Quaestio 3

Quaestio. iii. essentia diuina sit principium Tum quo in generatione vel productione que in diuinis ponitur. quod non. Pyla. de tri. dicit. quod sola natiuitas potest generato praestare equalitatem naturae.

¶ Contra per eundem. 5. de tria. natiuitas non ponit eam ex qua producta est non tenere naturam. primo insistendum est circa suppositum. 2o cit Hic ca quesitum. Suppositum est quod in diuinis sit principium quo productiuum.

¶ hoc ego probo. 4. auctoritati pus. Prima est Aug. io. de tri. Principium productiuum verbi est memoria fecunda.

¶ Item. 19. filius nascitur de omnibus quae sunt in memoria patris.

¶ 2a est hvyla. Ex potestate naturae filius est equalis patri. ergo natura est principium quo. productiuum ipsius filii.

¶ 3a est. quia in eodem libro dicit. quod virtute naturae patris filius subsistit in eadem natura. virtus autem et prin¬ cipium productiuum sunt idem.

¶ 4a est Athanasii quae dicit quod filius est ex substantia patris genitus. non autem vt quod. ergo a substantia patris genitus est. vt qui.

¶ hoc autem confirmo ratione sic. quandocumque sunt aliqua essentialiter ordinata sublato priori aufertur posterius. sed quo et quod in omni productione sunt essentialiter ordinata. ita quod quo est prius ipso quod. igitur si non sit in patre principium quo. etiam in eo non erit principium quod. quod est falsum: quod autem quo et quod sint essentialiter ordinata probatur. quando aliquid conuenit alicui per aliud in ordine habendi illud. prius est illud per quod sibi competit: quam illud cui competit per aliud. sicut homin conuenit ratiocinari per animam. et ideo prius competit anime: ergo in ordine ratiocinandi vel habendi illum actum est prior anima quam homo essentialiter: sed quo est illud per quod aliquid competit alicui quod. quod autem est illud cui competit aliquid per quo: ergo necessario quod est posterius ipso quo.

¶ Nunc 2o est videndum de his quae contra hoc obiiciuntur. Instatur autem 4r. Primo sic. Ubicumque est po tentia ad aliquem actum: ibi est imperfectio: quia potentia vt distinguitur contra actum dicit imperfectionem: sed: per te: in diuinis est potentie. ad actum. ergo etc.

¶ 2o sic. Omne principium quod expectat actum 2m dicit imperfectionem: eo quod suo actui vltimate non coniugitur: sed in diuinis: ita videtur esse. ergo etc.

¶ 3o sic. Nullum principium productiuum est: nisi respectu actus eliciti: sed in deo non est actus talis: ergo etc.

¶ 4o sic. Posse generare non est nisi posse esse patrem: cum generatio et paternitas sint idem: ad posse autem esse patrem non est principium productiuum. ergo etc.

¶ Ad primum dico quod licet potentia passiua vel obiectiua forte dicat imperfectionem. non tamen productiua: sed prouenit ex plenitudine perfectionis.

¶ Ad 2m dico. quod cum actus non differat realiter a potentia: sed est idem: non est talis expectatio quae dicit imperfectionem: natura sola illa expectatio dicit imperfectionem qua est in ordine successiuo: sed illa que est in ordine permanenti non dicit imperfectionem.

¶ Ad 3m dico quod principium semper est respectualicuius producti: non tamen respicit actum productionis elicitum.

¶ Ad 4m dico quod principium productiuum non dicitur principium respectu productionis: sed solum respectu producti. Ideo potentie. generandi non est plus respectu generationis: quam respectupaternitatis: sed solum est respectu producti: ideo non valet argumentum. quesitum scilicet vtrum essentia fit principium quo in Circa generatione sunt 4or opiniones

¶ Dicunt enim aliquin quod essentia est totale principium quo in generatione. quia in genera tione vniuoca semper principium est eiusdem rationis cum termino formali: sed essentia praecise est terminus formalis generationis. ergo erit principium totale.

¶ Alii dicunt quod relatio est principium quo. quia proprius actus non est nisi a propria formacum actus secundus primum necessario consequatur. Generatio est actus secundus solius patris: ergo forma propria patris est illa quae genera tio sibi competit. relatio est huiusmodi. ego etc.

¶ Alii dicunt quod essentia sub relatione est principium generandi. quia essentie vt est communis tribus personis non competit generatio actiua: sed essentia diuina simpliciter sumpta est communis tribus: oportet ergo quod sibi conueniat generatio: vt est sub proprietate.

¶ Alii dicunt quod potentia intellectiua est precise totale principium. Nam illud quod ex naturali sua perfectione est principium productiuum verbi siponatur in deo erit principium productiuum verbi. sed in tellectus est hmodoi. ergo intellectus erit principium productiuum verbi in deo: ita quod non essentia: nec essentia et relatio: nec relato precise: sed tantum intellectus.

¶ Sed nullus istorum modorum potest stare: primus non. propter duo. Primum quia causa vniversalis non potest determinari ad aliqua determinatam productionem nisi determinetur per causam particularem aliquam: vel saltem per aliquod determinatiuum. sicut patet de sole qui non potest exire in aliquem effectum particularem: nisi determineturper aliquam causam particularem.

¶ 2m est. quod verbum diuinum non solum generatur: sed etiam dicitur. oportet igitur quod ad sui productionem concurrat potentia dictiua. alioquin numquam diceretur: sed nullius naturae est dicere: vt prescindit ab intellectiua potentia secundum Augti. de doctor christi. Ubicumque ergo est dicere: ibi concurrit intellectus.

¶ Contra 2m. quia illud quod de se nullam dicit perfectionem non potest esse principium productiuum respectu termini quod est infinite perfectionis: cum ex perfectione termini productiarguatur perfectio principii productiui: sicut ex creatione mundi perfectionem arguimus diuine voluntatis: relatio autem dese nullam perfectionem dicit.

¶ Item maior perfectio requiritur in pripio productiuo filii dei quam mundi: sed voluntas vel aliquod abfolutum ponitur principium productiuum mundi. ergo essentia vel aliquod absolutum erit principium productiuum verbi.

¶ Item omne principium productiuum continet terminum productionis formaliter vel virtualiter. sed relatio non continet essentiam nec formaliter nec virtualiter. ergo etc.

¶ Praeterea principium generationis vniuoce semper est eiusdem rationis cum termino producto: sed relatio. que est paternitas: non est eiusdem rationis cum essentia vel relatione qua est filiatio. quorum alterum necessario est terminus formalis generationis: nec habet aliquid in termino totali. quod sit eiusdem rationis cum paternitate. ergo videtur ex omnibus istis quod relatio non possit esse principium quo.

¶ contra tertiam ostendo quod non possit stare. Nam impossibile est quod principium quoibi fit principium quod secundum omnes: sed essentia cum relatione: per te: est principiu quo. persona autem que est principium quod nihil aliud est nisi essentia cum relatione.

¶ Item essentia sub paternitate non dicit nisi essentiam cum habitudine ad paternitatem: sed talis habitudo non potest esse nisi rationis. Cum igitur: per te: essentia sub paternitate fit principium quo: et non absolute: sequitur quod erit principium quo sub habitudine rationis.

¶ 4o contra quartam ostendo quod non possit stare. Primo quia principium continet terminum formaliter vel virtualiter: sed intellectus non continet essentiam que est terminus nec formaliter: nec virtualiter ergo intellectus non erit principium quo.

¶ Praeterea. tunc generatio non esset vniuoca. quia intellectus non est eiusdem rationis cum essentiaque est terminus: immo sunt primo diuersa in rationibus formalibus: et in nullo conuenientia. igitur intellectus non est principium

¶ Ad rationes istarum opionum.

¶ Ad primam dico quod non est necesse totale principium quo esse eiusdem rationis: cum termino in generatione vniuoca: sicut sol concurrit cum asino ad genera tionem asini: et tamen generatio vniuoca est.

¶ Ad 2m pro secunda opinione potest duci ad oppositum sic. nam impossibile est quod proprius actus sit a propria forma. quando actus et forma sunt omnino idem. sed generare et proprietas patris sunt omnino idem: ergo non erit principium.

¶ Dico ergo ad rationem quod omnis actus proprius vel est a forma propria vel a forma communi. proprio modo habita. licet enim anima nostra sitcommunis ad mouendum nunc et post resurrectionem: tamen quia erit hi ta speciali modo mouebit non organice tunc. et non ita nunc

¶ Ad 3m pro 3a opinionem dico quod non valet. quia essentia simpliciter sum pta fundat relationem paternitatis. non tamen vt in tribus. Dinco tamen quod quia essentia in primeo suppositus non intellectur habere tertum adequatum. in aliis autem sic. hic est quod sic potest esse principium.

¶ Ad 4am pro 4a dico quod nec in deo nec in creatura verbum totaliter producitur a potentia intellectiua: sed solum producitur ab ea vt a priuo partiali et ab biecto que duo complent rationem memorie fecunde Nige praemiss pono quatuor conclusiones ad propositum patinem Ites. prima est quod essenia diuina in ratione obiecti non est totale principium quo productiuum verbi diuini. quia vbicumque est totale principium productiuum eiusdem rationis mere naturale: semper quantum est de se: producit effectum eiusdem rationis nisi sit difformitas in passiuo. si autem non sit passiuum sequitur semper idem: cum igitur in diuinis non sit passiuum divina essentia non posset esse principium nisi filii: et perconsequens numquam spiraret.

¶ Praeterea. Ubicumque sunt extrema penit eiusdem rationis non potest esse relatio nisi vnius rationis. cum ergo essentia siterminus vtriusque emanationis. si ipsa esset totale principium emanationis. emanationes essent necessario eiusdem rationis: et essent etiam solum relationes equiparantie.

¶ Confirmatuquia relationes non videntur posse distingui: nisi vel a teris: vel a fundamentis: cum ergo hic sit essentia omnino eadem quae est termi¬ nus: si ipsa esset fundamentum: sequitur quod non essent distincterelationes.

¶ 2a conclusio est: quod solus intellectus in ratione potentie non est totale principium productiuum verbi diuini. hec conclusio patet ex supradictis. quia prius productiuum continet vel formaliter vel virtualiter terminum. quod non conuenit intellectui. ergo etc.

¶ Praeterea. principium productiuum totale non videtur esse posterius illo termino formali: qui accipit aliquod esse per ipsum: sed intellectus videtur esse posterior essentia que est terminus formalis: ergo non erit principium totale quo.

¶ 3a conclusio est. quod essentia in ratione obstecti: et intellectus in ratione potentie concurrunt ad productionem verbi quasi duo principium partialia: et vnum totale: quia quandocum que aliqua concurrunt ad productionem aliquam: quorum neutrum sufficit: concurrunt omnia: quodlibet per se vt partialia: omnia aute similis vt totale principium. sed essentia et intellectus concurrunt. quia nullum aliud videtur posse poni: et neutrum per se sufficit. ergo quod libet per se erit partiale principium: et ambo erunt vnum totale.

¶ Praeterea memoria fecunda secundum Augu. 5. de tri. est productiuum principium verbi. in memoria autem: vt patuit: includitur potentie. et obiectum. ergo etc.

¶ 4a conclusio est. quod diuina essentia est principalius principium quam intellectus. hoc probo sic. Quandocumque ad vnum effectum concurrunt duo principium. quorum vnum est vniversale magis: et reliquum minus vniversale: vniuersalius est principalius: quia illimitatius: essentia autem diuina est vniuersalis: et per consequens principalius principium. quia currit in vtraque emanatione: intellectus vero non: igitur principalius principium est.

¶ Praeterea quandocumque aliqua concurrunt ad aliquem effectum secundum vltimum sue virtutis et per fectionis. principalius in essendo est principalius in principiando. sed essentia et intellectus sunt hmodi. quia essen tia est praencipalius in essendo. ergo etc.

¶ Contra istas conclusiones instatur 4r. Primo sic. quia in creaturis non requrunplura principia ad producendum effectum vnum: nisi propter imperfectionem alterius: sed in diuinis nihil est imperfectum: ergo ista pluralitas principiorum non est ponenda.

¶ 2o contra secundam. Illud quod producitur precise per actum dicendi. producitur precise a potentia intellectiua. quia nullius alterius potentie est dicere nisi intellectus: sed verbum diuinum precise producitur per actum dicendi. ergo etc.

¶ Tertio contra tertiam. Quandocumque aliqua virtus praehabet terminum adequatum ipsa non potest plus producere. si igitur essentia diuina concurrat ad productionem verbi. ipsa in illa productione habebit terminum adequatum: et sic non po terit in aliam scilicet inspirationem.

¶ 4a contra quartam. Quando cumque aliqua duo equalis perfectionis in essendo concun runt ad vnum effectum secundum vltimum sue virtutis nullum eo rum est priencipalius altero: sed homo sunt essentia et intellectus cum vtrumque sit infinitum. ergo eque principaliter concurrunt.

¶ Ad ista. Ad primum dico quod non semper ponitur principium aliud propter imperfectionem alterius: sed aliquando propter determinationem: contingit enim aliquando causam esse indeterminatam que non exiret in actum: nsi per aliquan particularem causam et determinatam illa indeterminata determinaretur: sicut intelligimus solem concurrere ad causandum calorem cum igne. non quod sol per se non possit causare: sed quia indeterminatus est ad istum effectum et ad alios. oportet quod determinetur si debeat causare.

¶ Ad secundum dico quod in creaturis vbi potentia et obiectum distinguuntur: in eis fundantur distincti respectus. Ideo verbum in creaturis ab intellectu solum dicitur: sed in diuinis vbi obiectum et potentia sunt omnino idem realiter. ibi priaidem respectus omnino fundari super potentiam et obiectum: qui est dicere: et sic verbum diuinum solum per dicere producetur. nam actus dicendi qui est quaidam respectus poterit idem omnino in vtroque fundari.

¶ Ad 3m dico quod quanuis causa vniversalis habeat terminum adequatum. tamen quia illimitata est potest inalium: non autem particularis: quia limitata sic se habet itellectus sic.

¶ Contra. quia tunc ille non erit terminus adequa¬ tus. Dici potest quod est illimitata ad vtramque emanationem: et ideo neutra adequatur simpliciter. tamen quantum ad modum: vtra que dici potest adequata: quandocumque enim aliqua causa potest diuerso modo producendi producere diuersa. tunc licet vnum eorum possit diciterminus adequatus causare quantum ad vnum modum: non tamen simpliciter: ita in proposito essentia diuina est principium productiuum natura liter et libere: et ideo licet verbum sit eius terminus adequatus quantum ad productionem naturalem: non tamen quantum ad liberam.

¶ Ad quartum dico. quod vbi vnum principium est perfectius: et aliud mperfectius: bene concludit argumentum. modo in proposito non dico. quod essentia et intellectus ita se habeant: immo dico quod omnia sunt equalis perfectionis: sed tamen inter illa quae sunt equalis perfectionis potest esse ordo principalis et minus principalis. sicut licet pater et filius sint equaliter perfecti. tamen in pro ductione spiritussancti pater principalius concurrit quam filius: non tamen perfectius. quia non est perfectior. est tamen principalior. ita dico in proposito: quod licet intellectus et essentia sint equalis perfectionis: tamen quia infinitas quae est conditio vtriusque principa lius competit essentie: et quia ipsa essentia est principalior: ipsa dicetur principalius principium. sunt alique difficultas prima est. qualem ordinem Sed hic habent aliqua vbi distinguuntur realiter: talem habent vbi sunt distincta formaliter vel secundum rationem: in creaturis autem vbi potentia et obiectum distinguuntur realiter: potentia principa lius concurrit quam obiectums ergo etc.

¶ hic dico quod tota causa in creaturis: quare intellectus est principalior: est quia intellectus est vniuersalior: in diuinis autem obiectum est principaius: quia vniuersalius. Ideo dico quod ordo quem habent in creaturis non est essentialis eis: sed solum inuenitur in eis talis ordo propter aliqua quae consequuntur ea non secundum rationes suas formales: sed propter aliquid aliud ab eis: non inquantum tales rationes sunt eis coes.

¶ 2a difficultas. quia quandocumque aliquid conuenit alicui: quod rebugnat alteri: oportet quod sibi conueniat per illud in quo illa di stinguntur: et impossibile est quod ei conueniat per illud in quo conueniunt. posse autem generare: ita conuenit pri: quod repugnat filio ergo per aliquid proprium nihil est proprium patri nisi relatio. ergo relatio est illud quo sibi conuenit generare.

¶ hic dico quod aliquando per vnum omnino et idem principium potest aliqua operatio alicui conuenire: et alteri repugnare. propter diuersam dispositionem illius principii. et non propter diuersam proprietatem principiatiuorum. ver g. Igni enim in inferiori parte conuenit calefacere. in superior. autem non: ergo hoc non est propter aliud et aliud principium. sed popter dispositionem diuersam illius principii. Ita dico in proposiot nto quod eadem essentia quae est in pre non habet terminum adequatum. et potest esse principium producendi ipsi patri: ipsa autem eadem licet sit in filio. tamen quia intellctur terminum adequatum habere non erit principium productiuum in filio.

¶ 3a difficultas quia duo principia formaliter distincta non videntur sufficere ad productionem duarum personarum. Intellectus enim et voluntas tantum formaliter distinguuntur: que tamen duarum personarum sunt principia productiua.

¶ hic dico quod quando duo prin cipia cum hoc quod sint formaliter distincta coincidunt in eundem modum principiandi. tunc solum idem pro ducunt. Intellectus autem et essentia sic se habent: quia principiant per modum nature: sed non intellectus et volunt tas. ergo etc.

¶ Quarta difficultas quomodo essentia que principiat per modum nature potest principiare cum volunta te libere.

¶ hoc inferius declarabitur. Nam quando duo principia concurrunt ad vnum effectum. si vnum eorum est liberum et totum.

¶ 5a difficultas est quomodo eadem relatio potest fundari in illis duobus principiis distinctis formaliter. Nec potest dici quod fundetur in eis inquantum sunt idem realiter: quia vt sic non principiant.

¶ hic dico quod quandocumque aliqua distinguuntur formaliter: et sunt idem realiter vnum et idem omnino potest eis competere: aliquando a priori: aliquando a posteriori. A priori sicut nos dicimus: quod intelle¬ ctui et voluntati quae sunt formaliter distincta conuenit eadem omnino et simplex deitas. Aliquando a posteriori sicut intellectui et voluntati conuenit omnino eadem infinitas: eadem realitas: et eadem existentia: et eodem modo potest eis conuenire ea dem relatio simpliciter et omnino.

¶ 6a difficultases. Non enim videtur quod aliquod principium in diuinis sit indeterminatum et productiuum. quia illud non est ponendum in deo: quod imperfectionem includit: sed ponia dicit imperfectionem: et per consequens principium. quia principium et potentia sunt idem.

¶ 2o sic. Distantia potentie a suo actu dicit imperfe ctionem: sed tale principium est potentia distans a suo actu. ergo non est ponendum in diuinis. Minor patet. quia illud quod differt ab aliquo distat ab eo: sed hoc est difrenia.

¶ Respondeo primo ducendo primum argumentum ad oppositum. quia quandocumque aliquod commune diuiditur per duas differentias oppositas: si vnum illorum diuidentium dicit perfectionem simpliciter: et diuisum dicit perfectionem simpliciter: sed potentia diuiditur per actiuum et passiuum: et actiuum dicit perfectionem simpliciter: ergo et potentia: sed omne quod dicit perfectionem simpliciter est ponendum in diuinis: ergo est potentia ponenda in diuinis.

¶ Confirmatur: quia vbicumque ponitur diuidens. et diuisum necessario ponitur: sed actiuum: quod est diuidens potentiam. ponitur in diuinis: quia dicit perfectionem: ergo et potentia diuisa per actiuum et in eo inclusa ponetur in divinis.

¶ Ad 2m dico quod distare ab actu potest dupliciter intelligi. Vel ab actu perficiente: et sic est imperfectionis. Vel sicut ab actu egrediente: et sic non est imperfectionis: sicut potentia creatiua dei: ex hoc non est imperfecta: quia distat ab actu egrediente scilicet a creatione.

¶ Sd dicas quod generatio non est actus egrediens. Dico dupliciter. primo quod non est actus perficiens. quia nullam perfectionem dicit.

¶ 2o dico quod potentia non distat ab actu tali: quia est idem sibi.

¶ 5a difficultas quia non videtur quod in eo sit potentia productiua. quia potentia semper accipitur respectu actus. Sed generare vel producere ad intra non est ab aliqua potentia quia non est elicitus ab ea actus: ergo in deo non est potentia talis.

¶ 2o sic. quandocumque actus sunt ndifferentes et potentie ad illos actus: sed esse prem et genera te sunt omnino idem. ergo et potentie: sed nulla est potentia pro ductiua ad esse patrem. ergo nulla erit potentia respectu ge nerare.

¶ hic dico quod nec in deo nec in creatura productiua potentia vt productiua est respicit productionem: sed terminum productionis: quod autem productionem respiciat in creaturis: hoc accidit sibi inquantum productiua potentia est.

¶ Ex hoc patet solutio ad rationem primam illius difficultatis quod potentia generatiua ex eo quod talis non respicit gene rationem. Quod patet manifeste ex hoc quod ipsa non respi cit nisi illud quod capit esse ab ea. et illud est genitum.

¶ Ad aliud dico quod aliam habitudinem habet relatio vt ad fundamentum: aliam vt ad terminum. Potentia ergo generati ua non est respectu relationis: vt est ad fundamentum: sed est respectu relationis magis vt est ad terminum: esse autem patrem dicit relationem: vt est ad fundamentum et posse esse generantem: et ideo potentia generatiua non ponitur respectu alicuius eorum: sed accipiendo relationem. cum habitudine qua respicit extremum vel terminum. quod potest accipi sic. Paternimare vel generare. Tunc dico quod est potentia productiua. quia vt sic dicitur potentia respectu termini scilicet filii posse autem paternimare non est aliud quam posse habet re vel producere filium: et posse generare posse producere ge nitum: vel posse habere terminum productum.

¶ Ad auctoritatem in pripio dico quod ipsa natiuitas prestat filio equalitatem sicut productio: non autem sicut principium productiuum: sed memoria.