Quaestio 1

Post predicta de quattuor virtutibus etc.

Circa dis. 33. vsque ad. 37. hic quaeritur. primo vtrum in anima christi fuerunt virtutes intellectuales: et videtur quod non. quia apostolus. videmus nunc per speculum in enigimate etc. Iccirco enim virtutibus intellectualibus indigemus ad illustrandum tellectum nostrm obscurum: sed christus verus fuit comprehensor. igitur talibus virtutibus non indiguit.

¶ Sed contra. quia christus crescebat et confortabatur plenus sapia: vt dicitur Tuc. 2. Sapia autem est virtus intellectualis: vt patebit. igitur etc.

Hic sunt tredecim articuli per ordinem declarandi. Quorum primus est. Quid est vertus intellectua lis. 2us quot sunt virtutes intellectuales. 3us in quo sunt sicut in subiecto. 4us si sunt formaliter in deo. 3us si sunt in angelis. 4o si sunt in brutis. 3us si sunt eiusdem rationis formalis in deo et in creaturis. 8us si intellectus est habitus. pus si intellectus est nobilior scientia. ous si sapientia est nobilipr scientia. xius i2us et i3us sunt de sequente quaestione.

Est igitur primus articulus. quid est virtus in tellectualis.

¶ Ubi notandum quod in anima nostra sunt 4or per ordinem. Primum est species in intel ectu causata ab obiecto et fantasia. 2m est actus cauatus ab obiecto concurrente intellectu agente. 3m est dipositio quedam derelicta ex actuum frequentia. 4m est habitus.

¶ Uirtus autem intellectualis non est species: quia per ficit potentiam: nec actus: quia non est transiens: sed perma net in intellectu. Nec est dispositio: quia dispositio habet rationem imperfecti: virtus vero perfecti: est igitur virtus in tellectualis habitus in potentia intellectiua existens: et se tenens ex parte principii agentis: vel principii actiui.

¶ Sed contra quia potentia est principium productiuum sicut et habitus. ergo potentia est virtus intellectualis.

¶ Item species est principium productiuum actus.

¶ Item actus est virtus. quia generat habitum.

¶ Item perfe ctum et imperfectum non variant speciem. Sed dispositio est imperfecta respectu habitus. ergo etc.

¶ Ad primum et 2m dicendum. quod habitus est principium productiuum non vt causa vniuersalis: sed vt causa particula ris: sicut est ipsa potentia specie informata.

¶ Ad 3m dicendum. quod actus est prior habitu ordine essentiali: sic etiam dispositio quia habe rationem imperfecti non potest esse virtus: quia virtus de sua ratione formali est habitus perfectus.

¶ Sed dubium est de fide et de opinione: si sunt virtutes intellectuales: quia possunt acquri naturaliter ex actibus.

¶ Dicendum quod sunt bene habitus naturales: non tamen virtutes itellectuales: quia sunt habitus enigmatici et obscuri. quot sunt virtudecundus articulus tes intellectuales.

¶ Dicendum quod quinque sunt secundum philosophum scilicet intellectus: scientia: sapientia: prudentia: et ars. Quarum sufficientia potest sic acci pi: quia habitus sui diuisione prima diuiditur in practicum et peculatiuum. Si autem sit speculatiuum: hoc erit dupliciter: quia vel est de per se notis vel non de per se notis. Si primo modo sic est intellectus. Si 2o modo vel est de causis inferioribus: et sic est scientia: vel de superioribus. et sic est sapina. Si autem sit habitus practicum: aut est de agibilibus: et sic est prudentia: aut factibilium: et sic est ars.

¶ Sed contra istam sufficientiam iam assignatam: quia scientia diuiditur in practicam et speculatiuam. igi tur vtrumque scientia continnet: et sic scientia coincidit cum intellectu: et cum prudentia.

¶ Item 2o. quia intellectus similiter diuiditur in speculatiuum et practicum: igitur intellectus coincidit cum scientia et prudentia.

¶ Item 3o. quia scientia moralis est practica: igitur erit prudentia vel ars.

¶ Item 4o theologia est scientia practica. igi tur ipsa est virtus intellectualis.

¶ Ad primum dicendum quod quando scientia diuiditur in practicam et speculatiuam: tunc accipitur sceentia large: et sic dicendum est ad omnia alia. Iccirco aliter et ma gis proprie accipitur sufficientia virtutum intellectualium: quia omnis habitus aut est de vniuersalibus: aut de particularibus. Si de vniversalibus vel de per se notis: et sic est intellectus: vel non de per se notis: et hoc vel de inferioribus vel superioribus. etc. si cut prius.

¶ Sed dubium est cum sint tres actus rationis scilicet apprehensio simplicium: compositio: et diuisio: siue comple xio terminorum et discursus de vno ad aliud: quare circa apprehensionem simplicium terminorum non ponitur habitus virtutis: sicut circa complexionem terminorum ponitur intellectus: et circa discursum ponitur scientia quae dicuntur habitus prin cipiorum et habitus conclusionum.

¶ Dicendum est quod forte naturaliter potest iste habitus acquiri per sequentem apprehensionem teminorum: et reducitur ad habitum intellectus: quia proxima sunt est in quo sunt virtu Tertius articulus tes intellectuales sicut in subiecto.

¶ Dicunt quidam quod in imaginatione non in potentia intellectiua: quia videmus homines imaginatiuos maxi me vigere in talibus habitibus: vnde imaginatio est dispositio ad recipiendum.

¶ Sed contra 4r. primo quia scientia vere acquritur per demonstrationem: vnde contra demonstrationis est vere scita: sed demonstratio non est actus imaginationis: sed actus rationis et intellectus. igitur etc

¶ Item intellectus est principiom per se notorum: sed nihil per se est notum in imaginatione. igitur etc.

¶ Ite sapienia est de spiritualibus: sed nihil spirituale est in imaginatione. ergo etc.

¶ Item pruderea et arssunt recta ratio: sed recta ratio non est in imagintate. ergo etc.

¶ Ideo diedm quod virtutes intellectuales sunt in intellectu possibili: sicut in subiecto: quia de facto sunt in deo et in angelis et in anima separata: sed nihil tale est in imagintate. igitur etc.

¶ Noncium est tamen. quod in imagintate oportet po nere habitus corrspondentes istis virtubus intellectualibus quae sunt inintellectui scilicet imaginatio scientia: sapia: prudentia: et ars quae sunt tamen alterius speciei ab istis: sicut videmus quod non solum in mente est ars: sed etiam in membro exequente. igitur etc. est: si virtutes intelQuartus articuius llectuales sunt formaliter in deo.

¶ hic introducuntur aliquae conclusiones. prim quod in deo est formaliter scientia: iuxta illud. Tu divfene quae habes scientiam etc. 2a quod in deo formaliter est sapientia: quia diseuns sapientia fundauit terram et stabiliuit celos prudentia.

¶ Item omnium artifex docuit me sapientiam.

¶ Sed contra. quia scientia generatur per discursum: sed in deo non est discursus. igitur etc.

¶ Item 2o sapinta est de altissimis causis vel per altissimas causas: sapinie autem dei nulla est causa. ergo etc.

¶ Item 3o. quia prudentia dirigit volun tatem in agendis: sed in diuinis voluntas est prima regulaagendorum. igitur etc.

¶ Item 4o. quia ars dirigit artificere circa suum artificium: sed diuina voluntas a nullo potest dirigi. igitur etc.

¶ Ad primum dico. quod in deo non est discursus ordine durationis: sed ordine nature tantum: vnde sicut deus ordine naturae primo cognoscit suam essentiam quam creaturam. ita ordine naturae prius cognoscit principia quam conclusiones: sed simul duratione cognoscit quod homo est risibilis: et quod est animal rationale mortale etc.

¶ Ad 2m dico quod principium ab trahit a causa: vnde deus habet sapientiam per altissima principium: sed non per altissimas causas.

¶ Ad 3m quod in diuinis intellectus nullam habet prudentiam ante actum voluntatis: prece dit tamen prudentia potentiam executiuam.

¶ Eodem mo do ad 4m de arte est dicendum.

¶ Sed dubium est si in deo est intellectus qui dicitur habitus intellectualis.

¶ Di co quod sic vt est in esse perfecto. est: si virtutes intel Quintus articulus lectuales sunt in argelis.

¶ hic introducuntur 4or conclusiones sicut prius. prima est: quod in angelis est scientia: quia secundum sanctos angeli videns acumine scientie. 2a conclusio patet per Augustias 3a per Dionysium. 4m per Augui.

¶ Notandum tamen. quod in angelis non est discursus temporis: sed nature tantum: quia in principiis cognoscunt conclusiones.

¶ Item notandum quod in eis ponitur prudentia: quia indigent regulante: eo quod habent suam propriam pollitiam: sicut ho mines: sed prudentia quam habent respectu nostri dicitur principiatiua: que est prudentia regis vel divcuenti: et circa actus subditorum: licet communiter prudentia regulet hominem circa actus proprios.

¶ Item notandum quod etiam habitus quos habent non sunt acquisiti. sed a deo infusi: sunt enim ita perfecti circa actus quos exercent: quod nihil possunt acqui rere quo indigeat potentia eorum ad exequendum faci lius actus in quos ordinantur. est: si virtutes intellectua Sextus articulus les sunt inbrutis.

¶ D co quod non: quia virtus intellectualis est perfectio intellectus. Sed bruta non habent intellectum. igitur etc.

¶ Contra. quia quod ponitur in sensitiua hominis inquantum talis debet poni in sensitiua bruti: quia sunt eiusdem rationis. Sed in imaginatiua hominis potest esse scientia: quia in dormiente est syllogi catio quae est discursus a principiis ad conclusiones. igitur etc.

¶ Item 2o. quia homines ratione capti habent sapientiam: quia clamant ad de um per sapientiam: sed sapientia est per altissimas causas. igitur etc.

¶ Item 3o. quia ad prudentiam partinet fouere liberos: et educare: sed bruta pullos suos fouent nutriunt: et educant etc.

¶ Item ars est recta ratio factibilium: sed aranee per artem suam telam texunt: et apes etiam mellificant. ergo in eis est ars.

¶ Rsonsio ad primum quod in dormiente non est vera syllogizatio sed solum secundum imaginatiuam potentiam. quia impressio remanet in imaginatione aliquorum actuum rationis que precesserunt: et redit tunc homini dormienti ista impraessio in imaginatione: prout possibile est sibi illud formare.

¶ Ad 2m eodem modo de homine ratione capto: vnde illa syllogizatio et iste clamor ad deum sunt solum actus imaginationis et fantasie.

¶ Ad 3m dico quod non est heo prudentia: sed naturalis instictus et virtus estimatiua.

¶ Ad 4m dico. quod bruta habent aliqua exemplaria a natura: non autem habent proprie artem: nec hoc habent a ratione.

¶ Nonium quod in bru tis possunt ad generari habitus correspondentes illis habi tibus. quos habent homines in parte sensitiua vel imaginatiua: vt supra dictum est: sicut videtur in brutis inoculatorum: et in auibus loquentibus et consimilibus. est: si virtutes in Septimus articulus telectuales sunt eiusdem rationis in deo et in creatura.

¶ Dico quod sic. quia ostensum est in primo scilicet in prologo. et alibi sepe. Quod omne quod dicit perfectionem simpliciter et est melius ipsum quam non ipsum est eiusdem rationis in deo et creatura: sed virtutes huiusmodi dicunt perfectionem simpliciter. ergo etc. est: si intellectus prinOctauus articulus cipiorum est habitus.

¶ Dicunt aliquin quod non: quia nulla naturalis inclinatio popotest esse habitus: eo quod nullam difficultatem habeat ad actum. Sed inclinatio potentierespecu princinpiorum nullam habet difficultatem: quia tantum habet difficultatem respec onclusionum: eo quod sunt incognite. igitur etc.

¶ Sed contra. quia intellectus ponitur virtus intellectualis et donum: Sed omne tale est habitus. igitur etc.

¶ Item ex delectatione et facilitate potentie circa actum arguimus habitum in ipsa potentia. Sed intellectiua potentia maxime delectatur circa principius per se nota: non autem per accidens. igitur etc

¶ Ideo dicendum est quod intellectus vere est habitus.

¶ Sed ontra. quia potentia que naturaliter inclinatur ad actum non indiget habitu inclinante: sicut nec calidum ad calefaciendum.

¶ Dicendum quod potentia non solum indiget habitu propter difficultatem: sed propter per fectionem: anima enim naturaliter inclinatur ad diligendum deum: nec propter difficultatem quam habet ad actum diligendi deum ponitur in ipsa charitas: sed solum propter perfectionem anme.

¶ Sed notandum. quia videtur quod oportet ponere intellectum correspondentem sapientie: que est de altissimis causis: sicut patur intellectus per comparationem ad scientiam: que est de inferioribus respectu prudentie: et etiam artis: quia sicut principia correspondent conclusionibus: ita et habitus prin cipiorum debent correspondere habitibus conclusionum: et secundum istum modum non erunt quinque virtutes intellectuales: sed tantum quatuor si intellectus et scientia pertineant ad eundem habitum: vel sex si intellectus est alius a scientia: et quilibet habitus principim ab habitu conclusionum etc. si intellectus est nobi Nonus articulus lior habitus quam scientia

¶ Dicit doctor quod sic. Tum quia intellectus est de vniversalibus cientia vero de particularibus. Tum quia intellectus est habitus magis euidens: quia de per se notis: scientia vero non de per se notis: sed de eductis ex eis.

¶ Sed contra 4r primo quia finis nobilior est his que sunt ad finem.

¶ Sed scientia est finis intellectus: quia principia ordinantur in in conclusiones. ergo etc.

¶ Secundo. quia intellectus pro cedit a minus perfectis ad magis perfecta: sed intellectus prius cognoscit principia quam conclusiones. ergo habitus princinpiorum est imperfectior habitu conclusionum.

¶ Item tertio. quia si habitus scientiae esset imperfectior et ignobilior: quia est de particularibus: diuinus intellectus esset igno bilior: cum sit de particularibus: quia est de obiecto singularissimo intellectu nostro: cum sit de ente quod est obiectum communissimum.

¶ 4o. quia ille actus est nobilior qui est de nobiliori obiecto: siue sit vniuersale: siue sit particulare: sed scientia est huiusmodi: quia de quocumque obiecto potest esse intellectus: et scientia: et vltra quia habitus intellectus non attingit ad conclusionem adductam ex principiis: ad quam attingit scientia: igitur scientia est habitus nobilior scientia: quia attingit obiectum nobilius et sub ratione finis.

¶ Si dicatur scilicet obiiciendo quod principim virtualiter continent conclusionem.

¶ Dico quod non est verum: nisi quia sunt prius ordine essentiali.

¶ Quam autem causalita tem habent principium respectu conclusionis vel premisse non est praesentis spe culationis. Nec obstat quod intellectus est habitus magis eundens: quia magis euidens non est magis perfectum: nec magi nobile nisi ceteris paribus: quia habitus theologicus non est euidens: et tamen est nobilior scientia: sumiter igitur nobilitas habitus ex nobilitate obiecti ceteris paribus. si sapieia est nobilior Decimus articulus scientia.

¶ Dico quod scientia potest accipi 2a scilicet large et stricte. Primo modo sapina est quaedam species scientiae: sicut spies est quaedam species fidei: vt dictum est su pra: si autem scientia accipiatur 2o modo sic sapientia est quidam habitus condiuisus scientiae: et sic sapientia nobilior est: quia est de altissimis causis.

¶ Item notandum quod 2om est mediam: quia quedam est de ente in ratione entis: et sic metatia non est sapina. Alia est metatia quae est de substantis separatis et de deo: et ista est sapina.

¶ Item notandum quod theologia est vera sapientia.

¶ Item notandum quod sapientia non est nobilior habitus etiam naturalis simpliciter: quia attingimus naturaliter ad diligendum deum et substantias separatas per habitum anime: sed habitus perficiens nobiliorem potentiam est nobilior per comparationem ad idem obiectum: vel sub ratione nobiliori. ergo etc. si ars diciteret a scit Undecimus articulus entia practita.

¶ Dicitur communiter quod sic: quia quando aliqua differunt secundum genus quodlibet eorum diciteret a qualibet specie alterius. sed scientia practica est quaedam species scientiae: et ars et scientia sunt habitus secundum genus disferentes. igitur etc.

¶ Sed contra 4r: et primo. quia artifices aliquando vtum tur demonstrationibus geometrie. ergo ars subalternat geometrie: sed conclusio demonstrata est scientia. igitur etc.

¶ Confimatur. quia habitus genere distincti non subalternantur adinuicem. 2o. quia processus demonstratiuus est scientificus: sed artifex per artem demonstrat quod lapides: quia graues debent poni in fundamento: ligna autem in tecto: quia leuia. ergo ars est vere scientia practica.

¶ Item 3o artifex ex per se notis praocedit: sed conclusio ex per se notis deducta est demonstrata. igitur etc.

¶ Ite 4o. quia medicina est ars: sed medicina est scientia practica. igitur etc.

¶ Dico igitur quod ars nihil ali ud est quam scientia practica de factibilibus.

¶ Sed contra quia scientia est de veritatibus complexis: sed ars est de terminis. igitur etc.

¶ Secundo. quia ars est exemplar in mente artificis: sed tales species non sunt scientie. igitur etc.

¶ 3o. quia ars est de possibilibus aliter se habere: scientia autem non igitur etc.

¶ Quarto. quia actus scientialis est actus immanens: sed actus artificis est actus extra transiens. igitur etc.

¶ Ad primum dico. quod scientia est de suo primo obiecto: quod respicit: sicut de incomplexo: sed est de conclusione quandeducit: sicut de complexo: sic et et ars.

¶ Ad 2m dico quod ars est exemplar materialiter tantum: sed formaliter est habitus: sic etiam scientia est ipsa species in mente materialiter tantum: sed est formaliter habitus ad generatus ex speciebus et actibus: sic etiam est ars.

¶ Ad 3m dico. quod ars est ex impossibilibus aliter se habere: impossibile enim est quod domus secundum artem bne disponatur quin lapides graues sint inferius et tectum acutum sit superius: si autem aliter fieret: tunc esset error artis.

¶ Ad 4m dico. quod ars habet duplicem actionem. vnam elicitam que est considerare: et hec actio fibi competit inquantum est scientia: aliam autem habet actio nem imperatam que est dirigere: hoc autem sibi competit inquantum est ars.

¶ Sed contra. quia secundum hec diuisio que primo data est de habitibus seu de virtutibus: non est sufficiens.

¶ Dico quod immo. quia scientia accipitur prohabitu scientifico in generali. Duodecimus articulus est. sipu¬t dentia est sci¬ entia practica.

¶ Et dicitur communiter quod non sicut superius probatum fuit de arte et scientia.

¶ Sed contra. quia homo prudens per syllectum practicum potest demonstrare quod aliquins in casidiciet fugere in bello: vel aliquid huiusmodi. Sed conclusio emonstrata est scientifica. ergo etc.

¶ Item 2o. quia scientia moralis et pollitica dirigunt in agibilibus: sed hoc est proprium prudentie. igitur etc

¶ Dico igitur quod prudentia est scientia practica circa operationes humanas.

¶ Sed contra. Tum quia prudentia est de singularibus scientia de vniuersalibus. Tum etiam quia prudentia est de posibilibus aliter se habere: scientia autem non.

¶ Dico ergo quod prudentia est de vniversalibus quantum ad actus elicitos: licet dirigat circa singularia. Est etiam prudentia de impossibilibus aliter se habere quantum ad quiditates et virtutes quas de monstrat.

¶ Sed tunc dubium est: quomodo supra positi sunt scientia et prudentia distincti habitus.

¶ Dicendum quod proprie loquendo in generali non est dare nisi duos habitus distinctos. valet. intellectum et scientiam: qui postea secundum aliquas rationes formales et speciales distinguuntur. est: si est tantum Tredecimus articulus vna pruder tia omnium agibilium vel plures habitus prudentie.

¶ Di cunt omnes communiter. quod est vna prudentia tantum: quia ista sufficit ad dirigendum omnes actus humanos.

¶ Sed contra. quia illa non sunt vnus habitus quorum vnum potest esse sine alio. Sed prudentia monastica potest esse sine psolilitica: vt patet in multis hominibus: qui optime se ipsos in propriis actibus dirgunt et aliis pesse nesciunt.

¶ Item aliquando psolitica inuentur: sine monastica vel iconomica: quia multi reges nesorent domui praesse: sicut preessent regno.

¶ Item yconomica prudentia inuenitur sine monastica et politica: quia multi sunt prudentes in regendo domum: qui nihil sciunt de actibus circa seipsos vel alios: sed solum sciunt prouidere domui et familie.

¶ Item secundum diuersas psolitias et modos diuersos viuendi indigent homines diuersis prudentiis. Aliqui enim bene se habent in vna religione qui essent derisi in alia aliqui bene in seculo et male in religione et econverso.

¶ Ideo dicendum quod prudentia non est vna species: sed plures habitus distincti. sei prudentia monastica. ycononica et psolitica.

¶ Sed contra. quia vnus est intellectus omnium conclusionum. igitur vna prudentia omnium agi bilium.

¶ Item 2o quia vbi sufficit vnitas integritatis: ibi non est ponenda disto specifica sed sic est in proposituo: quia licet sint plures prudentie: numeraliter: erit tamen tantum vna formaliter vnite cuiudam integritatis.

¶ Item 3o. quia actus humani formaliter omnes sunt eiusdem speciei: quia etiam supositim sunt eiusdem speciei a quibus actus eliciuntur.

¶ Item 4o. quia non ponimus nisi vnam tantum sapinam: et tamen metatia est sapinia: et theologia est sapinia.

¶ Ad primum dicendum quod plures sunt actus intellectus et distincti habitus specie: saltem 4or: sicut dictum est immeldie supra.

¶ Ad 2m dico quod vnitas integritatis non sufficit: quia habitus distinguuntur per obstantia. Sed obstantia prudentie sunt distincta specie. igitur etc.

¶ Ad 3m nego assumptum. quia actus humani sunt distincti specie: quia ordinantur ad fines distinctos specie: nec actus sortiuntur species a supposito: sed ab obiecto vel fine.

¶ Ad 4m quod non est nisi vna sapinia: quia non est nis de vno obiecto scilicet de deo: sapienia enim proprie non respicit nisi deum tanquam prius obiectum per se.

¶ Sed dubium est etiam si sint plures artes: sicut prudere plures.

¶ Dico quod sic: alia enim est furni: alia domus: alia diuersorii etc. Unde tot sunt artes quot sunt obiecta de factibilibus.