Quaestio 1

¶ Distinctio. x Questio i. Nunc post filii eternitatem etc. CIrca distinctionem decimam quaeritur. Utrum diuina voluntas sit principium productiuum spiritussancti. quod non. Aug. 19. de trinit. Spiritus sanctus procedit necessario.

¶ Contra. idem Aug. dicit quod spiritus sanctus procedit per modum amoris. introducuntur quatuor opiones. Quidam dicunt quod Hic spiratio actiua solum est principium productiuum spiritussanctiquia quando aliqua actio conuenit alicui et repugnat alteri. sib competit per illud in quao distinguitur ab alio: sed spiratio acti ua conuenit patri. et filio et repugnat i scilicet spiratione autem icise distinguuntur ab eo. ergo spiratio est principium productiuum spiritusci¬

¶ Alii dicunt quod essentia est principium ipsius totale: quia in omni productione vniuoca terminus dabet esse eiusdem rationis cum principio productiuo: sed diuina essentia est terminus productionis sis scilicet secundm Aug. 19. de tri. diuinam essentiam praestat sine principis isilicilicet de patre et filio eterna processio. ergo essentia est principium totale in vtraque emanatione.

¶ Alii dicunt quod essentia cum actiua spiratio ne quasi determinata: quia causa vniversalis non determinatur ad aliquid producendum nisi per causam particularem sed essentia diuina est principium niversale in vtraque emanatione. ergo oportet quod ad illam determinatam determinetur per aliquid proprium. illud non est nisi spiratio actiua. ergo etc.

¶ Alii dicunt quod sola voluntas est principium productiuum .l ecilict quia ipsa sola spirat.

¶ Opio. 5 est quod nec estsentia nec spiratio actiua: sed actus amoris mutui quoe se diligunt pater et filius: quia sicut intellectus per actum simplicis notitie est principium notitie declaratiue quo dicitur verbum: ita voluntas per actum simplicis complacentie est productiua amorincentiui: qui dicitur amor spiratus. Ista videtur intentio Aug. xi. de tri. vbi ostendit ex intentione quod pater et filius spirant spicitum sanamore concordi.

¶ Sed nullus istorum modorum potest stare. Primus non. Tum quia non continet spiratio actiua essentian que est terminus. nec formaliter nec virtualiter. Tum quia non potest esse principium agendi: quia relatio: et quia non dicit perfectionem simpliciter. ergo etc. 2us etiam non potest stare. Tu quia in vtraque emanatione si essentia esset principium et terminus tunc productiones essent eiusdem rationis. Tum quia determinata productio est a principio determinato. essentia autem est indeterminatum principium. ergo ipsa non erit principium totale. 3uo etiam stare non potest. Tum quia quod est ratio determinan di principium ad producendum: non potest esse productio ipsa Tum quia relatio non se habet ad modum forme specifice: sed forme indiuidualis. ergo ipsa non erit determinans. Nec 4us stare potest: quia voluntas non continet formaliter nec virtualiter terminum spirationis qui est esse tia. tum etiam quia ipsa spiratio non esset vniuoca productioNec rationes valent. prima pro prima opinione non valet: quia licet pater et filius vt distinguuntur a spiritusancto non habeant formam communem qua distinguuntur a spirituscom nisi spi rationem. habent tamen principium productiuum sine termino: et spiritussanctus habet cum termino. et hoc sufficit. 2a pro secunda opinione non valet: quia ad productionem vniuocam sufficit quod terminus sit eiusdem rationis cum principio saltem par tiali: et ita est hic sicut dicetur. 3a non valet: quia ipsa productio non potest esse determinans ad se: sed sufficit voluntas 4a etiam pro 4a non valet: quia ipsa voluntas: licet sibi conueniat spirare: ideo concluditur quod ipsa concurrit. tamen non concluditur quod ipsa totaliter conueniat. non enim ortet quod omne concurcurrens spiret: sed sufficit quod vnum libem. et hec est voluntas ad quaestionem respondeo. et dico quatuor conclusiones. Pri Ideo ma est: quod diuina essentia est partiale principium: concurrens in ratione obiecti. Et hoc probatur: quia si non: tunc productio non esset vniuoca. Tum quia nihil continet terminum nec formaliter nec virtualiter nisi essentia

¶ 2a conclusio est. quod voluntas est principium partiale concurrens inratione potentie: quia impossibile est actum spirandi esse nisi concurrente voluntate: sicut nec actus dicendi. nisi concui rente intellectu: sed per spirationem producitur spiritussanctus.

¶ 3a conclusio est. quod ista duo sunt vnum principium totale hoc sequitur ex premissis: quia vtrumque concurrit et neutrum sufficit. Nam impossibile est respectu eiusdem rationis producti duas causas vel duo principia totalia esse.

¶ 4a conclusio est. quod essentia principalius concurrit: quia illud quod concurrit in aliqua productione: sicut principium vniuersale. principalius concurrit quam illud quod concurrit: vt principium particulare essentia diuina concurrit vt principium vniuersale. voluntas vero vt principium particulare.

¶ Sed instatur contra istas conclusiones per ordinem. Primo contra primam sic. nullus actus est liber nisi a libera potentia elicitus. actus ergo a natura elicitus et a voluntate licet posset dici liber ratione voluntatis: tamen poterit dici naturalis ratione naturae.

¶ Contra secundam conclusionem: quia principium praehabens terminum adequatum non potest vlterius producere: sed essentia diuina in productione verbi. eque habet terminum adequatum: sicut intellectus. ergo sicut intellectus non potest in aliud. ergo nec essentia.

¶ Contra tertiam conclusione. principium habens terminum ade quatum non potest vltra producere: sed voluntas diuina in spiriumsancto habet terminum adequatum. ergo non poterit producere creaturam. Praeterea. quia ipsa diuina voluntas sola: est tante vel equalis perfectionis quante perfectionis est essentia simul cum voluntate: cum in infinitis non sit inequalitas: et ideo ita sufficiens est ad producendum per se: sicut cum essentia.

¶ Contra quartam conclusionem. Tum quia productio magis specificatur a voluntate quam ab essentia. ergo est a voluntate principalius. Tum quia principia eiusdem rationis eodem ordine semper concurrunt: sed quando producitur amor spiratus in creaturis semper obiectum est minus praencipale. et voluntas magis: et tamen voluntas in deo et in creatura ponitur eiusdem rationis. et in creaturis est minus praencipale obiectum. cum ergo sint eiusdem rationis: eodem modo erit in diuinis.

¶ Ad primum istorum dico. quod quando cumque multe causae concurrunt ad vnum effectum. si vna est libera totus effectus est liber. bene ergo sequitur: quia actus est a potentia libera. ergo liber: sed non sequitur: est actia potentia naturali. ergo non est liber: quia potentia libe ra poterit concurrere. Exemplum: de necessario et contin genti: quia ex altera de contingenti et altera de necessario. sequitur conclusio de contingenti. et numquam de necessario. Eodem modo ex altero principio libero et altero naturali. sequitur quod actus semper sit liber.

¶ Ad 2m dico. quod essentia diuina habet in seipsa virtutem concurrendi cum intellectu: et vt sic habet in filio terminum adequatum. nec per istum modum potest aliquid vlterius producere. habet etiam virtutem concurrendi cum voluntate ad spirandum. et vt sic non habet terminum adequatum in filio: licet ergo non habeat terminum adequatum in filio sub vno modo et vna virtute. non sequitur quod simpliciter habeat: quia non secundum virtutem spiratiuam: sicut ignis potest habere terminum adequatum secundum vim illuminatiuam: licet non habeat secundum vim calefactiuam.

¶ Ad 3m dico eodem mo do. quod voluntas habet duplicem modum producendi. vnum necessarium. et alium contingentem: licet ergo habeat terminum adequatum in spiritusancto pro quanto est principium necessarium. non tamen vt contingens. Et quando dicitur de infinitate. dico quod licet infinitas eque conueniat essentie: sicut voluntati: et econuerso. tamen praencipalius conuenit essentie: quia primo essentia intelligitur in finita: licet ergo primo ipsa fit et praencipalius infinita: non tamen perfectius

¶ Ad 4m dico quod magis specificatur originaliter ab essentia: quia magis habet esse ab ea: tamen quantum ad denominationem potest plus specificari ab eo a quae habet minus esse: sicut actus intelligendi in creaturis specificatur ab obiecto: licet praencipalius habeat ese a potentia quam ab obiecto. Et quando dicitur quod in creaturis obiectum minus princinpaliter concurrit. Dico quod ordo ille est accidentalis: et ideo non oportet quod ita sit vbique. in creaturis enim interdum innuenimus quod principalius est ab obiecto: sicut in beatitudinine. ergo ordo iste quod priencipalius concurrat non est essentialis. regula tamen est vera. quod maius vniversale principalius concurrit. sunt aliquae difficultates speciales. Prima est. Sed hic cum productio spiritussancti dicatur eque necessaria sicut productio filii: quare dicitur magis libera quam productio filii vel minus naturalis.

¶ Dico quod libertas accipitur multipliciter. Aliquando enim sumitur vt distinguitur contra necessarium. et sic nulla libet tas est in diuinis. eo quod necessitas est modus intrinsecus omnium diuinorum. Aliquando sumiter vt distinguitur contra coactionem et sic omnes potetie anime libere dicuntur. eo quod nulla ad actionem suam cogitur. Aliquando accipitur vt distinguitur contra seruitutem. et sic potentie anime rationalis sunt libere. Aliquin vt distinguitur contr subordinatum: sicut vna scientia alteri subordinatur: et illa cui alia subordinatur dicitur libera respectu alterius. Et ideo me taphysica dicitur libera respectu aliarum scientiarum. Nullo istorum modorum sumiter hic libertas. de primo modo patet: et de omnibus aliis quia omnia quae sunt in diuinis sunt libera: eo quod non est ibi coactio: quo ad primum. nec seruitus quo ad 2m. nec subordinatio quo ad 3.

¶ Accipitur autem alio modo vt distinguitur contra naturam et naturale. Accipiendo autem isto modo dico primo. quid est naturale vel liberum. accipiendo regulam generalem quod omne productiuum principium cuius effectus potest dici natus. est principium naturale. vnde natura est principi natiuitatis. omnis autem potentia praeter voluntatem est huiusmodi: quia scilicet eius effectus posset dici natus. et per consequens quaelibet potetia cuius actus vel effectus non potest dici natus est libera. et nulla potentia est talis nisi praecise voluntas. hinc est quod precise voluntas est libera.

¶ Si dicas vnde est hoc quod solum productum a voluntate non potest dici natum.

¶ Dico quod non est dare aliquam causam nisi quia est a tali potentia. Et si dicas. quare potentia est talis. hic est status: sicut niversaliter est status in causis formalibus. Si queratur a me quare albedo disgregat: dicam quia albedo est talis forma scilicet albedo. nec est dare aliam causam. sic est in proposito.

¶ Dico ergo quod ideo productio spiritussancti libera est: quia a tali principio scilicet potentia volitiua que libera est. productio autem filii. quia est a principio totali naturali: ideo ipsa est mere naturalis et non libera.

¶ Secunda difficultas est. si liben tas simpliciter. et libertas arbitrii sint idem.

¶ Dico quod libertas abstrahit a libertate arbitrii: sicut ratio productionis a ratione factionis: ita quod liberum se habet in plus quam liberum arbitrium: liberum enim arbitrium est precise circa illa circa que voluntas potest aliter se habere scilicet circa contingentia. liberum autem simpliciter circa necessaria. nam libet tas stat cum necessitate vt abstrahit a libero arbitrio. et isto modo abstrahendo dieimus quod spiritussanctus libere producitur: licet necessario. creatura autem non solum producitur libere absolute: sed libere libertate arbitrii.

¶ Tertia difficultas est quia liberum non videtur aliud esse nisi actum suum habere in sua potestate.

¶ Dico quod potentia ex hoc quod libera non se habet ad contraria vel contradictoria: sed stante determinatione ad actum suum sufficit quod non producat per modum natiuittatis. et hoc vbicumque saluatur sufficit ad ratio nem liberi. habere autem se ad opposita est conditio liberi arbitrii: vt addit supra libertatem.

¶ Quarta difficultas est. Utrum volitio qua deus suam essentiam diligit sit libera.

¶ Dico quod actus diligendi diuinus respectu essentie sue est mere naturalis: quia non est principiatus: sed inascitur mere naturaliter. volitio ergo non producitur a voluntate: sed est in voluntate. hec autem non est in liberta te voluntatis: sicut nec receptio volitionis. voluntas enim nostra vt actiua libera dicitur. non tamen vt receptiua. sic est in proposito.

¶ Quinta difficul. est quodo voluntas potest necessario se habere respectu spiritus sancti. cum ipsa de se sit potentia libera et contingens.

¶ Scotus videtur dicere quod licet voluntas sit contin gens respectu eorum que sunt ad finem: necessario ta men respicit finem. Sed non sufficit. nam secundum eum voluntas nostra non solum circa ea que sunt ad finem se habet contingenter: sed etiam ex eo quod talis potentia se habet contingenter respectu finis. Eodem modo dico de voluntate dei. Ideo potest dici aliter quod voluntas circa contingentia contingenter se habet. tamen hic non potest: et ratio est: quia actus spirationis est idem realiter cum suo principioest enim spirare in diuinis indistinctum realiter a suo princi pio scilicet ab essentia. spirari autem quod est produci passiue: est idem cum suo termino: et quia tam essentia que est terminus quam essentia que est principium. sunt necesse esse hinc est quod spiratio est necessaria. Potest tamen dici quod dubium accipit falsum. quod voluntas ex eo quod est libera sit contingens: quia hec est proprietas liberi arbitrii: et ad dit supra libertatem. voluntas ergo ex eo quod est libera abstrahit a contingentia.

¶ Sexta difficultas est quomodo voluntas potest habere illum duplicem modum principiandi oppositum scilicet necessario et contingenter.

¶ Dico quod si cut nos videmus quod eadem ratio formalis potest habere oppositos modos essendi: sicut voluntas siue entitas divinahabet in deo infinitum esse: et eedem rationes formales in creaturis habent esse finitum et limitatum: sic non est inconueniens quod idem principium habeat distinctos et oppositos modos principiandi. poterit ergo voluntas diuina principiare necessario et contingenter.

¶ Sed contra verum est quod eadem ratio formalis identitate specifica aliquando potest habere oppositos modos essendi. sed non eadem ratio identitate numerali. Non enim est eadem entitas in deo et in te numeraliter: nunc autem voluntas eadem numeraliter intelligitur in deo: et tamen est necessaria et contingens respectu spiritussancti et creature.

¶ Dico quod oppositi modi intrinseci sunt incompossibiles simul vniformiter accepti: ideo voluntas que est in deo habbet illum modum qui est necessitas. Ideo non potest habem contingentiam formaliter. Unde dico quod voluntas diuina: ita est necessaria quod non contingens: loquemdo formaliter: sed tamen non est inconueniens quod habens vnum modum vno modo habeat oppositum alio modo: licet enim voluntas formaliter sit necessaria: potest tamen cum hoc virtualiter esse contingens.

¶ Sed contra. licet modi oppositi sint compossibiles eidem: diuersimode tamen vniformiter videntur incompossibiles. hic autem ponitur necessitas et contingentia vniformiter scilicet virtua liter: quia respectu productorum: spiritussancti scilicet et creature.

¶ Ideo vltimate dico quod oppositi modi stut incompossibiles sed hic in proposito isti modi non sunt proprie oppositi: quia sunt respectu diuersorum: quia necessitas respectuspiritussancti: et contingentia respectu creature. Exemplum. color immutat sensibiliter et intentionaliter respectu diuersorum: quia vno modo sensum immutat alio modo intellectum.

¶ Septima difficultas est. quod ex his dictis non videtur quod ratio probans intellectum distinguisa volunta te concludat. Probamus enim istas potentias distingui. quia vna libere agit. alia naturaliter. cum ergo tantum distinguantur necessarium et contingens quantum naturale et liberum: videtur quod sicut prima duo possunt potentie eidem in esse: ita et alia duo.

¶ Dico quod sicut patuit dist. 5. differentia est inter mo dos intrinsecos et quiditates: quia modi intrinseci aduenientes non variant rationem formalem: sed quiditates bene variant sicut patet quod differentia adueniens generi variat rationem formalem. Mono ad propositum. necessaritas et contingentia non sunt rationes formales: sed unt modi intrinseci: et ideo aduenientes non variant: sed dimittunt. liberum autem et naturale sunt rationes formales: et ideo variant. Et sic patet quare arguimus ex naturali et libero rationes distinctas. et non ex necessario et contingenti: quia duo prima sunt rationes formales. alia duo sunt modi intrinseci.

¶ Octaua difficultas est. si alia dabet positioni potentia spiratiua. et alia creatiua. Dico quod sine distinctione potentie actus isti eidem conuenire possunt. Tunc potest dici quod eidem competunt distincte aptitudines sicut enim eadem potentia creat et spirat: ita in eadem potentia est aptitudo aturalis ad creandum: et alia aptits ad aspirantum: quae sunt distinctepostiolitates et non potentie et propter hoc dicuntur aliud distincte.

¶ 5a difficultas es cum essentia concurrat ad producendum verbum et spiritumsan. vtrum ipsa habeat in se duplicem aptitudinem. Dico quod sic. stante enim identate omnimoda essentie. ipsa habet aliam et aliam aptitudinem. et ista non sunt nisi respectus fundamentales vel aptitudinales. et non potentie diuerse.

¶ Sed quare intellects non habet istas diuersas aptitudines:

¶ Dico quod non principiat nisi vno modo: et ideo tantum vnum habet. non sic autem essentia.

¶ De cima difficultas quomodo inuenitur ista distinctio virium.

¶ Dico quod nima distinguitur 4r. Aliquando enim distinguitur per partes essentiaes: sicut quando diuiditur per vegetatiuum sensitiuum et intellecti uum. Aliquando distinguitur per potentias: sicut quando diuiditur per in tellectum et voluntatem et memoriam. Aliquando in vires: sicut quando diuiditur per irascibilem et concupiscibilem. Aliquando in portiones: sicut in inferiorem et superiorem. Et iste est ordo quia secundum quod essentia distinguitur in plures partes: ita vna pars in plures potentias: et similiter vna potentia in plures vires: et eodem modo vna vis in plures portiones. Concupiscibilis enim potest negociari circa temporalia. et sic dicitur portio inferior. vel potest negociari circa eterna: et sic dicitur portio suberior. ergo diuisio voluntatis in creatiuam et spiratiuam est per vires. intellectus autem non potest sic distinguised per portiones.

¶ Sed est ne voluntas productiua spiritussancti inquantum voluntas. vel inquantum infinita:

¶ Dico quod nec inquantum voluntas: quia sic omnis. nec inquantum infinita: quia sic intellectus: quia infinitus: sed in quantum voluntas infinita simul.

¶ Ad auctoritatem in principio.

¶ Dico quod Aug. accipit necessarium propersona: non pro principio quo.