Quaestio 1

Cum vero supra habitum sit etc. CIrca dist. 23. vsque ad dist. 33. Que ritur vtrum in anima christi simul furunt omnes virtutes theologice. Et videtur quod non. quia virtutes sunt hominis viatoris.

¶ Sed christus vere fuit comprehensor.

¶ Con tra. quia christus potuit mereri. Sed virtutes theologice sunt habitus per quis viatores merentur. ergo etc.

hic sunt decem articuli per ordinem declarandi. Quorum primus est quid est virtus theo logica. Secundus quot sunt virtutes theologice. Tertius que sunt proprietates virtutum theologicarum. Quartus si virtutes theologice sunt connexe. Quintus si sunt essentialiter ordinate. Sextus est si fides est compossibili noticie euidenti. Septimus est si fides est in intellectuvel in voluntate. Octauus si spies differt a fide et chari tate. Nonus si est idem habitus charitatis quo diligi tur deus et proximus. Decimus si idem est actus charitatis elicitus et imperatus.

Ad primum dicunt aliqui quod virtus theologica est cuius consideratio pertinet ad theologicum.

¶ Sed contra. nam theologicus considerat de iusticia legali. Sed iusticia legalis est virtus moralis secundum philosophos: igitur non est theologica.

¶ Item theologicus considerat de misericordia: de virginitate: de castitate: paupertate: et huiusmodi: de quibus etiam philosophi considerauerunt: et tamen philosophi non fuerunt theologi. ergo nec virtutes theo logice sunt quarum consideratio pertinet ad theologum simpliciter. Sed inquantum theologus est. Est autem theo logus cuius consideratio est de deo tamquam de obiecto. iccirco virtutes theologice sunt que sunt de deo tamquam de obiecto que scilicet deum respiciunt tamquam eorum obiectum

¶ Sed contra. quia fides non semper est de deo. sed aliquando etiam de creaturis: oportet enim nos credere resurre ctionem hominum et penam inferni.

¶ Item secundo. quia spes est respectu creabilium: habemus enim spiee de felicitate creata igitur etc.

¶ Item tertio. quia spies numquam est de dea in se: quia est de futuro. Sed deus nunquam potest esse deus futurus. igitur semper spies est respectu creature.

¶ Item quarto. quia charitas est dilectio etiam respectu proximiigitur non semper respicit deum. igitur vel predicte non sunt virtutes theologice: vel virtus theologica est aliquid aliud quam dictum fit.

¶ Ad primum dicendum. quod fides semper est de deo tanquam de obiecto proprio quod per se respicit: tamen etiam potest esse de creatura vt de obiecto secundario quod respicit magis per accidens.

¶ Ad 2m eodem modo quod spes est de felicitate increata tanquam de obiecto primario sed de creata felicitate: tanquam de obiecto secundario¬

¶ Et eodem modo ad alia duo dicendum est.

¶ Sed occurrunt hoc aliqua dubia. Primum est. quia secundum hoc theologia vel habitus theologicus est virtus theologica: quia est de deo vt de primario obiecto.

¶ Dico quod duplex est theo logia: vna que est habitus virtutum et donorum omnium infusorum et credendorum: et sic theologia bene potest esse virtus theologica. Alia est theologia quae est habitus deductiuus omnium conclusionum theologicarum ex primo habi tu: et sic non est virtus theologica: quia non est principium merendi.

¶ Item 2m dubium est: quia metaie Aristoteles. est de deo: vt de obiecto: igitur est virtus theologica.

¶ Dicendum quod metaus non est de deo sub ratione dei. sed sub ratione entis. Unde respicit ens vt obiectum primarium.

¶ Item 3m dubium est. quia videtur quod lumen glorie sit virtus theologica.

¶ Dico quod forte verum est large accipiendo virtutem theologicam: ed deficit a ratione formali virtutis theologice quae debet esse principium mereudi vel actus meritorii. Aumen autem non est huiusmodi: vt supra dictum est.

Secundus articulus est quot sunt virtutes theologice.

¶ Dicendum secundum Apostolum prima ad Corum. 13. quod sunt tantum tres: quia nunc autem manenti fides spies et charitas tria hec.

¶ Sed contra. quia obstantia habet deum pro obiecto. Sed omnis talis virtus est theologica. igitur etc.

¶ Item 2o. quia virtus derdica est perfectissima virtutum. sed nulla virtus est perfectior virtutibus theologicis. igitur plures sunt quam tres.

¶ Item 3o. quia latria respicit deum immellites Est enim cultus reuerentie soli deo exhibitus. sed latria non est aliquopredictarum.

¶ Item 4o. quia sapientia secundum Aug. suum actum ummum exercet circa diuina contemplanda et meditanda. Sed contemplatio deum immeit respicit.

¶ Ad primum dico quod obsteactia non est de deo sub ratione dei: sed eius actus est circa praecepta diuina adimplenda: et etiam humana: vnde volun tas per obstantiam fertur in deum. non immeitues: sed in executione primoeptorum.

¶ Ad 2m dico. quod virtus heroica non est aliquaspecialis virtus condiuisa aliis virtutibus: sed est gradus quidam excessiuus omnium virtutum sicut excessus tenperantie: quia nihil sustinet passionis in illa materia: et excessus fortitudinis: quia nihil timet de morte: et sic de aliis.

¶ Ad 3m dico quod latria non est circa deum immelte. Sed circa cultum sensibilium vt orationum oblationum sacrificiorum et similium: virtus autem que immediatius deum in talibus sacrificiis sine reuerentiis respicit: est charitas et non latria: vnde et philosophi virtutem moralem latriam posuerunt scilicet cultum reuerentie debite deo.

¶ Ad 4m dico. quod sapientia cum ius actus ex puris elicitur naturalibus: non est theologica sed intellectualis: quam etiam philosophi posuerunt: illa vero sapientia de qua loquitur Augsias cuius actus elicitur a principiosupernaturali est virtus que est charitas

Tertius articulus quot et quales sunt proprietates virtutum theologicam.

¶ Dinco quod 4or sunt earum proprietates per quas etiam avirtutibus moralibus distinguutur. Prima est quod sunt supernaturaliter infuse non naturaliter acquisite: quia dona spiritus sancti sunt supernaturaliter infusa: nec possunt per naturam acquiri. Secunda proprietas est. quod sunt in superiori portio ne anime non in inferiori que non sunt due potentie anime: sed duo eiusdem potentie officia secundum Aug. Nam sicut per virtutes morales homo inclinatur ad inferiora: ita per virtu tes theologicas homo inclinatur ad superiora: ideo dicuntur esse in portione anime superiori. Tertia est quod virtutes theo. logice non sunt in mediecete duarum malitiarum: sicut virtutes morales: vt infra declarabitur: quia nullus potest nimis deum diligere nec ei credere. nec in eum nimis sperare. Quarta proprietas est quod idem est finis et obiectum virtutum theologicarum quod non potest esse in moralibus: quia deus sicut est obiectum charitatis: ita est eius finis: sed tenperantie obiectum est tactus vel meam veneriorum: sed eius finis non est id ipsum: sed felicitas: deus autem est beatitu do nostra: ideo et finis virtutum supernaturalium.

¶ Sed contra istas proprietates instatur per ordinem.

¶ Primo. quia habitus generatur ex actibus. igitur ex actibus fidei spei et charitatis: possunt idem habitus generari.

¶ Item 2o. quia per fidem aliquins inclinatur ad inferiora scilicet ad infernum et eius penas credendas.

¶ Item tertio. quia quis potest nimis credere: et etiam minus: vt si quis crederet quatuor personas in diuinis: vel tantum duas. igitur consi stit in medio.

¶ Item quarto. quia omnis habitus ordinatur ad proprium actum: sicut ad finem. Sed actus charitatis non est idem cum obiecto. igitur nec obiectum charitatis est idem cum fine. qui est actus.

¶ Ad primum dico. quod fides que ex actibus est vel acquiritur non est infusa: nec per consequens est theologica. Sed est natura is et acquisita.

¶ Ad secundum dico quod fides quantum ad obiectum primarium inclinatur ad superiora: et hoc sufficit: quantum autem ad alia obiecta secundaria potest inclinare ad inferiora.

¶ Ad tertium dico. quod circa theo logicas virtutes bene potest esse defectus: sed non respectu medii: et hoc est quando creditur falsum. Sed non habet idem obiectum maius et minus credere: quia ista non variant credulitatem.

¶ Ad 4m dico quod actus virtutis bene potest esse finis quo: sed non potest esse finis cuius gratia aliquid fit: sicut est obiectum in theologicis.

Quartus articulus est: si virtutes theo logice sunt connece.

¶ Dicunt communiter doctores quod non: licet virtutes mora les sint connexe.

¶ Prima ratio est: quia tres virtutes iste tam lum infunduntur in baptismo: sed in nullo alio sacramento infunditur: nisi charitas: igitur non connectuntur necessario: quia due prime remanent post baptismum. remota charitate.

¶ Item 2o. quia desperatio potest stare cum fide: aliquins enim de salute desperans: potest habere habitum fidei et actum etiam. Sed desperatio remouet spe. igitur fides et spes non sunt connexe.

¶ Item 3o. secundum Apitlum. in patria tantum remanebit charitas. igitur charitas non exigit fideme et speciem.

¶ Sed dubium est quare virtutes morales dicuntur connexe: et non theologice.

¶ Dicunt quidam cum philosopho quod conclusione ctuntur cum prudentia: que omnes virtutes dirigit. eo quod ipsa est recta ratio agibilium.

¶ Sed contra. primo sic. fides dirigit homines circa virtutes theologicas: quia sine fide et fidei directione impossibile est deo placere. ergo etc.

¶ Item 2o. sicut prudentia est practica: ita fides respicit et in opus transit: quia secundum Apostolum. Eides sine operibus mortua est.

¶ Item 3o. ille virtutes videntur magis connexe que habent idem obiectum quam que habent obstantia diuersa et disperata. Sed virtutes theologice habent idem obiectum ilicet deum.

¶ Ex istis igitur 4o sequitur. quod sicut per comparationem ad prudentiam: propter dictas causas: virtutes morales sunt connexe: ita et theologice per comparationem ad fidem: que de necessitate requritur ad omnem virtutem theologicam. Sed quia teneo quod virtutes morales non sint connexe per habitudinem ad prudentiam: sed pehabitudinem ad iustitiam legalem: vt infra ostendam. Iccirco non video quare virtutes theologice non connectuntur sed alias de hoc videbitur.

¶ Sed contra praedicta. quia charitas est forma omnium virtutum. ergo connexio virtutum attenditur per habitudinem ad charitatem.

¶ Dicendum quod charitas dicitur forme virtutum solum quantum ad meatum: quia facit quod actus eliciti alaliis virtutibus sint meritorii. sed habitus omnium alia rum virtutum vere possunt manere sine charitate

Quintus articulus est. si virtutes theo logice sunt essentialiter ordinate.

¶ Dicunt aliqui quod sic secundum apluldum: nunc autem manent fides spes et charitas.

¶ Sed contra. quia aliquis potest habere spiem de re opinata: sed opinio potest esse sine fide: igitur et spies.

¶ Item 2o. quia actus charitatis precedit actus aliarum vitutum. quia est actus voluntatis: qui est priorinter actus aliarum potentiarum. ergo et habitus charitatis alios habitus praecedit.

¶ Item 3o. in christo fuit charitas: sed in eo non fuerunt fides et spies igitur etc.

¶ Item 4o. quia secundum Apsium. Charitas nunquam excidit in patria: sed alie virtutes euacua buntur et cessabunt. ergo etc.

¶ Ideo dico quod virtutes theologi ce de se et de natura sua non sunt habitus essentialiter ordinati. et solum ex ordinatione diuina.

¶ Sed hoc occurrunt duus Primum si fides corrumpitur per peccatum.

¶ Dicendum quod nullum ctum corrumpit fidem: nisi solum heresis: quia sides non est in voluntate: sed in intellectu: sicut in subiecto: sed nihil sibi contrariatur nisi heresis.

¶ 2m dubium est si spies corrumpitur per peccatum.

¶ Dicendum quod non nisi per desperationem que est comtraria spei circa idem.

¶ Item 3m dubium est: si charitas corrumpitur per peccatum.

¶ Dico quod sic de facto: et hoc tantum demeritorie.

¶ Sed 4m dubium est quare charitas non stat cum aliquo peccato mortali: alie autem virtutes theo possunt stare.

¶ Dicendum quod hoc non est ex natura habitucharitatis vel actus. Sed solum demeritorie ex ordinatione diuina: ita enim charitas de sua natura posset esse cum peccato: sicut fides et spies: sed ideo demeritorie non stat cum peccato ex ordinatione diuina: quia ipsa sola diuindiinter filios regni et filios perditionis

Sextus articulus est si fides est compossibilis cum notitia euidenti.

¶ Dicunt quidem quod non. quia notitia est euidens: sides autem non est euidens: sed aliquid esse euidens et non euidens reut eiusdem intellectus implicat contradictionem.

¶ Sed contra quadrupliciter: et primo. quia impossibile est quod in ratione formali alicuius positiui includatur priuatio. Sed fides est habitus positiuus. ergo illud quod est ineuidens: quod dicit priuationem non est de sua ratione formali.

¶ Item 2o quia si scientia et fides sunt incompossibiles: quia scientia est euidens fides non: scientia et sapientisunt incompossibiles: quia sapinia est per altissimas causas: scientia autem non est per altissimas causas.

¶ Item 3o. quia notitia matutina et vesptina sunt simul compossibiles. Sed notitia matutina est supernaturalis: quia est rerum in verbo: vesptina autem non est supenaturalis: quia est rerum in proprio genere.

¶ Item 4o quod notitia intuitiua et abstratia sunt simul compossibiles de sole: sed intuitiua est de sole praesente: abstractiua de sole absente: sicut quando ognoscitur eclyprsis solis.

¶ Dicendum ergo quod eodem modo scientia et sides sunt habitus compossibiles: quia fides est de deo per auctoritatem: sed scientia per demonstrationem euidentem: sed quod idem obiectum sit cognitum per auctoritatem et scitum per demonstrationem non est contradictio. igitur etc

¶ Confirmatur. quia mos fuit philosophorum aliquos suos discipulos instruere per auctoritates et dicta aliorum ad quopostmodum addiderunt rationes demonstratiuas. Nunquid igitur per auctoritates voluerunt facere euidens quod doce bant: nequaquam sed solum creditum: et postea illud creditum artius imprimerent per demonstrationem vel per rationem demonstratiuam. Sed numquid demonstrationes quas ad: duxerunt destruxerunt auctoritates et opiniones quas discipuli habebant per auctoritatem: nequaquam: quia tun frustra et in vacuum ad suum propositum illas adduxissent: sic est sancti plestum in sacra scriptura auctoritatibus vsi sunt magis eis innitentes: et aliquando rationibus ad euidentius persuadendum: sed constat quod per rationes nolebant exclude re fidem Christi quam facit auctoritas sacra. Igitur de facto et non solum de possibili simul sunt fides et scientia

¶ Est igitur prima conclusio quod actus fidei est compossibi lis actui scientie: quia formales ipsorum rationes sunt compossibiles scilicet euidens certitudo et firma adhesio.

¶ Sed cunda conclusio quod habitus fidei est compossibilis ci habitu scientie: quia non plus distinguitur habitus quam actus

¶ Tertia conclusio est. quod actus fidei est compossibilis cum habitu scientie: quia actus habitus oppositi stare potest cum habitu opposito sicut actus temperantie cum habi tu intemperantie: quando scilicet aliquins de nouo sit de intenperato temperatus: quia non statim recedunt habitus acqui siti.

¶ Sed contra predicta: quia opinio est incompossibilis scientie: sed fides est quedam opinio. ergo incompossibilis scientie.

¶ Dicendum quod assumptum est falsum: quia de aliquo potest haberi opinio per syllogismum probabilem: et de eodem scientia per demonstrationem: sed vnum isto. rum non destruit reliquum. igitur etc.

¶ Sed contra. quia videtur quod formido est de ratione formali opinionis.

¶ Dicendum quod non est de ratione formali opinionis vere: sed false solum: sicut nec suspitio

Septimus articulus si fides est in intellectu vel in volun tate tantum.

¶ Dicunt aliqui quod est in voluntate: quia quando volo credo: et quando nolo non credo: igitur actus credendi est a voluntate. Sed habitus est in illa potentia a qua elicitur actus. igitur etc.

¶ Sed contra. quia velle est actus charitatis: sed solcharitas inter virtutes theologicas ponitur in volunt tate. ergo etc.

¶ Item fides potest esse sine operibus: sed charitas non: quia amor dei non est ociosus: operatur enim ma genera si est: vt dicit Greg. ergo etc.

¶ Item Aug. fidei succedit contemplatio: sed contemplatio est in intellectu. ergo et fides.

¶ Item visio est tota merces fidei: sicut fruitio charita tis. sed visio est in intellectu. ergo etc.

¶ Ideo dicendum est. quod fi des est perfectio intellectus.

¶ Unde quatuor sunt ternarii quod consequenter et ordinate se habent. primus ternarius est intellectus memoria et voluntas: qui est potentias vel virium anime. 2m est habituum vel virtutum: vt sunt fides spies et chari tas. 3us est actuum hierarchicorum qui sunt illuminare purgare et perficere. 4us dotum anime scilicet visio firma tentio et fruitio. Unde in intellectu est habitus sidei in quo etiam purgatio recipitur et visio ponitur et de aliis sic deinceps

¶ Item notandum quod credere non est actum credendi causare. Sed credere est formaliter ipsius intellectus: est enim credere in intellectu formaliter: sed a voluntate effectiuenon tamen elicitiue: sed imperatiue.

¶ Item notandum quod credere est de re neutra: non enim posses mihi iniungere quod crederem quod sol esset quadratus: quia video contrarium. Nec quod caelum sit minus terra. Sed possum credere quod Roma est in Italia: quia ipsam esse citra montes vel vltra: non est necessarium simpliciter: sed contingens. ergo etc

Octauus articulus est: si spes est distincta a fide et charita te.

¶ Dicit communis opinio quod sic: quia Apstulus dicit. Nunc manent fides spies et charitas. tria hoc vbi enumerat virtutes theologicas.

¶ Sed contra primo. quia memoria non est potentia di stincta ab intellectu et voluntate: igitur nec spes qui ponitur in memoria a fide et charitate.

¶ Item secundo. quia illuminare reducitur ad purgare et perficere: vnde vtrumque presupponit illuminationem.

¶ Item tertio tentio firmanihil aliud est quam visio et fruitio.

¶ Item 4o. quia anime tantum duas habemus operationes scilicet velle et intelligere. igitur tantum duos habitus virtutum secundum quos operamur: igitur omnis alia virtus theologica reducitur ad fideme et charitatem quod unt habitus praencipales virtutum ipsius anime.

¶ Ideo consequentr picit doctor quod spies dicit fidem et charitatem simul sumpta:

¶ Sed contra. quia omne totum est maius sua parte: sed maiorhorum est charitas secundum Apitoltum. igitur spies non est totum recharitatis.

¶ Item charitas in via est posterior omni bus aliis: sed spies si differret a fide et charitate: esset posterior eis: quia omne totum praesupponit partes. igitur etc.

¶ Dicunt alii igitur. quod spes est desiderium supernorum.

¶ Sed contra. quia spes stare potest cum opposito desiderii supernorum: quia cum maximo desiderio et affectu etiam terrenorum.

¶ Iccirco est dicendum quod doctor dicit quod spes est quaedam species fidei: vnde fides se habet sicut genus et superius quod dam respectus spei: et hoc declaratur: quia spes habet quatuor conditiones quibus differt a fide partialiter: sed non totaliter: sicut nec species a genere. prima conditio quia spies est de futuris tantum: sed fides etiam est de preteritis: licet sit etiam de futuris. 2a conditio quod spies est de particularibus: sed fides de vniuersalibus. est enim spes respectu proprie salutis tantum. Sed fides de multis aliis que etiam de sui ratione non pertinent ad salutem propriam: sed etiam alterius. 3a conditio quod spes se habet per modum concupiscentie: sed fides per modum imicitie. 4a conditio et vltima quod spes proprie est de bonis: fides autem de bonis et malis.

Nonus articulus si charitas qua diligimus deum et proximum est idem habitus.

¶ Una opinio dicit quod sunt duo habitus: quia sunt duorum obiectorum: sed habitus distinguuntur ex obstantis si cut actus. igitur etc.

¶ Sed contra. quia eodem actu in patria videtur deus et creatura. ergo et eodem habitu multo fortius potest diligi: quia magis sunt incompossibiles actus quam habitus.

¶ Item 2o. quia deus eodem actu se fruitur et vtitur creatura. ergo eo dem habitu potest diligi deus et proximus.

¶ Item 3o. quia eo dem actu diligitur finis et ea quae sunt ad finem. Sed per creaturam reducuntur in deum et ordinantur sicut in finem. ergo etc.

¶ Ideo dico quod eodem habitu charitatis diligimus deum. sicut obiectum primarium et creaturam: sicut obiectum secundarium: verumtamen possumus deum isto habitu diligere: absque hoc quod diligamus proximum: quia habitus charitatis habet ordinem per se ad deum et primarie: ad proximum autem habet ordinem secundarie et quasi per accidens: sed isto habitu charitatis non possumus diligere proximum quin diligamus deum quia in essentialiter ordinatis 2m praesupponit primum de necessitate: et illud quod est per accidens praesupponit illud quod est per se.

Decimus articulus si actus charitatis imperatus distinguitur ab actu charitatis elicito.

¶ Dicendum quod charitas vel habitus charitatis habet duplicem actum: vnum elicitum: qui dicitur velle: alium imperatum qui dicitur potentias moue re vel membra. Actus autem charitatis elicitus est formaliter in voluntate. Actus autem imparatus non est formaliter involuntate: sed in aliis potentiis a quibus elicitur.

¶ Est igitur vna opinio: quae dicit quod sunt vnus et idem actus: quia actus imperatus secundum eos nihil aliud est quam actus elicitus conium ctus potentie sensitiue vel alteri inferiori a voluntate.

¶ Sed contra. quia voluntas secundum Aristotes. disquentiatr corpi vel membris principatu despotico: quia eius imperium exequitur velit nolit: sicut dominus principatur seruo. Sed iste actus quo voluntas imperat membris non est a voluntate elicitus. ergo etc.

¶ Item 2o. quia voluntas principatur: siue divunatur appetitui seusi tiuo principatu pollitico: sicut principibus rex: quia quantumcunque voluntas imparet: appetitus allectus delecta¬ tione nisi velit nihil faciet. Sed iste actus quo voluntas sic imperat non est formaliter in voluntate. igitur non est apoluntate elicitus. igitur erit alius ab actu elicito.

¶ Sed pubium est si voluntas est causa actus imperati.

¶ Dico quod sic: quia ad eius actum sequitur aliud. valet aliquis effectus: vel actus potentie inferioris: vel motio in mempris.

¶ Unde sciendum. quod voluntas est causa vniuersa. lis actus immparati: et potentia eius est actus iste formaliter vel membrum est causa particularis.

¶ Sed tunc est dubium: quia tunc videtur quod voluntas feratur in obiectum non pretognitum: quod est falsum: quia voluntas non fertur in obiectum nisi preuio actu intellectus.

¶ Dicendum est quod aliud est voluntatem velle: aliud ipsam causare. Velle enim est actus elicitus voluntatis: et tali actu elicito voluntas non ertur in obiectum: nisi precognitum: sed voluntas actu inberato: quia illo actu aliud extra se causat: potest ferri in obiectum non praecognitum: quia nondum talis effectus est: et de hoc ditum est supra.

¶ Item dubium est si actus voluntatis imperatus ad dit aliquid bonitatis moralis super actum vel ad actum elicitum.

¶ Dicendum quod non. quia nullus actus mere naturaliter elicitus potest esse meritorius: quia talis actus non est liber: sed ecessarius: sed omnis potentia inferior naturali necessitate exequitur quicquid ei voluntas imparat. Igitur actus imparatus: cum sit mere naturalis ex parte potentie exequentis nullam potest habere bonitatem vltra actum elicitum voluntatis.

¶ Item confirmatur 2o. quia christus discipulis suis dixit. Quod vidua plus meruit in mittendo duo minuta: quam diuites qui multo plus mitte bant: sed non potuit plus mereri nisi actu elicito interio ri: quia alii exterius plus faciebant et exequebantur plures actus imparatos quam vidua. igitur etc.

¶ Item dicitur de scond Martino: et de multis aliis sanctis dici potest: Obeatum virum. Ofelix anima quam et si gladius persecutoris non abstulit. palmam tamen martyrii non amisit. igitur actus exterior nihil nddit interiori quantum ad meritum. igitur etc.