliciter. Primo modo creando angelum cum potentia volitiua pura non addendo voluntati angeli aliquam affectionem, puta commodi, vel iusti, sine quarum aliqua non potest exi re in actum volendi, nec per consequens peccare. Secundo creando voluntatem informatam sola affectione commodi absque affectione iusti, vel recti. & tunc licet posset exire in actum volendi beatitudinem, quae est ex commo dis mediante affectione commodi, non tamen poterit ex hoc exire in actum volendi rectum vel iustum, & ideo volendo ipsum non peccabit, quia nec tenetur velle rectum, seu iustum, eo quod affectionem recti seu iusti non habet. Tertio modo creando voluntatem informatam sola affectione iusti, vel recti, absque omni affectione commodi. & tunc talis voluntas non poterit peccare, quia non posset appetere, nisi rectum & iustum, a quo tunc non posset retrahi, eo quod non haberet affectionem aliquam commodi, aut incommo di, per quam posset aliud velle, quam iustum, & rectum, & ita nec peccare. Sed aduertendum propter primo dictum, & vt patebit plane consequenter exponendo Ansel. hic & alibi, quod duplex est habilitas voluntatis, seu habitus. Quaedam videlicet naturalis, alia vero accidentalis, re absoluta differens ab ipsa voluntate, & superaddita eius aptitudini naturali. Cum ergo dicunt primo, quod posset creari volun tas. angeli absque habilitate quacumque superaddita ei: Dico quod verum est, loquendo de habitu, seu habilitate accidentali supeaddita, vel superaddenda ipsi voluntati, quia talis re differt ab ea. sed nequaquam creari posset in esse secundum rem sine habilitate naturali ad actum volendi. quia talis habilitas est de ratione ip sius potentiae volitiuae, non accidens additum ei. Vnde nec potest esse sine tali habilitate: cum potentia sit realitur talis habilitas ad actum. Vnde & de tali habilitate naturali loquens Anselius in de concor. gratiae & liberi arbitrii, sub nomine affectionis commodi, dicit quod illa est inseparabilis, quod nequaquam verum esset, si talis habilitas re differret ab ipsa potentia, quia de affectione iusti, quae re differt, dicit, quod est separabilis. De angelo autem sic creato cum sola tali habilitate naturali nequaquam verum est, quod non possit exire in actum volem di, nec per consequens, quod non possit peccare. Immo hac sua naturali habilitate pont velle conmodum, & hoc vel temperate, & tunc bene, vel excessiue, aut remisse, & tunc peccaret. & hoc necesse est ponere, ni si ponatur quod talis voluntas non est liberi arbitrii sed naturaliter vult quod vult seu quod pont velle. Et quod dicit Anseicea quod voluntas non potest velle sine suis affectionibus: Dico quod nomine affectionis generaliter dictae con prehenditur habilitas naturalis, qua voluntas vult, cum dicitur affectione velle. lterum propter secundo dictum et tertio, sciendum, quod si ponamus angelum factum a deo cum potentia volitiua, & affectione volendi solum commodum, & hoc naturaliter non per liberum arbitrium: secundum quod de angelo videtur loqui Anselu. de casu diaboli. ca. xiii, per totum, aut etiam factum cum volitiua potentia, & affectione volendi solum conmodum conueniens: & hoc similitur naturaliter, non per liberum arbitrium, secundum quod de angelo videtur loqui Anseli.a eodem libro ca. xiiii. in principio: de angelo, inquam, sic posito, immo ficto, verum est quod non posset peccare: secundum quod videtur velle Ansel. Et dico videtur: quia talis angelus non posset esse in rerum natura crea tus, nec Anselmus ponit quod ita posset esse. Et quod talis angelus non posset in rerum natura esse creatus, patet. quod de ratione volitiuae potentiae angeli, vel hominis respectu eorum quae sunt ad finem, est, quod sit liberi arbitrii: in quo necessario est naturalis habilitas ad volendum iustum, & qua potest velle iu stum volendo quod conuenit velle, & sicut conuenit. Cum qua tamen habilitate positiua est defectibilitas annexa, qua potest excedere, si velit, ac per hoc non potest esse talis in rerum natura, quin possit sic pec care. Tali autem voluntate cum tali habilitate creata si addatur habilitas accidentalis iustitiae, vel politicae, vel gratuitae, per illas vt per affectiones accidentales expeditius potest exire in actus iustitiae, sed meri torie solum per affectionem iustitiae gratuitae. Istis tamen affectionibus semper in voluntate est potentia defectibilitatis coniuncta, qua potest in contrarium. Sed in his dictis Anseius est eius intentio, quod an geli & hominis voluntatia deo datum est, vt possit se determinare ad sequendum inclinationem iustitiae, vel contrarium agendum. Quod ergo in argumento dicitur, quod indeterminatum non exit in actum, nisi per determi nationem factam in ipso: dico quod hoc non est verum, nisi de indeterminato, quod non habet vim seipsum de terminandi. Reseruata autem hac vi determinandi seipsam in voluntate in quame consistit libertas arbitrii, non multum curamus si ponatur prima determinatione determinari & tertia facta in seipsa secundum aliquem influxum ab intellectu & ab obiecto cognito, aut impetu, aut affectione quacunque: quia nullum tale influxum poterit esse cam, propter quam secundum secundam determinationem velit, vel non velit, vel nolit ipsa voluntas, sed solummodo cauam sine quae non, quia semper manet indeterminata a determinatione secunda, nisi a se determinetur licet determinatione prima determinetur in se secundum. obiectum cognitum, & similiter tertia, vt scilicet non poterit velle omnino, nisi ad volibile determinetur, nec velle determinate hoc, vel illud, nisi ad volibile hoc vel illud determinetur. Sicut nec sensus, nisi determinetur a sensibili, potest omnino sentire: nec sentire hoc nisi determinetur ab hoc sensibili. Et similiter est de intellectu respectu intelligibilis: ita quod non possit voluntas vel le aliquid nisi cognitum ad quid determinatur, ita tamen quod si non nisi vnum sit cognitum, quo determinetur, non possit aliud velle cum effectum: possit tamen hoc velle, vel nolle, vel non velle, & imparare intellectui, quod consideret am plius. Si vero plura praesententur, quae sunt ad finem, poterit liberum arbitrium quidcumque ex illis, siue sub ratione minoris, siue sub ratione maioris boni praesentetur, velle aliis omissis, vel nolle alio electo, vel nullum illorum velle in hoc stando: & etiam intellectui praecipere, vt amplius consideret. Vnde si in hoc staremus solum, nega remus aliquid agere ab extra actum volitionis in voluntate immediate, vel modo congruenti naturae suae, quemad modum sol agit in diaphano actum illuminationis, vel modo non congruenti naturae suae, quemadmodum lapis proii citur sursum, aut mediate agendo in ipsa disponnem, quae esset necessario causatiua volitionis, sicut quaelitates pri mae calidum & frigidum generatae sunt secundarum causatiuae, vt albi, vel nigri.

AD tertium dicendum contra idem men brum, quod idem inconueniens est &c. Dico quod propter fugam huius rationis, & inconueniens quod videtur concludere, dicunt aliqui, quod voluntas non mouet se ad actum volendi, nisi mota ab appetibili cognito, & hoc non metapho rice, sed vere. Dicit enim philosophus in iii. de anima sic. Res per quas sit motus, tres sunt. Vnum quidem mouens, immobil scilicet secundum autem, quo mouet scilicet mouens motum: tertium quid mouetur. vbi continuo reducit ipsum quo mouet ad ipsum mouens diuidendo illud in duo subdens. At mouens duplicitur. Aliud quidem immobile, aliquae autem mouens, & quid mouetur. Est autem immobile actuale bonum, mouens autem & quod mouetur appetitiuum est. Mouet enim quod appetitur, & appetitus motus est. Quod autem mouetur: scilicet ab appe- titum, animal est. Quare cum dicit, quod appetibile mouet, continue etiam dicit quod appetitus mouet, distinguen do mouens in haec duo. Et inconueniens est dicere, quod in tam breui verbo sumat mouere aequiuoce, & sit diuisio sua in aequiuoco. Igitur cum appetitus vere, & non metaphorice mouet animal, consimiliter appetibile vere, & non metaphorice mouet appetitum, & hoc per verum influxum alicuius disponnis realis factae ab appetibili cognito in voluntate, sine quo voluntas nullo modo moueret se ad actum volitionis, nec per consequens ad aliquid aliud, quia non mouet nisi volendo. Ad quid dico, priusquam descendam ad argumentum, quod voluntas non mouetur ab appetibili cognito nisi metaphorice, & est in suo motu primum mouens. secundum quod iam declarabitur. Cum dicitur, quod philosophus in tam breui verbo non aequiuocat mouere, dico quod immo: loquendo de appetitu rationali, qui est voluntas. de quo tamen non loquitur ibi principaliter, sed de appetitu sensitiuo qui est principium motus localis, etiam in brutis. Sed istam aequiuocationem, bene expressit in alio libro praecedente naturalis philosophiae videlicet in primo de generatione, vbi determinat, quod secundum alium & alium modum mouendi & aequiuoce mouent finis, & efficiens. Appetibile autem secundum philosophum ibi non mouet, nisi vt finis. Dicit enim ibi. Sic autem est effectiua cam, vt vnde principium motus. Cuius autem gera non facti uum, ideo sanitas non factiuum, nisi secundum metaphoram. Etenim faciens, quando existit, generatur patiens, habitibus autem praesentibus non adhuc generatur aliquid. Species autem & fines habitus quidam. Ecce plane, quod cuius grati. scilicet finis, siue cauam finalis non est factiua alicuius motus, aut mutationis nisi metaphorice, neque alicuius dispo sitionis productae per motum, aut transmutationem, quod appellat philosophus ibi generari. Appellat autem spe ciem finem intra quem quaerit inducere agens in materia, vt est sanitas. fines autem appellat id cuius gratia quaeritur sanitas, & est finis extra, vt propter studium multi appetunt sanitatem, vt melius possint studere. Hos enim modos finis distinguit Auicen. in. vi. metaphysicae dicens. Finis qui acquiritur ex actione agentis, diuiditur in due scilicet in finem qui est forma, vel intentio in patiente receptibili actionis, & in finem qui non est forma nec intentio in patiente susceptibili vllo modo. Est igitur in agente. Habitatio enim quam est finis fabricatorum domus & principium motus ad essendum domum: ipsa nullo modo est forma domus. Vocat autem Aristoteles & species, & fines habitus, quia non habent rationem causae finalis, nisi vt sunt in cognitione mentis, & per hoc habitus in illa, quia vt acquiruntur extra non sunt causae, sed effectus aliarum causarum potius. dicente Auicen. in. vi metaphysicae. Causa finalis in causalitate praecedit causas agentes & recipientes similiter & formam & in suo esse in anima prior est caeteris causis. In anima enim priorem agente. quia anima adiuenit eam prius: & postea imaginatur apud se actionem & inquisitionem & qualitatem formae. Respectu igitur causalitati, & respectu essendi in intellectum non est cauam prior cauam finali, immo ipsa est cauam essendi caeteris causis. Esse autem aliarum causarum in au fectu est cauam essendi illam in effectu. Sicut cum aliquis fabricat domum, vt habitet in ea. lpsa enim inquisitio habi tationis inducit eum ad fabricandum, & est prima cauam fabricandi, inquantum est ipse fabricator, & causatum in quantum est habitator, & inquantum ipse est habitator finis suus alius est, & inquantum est fabricator. Videtur enim quod finis agentis propinquus, & contingens motioni materiae sit forma in materia, &de cuius non est finis forma in materia, non sit principium propinquum motui inquantum est sic. Vnde philosophus, quia dictam aequiuocationem bene determinauit in praecedenti libro, non fuit ei curae ipsam determinare in tertio de anima. Supponentes igitur quod voluntas non mouer, nisi vere mota ab obiecto, licet non possint hoc habere a philosopho declarando suum di ctum, & modum mouendi voluntatis, dicunt quod voluntas non mouet se, sed affectatum. i. compositum ex voluntate & affectione, sub nomine affectionis comprehendendo omnem dispositionem tam innatam si qua est, siue quae per motum ab obiecto in ea possit causari. & hoc, quia tale quid est diuisibile in duo. Dicunt enim quod vno illorum est per se mo uens, vt per se ratione mouendi siue motiua & elicitiua formalitur actus volendi, per aliud vero est per se mota, vt per se ratione qua receptiua est voluntas actus volitionis: & sic non mouetur idem a seipso primo, & secundum to tum, neque secundum idem diuersis rationibus, sed alio, & alio modo secundum rem. Re enim, vt dicunt, differunt voluntas, & affectio eius. & hoc quemadmodum graui vt dixi pluries, quid descendit ex se amoto prohibente, aliud reem ratio quam mouet scilicet ipsa grauitas, aliquae vero quae mouetur, vt corpus naturale compositum ex materia & forma existens sub quantitate dimensionali, & quemadmodum, vt dicunt, species in intellectu aliquae est re ab intellectum. Quod confir mant per Anselusa de concor. gratiae, & liberi arbitrii, dicentem. Per hoc cognosci potest aliam esse volutatem & instru mentum volendi, aliam eius affectionem: quia si dicitur iustus homo etiam cum dormit & nihil cogitat habere voluntatem vi uendi iuste: & iniustus non negatur habere: eadem voluntas negatur de iniusto, quae asseritur de iusto. Palam autem quia non negatur in eo voluntas, quam dicimus instrumentum, quoniam eam habet omnis homo, & dormiens, & vigilans, sed illa, quae afficitur instrumentum. Alia ergo est voluntas instrumentum: alia voluntas affectio siue generalis, siue specialis, vt influ xus quidam ab obiecto. Sed quaero, quid horum duorum est ratio motiua, qua mouet totum affectatum, & quid est ratio mobilis, qua affectatum recipit in se motum. Ad. scilicet voluntas sit mouens ratio, & affectio mota, an econtra Si pri mo modo: cum actus actiuorum sunt in patiente, et disposito, secundum philosophum primo de anima et. v physicorum: actioer go volitionis procedit a voluntate, et recipitur in affectione, sicut in subiecto, non autem in voluntate. ld autem i quo recipitur actio volitionis formaliter potius dicitur velle, quam illud, a quo generatur, quemadmodum intelle ctus potius dicitur intelligere, quam species, qua secundum illos generatur. Potius ergo dicetur affectio vult, & homo: affectione formalitur, quam voluntate: consequens falsum est, quia volitio non est formaliter actio, quae est operatio, si ue perfectio, nisi naturae viuae & intellectualis, & per id quod est aliquid de essentia, & de substantia viuentis, quod est ratio vitae in illo in quo est, vt in subiecto proximo. nunc autem affectio non est natura viuens, neque intellectua lis, neque de essentia, & de substantia eius vt ratio vitae in illo. ergo &c. Item quondocumque aliquid non est mouens ex se nisi sit prius motum ab alio motu, quo recipit in se dispositionem aliquam, & tunc compositum ex illa dis positione, & ex eo quod recipit ipsum, mouetur ex se, sic quod vnum illorum sit in illo ratio mouentis, & alterum ratio moti, illa dispositio potius habet rationem mouentis, seu est ratio mouendi, quia habet in se vim motoris a quo recipitur, quam id in quo recipitur. Verbi genera, si generans graue facit dispositionem grauitatis in ipso, puta in lapide, vt possit lapis amoto prohibente seipso descendere secundum dictum modum, ipsa grauitas in lapide potius habet rationem mouentis, quam moti. Vnde & propter hoc grauia, & leuia dicuntur moueri a generantibus ipsa. Et similiter est de motu in tellectus ab intelligibili per speciem, quod causatur ab in tellectu. secundum quem modum procedunt eorum similia. Sed nec econtra possunt ponere, quod voluntas affecta ta moueatur ab affectione, vt ipsa affectio sit ratio motiua voluntatis, & actus volendi elicitiua. Hoc enim posset intelligi dupliciter. Vno modo vt tota voluntas sit mota, & nihil eius mouens, sed sola affectio sit mouens formaliter. Alio modo vt aliquid voluntatis sit mouens cum affectione, & aliquid voluntatis sit motum, quod actum volitionis in se recipit. Si primo istorum modorum intelligant praedicti, quod voluntas affectata mouet se, sic videlicet quod illa dispositio, seu dispositiones, si plures sunt, sit tota ratio formaliter elicitiua actus volendi: hoc non potest stare, quia illud quod non est de substantia viuentis, non potest esse ratio elicitiua actionis vitalis in eo, sicut neque actiuum talis actionis potest esse aliquid aliud, quam substantia viuens. Aliter enim effect scilicet. ipsa actio volendi esset nobilior, quam sua cauam formalis, siue ratio elicitiua illius. Viuens enim semper praeponitur non viuenti. Illa autem affectio seu dispositio in voluntate non est de substantia viuentis, sed accidens in voluntate re differens ab ea. Cum igitur volitio sit actio vitalis, & per consequens nobilior quolibet alio accidente existente in viuente: ob hoc enim secundum aliquos potentia animae non potest poni accidens in anima, quia est ratio elicitiua actionis vitalis in illa: igitur nulla affectio, seu talis dispositio in voluntate potest esse ratio eli citiua actus volendi tota. Secundo patet hoc idem, quia cum quaelibet affectio sit forma naturalis hobens pro pterea determinatam potentiam mouendi determinate ad vnum tantum, sicut & caeterae formae naturales, & sic solummo moueret ad id, ad quod voluntatem afficeret: vt enim dicit Ansel. de concor. greae. ca. xi. affectum est instrumentum volendi suis aptitudinibus: bene de hominis anima cum vehementer vult aliquid affectata esse ad volendum illud, vel affectuose velle. & per hoc in eliciendo actum volitionis omnino tolleretur liberum arbitrium, & solo na turali impetu eliceretur ex coniunctione proprii actiui cum proprio passiuo omni impedimento exteriori remo to, ita quod existente tali affectione in voluntate non solum necesse illam esset velle illud si aliquid vellet secundum mo dum supra reprobatum, sed etiam necesse esset quod absolute vellet illud, & non posset illud neque non velle, neque nolle, quia existente proprio actiuo naturali coniuncto a proprio passibili omni impedimento remoto necesse est ipsum agere solam, propriam actionem naturalem sibi debitam. nec est posset velle aliud, nisi etiam habendo in se af fectionem ad volendum aliud praeponderantem in virtute, quia illa affectione minus ponderante nequaquam moue retur: sed alia praeponderante alia vero existente aequaliter ponderante secundum neutram moueretur, aut mouere tur secundum vtramque simul: quod est impossibile, sicut impossibile est intelligere plura simul, nisi ad vnum illorum moueretur intellectus & voluntas in ordie ad alterum. Hic Ansel. determinat de casu diaboli ca. xiii. quod volum tas non potest se mouere ad volendum aliquae quam concepit: & non potest non moueri ad volendum illud. Nunc autem secundum datam affectionem non accepit voluntas velle aliud: sicut si accepisset angelus de quo ibi loquitur Anselu solam volum tatem volendi commodum simpliciter vel solam voluntatem volendi commodum sibi conueniens, per alterius illorum affectionem nullo modo posset illud non velle, aut nolle, nec aliquid aliud velle nisi propter illud. Si vero praedicti intelligunt quod voluntas affectata mouet se secundo modo: sic videlicet quod affectio generalis & influxus specialis cum volum tate concurrant in vna ratione elicitiua actus volendi: hoc adhuc contingit intelligi triplicitur. Aut in tali motione actiua affectio cum influxu dicitur esse principalis & mouere mediante voluntate, vt instrumento suo, aut ecom uerso, aut aequaliter se habent ad illam. Sed istud non potest stare, quia tunc existente affectione & inclinan te ipsam voluntatem ad actum volendi non plus posset facere voluntas quin sequeretur actio volendi secundum affectionem & influxum quam existente voluntate & inclinante ad actum volendi vel nolendi potest aliquid facere affectio quin sequatur actio volendi. consequens falsum est, quia a voluntate dependet agere secundum affectionem vel non agere & non econuerso. ergo & caetera. ltem vtrunque duorum primorum membrorum inconueniens ponit. quod patet primo vnica ratione contra vtrumque illorum simul, quia quandocunque agens pure naturale & agens libero arbitrio simuli eadem actione concurrunt, hoc non potest esse nisi in actione propria naturali congruenti agenti naturali in qua agens libero arbitrio sequitur agens naturaliter, puta in agendo ad motum seu transmutationem gra uis non potest concurrere agens liberi arbitrii cum naturali motiuo grauis, nisi in motu descensus. in motu enim ascensus grauis quia est mere violentus non potest cooperari agens naturale: quia na tura in contrarium inclinat. Quare cum secundum iam dicta affectio in voluntate mouet naturaliter tanquam ratio formalis: liberum arbitrium si aliquo modo simul mouet, sequitur motum affectionis. & sic aequali ne cessitate impulsus naturalis mouebitur aliquid in voluntate ad actum volitionis qua secundum iam dicta mo ueretur a sola affectione. Si dicatur ad istud quod hoc verum est quando solum initium actionis dependet a voluntate: vt contingit in exemplo de graui naturali posito in argumento. Sed quando initium actionis & processus eius omnino dependenta voluntate, tunc non est verum. Quod patet, nam si esset aliquid existens graue naturaliter & cum hoc voluntarium: & se voluntarie mitteret deorsum ita quod libera vo luntate posset pausare in medio motus & ipsum temperare secundum velocitatem & tarditatem: iam illa actio cum hoc quod esset naturalis ratione grauitatis, esset etiam voluntaria ratione libertatis. & sic est a parte ista. Sed contra istud arguo: quia secundum philosophum natura & voluntas sunt diuersa inter se, & distincta vt duo principia seu rationes agendi omnium actionum: sed secundum diuersitatem principiorum & rationum agendi est diuersitas actionum secundum Damasc. igitur non potest esse vna & eadem actio cuius natura & volum tas sit simul coelicitiua ratio. Quare si affectio in voluntate sit elicitiua actus: volitionis iam talis actio erit naturalis pure, nunquam enim natura & voluntas concurrunt in eandem actionem vt eius coelicitiuae rationes, nisi ipsae concurrant inter se. Specialiter etiam argnitur contra primum membrum, quod videlicet in talimotione voluntatis non potest affectio esse principale agens & voluntas instrumentum: quia in omni agen te tam naturaliter quam artificialiter motus instrumenti sequitur motum principalis agentis. calor enim naturalis non generat aliquid secundum formam substantialem, puta asinum secundum formam substantialem, nisi in virtute formae substantialis asini generantis existentis in calore seminis infusi ab asino descindente semen: nec calamus describit figuram nisi motus a manu artificis. Si ergo principale agens & mouens sit affectio & ipsa mouet naturali impulsu, vt ostensum est prius: ergo &c. Idem etiam arguitur specia liter contra secundum membrum: quod videlicet in tali motione non potest aliquid voluntatis esse principale & affectio instrumentum: quia agens principale non elicit actionem mediante instrumento, nisi secundum exigentiam instrumen ti. quare cum affectio instrumentum non se habet nisi ad vnum tantum mediante illa sicut prius non potest nisi in vnum tantum: sicut si calamus non esset medium instrumentum ex natura sua, nisi ad depingendum figuram rotum dam, nequaquam mediante illo posset depingere figuram angularem. Contra haec tamen videtur sentire, praecipue secundum illud vltimum membrum, Anseiles quando dicit de concor. gratiae & liberi arbitrii cap. xii. in fine. Voluntas instrumentum mouet omnia alia instrumenta quibus sponte vtimur & quae sunt in nobis: ipsa vero se suis affectionibus mouet. & infra. Quia & illa vult quae affectione vult: & affectio vult per quam illa vult: si cut videre dicitur & homo qui visu videt & ipse visus quo videt. Vnde non absurde possumus dicere at fectiones eius voluntatis quam instrumentum animae dixi: quasi instrumenta eiusdem instrumenti: quia illa nihil nisi istis operatur. perdito igitur instrumento volendi iustitiam. i. rectitudinem, nullo modo nisi per dei gratiam reddatur pont voluntas instrumentum velle iustitiam. Si dicant aliqui volentes Anselu, exponere distinguendo circa actum voluntatis quod scilicet aspiciendo ad subam actus volitionis in eliciendo formaliter principalius agit affe ctio: & est voluntas vel liberum arbitrium eius instrumentum: aspiciendo autem ad modum eliciendi ipsum actum principalius agit liberum arbitrium: eo quod ipsum habet determinare se ad actum volendi vel nolendi secundum prae dicta: & hoc modo affectio est instrumentum voluntatis. Isto secundo modo loquitur Ansel. cum dicit affectiones esse instrumenta voluntatis. Sed primo modo videtur loqui Augustinus cum dicit de charitate quae est affectio quaedam iu fusa a deo, quod ipsa se habet ad voluntatem sicut sessor ad equum. Isti igitur tria ponunt per ordinem scilicet libertatem arbitrii vt est determinatiua actus volendi vel nolendi: & ipsam affectionem, et tertio liberum arbitri vt est ratio elicitiua actionis quae est volitio, vt sit affectio media inter liberum arbitrium vt est actus determinatiua ratio, & vt est ratio elicitiua eiusdem. Et hoc ponunt quasi ipsa determinatio sit in se quaedam actio & alia ab actione eliciendi: quod non est verum: quia nulla est actio voluntatis, nisi voli tio quae non fit in voluntate per aliquam aliam actionem: immo ipsa est actio quae fit. determinatio autem dicta non est nisi relatio quaedam siue ordo quo voluntas se extendit ad volendum vel nolendum siue ad volendum hoc vel illud. Ad talem autem sui ordinationem nequaquam requirit affectionem vt instrumentum medium, etiam si forte requireret ipsam ad eliciendum actum volitionis. ad nihil enim aliud videtur ponere ipsam Ansel. Ad videndum autem quomodo secundum Anselmum affectio qualiscumque ponitur instru mentum voluntatis, & econuerso secundum Augustinus ponitur voluntas esse instrumentum affectionis, circa actum volitionis duo sunt considerande. scilicet & suba actus & modus siue quaelitas aut forma actus circa subam ipsius. Et est suba actus quantum est de se semper eiusdem rationis: & diuersificatur secundum qualitatem & formam quae consistit in volendo excessiue vel remisse vel temperate. Forma autem qua volitio est temperata: & econtra forma qua est excessiua, aut remissa duplex est. Quaedam ex obiecto ad quod terminatur actus. Alia vero ex ratione elicitiua actus. Ex obiecto enim dicitur actus volitionis excessiuus: quia volens vult quod non conuenit eum velle: nec competit: nec congruit propter obiecti voliti magnitudinem: sicut non competit ho mini velle esse similem deo cum effectu: intendendo actu voluntatis ex puris naturalibus illam attingere hoc enim non competit ei: quia illud nimis excedit potentiae naturalis. Dicitur autem ex obiecto remissus: quia volens vult quod non conuenit eum velle propter obiecti voliti paruitatem: sicut non conuenit homi ni velle esse similem iumento cum effectu, ad hoc intendendo. & hoc quia nimis est infra id ad quod natura humana nata est attingere. Dicitur autem ex obiecto temperatus, quia volens vult quod congruit eum velle propter obiecti voliti mediocritatem: sicut congruit homini velle esse similem deo cum effectum: intendendo ad illud actu voluntatis adiutae gratia: & hoc quia hoc congruum & consentaneum est naturae humanae. Ex ratione vero elicitiua actus dicitur actus volitionis excessiuus: quia volens intensius vult volitum quam competit eum velle: & dicitur similiter remissus: quia volens remissius vult volitum quam congruit eum velle illud. dicitur etiam temperatus: quia temperate sicut congruit eum velle illud vult. Dico ergo quod aspiciendo ad substantiam actus volitionis: & id quid est secundum se, sola voluntas est i ratio elicitiua: & quaelibet alia vis cognitiua, & appetitiua sensibilis: licet diuersimode: vt supra ex- s positum est: nec in hoc operatur aut cooperatur quicquam voluntati quaecunque affectio. Aspiciendo au tem ad vtranque formam, & qualitatem actus: dico quod affectio operatur vt affectio iusti ad volendum iuste & temperate, & affectio commodi absque iustitia existens ad volendum excessiue vel remisse Dico autem affectionem iusti qua quis vult iuste aliquid: & hoc siue iustitia naturalis & innatae rectitudinis ad vel secundum cuius formam eliciuntur temperate actus imperfecti quibus generantur habitus politici: siue iusti tia virtutis politicae acquisitae, ad cuius formam eliciuntur actus politici perfecte & temperate: siue iustitiae gratuitae quae charitas est: & infusa: ad cuius formam eliciuntur actus perfectissimi meritorii. Ope ratur autem ad formam & qualitatem actus ex obiecto aliter affectio cum voluntate: & aliter ad illam quae est ex eliciente. Ad primam enim illarum affectio operatur principaliter: & voluntas vt illius instrumentum: quia voluntas licet ex se vt ratio elicitiua substantiae actus non tamen sub tali forma per se elicit ipsum: nisi in virtute iustitiae siue affectus iusti secundum tres modos iustitiae iam dictos. Ex vi autem defectiua contrariae affectionis: scilicet iniusti, siue iniustitiae contrariae iustitiae primo modo quae nihil aliud est quam propria defectibilitas liberi arbitrii, vel secundo modo, vel tertio, vt est habitus iniustitiae, voluntas deficit in excessum vel in remissionem. Operatur autem liberum arbitrium in virtute dictarum affectionum iusti, vel iniusti in eliciendo actum volitionis sub forma ex ratione obiecti sicut instrumentum illarum, quemadmodum calor qui ex se & ex propria virtute operatur ad eliciendum solummodo actum calefactionis vt instrumentum, agit in virtute alterius ad eliciendum actum calefactionis per formam determinatam ab illo in cuius virtute informatur in eliciendo. sicut enim calor in virtute propria: vt scilicet est calor simpliciter, non agit nisi vt ratio elicitiua actus calefactionis simpliciter: sic nec voluntas, vt scilicet est voluntas simpliciter, non agit nisi vt ratio elicitiua actus volendi simpliciter. Et sicut calor agens vt ratio elicitiua calefactionis ex se cum est informatus virtute aliqua naturali & proportionali alicui formae substantiali generandae ex mate ria calefactibili in virtute illius agit eliciendo sub determinata forma & modo actum calefactionis scilicet secundum quam est actus ille dispositiuus materiae: vt de ipsa forma substantialis dicta genere tur, puta de agendo, congregando, atque conmiscendo humidum & siccum: & constare illa simul faciendo: consimiliter voluntas agens: vt ratio elicitiua volitionis ex se cum est informata affectione aliqua in virtute illius agit actum volitionis sub determiata forma: & modo temperato: scilicet secundum exigentiam & congruentiam finis: per hoc quod illa affectio, puta iusti: est temperamentum quoddam in voluntate: vt actus elicitus a voluntate sub teperamento quodam ab ipso sicut a ratione elicitiua elicia tur. Quod plane explicat Anseices quando loquitur de voluntate commodi in volendo beatitudinem: & de voluntate iusti in volendo beatitudinem iusteid ist sicut iustum & congruum est hominem velle illam: di cens sic de casu diaboli. c. xiiii. Quoniam nec potest nec debet esse beatus: nisi velit & iuste velit esse beatus, necesse est vt sic faciat deus vtranque voluntatem in illo conuenire, vt & beatus velit esse & iuste velit quatenus addita iustitia voluntati sic temperet voluntatem beatitudinis, vt resecet voluntatis excessum: & excedendi non amputet potestatem: vt tamen per hoc quod volet simpliciter esse beatus modum possit excedere: per hoc vero quod iuste volet non velit excedere. Ecce plane quod affectio iusti non est in voluntate vt ratio elicitiua vel coelicitina actus volendi: sed solum vt temperatiua voluntatis: quatenus ve- luntas eliciens actum volitionis vt elicitiua vel potius in virtute illius agat vt temperatem & modo congruenti illum eliciat resecando per hoc excessum cum possit excedere: & consimiliter (licet Ansel, non dicat) resecando seu potius supplendo defectum eum possit deficere. Et ratione huius temperamenti quod agit voluntas in virtute affectionis circa actum quem elicit, dicitur etiam affectio ipsa actum elicere: vt ratio elicitiua eius: licet nequaquam sit ratio elicitiua eius quo ad substantiam actus. & secundum hoc dicit Anfelu. in fine de concor. quod non inconuenienter dicitur quod voluntas vult: & quod affectio vult: quamuis improprie hoc dicatur nihil enim, proprie vult: nisi habens voluntatem. Minus etiam improprie dicitur voluntas velle quam affectio, eo quod in ipsa affectione non est actio volitionis sicut est in voluntate: sed hoc non secundum rationem illam qua est elicitiua: immo solummo secundum rationem illam qua de ipsa habet elici: & est eius receptiua. vt secundum hoc minus, proprie dicatur voluntas velle secundum rationem illam qua elicit actum volitionis quam secundum illam qua ipsum recipit. Et propter idem etiam habens voluntatem magis, proprie dicitur velle voluntate quam affectione: & similiter magis, proprie dicitur velle voluntate secundum rationem qua recipit in se actum volitionis quam secundum rationem illam qua eum elicit: & hoc loquendo de praedicatione formali. forma enim qua volens vult non est nisi ipsa volitio. Loquendo autem de praedicatione effectiua sic considerando substantiam actionis volens solummodo dicendus est velle voluntate: vt est ratio elicitiua: nequaquam vt est ratio receptiua: similiter nec ipsa affectio, eo quod non est ratio elicitiua. vt dictum est. Considerando autem formam & modum actionis elicitae, sic secundum formam quae est ex parte obiecti magis, proprie dicitur volens velle affectione quam voluntate. Et similiter ap fectio praedicatione effectiua magis, proprie dicitur velle quam ipsa voluntas: eo: quod forma illa actus magis & principalius procedit ex affectione quam ex voluntate. Vnde aspiciendo ad talem formam actus dicit Augustinus quod charitas se habet ad liberum arbitrium vt sessor ad equum. charitas enim quasi freno retrahit liberum arbitrium ne excedat in actum eliciendo: & quasi calcaribus vrget liberum arbitrium: & stimulat ne deficiat, aut immisse agat sed vt agat ad finem adipiscendum, sicut conuenit & congruit: quemadmodum equus currit sicut convenit & eongruit quando decenter: & pacifice ambulat. & propter hoc omnia opera meritoria potius attribuuntur charita ti: quam libero arbitrio: & in agendo, & in eliciendo, & quibuscumque aliis modis: Sicut autem voluntas in virtute affectionis agit, sic calor in virtute alicuius formae substantialis secundum iam dictum modum: & econtra quemadmodum calor agens ex se vt ratio elicitiua calefactionis cum est informatus aliqua virtute naturali defectiua ab esse alicuius formae substantialis, in virtute illius agit sub contraria forma & modo: vt calor pu trefactus in materia cuius naturalis dispositio secundum formam substantialem corrupta est: non agitnise vt ratio elicitiua calefactionis: secundum quam quod putrefit hent deuenire ad completam puluerisationem scilicet disgregando & dissipando per hunidi exhalationem ea quae prius in mixto constabant congregata per generationem: consimimiliter & voluntas agens vt ratio elicitiua actus ex se cum est informata affectione aliqua defectiua in vi illius agit actum volitionis excessiue vel remisse: & per hoc affectio iniusti est intemperamentum quoddam in voluntate vt actus electus a voluntate absque medio& temperamento elicitur. Sic ergo patet quomodo voluntas in eliciendo actum volitionis sub forma accepta in actu ex ratione obiecti operatur sicut instrumentum affectionum iusti. vel iniusti ineliciendo autem actum sub forma accepta ab eliciente, nequaquam opera voluntatis inducendo talem formam in ipso actu sit instrumentum affectionum: sed potius econuerso affectiones agunt ad illam formam: vt instrumenta voluntatu: & liberi ar. Sicut enim forma actionis ex obiecto consistit in modo medio temprato quo congruit velle finem & niti ad ipsum sicut & forma cursus equi est decens ambulatio quae proportionaliter passibus pedum anteriorum illos passus passibus pedum posteriorum transgreditur: sic etiam forma actionis ex elicitate consistit in motu intenso vel remisso volen do & actione voluntatis intensa vel remissa intendendo in finem praedicta forma supposita. & hoc quemadmodum est forma cursus equi cum est velox vel tardus salua proportione formae praecedentis in ambulando. Et dico hanc for mam prouenire ex parte elicientis actum: quia modum hunc non imprimit in agendo in virtute affectionis sed propria sup posita affectione, & forma praecedente circa actum. Sed sub tali forma ex parte elicientis actum accepta potest ab eliciente actus causari dupliciter. Vno modo stimulante ipsa affectone ipsam voluntatem ad intense vel remisse elicien dum actum. & tunc adhuc affectio est principale in actu quae ad hanc formam inducendam: & voluntas instarintum: quamquam vo luntas inducat illam, propria virtute: licet stimulata virtute alterius non autem in virtute alterius. Alio modo non stimulante ipsa affectione sed voluntate seipsam stimulante: & tunc voluntas est principale: & affectio instrumentum quia assumit ipsam in vsum & facultatem suam ad expedite: & efficaciter siue intense exequendum actionem suam: & hoc quemadmodum si equus sanitatem habens in membris vtatur illa ad velociter currendum, ipsa esset instrumentum equi respectu velocitatis in cursu. Et sic affectio quae inquantum est instrumentum voluntatis, charitas est, est quaedam sanitas voluntatis: inquantum vero stimulat ad motus intentionem salua eius temperantia adhuc habet rationem sessoris: & principalis agentis, & voluntas instru menti. quemadmo dum si equus agitatus furia currat velociter ipsa furia quasi sessor est equi & equus ipse instim. Propter quid dico quod in his dictis & in aliis consimilibus oportet Anselu, exponere per seipsum: sed tequrit diligentem lectorem. Ad intellectum igitur talium dictorum Anseia. sciendum est quod duplex est volitio quaedam qua quis vult commodum simpliciter: alia qua vult iustum. de quibus procedit determiatio Ansel. cum dicit quod voluntas nihil vult nisi suis affectionibus. vnde omnes affectiones quibus aliquid vult voluntas reducit ad affectionem commodi & iusti. quas vocat aptitudines siue habilitates quasdam ad eliciendum actus voluntatis. Quod & declarat per simile in viribus sensitiuis vbi dicit ibidem. caa. xi. Sicut habemus in cor pore membra & quinque sensus singula ad suos vsus apta quibus tamquam instrumentis vtimur: vt sunt ma nus aptae ad capiendum: pedes ad ambulandum: lingua ad loquendum: visus ad videndum: ita & anima habet in se quasdam vires: quibus vtitur velut instrumentis ad vsus congruos. Est namque ratio in anima quae sicut suo instrumento vtitur ad ratiocinandum: & voluntas quavtitur ad volendum. Quoniam ergo singula instrumenta ha bent & hoc quod sunt, & aptitudines suas: discernimus in voluntate instrumentum & aptitudinem, quas apti tudines in voluntate possumus nominare affectiones. & infra. xii. capuia. Nam sicut visus plures habet aptitu dines: scilicet ad videndum lucem, & per lucem ad videndum figuras & ad videndum colores: inta instrumentum volendi duas habet aptitudines quaes voco affectiones, quarum vna est ad volendum conmoditatem altera ad vo sendum rectitudinem. Nempe nihil vult voluntas quae est instrumentum &c. vt supra in quaestione quid est per se & primo obiectum voluntatis. & infra. caa. eodem. Velle autem aequiuocum est, sicut videre. quemadmodum namque dicitur videre qui vtitur visu: & qui non vtitur, sed habet aptitudinem videndi: ita asseritur velle & qui vtitur instrumento volendi, & qui non vtitur: quoniam affectionem hoc est aptitudinem habet volendi. &. c. xiii. Ex his duabus affectionibus descendit omne meritum hominis: siue bonum: siue malum, quae in hoc differunt quia illa quae est ad volendum conmodum inseparabilis est. Illa vero quae est ad volendum rectitudinem separa bilis. His praelibatis sciendum quod triplex est affectio commodi. prima a deo per gratiam: secunda per actus no stros impressa: tertia a deo naturaliter naturae indita. Prima affectio charitas est inquantum ipsa dili gimus deum: vt ipse est finis omnium: & omnia alia inquantum ordinantur in ipsum: vt ea quae sunt ad finem: & ipsa est affectio commodi: inquantum sub generali nomine commodi continentur & bonum quod est finis: & bo na quae sunt ad finem, secundum quod supra est declaratum. Secunda affectio est amor qui est passio concepta de rebus nobis placentibus: & cum est vehemens dicitur zelus, qui cum bonus est & temperatus, atque licitus dicitur amor amicitiae. cum vero est malus intemperatus & illicitus dicitur amor concupiscentiae siue cu piditatis. dicente Ansel. de concord. cap. xiii. Voluntas illa quae est ad volendum conmodum non semper est mala: sed quando consentit carni concupiscenti aduersus speanitem. Tertia affectio est amor naturaliter indi tus voluntati ad bonum: & ita nihil est additum super essentiam animae ad volitiuam potentiam quod re differat ab aliis. Sed est solummodo quaedam naturalis habilitas & aptitudo ad volendum conmodum statim cum offertur: quae vt dicit Ansel. c. xiiii. de concor, non velle nequit. secundum quam etiam omnia bonum appetunt. & ideo ista affectio est inseparabilis: & non solum in hominibus: sed etiam in brutis. dicente Ansel. de casu diaboli. c. xiii. Commodum non solum omnis rationalis natura: sed etiam omne quod sentire pont vult & vitat incommodum. Prima affectione pauci mouentur quia in paucis est charitas secundum philosophum sed de istis non loquitur Anselu. & sunt separabiles: licet per secundam plurimi experiantur moueri. proper quid non est mirum si voluntas humana non dicatur moueri nisi suis affectionibus. Tertia est in omnibus hominibus etiam in brutis: & inanimatis: & de ista tertia affectione commodi loquitur solummodo Ansel. Propter id quid dictum est hic: quod vnum & idm: scilicet charitas potest accipi vt affectio commodi: & eadem potest accipi vt affectio iusti: Sciendum quod si ponatur charitas vt affectio commodi: & etiam vt affectio iusti: hoc est inquantum iustum est commodum. Vnde alia & alia ratione est affectio commodi & iusti. est enim affectio iusti inquantum illud est secundum se bonum & eligibile: est autem affectio commodi inquantum illud iustum est bonum & con ueniens volenti. De affectione autem quam iustitiam siue rectitudinem vocant: similiter sciendum quod triplex est: quaedam gratuita: quae non habetur nisi a deo ex gratia: quaedam politica, siue moralis: quae non habetur nisi exercitio operis: quaedam vero naturalis quae est naturae indita, quarum prima & secunda sunt habitus quidam in voluntate: & omnino separabiles & differunt re a voluntate in qua sunt. Et de prima istarum so lum modo loquitur Anselius secundum quod de voluntate & de iustitia loquens dicit vbi supra. ca. iiii. Velle iam nequit nisi habens: habere illam nullatenus potest nisi per gratiam. De tertia loquitur philosophus. Et est iustitia generalis comprehendens sub se omnes habitus virtutum moralium quia non potest facere ex habitu iusta nisi habens iustitiam: sic neque fortia nisi habens fortitudinem, nec temperata nisi habens temperantiam. Ter tia non est habitus: sed naturalis quaedam aptitudo in libero arbitrio: & habilitas ad eliciendum quae recta & iusta sunt: & est inseparabilis: & re idem cum voluntate: sicut aptitudo visus ad videndum cum visu: & apti tudo intellectus ad intelligendum cum intellectu. sed ista habilitas multum reprimitur per habitus vitiosos manet tamen in re naturaliter remurmurans malo: ent in danmnatis: & pertinet ad synteresm. Et de quali bet dictarum trium iustitiarum vere potest dici quod non potest rectitudinem velle siue iustitiam: nisi habens eam. Ad cuius intellectum sciendum est quod tribus modis vult aliquis rectitudinem siue iustitiam. Primo modo minus dili- gendo eam, quam vt iustus esse valeat: & diligendo eam ipse sibi acquirat. & per hunc modum iniustus carens habitu iustitiae primo & secundo modo: per iustitiam tertio modo potest diligere in alio iustitiam primo & secundo modo. secundum quod dicit Augustinus. xiiii. de trinitate. c. iii. Secundo modo vult aliquis rectitudinem id est iustitiam & primo vel secundo modo: intantum diligendo eam vt per hoc iustus esse valeat. dicente Au gu. i. de libero arbitrio. c. xvii. Voluntatem bonam si bona voluntate diligimus. consequenter illae virtutes animum nostrum incolent: quas habere est honeste viuere: & recte. Quod verum est de virtutibus politicis dili gendo eam rectitudinem voluntatis tertio modo: sed non de virtutibus gratuitis nisi diuina gratia assi stente. secundum quod illud dictum suum exponit in libro Retract. Tertio modo vult aliquis rectitadinem: siue iustitiam: siue primo: siue secundo modo: tantum diligendo eam vt secundum eam operari non cesset: & sic non nisi iustus politice pont velle iustitiam: seu diligere generalem iustitiam politicam: nec non nisi iustus gratuito potest velle siue diligere iustitiam generalem gratuitam. tales enim actus volendi & diligendi: sunt actus perfecti vo lendi iustitiam: qui non procedunt nisi ex habitu. Actus autem volendi & diligendi iustitiam primo modo sunt actus imperfecti non ex habitu. sed primi in politicis sunt dispositiui ad habitum imperfecte: & a remotis: secum di vero sunt inductiui habitus sub esse incompletissimo: qui augetur ex actibus elicitis ex ipso habitu, consimi libus illis ex quibus primo est generatus. vt patet per doctrinam philosophi secundo ethicorum. Sic ergo pa tet quod ponendo voluntatem moueri suis affectionibus ad euadendum dictum argumentum, incurritur inconveniens maius: & quid plus est nec ipsi per dicta sua euadere possunt difficultatem conclusam in argumento: quod vo luntas ex se habeat quod determinet se ac per hoc moueat se in actum volendi: nec hoc habeat ab affectione aliqua: licet non determinet se seu moueat ad actum volendi sine affectione, vt dicunt: seipsa ergo vadit de potentia ad actum: & secundum idem re est mouens & motum primo & per se. Quia ergo dicitur in argumento idem inconveniens &c. dico quod cum dicitur aliquid moueri a seipso primo secundum totum quatuor notam tur: ex quibus vel ex aliquo illorum illud habet quod sit inconveniens. Quorum primum est ipsum moueri: quid ponit nunc se habere aliter quam prius: quod necessario cooperatur ad hoc quod illud sit inconueniens: quia si poneretur aliquid moueri a seipso primo secundum totum absque eo quod aliter se habeat nunc quam prius, non esset inconueniens ponere. hoc enim modo deus a seipso secundum totum mouetur motu intellectionis & volitionis exclusa sola ratione aliter se habendi nunc quam prius a signatione motus. Secundum est quod dicitur a se ipso: quod similiter necessario cooperatur ad dictum inconueniens., quia si ab alio ponatur aliquid moueri primo secumn dum totum, nullum omnino est inconueniens, puta cum lapis proiicitur sursum. Tertium est quid dicitur primo: in quo intelligitur per se: quod similiter necessario cooperatur ad idem: quia si ponatur aliquid moueri a seipso secundario & per accidens, nuilum omnino est inconueniens, puta quando nauta existens in naui mouet nauem quae primo mouetur ab alio vt a nauta: ipse secundario & per accidens mouetur secundum totum a seipso quia per motum nauis. Quartum est secundum totum: quid similiter necessario cooperatur: quia nullum omnino est inconueniens aliquod compositum mo ueri a seipso primo secundum vnam partem sui: & mouere secundum aliam: & hoc siue sit pars compositi quid est vnum per accidens sicut grauitas in graui: qua graue mouet se large sumendo motum, extendendo nomen motus ad mutationem: quid non refert ad propositum: quia & proprie moueri: & similiter mutari, ambo in cludunt nunc aliter se habere quam prius: siue sit pars compositi quod est vnum per accidens: & hoc siue fuerit inte grans quantitatem: quemadmodum dicimus quod animal mouetur a seipso primo secundum dextrum mouens & secundum sinistrum motum, siue integrans essentiam: quemadmodum dicimus quod animal mouetur a seipso primo se cundum animam mouentem: & secundum corpus motum. & in solo isto quarto est ratio inconuenientis in proposito si sit inconveniens, eo quod voluntatem moueri & se habere aliter nunc quam prius nuilum est inconueniens. Hoc enim in solo deo est inconveniens: similiter quod ponatur moueri a seipsa & primo & secundum totum. Si tamen esset sufficienter in ea aliquid quo per se moueret: & aliquid quo per se moueretur: nuilum omnino esset inconueniens sicut nec quod graue moueretur a seipso primo. Sed talia duo: vt dicit argumentum, non inuenium tur in voluntate: quia non sunt in ea diuersa: nisi secundum rationem tantum: quorum diuersitas non sufficitur sic enim moueri a se primo secundum vnam rationem: & mouere secundum alteram, esset moueri a se primo secundum totum: quia illud secundum dictas rationes est idipsum: & totum quod eius est. & sicvt videtur nequaquam sufficit ad seipsum mouendum alia & alia ratio in illo: quia mouens inquantum mouens est in actum secundum illud ad quod motum est in potentia: & impossibile est quod idem re licet habeat diuersas rationes in actum & in potentia idem & secundum idem, & duo diuersa ratione, sint in voluntate: & tali diuersitate quae sufficit vt secundum vnum illorum sit mouens: & secundum aliud motum, & non a se primo secundum totum: & quod secundum vnum illorum potest esse in actu ad quod est in potentia secundum aliud. Adquorum intellectum distinguendum est aliquid ex parte diuersitatis secundum rationem: & aliquid ex parte actus. Est siquidem diuersitas aliquorum secundum rationem triplex. est quaedam illorum quae sunt in ipsare: & similiter eorum diuersitas atque pluralitas: & ambo ab intellectu sunt percepta in re: & perhoc sunt concepta in intellectum: & habent esse in intellectum: qualis est diuersitas in specie generis & dmiae. propter quid facit vera compositionem in illa. Alia vero est ipsorum quae sunt in ipsa re & ab intellectu percepta esse in re, & per hoc sunt concepta in intellectu: sed eorum diuersitas aut pluralitas non est in re ipsa nec ab intellectu percepta in re esse, sed ab ipso solo intellectu ex consideratione rei & illorum in ipsa concepta est in intel lectum, & habet esse in ipso solo, qualis est diuersitas in deo veri & boni & aliorum attributorum, vt tactum est supra in prima quaestione. Tertia autem est illorum quae non sunt in ipsa re nec ab inteliectu percepta esse in re, similiter nec ipsorum diuersitas: sed ab ipso solo intellectu ex simplici consideratione ipsius rei sunt concepta & eorum diuersitas in intellectum: & in ipso solo habent esse: qualis est diuersitas & plu ralitas definitionis & definiti, & similiter dextri & sinistri in columna. Dico ergo quod diuersitas aliquo rum secundum rationem isto tertio modo non sufficit ad hoc quod aliquid secundum diuersas rationes possit esse mo bile & motiuum & sic seipsum mouere. Sic enim mouere seipsum secundum diuersas rationes esset mouere seipsum secundum totum primo vt procedit ratio: quia illa diuersitas non est in re: nec aliquid facit ad rationem mobilis vel motiui. Diuersitas autem secundum rationem secundo modo sufficit in deo ad hoc quod seipsum vere dicatur mouere secundum actum intelligendi: sed secundum aliud & aliud secundum rationem in ipso: quia secundum rationem veri mouet: secundum rationem autem intellectus mouetur. Et sicut ista diuersitas secundum rationem sufficit in deo: vt vere possit dici mouere seipsum praemo, licet non secundum totum, sed secundum aliquid sui mouet, & secundum aliquid mouetur: & hoc excludendo ibi a motu omnem rationem mutationis in aliter & aliter se habendo, sicut dictum est: sic diuersitas secundum rationem in voluntate humana & angelica sufficit ad hoc quod vere possit dici mouere seipsum primo: sed non secundum se totum sed secundum aliud & aliud quia voluntas tam angeli quam hominis vt est appetitus simpliciter: se habet ad seipsum vt est rationalis siue liber aut libe ri arbitrii: sicut se habet genus ad differentiam. Haec enim duo nominat voluntas tamquam species composita: sicut enim homo est animal rationale, sic voluntas est appetitus rationalis, in qua rationalitate includitur libertas eius respectu finis: & liberum arbitrium respectu eorum quae sunt ad finem. ldeo vt dicit Damasce. li. ii. c. xxiiii. nec voluntas dicitur irraoionabilium appetitus. voluntas enim est rationalis & liberi arbitrii naturalis appetitus. & infra. c. xxix. lomque appetens si velit potestatem habet refrenare appetitum vel sequi eum. Quod intelligo non de appetitu sen sitiuo tantum: sed de illo qui includitur in voluntate. de quo dicit in dicto capi. xxix. Ducit magis rationalis ap petitus: libero arbitrio enim appetit: & istum motum quem facit voluntas quae est appetitus rationalis eo quo ratio est vt vna parte eius in appetitu: inquantum est appetitus simplex: vt in subiecto receptibili: & passio vt in alia parte eius, potest raetrahere cessando amouere: vel per ipsum continuare. quid est refrenare appetitum vel sequi ipsum. Vt secundum hoc iuxta imaginationem Anseico superius tactam imaginemur animam rationalem vel angelum primo factam in nuda substantia, quae ex illa esset in sola potentia essentiali ad actum volendi: secundo factam in ipsa appetitum simpliciter: per quem esset in potentia accidentali ad recipiendum in se actum intelligendi si esset agens illum: tertio libertatem, per quam est in potentia accidentali ad eliciendum actum volendi: & quarto ipsi datam esse affectionem naturalis habilitatis ad volendum conmoda simpliciter: quae vt dictum est secundum Anseles non velle nequit. & secundum quod dicit Boetius, mentibus hominium naturaliter inserta est summi verique boni cupiditas. Ansel, autem dicitur. Secundum omnium sensum in beatitudine est sufficientia competentium conmodorum siue omnium indulgentia. & quod quito ipsi data esset affectio naturalis aptitudinis ad volendum iuste commoda: quae vt sic appetuntur, non sunt nisi conuenientia & competentia: sed hoc non solum, sed cum potestate ipsa non volendi iuste, deserendo regulam naturalis iustitiae: & ibi status, quia non superadduntur nisi habitus & passiones & influentiae si sint separabiles. Ex parte autem actus quando dicitur quod mo uens vel id quid mouet debet esse in actu respectu eius quod mouetur: vel quo mouetur: dico quod agens semper est tale in actu quale est mobile in potentia. scilicet actione vel virtute. Actione puta quando calidum agit in frigidum quod est potentia calidum. & idem est calor secundum speciem in agente qui postmodum fit in passo & hoc generale est in omnibus generantibus & prducentibus aliquid vniuoce. semper enim simile procedit a simi li in specie. Sed talem similitudinem, vt dicit Philosophous. vii. metaphysicae, non oportet vbique requirere vt cum ex equa & asino generatur mulus: est enim virtus illorum conmixta in semine quasi mulus: quia licet mulus non sit mulus actione: est tamen mulus virtute, quemadmodum sol calefaciens est calidus virtute: & quemadmodum graue virtute est deorsum: propter quod mouet se deorsum amoto impedimento. Consimi liter dico in proposito: quod sicut lapis a generante habet formam grauis qua descendit deorsum si non impe diatur: vt quantum recipit de forma grauis, tantum & de motu, & de descensu: ita quod in illo instanti in quo perfecte generata est forma grauis, est perfecte mutatum deorsum: & si existente impedimento generetur, sursum est vt potentia accidentali, vt statim amoto impedimento descendat: propter quod grauia & leuia dicuntur in. viii. physicorum, moueri a generantibus ipsa: & hoc quia dant formam qua mouentur: habita tamen illa forma ipsa mouent seipsa per se primo: sed non secundum totum, vt dictum est: Sic appetitus humanus non organicus si simpliciter consideretur, habet a causante formam liberi arbitrii: qua vult secundum actum aut libere potest velle amoto impedimento quod est absentia obiecti: & ipso facto praesente in intellectu per cognitionem tunc libere vult si illud sit finis simpliciter: vel potest libero arbitrio velle si sit ad finem. & quantum recipit homo de forma libertatis, tantum de potestate ad eliciendum actum volitionis. Propter quod volentes pos sunt. dici moueri a deo in omni actu volendi. dicente Anselmo. llle verius dicitur facere omne quod facit natura &c. vt supra. Postquam tamen homo habet a deo sibi datam huiusmodi formam, potest moueri secundum ipsam cessante impedimento absque eo quod ab alio moueatur: & sic a seipso mouetur primo licet non secundum totum. & hoc quemadmodum si sol esset virtute calidus: & caloris generatiuus: quasi aliqua potentia eius actiua in eo quid est formale in ipso exi stente: & cum hoc esset susceptiuus calefactionis verae, & formaliter natus esset recipere in se calorem verum ipsemet semetipsum calefaceret cum cessaret impedimentum: & hoc maxime in re spirituali non corporali. de qua principaliter procedunt rationes Aristotelis quod omne quod mouetur ab alio mouetur, quas inducit i de anima. &. vi. vii. &. viii. physicorum. secundum quod illas soluit Macrobius vt alias recitaui: & maxime de motu, qui non est vere motus successiuus: nec mutatio transiens: quae sunt actus imperfecti secundum quod imperfectum est: sed operatio sim plex tota simul existens & permanens secundum libitum agentis: quae est actus perfecti secundum quod perfectum est. In vno enim motu aut mutatione aliquando mouens & motum & rationes motiuae & mobiles sunt diuersae atque separatae re subiecto & loco: vt quando ignis comburit ligna: & vniuersaliter quando mouens & mobile sunt diuersa tota se parata. Aliquando vero sunt diuersae & separatae re, subiecto, & situ, licet non loco. vt quando in animali bruto dextrum mouet sinistrum: & vniversaliter quando mouens & mobile sunt partes vnius, ita quod vna pars sit omnino alia ab altera & nihil eius quod est in vna parte sit in altera. Aliquando vero non differunt loco, nec subiecto, nec situ: sed re tantum vt patet in motu grauis. Aliquando vero non differunt loco nec subiecto nec re: sed tantum situ: vt quando in homine in quo vna anima est vna anima simpliciter in qualibet parte tota: ipsa vt est in parte dextra mouet sinistram. & sic secundum gradus semper minor est distinctio mouentis siue eius quo mouens mouet: & moti siue eius quo mouetur. Quare non est mirum si in anima separata ab organo secundum actionem adhuc minus distinguatur: vt in voluntate mouens siue ratio mouendi: & motum siue ratio mobilis. Si enim altius ascendatur adhuc minus: vt in deo non est exitus de potentia in actum, & adhuc differunt agens & recipiens sicut dictum est. Ad illud quod arguitur vltimo: quod voluntas vt est libera vel liberi arbitrii ex se est in potentia ad actum: quare non exit in ipsum nisi per aliud: dico quod si loquamur de potentia passiua & receptiua actus volitionis voluntas ipsa vt est libera: siue liberi arbitrii: siue ratione partis eius quae est liberalitas vel libertas arbitrii non est in potentia ad actum volendi: sed solummodo vt est appetitus simpliciter secundum praedicta. Si vero loquamur de potentia actiua: dico quod quantum est ex se aut semper est in suo actu aut saltem in po tentia accidentali ad illum: & transit in ipsum amoto prohibente vel adiecto necessario absque tamen omni impressione facta in illam: vt a mobili in cognitione: quod vt cognitum metaphorice mouet: sicut res vero, est terminus motus: sicut dictum est. quemadmodum sol est in potentia accidentali ad illuminandum quando medium non est praesens ita quod ipso praesente absque sui mutatione statim illuminat. & sicut est de illuminatione solis in alio, ita est suo modo de actum volitionis in voluntate ipsa secundum aliam & aliam rationem.