Quaestio 2

Quaestio. ii. SEcundo quero. Utrum virtutes morales sint connexe videtur quod non: quia non sunt omnes in deo: quia ibi non est temperantia.

¶ Contra. quia doctores sancti et gll magister hic dicunt quod sic. ergo etc tredecim articuli declarandi.

¶ Prihic sunc mus est: quid est virtus moralis.

¶ Sed cundus quot sunt.

¶ Tertius in quo sunt sicut in sub¬ iecto.

¶ Quartus si sint circa passiones.

¶ Quintus si sunt circa operationes.

¶ Sextus si sint in deo.

¶ Septimus si sint in angelis.

¶ Octauus si fuerunt in anima christi.

¶ Nonus si sint in brutis.

¶ Decimus per quem modum generantur.

¶ Undecimus de ipsarum corruptio ne.

¶ Duodecimus de ipsarum compossibilitate.

¶ De cimus tertius de ipsarum connexione. primus articulus: quid est virtus modo E¶st igitu ralis. Et dicitur quod est habitus electiuus in medio consistens duarum malitiarum. declaratur autem ista difififinitio Aristoteles. et etiam membra posita in diffinitione: virtus enim mo ralis est habitus ad differentiam dispositionis quae non est virtus: quia est de facili mobilis et imperfecta: dicitur electiuus ad differentiam virtu tum intellectualium: quae non sunt electiue a voce immeie: vel in medio consistens dicitur ad differentiam virtutum theologcicam quae non sun in medio: quia nemo potest nimis diligere deum: vt supra dictum est: dicitur autem duarum malitiarum: ad differentiam aliquorum viciori quae consistunt in medi virtuti et vicii: vt prodigalitas quae consistit in medi liberalitatis et alterius vicii oppositum. quia nullum superfluum etc.

¶ Sed contra dictam diffinitionem arguitur 4r.

¶ Primo quia prudentia est virtus intellectualis: sed ponitur inter card nales: quare est habitus electiuus.

¶ 2o quia perseuerantia consi stit in medi: sed non est virtus moralis. ergo etc.

¶ 3o. quia continentia est in medi consistens: et tamen non est virtus moralis. ergo etc.

¶ 4o quia amicitia est in medio duarum malitiarum: et tamen non ponitur virtus moralis.

¶ Ad primum de prudentia dico quod dicuntur virtutes cardinales: quasi praiencipales: nec omnes sunt morales sed tantum tres: prudentia enim non est virtus moralis: sed tantum intellectualis.

¶ Ad 2m dico quod perseuerantia non est vtus. sed dispositio ad virtutem: quia nec vincit nec vincitur: ad virtutem autem partinet cum facilitate vicere.

¶ Eodem modo dicendum est ad 3m de continentia: quia non est proprie virtus: sed dispostio ad virtutem: quia continens non faciliter vicit passiones.

¶ Ad 4m dicendum quod amicitia forte est virtus moralis: sed quomodo hoc sit: postea dicetur.

¶ Notandum quod virtus moralis difihabitus electiuus: quia est de his que sunt ad finemquot sunt virtuSecundus articulus tes morales

¶ Dicendum quod sunt quatuor diligenda ex charitate quae habent rationem diligibilis in se valet. deus. anima nostra. proximus noster. et corpus nostrm: circa quae nos bene debemus habere. Sed virtus moralis est per quam circa illa nos bene habemus: per virtute namque latrie nos bene habemus ad deum: secundum fortitudinem ad animam nostram. Nam fortitudo docet quod magis est susti nenda separatio anime a corpore quam quod anima a peccato inquinetur: per temperantiam autem ad corpus proprium: et per iusti tiam ad proximum: et sic sunt quatuor virtutes morales: latria: fortitudo: temperantia: et iustitia.

¶ Sed contra. quia libe ralitas est virtus moralis.

¶ Item magnificentia circa magnos sumptus.

¶ Item magnanimitas inter audaciam et pusillanimitatem.

¶ Item eutrapelia est medium circa solatium vite humane.

¶ Dicendum quod iste virtutes reducuntur ad alias: sicut minus praencipales ad magis principales: et sic de omnibus aliis virtutibus moralibus.

¶ Item notandum quod verecundia et timor: et similia aliquando sunt a natura: et tunc dicuntur passiones laudabiles: et non sunt vit tutes. Aliquando etiam ex actibus generantur: sicut quando quis verecundatur de turpibus: et tunc non solum est passio sed vit tus moralis reducta ad aliquam principalium. in quo sunt virtutes iecto: dicunt quidam quod sunt in appetitu sensitiuo. quia sunt circa passiones appetitus sensitiui.

¶ Sed contra. quia iustitia est in deo et in angelis et in animabus se paratis: quia est perfectior simpliciter: sed iustitia est virtus moralis praencipalis. igitur etc.

¶ Ideo dicunt alii quod iu¬ stitia est in voluntate: et due alie scilicet fortitudo et temperantia sunt in appetitu sensitiuo.

¶ Sed contra nullus actus est meritorius nisi sit a voluntate elicitus vel imperatus: sed omnis actus cuiuscumque virtutis moralis potest esse meritorias. ergo etc.

¶ Secundo. quia per actus voluntatis frequenter elicitos circa castitatem generatur habitus castitatis. sed habitus generatus ex actibus voluntatis est in voluntate. ergo talis castitas est in voluntate.

¶ Ideo dicendum quod virtutes morales non sunt in appetitu sensitiuo.

¶ Sed tunc est dubitatio in qua portione anime sunt vel in superiori vel in inferiori.

¶ Dicendum quod in inferiori nisi quando per eas homo inclinatur ad vltimum finem: sed homo per virtutes morales ad inferiora communiter inclinatur et ad illa quae sunt ad finem: et illa magis respicit portio animeinferior.

¶ Et notandum quod sicut ex actibus voluntatis generatur habitus. ita ex actibus appetitu sensitiui circa passiones tactus generatur habitus: qui est in appetitu sensitiuo. Sed talis habitus non habet proprie rationem virtutis mo ralis: sicut patet in furiosis in quibus solum remanet imaginatio: et tamen inclinari videntur ad aliqus actus virtuosos: ideo proprie virtu tes sunt in appetitu intellectiuo subiectiue: quia nihil quod non est formaliter in ratione potest habere rationem virtutis. est. si virtutes moraQuartus articulus les sunt circa passiones dicendum quod sic. quia circa illa est medicina circa que est egritudo: sed egritudo nostra est circa passiones: et virtu tes sunt medicina egritudinis siue rebellionis: sunt autem ituor passiones appetitus sensitiui scilicet delectatio: tristi tia: timor: et audacia: prime due sunt magis praencipales

¶ Sed vbi sunt iste passiones: dicendum quod in duabus viribus appetitus sensitiui: sicut in subiecto: prime due sunt in concupiscibili. Alie vero due sunt in irascibili.

¶ Sed est dubium: si sint habitus vel operationes. Dicunt quidam quod sunt operationes virium appetitus sensitiui scilicet irascibilis et concupiscibilis. dicendum tamen quod non sunt operationes: sed sunt passiones consequentes operationes.

¶ Sed est dubium: quid est earum obiectum.

¶ Dicendum quod idem est obiectum passionum et virium: seu potentiarum scilicet bonum sensibile habens rationem delectabilis vel difficilis: vel ardui.

¶ Sed tunc est dubium: ad quid dantur virtutes morales.

¶ Dicendum quod non ad intendendum actum concupiscilis et irascibilis. Sed ad remittendum: ne effrenate ferantur in suum obiectum.

¶ Item est dubium: si passiones sunt obiecta virtutum.

¶ Dicendum quod virtutes non sunt circa passiones: sicut circa sua obiecta: sed dicuntur esse circa passiones: quia ipsas habent moderare. est: si virtutes sunt Quintus articulus circa operationes: di co quod sic.

¶ Sed est notandum quod quelibet virtus habet duas operationes: vnam elicitam respectu obiecti proprii: quam operationem in se recipit formaliter: aliam imparatam respectu membrorum vt exequantur mperium. Et de ista operatione quaritur si virtutes sunt circa operatione: et planum est quod sic: habent enim operationem membris imperando: et eis quae voluntatis subiacent imperio: et licet virtutes respecu primarum operationum sint causa particularis concurrens cum obiecto et potentia: tamen respectum secundarium operationum sunt causa vniversalis concun rens cum membro exequente et obiecto mouente. est: si virtutes morales Sextus articulus formaliter sint in deo. Dicitur communiter quod non: quia includunt imperfectionem: eo quod sunt circa passiones: sed nihil includens imperfectionem est ponendum in deo. ergo etc.

¶ Sed contra. quia divina scriptura deum commendatur de virtutibus moralibus: vt iustus es diviune: et deus fortis.

¶ hic introducuntur quatuor conclusiones.

¶ Prima quod iustitia est in deo formaliter: quia in quocumque iusto legislatore est iustitia legalis: sed deus est iustus legissator: praes. etenim bendictionem dabit legislator ibunt de virtute in virtutem: iustitia enim in deo est remuneratium virtuose operantis et punitiua delinquentis.

¶ Secunda conclusio quod in deo est minma formaliter: quia deus penes se habet indulgentiam qua citra condignum punit.

¶ 3a conclusio quo in deo non est virtus fortitudinis: quia ds non est mortalis nec mortis pauidus.

¶ Quarta conclusio quod in deo non est virtus temperantie: quia in eo non sunt passiones tactus quas habet refrenare: vel etiam delectationes inordinate.

¶ Sed contra praedictas conclusiones per ordinem instatur.

¶ Primo. quia iustitia est circa passiones et tristitias irascibilis. Sed in deo non sunt tales passiones. igitur etc.

¶ Secundo. quia mima est passio laudabilis: sed in deo nulla ponitur passio vel habitus. ergo etc.

¶ 3o quia quando sunt alique due virtutes: quarum vna est inferior et alia superior. tunc si in deo ponitur inferior: multo ma gis superior dabet poni. Sed fortitudo est superior mina: quia est circa magis arduum. igitur etc.

¶ Item quarto. quia patientia est circa malas et tristes passiones: sicut temperantia sed patientia est in deo. ergo et temperantia.

¶ Ad primum dicendum. quod deus habet virtutem irascibilem quantum ad positiuum perfectionis quod dicit: sed non habet passionem consequentem actum.

¶ Ad 2m dicendum. quod mina est virtus et est in deo non secundum quod dicit habitum: sed secundum quod est perfectio.

¶ Ad 3m dico quod fortitudo per se non est virtus superior mina: sed per accidens tantum in compesitione ad nos quia tale obiectum respicit quod nobis magis est arduum: non autem simpliciter: sed obiectum mine.

¶ Ad 4m dico quod in deo est patien tia non formaliter: sed denominatiue tantum denominatione extrinseca.

¶ Sed circa praedicta oriuntur aliqua dubia.

¶ Primum dubium si deus est liberalis. dicendum quod quia liberalitas non solum est circa pecunias: sed etiam circa quaecumque dona. Ideo est in dveo liberalitas ad extra. Nam non esset liberalis quod pecuniam daret et non libere vel sine causa: sed deus nobis concedit quacumque dona nobis competemus.

¶ Secundum dubium est: si in deo sit magnificentia: dicendum quod non per comparationem ad extra: sed ad intra tantum: quia creatura magnorum donorum non est capax.

¶ Sed contra videtur. quia est capax donorum gratie et glorie quae sunt maxima dona: vnde secundum hoc posset dici quod in deo esset libalitas respectu creature quantum ad dona fortune et naturae. Sed magnificentia quantum ad dona gratie et glorie.

¶ Tertium dubium. si deus est magnanimus: dico quod sic: quia in scripturis praecipit se honorari quantum potest et diligi: et hoc dignum est. si virtutes mora Septimus articulus les sunt in angelis. Dicitur communiter quod non: quia nec virtutum passiones.

¶ hic introducuntur quatuor conclusiones. Prima quod in angelis est formaliter iustitia: tum quia sunt ministri iustitie legalis: tum quia poni distribuunt bene operantibus dispendia meritorum: peccatoribus autem mali penam viciorum.

¶ Secunda conclusio quod in angelis est minma: quia gaudium est eis super vno peccatore prnimam agente: et sic de aliis conclusionibus supra positis de deo. Tum quia non habent timorem mortis. Tum quia non habent passiones tactus vel gustus.

¶ Sed contra predicta per ordinem. primo quia non est ponendus habitus vbi naturalis rectitudo sufficit: sed in angelis sufficit naturalis rectitudo ad exequendum quamcumque operationem. igitur etc.

¶ Item secundo. quia midlma includit cordis minse riam: sed in angelis nulla est miseria.

¶ Item tertio. quia an geli in comparatione ad potentiam diuinam sunt annihilabiles. ergo dossunt peccare circa fugam huiusmodi. et per consequens meritum acquirere virtutis impauide persistendo.

¶ Item quarto. quia dictum fuit supra in 2o secundum doctorem: quod peccatum primi angeli fuit lucuria spiritualis: sed ista est intemperantia. igitur etc.

¶ Ad primum dicendum. quod naturalis rectitudo non sufficit: quin sit naturamagis perfecta cum virtute: vnde virtutes sunt ad maorem perfectionem nature.

¶ Ad 2m dico quod mina que est passio laudabilis includit miseriam cordis: non autem mina pro condonatione accepta: et sic est virtus non primo modo.

¶ Ad 3m dicendum. quod non sunt annihilabiles nisi in comparatione ad deum.

¶ Sed si deus ordinaret quod quicunque angelus moueretur ab alio ipso facto esset annihilatus: tunc posset venire lucifer ad angelos inferioris ordinis quos naturaliter posset mouere et dicere si bi nisi consentiatis mecum ego mouebo vos et eritis nihil dico quod tunc angelus deberet sibi resistere: et tunc vere haberet virtutem fortitudinis.

¶ Ad 4m dico. quod luxuria et temperantia sunt proprie circa concupiscentias et passiones sensuum et non intellectus. Sed contra. quia dictum fuit in 2o liquod angeli et anime differunt specie. veruntamen voluntas et intellectiua potentia in eis sunt eiusdem rationis: sed appetitus eiusdem rationis habent passiones eiusdem rationis. igi tur potentie angeli sunt apte nate recipere formas eiusdem rationis. Sed virtutes morales sunt in appetitu hominis intellectiuo. ergo possunt esse in appetitu intellectiuo angeli¬

¶ Ideo dicendum quod habitus eiusdem rationis omnes posset deus causare in angelo: et postea posset homini eundem actum imprimere et esset virtuosus secundum istum habitum. si virtutes morales Octauus articulus fuerunt in anima christi.

¶ Dicitur communiter quod sic. quia anima christi fuit perfectissima: sed non fuisset si virtus aliqua sibi defuisset. ergo etc.

¶ Sed contra quidrupliciter. primo quia in primo instanti. omnes virtutes fuerunt infuse anime christi: sed infuse non sunt eiusdem rationis cum acquisitis. ergo etc.

¶ Item 2o quia si anima christi non habuit virtutes morales aliquando fuit imperfecta scilicet antequam ipsas habuit.

¶ Item 3o quia in anima christi non fuerunt passiones irascibilis. ergo nesiustitia: nec fortitudo.

¶ Item 4o quia in christo non fuerunt passiones concupiscibilis. igitur nec temperantia.

¶ Ad primum dico. quod in christo fu. runt duo genera virtutum infusarum in primo instanti. valet. virtutes infuse que acquiri non possunt: et virtutes que alias acquri possent: et que nate sunt acquiri: licet christus ipsas non acquisiuerit: que vtrequem in priinstanti creationis anime christi fuerunt sibi infuse.

¶ Et patet ad secundum: quia eius anima nunquam aliqua perfectione virtutum caruit: sed in corpore continue profecit secundum quod corpus fuimagis aptum natum ad virtutem. et secundum quantitatem augmenti deus continue virtutes natas acquiri infundebat: secundum quod corpus christi capax erat. quantum vero ad pabitus anime in primo instanti fuit virtutibus perfectus.

¶ Ad tertium dicendum quod christus vere hapuit vim irascibilem et actum consequentem et passionem: non tamen inordinatam sed iustam.

¶ Eodem modo de concupiscibili est dicendum. fuit enim christus vere mobilis a passione concupiscibilis et irascibilis: sed ipsas moderauit per virtutem.

¶ Sed dubium est: si christus fuit liberalis.

¶ Dicendum quod liberalitatem habuit quantum ad actum elicitum: non imperatum: vel quantum ad actum primum: non 2m: quia facul tates non habuit.

¶ Item dubium est. si christus fuit magnamimus.

¶ Dicendum quod secundum humanitatem. honorari volunt: et hoc est humilitatis vnde noluit ese ex. volebat tamen honorem sibi debitum exhiberi: et hoc est esse magnanimum. vnde vos inquit vocatis ne magister et domine et bene dicitis.

¶ Item est dubium. si anima separata portat secum virtutes.

¶ Di co quod sicut. illas scilicet que in appetitu intellectiuo sunt subiectiue: non autem illas que sunt in sensitiuo. articulus. si virtutes morales sunt in onus brutis.

¶ Dico quod non. quia virtus moralis est perfectio hominis inquantum homo: sed brutum nihil participat rationis. ergo etc.

¶ Ad cuius euindentiam sciendum est quod rationale dicitur quatuor modis. Uno modo quiditatiue vel secundum quiditatem: et sic sola potentia intellectiua est rationalis: et non volitiua. Secundo modo dicitur rationale per essentiam: et sic omnes intellectiue potentie sunt rationales tam memo ria quam voluntas et intellectus. Tertio modo rationale di¬ citur per participationem: et sic omne regulabile aratione dicitur rationale: sicut appetitus sensitiuus in homine. Quarto modo dicitur rationale per coniuctionem: quia est rationi coniuctum in supposito: sicut potentia vege tatiua in homine virtutes vero proprie dicuntur: que pertinent primo et secundo modo ad rationem. Tertio etiam modo dicte aliquo modo sunt regulabiles a ratione sed non sunt in brutis: sed solum quarto modo.

¶ Sed contra: quia aliqua auies ex assuefactione laudat deum: alia autem deum blasphemat: sed talia sunt actus virtutum. ergo etc.

¶ Item 2o quia in nobis et in brutis sunt poten tie eiusdem rationis. ergo etc.

¶ Item 3o quia liberalitas at tribuitur leoni et castitas turtur.

¶ Ad primum dico. quod in potentia expressiua potest aliquis generari habitus sed iste habitus non est virtuosus: quia non est in auregulabilis a ratione: sicut in nobis.

¶ Ad secundum eo dem modo.

¶ Ad tertium dicendum quod leo est liberalis ex instinctu nature: non autem ex virtute.

¶ Idcirco notandum quod in nobis sunt quatuor genera potentiarum: quedam enim sunt mere naturales vt grauitas ad motum deorsum et albedo ad visum immutandum et calor ad immutandum tactum: et in illis nulla est assuefactio. Unde Aristo. dicit quod quedam sunt potentie vi tales vt vegetatiua generatiua nutritiua et augmentatiua: nec in illis est assuefactio: quedam sunt potentie animales: sed istarum quedam sunt exteriores vt vi dere audire. etc. Unde Aristo. dicit quod sensus non deeruit nobis eo quod audiamus et videamus multotiens Ideo nec in istis est assuefactio.

¶ Alie autem sunt potentie animales interiores vt imaginatio fantasia: et in istis est assuefactio in tantum quod aliquando redundat habitus in membra exteriora: vt patet in cytharedo: cuius manus mouetur dato quod actu non imaginetur de citarim antdo. Quedam autem alie potentie sunt rationales: et iste etiam possunt assuefieri: et ideo in istis et in tertiis potentiis habitus existentes habent rationem virtutis. in aliis autem non possunt habitus generari. articulus est de virtutum moralium gene Decimus ratione. Quomodo scilicet virtutes morales generantur.

¶ Ubi introducuntur quatuor conclusiones.

¶ Prima conclusio est. quod habitus virtutum ex actibus generantur quia experimur in nobis habitum et inclinationem ad temverantiam: quando circa passiones tactus vel gustus frequen ter nos temperamus.

¶ Secunda conclusio est: quod habitus virtutum generant actus: quia homo per habitum quem habet se experitur ad actum amplius inclinari.

¶ Ter tia conclusio est: quod actus posteriores sunt perfectiores quia quanto causa est perfectior tanto et effectus: sed potentia cum habitu est ad causandum actum perfect or quam sine habitu. ergo etc.

¶ Quarta conclusio. quod actus bores possunt esse perfectiores posterioribus: quia potentia sine habitu potest in actum eiusdem rationis: sed potentia cum maiori conatu intensiorem actum causat et poterit conatus potentie gradum causalitatis habitus excedere. ergo etc.

¶ Ad predictorum autem declarationem notandum est. quod quatuor sunt signa ex quibus argumentamur habitus virtutis in nobis: quia habitus non possunt ostem di nisi ex actibus.

¶ Primum igitur signum est propte operari. Secundum faciliter. Tertium delectabiliter. Quartum perfecte: sicut actus vel opus exigit: quia videmus quod numquam habituatus artifex in arte sua deficit. articulus est de virtutum corAndecimus ruptione: qualiter scilicet vertutes morales corrumpantur.

¶ Ubi est notandum quod habitus possunt corrumpi 4r. Uno modo per habitus oppositos aggeneratos vt temperantia per intemperantiam sicut patet de illo qui prius sobrius existens postea se inebriat frequenter: et sic fit ebriosus.

¶ 2o per actus contrarios vel ac tuum contrariorum frequentationem: licet non ex illis actibus statim aggeneretur habitus contrarius. sicut sepre fugiens de bello amittit fortitudinem: licet non fiat pusillanimis.

¶ 3o per actuum cessationem: sicut iuriste amittunt habitum inuris quando cessant ab officio legendi et conferendi.

¶ 4o ex subiectu indispositione: sicut patet in freneticis et mentecaptis.

¶ Sd contra instatur per ordinem: quia dilectio vltimi finis est quidam habitus que est amicitia: sed iste habitus non habet contrarium quia nullus potest naturaliter odire vltimum finem.

¶ Item secundo. quia actus habitus contrarii compossibilis est cum habitu contrario: sicut multi actus intemperantie cum temperantia vel econverso. hatet de nouiter conuerso de incontinentia ad castitatem.

¶ Item 3o. quia forma quae est permanens non corrumpitur nisi per suum contrarium. sed habitus est permanens et cessatio actuum non contrariatur habitui gitur etc.

¶ Item 4o. quia voluntas cum sit potentia spiritualis: non potest indisponi: eo quod est potentia infatigabilis.

¶ Ad prim mum dico: quod non potest bene videri quod amicitia sit habitus corruptibilis nisi dicatur quod vltimus finis naturaliter possit odiri.

¶ Ad secundum dico. quod difficile est videre quomodo per actus cnrios corrumpatur habitus oppositus: potest tamen dic quod ideo est: quia actus relinquit in potentia dispositionem incompossibilem alicui gradui prioris habitus: et per consequens totalies corrumpetur habitus. Sed forte diceret aliquis quod hoc esset vltimate per habitum contrarium.

¶ Ad 3m dicendumi quod nullus habitus existens in appetitu intellectiuo corrumpitur per actuum cessationem: sed solum in appetitu sensitiuo propter alterationes: et transmutationes circa potentias sensit uas et vires et membra exteriora.

¶ Ad 4m dico eodem modo.

¶ Sed dubium est. si virtutes intellectuales possunt corrumpi.

¶ Dico quod non cum sint in subiecto in corruptibiliet contrarium non habeant. Sed opinio et fides possunt corrum bi. Opinio quidem: si falsa sit. per opinionem veram: ides vero solum per infidelitatem. articulus est de virtutum moDuodecimus ralium compossibilate silsint conpossibiles.

¶ Et dicendum quod sic. quia bonum non contrariatur bono. sed virtus est quoddam bonum moris. ergo etc.

¶ Sed contra 4r Primo de iustitia et mina: quia earum rationes formales sunt incompossibiles: quia iustitia est qua quis puntur secundum quantitatem delicti et mensuram: ideo lex moysi dicitur lex iustitie. Misericordia vero qua quis non punitur secundum quantitatem et mensuram delicti. sed citra. iccirca lex christi dici tur lex misericordine. vnde dicitur. vade et amplius noli pecca. re.

¶ Item secundo de liberalitate et paupertate: quia libera lis exigit suppetentiam facultatum: pauper vero priuat se facultate exequendi actum liberalitatis.

¶ Item. 3o de magnanimitate et humilitate: quia magnanimus appetit honorem sicut oportet: humilis vero vult honore carere.

¶ Item 4o de temperantia et abstinentia: quia temperatus exercet actum: sicut oportet et quando oportet. abstinens autem minquam debet vel omnino nihil.

¶ Ad primum dicitur quod difficile est videre quomodo dicte virtutes sunt compossibiles nisi forte diceretur quod iustitia in gradu remisso et mina in gradu intenso sint compossibiles sicut forte caliditas et frigiditas et albedo et nigredo.

¶ Sed hoc nihil est: quia habitus quilibet virtuosus in gradu intensissimo magis habet rationem virtutis.

¶ Ideo dicendum quod virtutes habent obiecta disperata. vnde ille virtutes qui idem obiectus respiciciunt sub alia et alia ratione respiciunt illud: vnde iusti tia respicit obiectum secundum se: et sic fertur in ipsum. miena autem idem respicit. sed non secundum se: sed in habitudine ad benignitatem condonantem.

¶ Ad secundum dicendum quod pau per est liberalis quantum ad actum primum et elicitum: non quetum ad actum secundum et imperatum.

¶ In primo vero actu consistit tota libertas et bonitas et perfectio virtutis.

¶ Ad tertium sicut ad primum. hoc addito quod humilis inquantum huiusmodi. nullum vult honorem a se: sed simpliciter vult honorari. si dignus est: ideo est magnanimus

¶ Ad quartum eodem modo.

¶ Sed hic occurrunt pubia. Primum quare bonum non est contrarium bono: sicut malum malo.

¶ Dicendum quod bonum contingit fieri vnoo: malum vero contingit fieri multipliciter: sicut patet in artibus. bonum enim non potest fieri bene nisi tantum vno modo. sed multis modis potest male fieri.

¶ Secundum dubium. si malum est magis oppositum malo quam bono.

¶ Dicendum quod oppositio potest accipi dupliciter: vel in genere naturae: et si c malum magis malo opponitur quam bono: quia eiusdem nature sunt vel in genere moris: et sic magis opponitur ma lum bono quam malo: quia sunt contraria moris.

¶ Item queritur quare plures sunt homines mali quam boni.

¶ Di cendumquod ideo est: quia bouum contingit facere vnoo et recte agere. sed errare contingit multipliciter.

¶ Item quare facilius est hominibus facere malum quam bonum.

¶ Dicendum quod duplex est causa. vna. secundum Aristo. quia difficile est inueni re medium virtutis: sicut centrum celi. Et si queras hoc ab hominibus: vix aliquis tibi assignabit nisi per artemextrema autem virtutis plura sunt.

¶ Secunda causa est ex parte voluntatis: que si esset separata eque facilite posset eligere bonum sicut et malum et econverso.

¶ Sed quia coniuncta est cum corpore: ideo eam ad suos actus in clinat et ad motus. et sic homo propter corpus et sensus pronus est ad malum et ad ista terrena et sensibilia. articulus est de virtutum con

¶ redecimus nexion scilicet vtrum virtutes mora les sint connexe. Et dicunt quidam quod non: quia quis potest habere vnam et habet sine alia vt fortitudinem sine tempeperantia et econverso.

¶ Sed contra. nullus potest esse simul et semel laudabilis et vituperabilis. sed habens solum vnum vitium est vituperabilis. Igitur pro nulla alia virtute est laudabilis.

¶ Item secundo. quia nullus potest simul diligi et odiri moraliter: sed per vnum solum vitium quis redditur odibilis. Igitur per nullam virtutem solam potest diligi.

¶ Item tertio secundum Aug. et Aristo. bonum constat ex integra causa: sicut sonus cytare: ex omnibus chordis: quia si vna sola chorda delirat: tota melodia de struiter: sic etiam est in naturalibus. homo enim non est per fecte pulcher: si deficit sibi aliquod membrum vt si es set lippus vel simus: sic etiam in artificialibus: quia domus ad sui pulchritudinem requirit partium integritatem seu partium integram dispositionem. Igitur sic etiam erit in moralibus quod nullus erit perfectus in vit tute nisi omnes habeat virtutes.

¶ Item 4o. quia Iacobus in canonica sua dicit. Qui peccauerit in vno factus est omnium reus. igitur defectus vnius virtutis omnes virtu tes abicit.

¶ Ideo alii dicunt quod virtutes morales sunt connexe. sed hoc est per habitudinem ad charitatem. quia charitas est forma virtutum.

¶ Sed contra. virtutes ille quae ossunt acquiri ex puris naturalibus non necessario connectuntur in charitate: que est virtus supernaturalis: sed virtutes mora les acquiruntur ex puris naturalibus. ergo etc.

¶ Item secundo. quia post. io annos homo virtuosus potest amittere charitatem: sed non amittit ex hoc virtutes morales: cum sint ha bitus de natura sua permansiui.

¶ Ideo dicunt alii quod virtutes sunt connexe per habitudinem ad prudentiam secundum Aristo. quia per prudentiam homo dirigitur circa omnia agbilia. ergo etc.

¶ Sed contra. quia prudentia habet distinctas spe cies: sicut et distincta obiecta circa que ipsa dirigitur: sed potest dirigere circa vnum et non circa aliud. ergo etc.

¶ Item 2o. quia prudentia potest cessare a directione et recta operatione circa sua obiecta. Igitur in prudentia virtutes non sunt connexe.

¶ Ideo dicendum quod virtutes morales sunt connex in habitudine ad iustitiam legalem: quia per iustitiam legalem homo bene se habet ad totam legere iustam. et per consequens habet actus imparatos omni um virtutum.

¶ Sed dubium est. quare aliquis homo non ita bene se habet per prudentiam ad actus omnium virtutum sicut per iustitiam.

¶ Dicendum quod hoc inoeo est: quia habens prudentiam potest velle non recte operari: et cessare a directione quod non rectam rationem cognoscat: nec operationem rectam. sed quae habet iustitiam legalem non potest legeme non diligiquia hoc est legeme diligere iustitiam legalem habere.

¶ Sed contra. quia Sed iam distributio decalogi etc multi homines fortes sunt intemparati et econverso. multi temporati pauidi. ergo virtutes in iustitia non necessario connectuntur.

¶ Dicendum quod nullus dicitur perfecte virtuosus: nisi respectu vltimi finis: sicut fortis dicitur virtuosus. propter bonum / reipublice. Si autem est fortis pars inanem gloriam non est virtuosus: qui igitur est pauidus propter bonum rei publice et intemperatus: quia esse intemperatum estcontra bonum reim publice.

¶ Sed contra. quia sicut prudentia habet partes plures: ita et lex. igitur aliquis bene potest se habere ad vnam legere et non ad aliasicut prudens ad vnam prudentiam non necessario habet aliam.

¶ Di cendum quod qui habet iustitiam legalem diligit necessario totam legen et per consequens bene se habet ad totam legem iustam. qui vero habet vnam prudentiam non necessario habet aliam.

¶ Sed contra. quia plures sunt legales iustitie scilicet diuina et humana.

¶ Dicendum quod propositio intelligitur de lege naturali morali: quia vniversalis est.

¶ Sed occurrit dubium magnum: quia maior pars hominum est vitiosa et pauci homines sunt virtuosi: cum esse virtuosum sit hum ne speciei perfectio absurdum videtur et ridiculum: quod sit aliqua species in natura que pro maiori parte careat sua debita perfectione.

¶ hic dupliciter est dicendum: vel quod humana species expectat alium statum in quo perficia tur.

¶ Vel quod maior pars hominum siue multitudo sit virtuosa: vnde non propter quemcunque actum contrarium virtuti tollivirtus vel habitus virtut.

¶ Sed quando quis enormiter secundum mores delinquit: vel nimis in viciis se nutrit. sicut dicimus suo modo quod peccatum mortale tollit gratiam et per consequens totum bonum spirituale. sed sicut gratia stat cum peccato veniali: ita cum leuibus vicii: stat etiam virtus: non autem cum enormibus.