Quaestio 13

CIrca tertium arguitur quod coniugium sit supra virginitatem, quoniam illud est superius: propter quid. s alterum debet postponi & dimitti, vt patet in regulis religionum. illa enim perfectior est & superior propter quam suscipiendam altera dimittitur. sed propter coniugium dimittitur. virginitas: immo virgo per ecclesiam potest cogi vt subitret coniugium. ergo &c.

IN contra i rium est: quod illud est supius & perfectius quod est in consilio: quam quid est solum in permissione. virgini tas est in consilio: coniugium in sola permissione, vt patet per apostolum. ergo &c.

DIcendum ad l hoc: quod coniugium & habet rationem sacramenti simpliciter, & habet in se secundum quod est sacramentum annexam. rationem virtutis, secundum quam dicitur virtus. Rationem sacramenti habet inquantum est signum sensibile expressiuum mutui consensus animorum personarum legitimarum ad coniugium, efficiens quod figurat scilicet mutuam corporum obligationem ad actum. secundum quod dicit apostolus. Vir non habet potestatem sui corporis sed mulier: nec mulier habet potestatem sui corporis, sed vir. VlRginitas autem non habet rationem sacramenti sed virtutis tantum. Ratio autem sacramenti & virtutis in vna communi ratione non vniuocantur: & solum talia sunt comparabilia.

DE coniugio autem secundum quod est sacramentum simpliciter, & virginitate: non potest habere locum comparatio quaestionis propositae. Si ergo locum habeat: hoc non potest esse nisi comparando coniugium ratione alicuius boniquid habet, ad virginitatem, quia in ratione boni comparationem habere possunt: & de illa quaerit quaestio: quid eorum sit bonum praeminentius. Quod vt expressius videamus: oportet per singula bona coniugii discurrere: quae sunt tria, sides, proles, & sacramentum. Sacramentum aliter sumitur hic quam secundum quod dicitur coniugium vnum sacramentorum. Vtroque tamen modo sacramentum dicitur: quia est sacrae rei signum: sed vt est vnum sacra mentorum, est signum effectiuum sacrae rei quam figurat: inquantum vero est bonum coniugii, est signum tantum sacrae rei cilicet coniunctionis Christi & ecclesiae. Si igitur coniugium secundum quod est bonum sacramenti, ad virginitatem con paretur: cum sicut bonum sacramenti in coniugio est signum vnionis inseparabilis Christi & ecclesiae: sic virginitas est sacramentum & signum puritatis vtriusque: quorum puritas bonum maius est quam eorum coniunctio quae non esset bona & laudabilis nisi esset in puritate: si igitur consideretur coniugium secundum quod habet in se rationem boni sacramenti, hoc modo dico quod virginitas omnino praefertur coniugio: quia per ipsam eius quid melius est & dignius. sit figuratio. Si vero coniugium consideretur secundum quod habet in se bonum prolis saltem in proposito, etsi non semper in effectu: sic comparantur inter se coniugium & virginitas: sicut foecunditas & sterilitas. Non dico sterili tas germinis, siue principii seminalis priuatio: qualem habent casti naturaliter vt spadones: vel violenter, vt castrati: sed dico sterilitas voluntariae cohabitationis. Prima enim sterilitas omnino est vitiosa: nec habet ex se aliquam rationem boni, sed solummodo priuationem germinis: quod est bonum foecundita tis: quo non priuantur virgines secundum actum: sed solum secundum effectum: vt secundum hoc comparentur coniugium & virginitas, sicut foecunditas in effectu & non in effectu.

QVID horum dignius aut melius aut perfectius: hic reuera distinguendum est. quoniam foecunditas in effectu prolis quae est in coniugio: et foecunditas non in effectu quae est in virginitate: ambae vt sunt simpliciter foecunditas: possunt considerari tripliciter: vel in respectu ad effectum vt ad prolis procreationem vel in respectu ad subiectum vt ad corporis integritatem: vel in comparatione ad effectum vt ad continentis voluntatem. Si primo modo, cum carentia effectus prolis sit quantum est de se pura priuatio, boni talis carentia nihil boni omnino ponit circa virginitatem. & ideo secundum hoc coniugium praefertur virginitati. Sed hoc est praeferri secundum quid, non simpliciter: quia pro pter aliquae bonum praefertur virginitas: respectu cuius bonum prolis est bonum secundum quid, vt iam videbitur. Quia tamen effectus ille aliquid perfectionis dicit circa foecunditatis bonum, ideo aliis eisdem retentis praeminentius bonum est virginitas cum foecunditatis effectum: quam sine eo: qualis fuit in virgine Maria. Si vero foecunditas consideretur in respectu ad subiectum vt ad corporis integritatem: hoc modo cum integritas corporis melior sit quam corruptio, melior est & praeminentior quo ad hoc virginitas cuius foecunditas est cum cor poris integritate: quam foecunditas illa quae non est sine corporis corruptione in coniugio. & secundum hoc virginitas praeferenda est coniugio. Sed hoc est secundum quid, multo enim melius est aliis eisdem retentis foecunditas in effectu cum corporis corruptione: quam sola corporis integritas absque prole. Am bo tamen esse simul melius esset: quam alterum per se: sicut erant in Maria: secundum quod de ipsa dicit Au gustinus in sermone de natiuitate eius. Haec duo iucundius amabat: virginitatem scilicet & foecundita tem. Virginitatem: quia hanc per omnia deo placere intelligebat. Foecunditatem: quia sine hac maledicta legis incurrere metuebat. vicit tamen amor seruandae virginitatis: & exclusit timorem incurrendae maledi ctionis. Si vero foecunditas consideratur in respectu ad effectum: hoc modo quaestio habet suam difficultatem: vtrum scilicet melius & praeminentius propositum voluntatis sit de restringendo appetitum & refraenan do ab actu quo foecunditas impugnatur ne ipsa germinet in prolem: vel de laxando appetitum. in actum talem, vt foecunditas ipsa germinet in prolem. Et intelligo quod vtrunque horum fiat per regulas rectae rationis: & debet esse quaestio quid horum praemineat simpliciter & ex se & natura rei: non quid permineat quo ad aliquod tempus determinatum, manifestum est enim quod nunc tempone gratiae praeminet virginitas: tempone vero legis Mosaicae praeminebat coniugium: de tempore vero ante legem Moysi siue post peccatum siue ante quid praeminebat. Sed quodcunque illorum praeminet ex natura rei illud simpliciterpre minebat in omni tempore: licet alterum in aliquo tempore propter temporis statutum praeminere potuit: & ita secundum quid. Hoc ergo modo intelligendo quaestionem dico quod adhuc subdistinguendum est. quoniam voluntas siue propositum de restringendo siue laxando dicto modo appetitum potest considerari dupliciter. Vno modo secundum se & absolute. Alio modo in comparatione ad actum voluntatis siue ad propositum superius aut praeminentius quam sit aliquod istorum. Cuiusmodi est voluntas siue propositum contemplandi secundum vitam contemplatiuam: cum vtrumque dictorum propositorum pertineat ad vitam actiuam. & actus vitae contemplatiuae omnino preminentiores sunt quam actus vitae actiuae. Si primo modo: tunc dicunt aliqui quod propositum de laxando appetitum se cundum regulam rationis rectae in actum propagandi, perfectius est. Immo vlterius dicunt quod propositum de non laxan do non esset virtutis vllo modo sed vitii: & sic omnino supereminet secundum istos coniugium: et nihil virtutis habet virginitas: sed vergit potius in vitium. Cuius rationem ponunt: quod propositum de non laxando non potest habere nisi rationem boni priuati: quia. scilicet quietius viuit homo restricto appetitu ne insurgant concupiscentiae: quam ipso relaxato. Laxando enim semper crescunt appetitus in concupiscentiam: nec satiari possunt Propter quod hominem & adipiscentem & non adipiscentem concupitum oportet esse in tristitia & dolore, vt dicit philosophus. x. Ethico. propositum autem de laxando habet rationem publici boni: quia est ad conseruationem speciei & multiplicandam societatem hominum: in qua bonum humanum consistit: & ad quid homo naturaliter tendit secundum philosophum in primo Politicae. Et quid amplius est propositum restringendi omnino appetitum quia est omnino impeditiuum huius boni & destructiuum speciei humanae, quantum in se est: nullo modo potest habere rationem virtutis: sed vitii tantum.

SED louinianus non tantum excessit: quia nec virginitatem damnauit: sed coniugium ei com l parauit: in aliquo tamen virginitatem aut continentiam praeelegit. secundum quod de eo dicit Augustinus libro de haere sibus. Virginitatem & sanctimonialium continentiam coniugiorum castorum meritis adaequauit. Non sane ipse vel habebat vel volebat habere vxorem, quod non propter maius meritum: sed propter praesentem necessitatem. Falsi tas autem sniae illorum ex hoc appeet ducendo ad inconveniens: quia si ita esset vt dicunt, etiam in isto tempone genrae praeferendum esset coniugium: quia illa causam habet aequalem locum in omni tempore. Praeterea apparet falsitas ostensiue sic. Quid solum bonum est ex circunstantia necessitatis, qua sublata melius est contrarium, illud respectu alterius non est bonum nisi secundum quid. quemadmodum bonum est proiicere merces in mare tempore neces sitatis & periculi si non proiiciantur. sed simpliciter est melius ipsas non proiicere. Sed conseruare propositum laxandi concupiscentiam dicto modo non est bonum: vt dicunt: & verum dicunt: nisi propter necessitatem propagandae prolis & speciei conseruationem, melius autem esset humanae speciei si non haberet huiusmodi necessitatem, plis scilicet propagandae: & per consequens speciei conseruandae. Non ergo propositum laxandi est bonum simpliciter sed potius contrarims. scilicet propositum restringendi. Quia autem illud melius esset humanae speciei, hoc primo patet ex parte propagationis. quoniam quando sub specie est indiuiduorum propagatio prouenit ex duplici defectum: quo rum vnus est ex parte speciei: alius vero ex parte indiuiduorum sub specie. Ex parte specie scilicet propter eius dimi nutionem: quia vt dicit Commen. super principium caeli & mundi, quid inuenitur plus quam vnum est. diminutum: quia si esset perfectum: sufficeret esse vnum. Et secundum hoc causa multorum indiuiduorum vnius speciei est: quod pro pter diminutionem non fuit natura contenta in esse vnius.

EX parte indiuiduorem. scilicet propter eorum corruptionem secundum quod dicitur. ii. de anima. Generationem per se variam habere est fac ere alterum sicut ipsum est: quatenus ipso semper diuino esse participent secundum quod possunt. Quoniam igitur conmunicare non possunt ipsosemper propter illud quod nihil contingit corporalium idem & vnum numero permanere: permanet non idem sed vt idem numero quidem non vnum: specie autem vnum. licet ergo generare sit propter perfectionem indiuidui: quia tunc secundum philosophum est vnumquidque perfectum cum poest generare sibi simile: est tamen propter imperfectionem speciei in ipso: tum quia in illo non habet to tam naturam suam: quam si haberet, ipossibile esset quod alterum a se generaret: quamuis enim generare sit perfectionis simplicitur generare tamen alterum a se est imperfectionis: propter quid non est generatio propter speciei perfectionem simpliciter: quia simpliciter non est generatio perfecta nisi in solo deo: tum quia in illo habet esse corruptibile. Quia si haberet es se incorruptibile, aut non haberet species plura indiuidua: aut non haberet per generationem vnis ab alio sicut contingit in angelis: vt secundum hoc maioris perfectionis sit in angelo non posse generare alium a se: quam posse. Et sic generare alterum a se simpliciter est imperfectionis: non generare alterum est simpliciter perfectionis. Ita quod si persectius sit generare alterum, hoc est propter necessitatem: qua cessante imperfectius esset omnino. Et econtra non generare alterum perfectionis est simpliciter: im perfectionis autem propter necessitatem. Quare similiter est de propositis: quod propositum laxandi appe titum ad generationem est iperfectionis simplicitu: perfectionis secundum quid propositum autem restrigendi, econtrario. Quare cum bonum coniugii non consistit nisi in bono generationis & propagationis: bonum vero virginitatis consistit in contratio, simpliciter ergo & absolute praeferenda est virginitas coniugio, & non coniugium virgi nitati: nisi secundum aliquid: instante scilicet necessitate. Et secundum hoc dicendum est: quod simpliciter & in omni statu vir ginitas praeferenda est: & debet esse in desiderio: licet aliquibus temporibus propter necessitatem est dimittenda: & coniugium assumendum. Et est huiusmodi duplex necessitas. Vna naturae: quae per naturam nunquam auferri potest: sed per geram & gloriam: quae est indiuiduorum corruptibilitas: quae aufertur in statu gloriae. de quae dicit Augustinus libro de bono coniugali. Scia destruetur, vt ait Apostolus: & tamen huic tempori necessaria est. Charitas autem nunquam cadet Sic & mortalis ista generatio propter quam fiunt nuptiae, destruetur: ab omni autem concubitu immunitas & hic angelica meditatio est: & permanet inaeternum. Nota quod dicit & hic: notando per hoc quod etiam tempore necessitatis exercendi coniugium etsi coniugium sit in opere: debet virginitas esse in voto: tanquam id quid simpliciter melius. propter quid subdit dicens. Sicut bonum erat quod Martha faciebat occupata circa ministerium sanctorum: sed melius quod Maria foror eius sedens ad pedes domini & audiens verbum illius: ita bonum Susannae in castitate coniu gali laudamus: sed tamen ei bonum viduae Annae, ac multo magis Mariae virginis an ponimus. & infra. Alia bo na propter seipsa expetenda sunt, sicut sapientia, salus: alia propter aliquid sunt necessaria: sicut doctrina ci bus, somnus: coniugium. His itaque bonis quae propter aliquae necessaria sunt, quisquis eis propter hoc vtitur propter quid data sunt bene facit. Cui necessaria non sunt, si non eis vtatur: melius facit. Prominde ista bona cum opus habe mus bene volumus: sed melius ea nolumus quam volumus: quia tunc nos melius habemus cum ea necessaria non habe mus: ac per hoc bonum est nubere: quia bonum est filios procreare: sed melius est non nubere: quia melius est ab ipsa hu mana societate hoc opere non egere: quid tunc erit quondo impletus fuerit numerus electorum. Ex quo oritur secunda necessitas coniugii, & in statu innocentiae, & in statu legis Mosaicae, non autem in tempore moderno. de quo continuo subdit. Ita iam sese habet humanum genus: vt aliis qui se non continent non solum per nuptias occu patis: sed multis etiam per illicitos concubitus luxuriantibus bono creatore de malis faciente quod bonum est: non desit numerositas prolis & abundantia successionis: vnde sanctae animae conquirantur. Ex quo colligitur primis temporibus genus humanum maxime propter dei populum propagandum per quem prophetaretur & nasceretur princeps & saluator omnium populorum, vti debuisse facto isto: non propter se expetendo: sed propter aliud necessario bono nuptiarum. Nunc autem ad ineundum sanctam & synceram societatem vndique ex omnibus gentibus copia spiritalis cognationis exuberet etiam propter solos filios connubia copulare cupientes vt ampliore post continentiae bono vtantur: admonendi sunt. Sed noui quid murmurent: quod si (inquunt) omnes ve lint ab omni concubitu continere, vnde subsistet genus humanum: vtinam omnes hoc vellent duntaxat de corde puro & conscientia bona & fide non ficta: multo citius dei ciuitas compleretur & acceleraretur terminus saecu li. Et infra. Vnde mihi videtur hoc tempore solos eos qui se non continent, coniugari oportere. Non est ergo verum quid dicunt praedicti: quia virginitas respectu coniugii non est praeeligenda nisi propter priuatum bonum: quemad modum illam dixit praeeligendam louinianus: immo quia ipsa est bonum simpliciter in se & absolute respectu boni nuptiarum. Res vero ipsas si comparemus secundum se & absolute vt vtar verbis Augustinus dico quod nullo modo dubitandum est meliorem esse castitatem continentiae quam castitatem nuptialem: cum tamen vtraque sit bonum. Si au tem comparemus ipsas inter se in respectu ad vsum vitae contemplatiuae, quae est vita summe eligenda: hoc etiam modo virginitas praeferenda est: quia expedit ad vitam contemplatiuam a qua connubium retrahit. dicente apostolo primae Corith. vii. Volo vos fine sollicitudine esse. dein subiungit. Qui sine vxore est: cogitat ea quae domini sunt: quomodo placeat domino. qui autem matrimonio iunctus est, cogitat ea quae sunt mundi, quomodo placeat vxori. Et consimilia dicit ibi de muliere virgine & nupta.

EST igitur intelligendum: quod eis quae sunt ad finem vtendum est secun dum quod melius congruunt fini. Vnde cum secundum philosophum primo Ethico. triplex sit hominis bonum: bonum exterioris possessionis: bonum corporis: bonum animae. Inter quae opera contemplatiua & respectu finis, & in se sunt magl praetiosa: si cut ergo bonis exterioribus vtendum est secundum mensuram quam corpori congruunt: & praecipue animae exercenti se in actum contemplatiuae: vnde oportet perfectos per virtutis habitum sic habere animos paratos: vt si opus non sit eis non vti possint. dicente Augustinus vbi supra. Sic vsi sunt perfecti bonis terrenis ad aliud necessariis per ha bitum continentiae quo eis non obligarentur: et quo possent etiam eis non vti si non opus esset: Consimiliter etiam oportet vti bonis corporis secundum mensuram qua congruunt animae & omnibus bonis animae qua pertinent ad vi tam actiuam secundum mensuram quam conveniunt contemplatiuae. Et sic ad vsum contemplatiuae simplicitur praeeligenda est vir ginitas & postmodum coniugium, nisi dum tempus postulat: dum tamen etiam tunc illam in desiderio habeat: & paratus sit isto non vti per habitum virtutis. Quemadmodum Timotheo per doctrinam relata est corporis vti litas viuendi vt maneret in animo habitus continendi. Et totum hoc fit secundum iudicium rectae rationis determinantis diuersimode medium in agendis: vt partim tactum est in praecedenti quaestio ne. Nunc autem illud quod perfectius ordinatur ad bonum simpliciter perfectum, illud in se perfectius est, & simpliciter praeeligendum. Secundum hanc viam iterum patet quod omnino virginitas per se est praeferenda coniugio: inquantum coniugium continet in se bonum prolis. Propter quod maxime visum est. aliquibus coniugium praeferendum vt patet ex dictis. Si vero consideretur coniugium vt continet bonum fidei: & secundum hoc comparentur interse vir ginitas & coniugium: cum fides in hoc consistit quod coniuges secundum rectam rationem intra limites matrimonii commisceantur ad alterius libitum: & non commisceantur extraneis: in hoc & secundum hoc habet coniugium rationem virtutis: & nominat continentiam distinctam sub continentia simpliciter contra continentiam virginalem & vidualem. Cuius ratio consistit in hoc: quod est propositum abstinendi a delectationibus venereorum secundum quod recta ratio docet. Quanto ergo in excellentiori gradu ab illis abstinet iuxta regulam rectae rationis, tanto magis habet rationem continentiae & virtutis. Nunc autem in virtute tanto est excel lentior gradus: quanto circa materiam suam est maior difficultas. vt in fortitudine martyrii quae est circa mortis tolerantiam voluntatiam: quae excedit omnes alios gradus martyrii circa quamlibet materiam aliam. Vbi ergo est distinctus gradus difficultatis in virtute aliqua circa materiam specialem ex cedens difficultatem circa quancumque materiam aliam: ibi est distinctus gradus virtutis, & quasi specialis ratio virtutis: sicut patet in magnificentia respectu liberalitatis. Hoc autem contingit in continentia vir ginali respectu aliarum: in eo videlicet quod continentia virginalis consistit in proposito voluntatis seruan di integrum signaculum virginale & clausum, atque ab omni experientia delectationis venereae sese custodiendi immunem. Continentia vero vidualis consistit in proposito voluntatis seruandi claustra pudicitiae inuia atque ab omni experientia delectationis venereae sese custodiendi immunem. Continentia vero coniugalis consistit in proposito voluntatis seruandi claustra pudicitiae inuia ab omni praeterquam a con iuge proprio, atque ab omni experientia aliena venereae delectationis sese custodiendi immunem. In quo patet specialis materia & difficultas virginalis continentiae super alias: videlicet quod est cum proposito custodiendi claustra pudoris inuia non solum aliis ab vno: sed omnibus: atque immunem ab omni experientia venereae delectationis non solum alienae: sed cuiuslibet omnino. In quo virgini tas tenet vel: vbi coniugium recipit particulare. Et in hoc conuenit cum continentia viduali: sed differt ab ea quod non solum est in proposito custodiendi claustra omnibus inuia: sed integrum signaculum & portam clausam: quod vidua facere non potest. quia iam signaculum disrumpi permisit & portam ape riri. Est autem specialis difficultas etiam supe alias continentias and omnem experientiam venereae delectatio nis huiusmodi clausuram custodire illibatam. Quia vt dicit Hiero. ferreas mentes libido domat: quae maiorem in virginibus patitur famen cum dulcius putat omne quod nescit. Et incidit duplex specialis difficultas vna ex inexperientia: alia ex signaculi custodia. Et penes primam consistit praemium essentiale virginum ex habitu mentis. penes vero secundam praemium accidentale ex custodia corporis. de quo nihil ad prae sens. Sic ergo patet quod simpliciter & absolute & etiam in comparatione ad id quod est perfectius in homine, virginitas est supra coniugium.

AD obiectum in oppositum quod propter coniugium dimittenda est virginitas: Dicendum quod eorum quae fiunt a voluntate quaedam fiunt ex libertatis electione: quaedam ex necessitatis coactione. Primo modo nunquam propter coniugium debet dimitti virginitas: sed magis econuerso: sed solummo secundo modo: vt si necessarium esset ecclesiam periclitari nisi virgo etiam solemni ter professa contraheret, potius deberet contrahere quam cum periculo ecclesiae votum suum custodire. Et tunc quicquid decresceret ei ex voti mutatione: totum & amplius recompensaretur ex obedien tiae condescensione. Quemadmodum recompensatum est patribus sub vet. testa,. qui castitatem caelibem habebant in habitu: castitatem vero nuptialem in vsu, vt dicit Augustinus de bono coniugali.