Articulus 1

¶ Questio prima. PRimo autem ostendo quod spirationi spiritus sancti non vere conveniat processionis ratio: quia de ratione processionis est motus: secundum in spiratione spiritus sancti nullus est motus. ergo sibi vere non competit processionis ratio.

¶ Item de ratione processionis est separatio procedentis ab eo a quo procedit: sed spiritus sanctus non separa tur a patre et a filio: quia eiusdem essentie cum eis est. ergo spira tioni eius non conuenit vere processionis ratio.

¶ Item processiovel est localis scilicet de loco ad locum: vel causalis sicut radius procedit a sole: sed spiratio spiritus sancti non est processio localis nec causalis: quia proprie in diuinis non est causa et causatum. ergo spirationi spiritus sancti non conuenit vere processionis ratio.

¶ Item quicquid est ab aliquo distinguitur ab eo: sed spiratio non distinguitur a patre et filio: quia predicatur de eis. ergo spiratio non est a patre et a filio: sed de ratione processionis est esse ab alio. ergo spirationi spiritus sancti non vere conuenit processionis ratio.

Contra Damascenus libro primo c. 8. Credimus patrem et filium et spiritum sanctum a patre procedentem et in filio requienscentem.

¶ Item oa. 12. dicit saluator. Cum venerit paraclytus quem ego mittam vobis a patre spiritum veritatis qui a patre procedit etc.

¶ Respondeo quod spirationi spiritus sancti vere conuenit processionis ratio non processionis localis: nec processionis causalis proprie loquendo: sed illius processionis: que est amoris ab amate: et remanet in amante: nec separatur ab eo. Spiritus enim sanctus est amor spiratus a patre et filio: non recedens a patre et filio: sed in patre et filio manens.

Ad primum in oppositum. Cum dicitur quod de ratione processionis est motum etc. Dico quod verum est secundum esse quod habet in creatura aliter non.

¶ Ad 2m cum dicitur quod de ratione processionis est separatio procedentis ab eo a quo procedit etc. Dico quod verum est de processione locali vel causali transeunte in rem exteriorem. de processione autem causali non transeunte in rem exteriorem non est verum. Unde in nobis procedit amor a nobis: et in no¬ bis remanet. Et hec est processio que maxime inter creaturas assimilatur processioni spiritus sancti: quia et si spiritus sanct non spiretur a patre et a filio tanquam a causa proprie loquem do de nomine cause: quia proprie causa est ad cuius esse se quitur aliud: tamen spiritus sanctus est amor spiratus a patre et a filio tanquam ab vno principio. Unde non est processio inrem exteriorem transiens.

¶ Ad 3m cum dicitur quod spiratiospiritus sancti non est processio localis nec causalis etc. Dico quod quamuis non sit localis: neque proprie sit a patre et a filio tanquam a causa: tamen est a patre et a filio tanque a principio. Unde non valet: non est processio localis neque causalis. ergo non est processio.

¶ Ad 4m cum dicitur quod spiratio non distinguitur a patre et a filio. Dico quod de spiratione actiua verum est: quamuis sit actio patris et filii: sed spiratio passiua distinguitur a patre et a filio: nec predicatur de eis: sed de spiritu sancto. Pocessio autem nominat emanationem passiuam. Unde non dicimus quod pater procedat: quamuis ergo spirationi actiue non vere conueniat processionis ratio: vere tamen conuenit spirationi passiue.

¶ Questio. II. Secundo queritur vtrum procedere proprium sit spiritui sancto. Et videtur quod sic. Aug. xv. de trinitate c. xxvi. Sicut filio prestat essentiam sine vllo initio temporis: sine vlla mutatione nature de patre generatio: ita spiritui sancto prestat essentiam sine vllo initio temporis sine vlla mutatione nature ab vtroque processio. Uidetur ergo dare intelligere quod processio sit personalis proprietas spiritus sancti.

¶ Item Athana. Spiritus sanctus non factus nec creatus nec genitus sed procedens. ergo distinguit processionem contragenerationem. videtur ergo quod sit proprium spiritus sancti.

¶ Item procedere est ab vno in alium tendere: sed solus spiritus sanctus est ab vno in alium sicut in obiectum: hoc est a patre in filium et econuerso. ergo proprium est eius procedere.

Contra Saluator Io. d. Ego ex deo processi. procedere ergo commune est filio et spiritui sancto.

¶ Item Richar. 5 libro de trinia. cap. 7. Pocessio immediata consistit in personarum dualitate. Mediata vero nunquam sine personarum trinitate. ergo per ipsum habeo quod processio conuenit persone que est a patre immediate tantum. Pocedere ergo commune est filio et spiritui sancto.

¶ Item in imagine commune est notitie et amori procedere a mente: sed notitia representat filium: amor spiritum sanctum. ergo commune est filio et spiritui sancto procedere a patre.

Respondeo quod procedere vno modo idem est quod ab alio esse: et sic est commune secundum rationem filio et spiritui sancto. Alio modo accipitur procedere per hoc quod est esse ab alio in alium vt in obiectum sicut est amor ab amante in amatum. Et sic in diuinis procedere proprium est spiritui sancto. quamuis autem procedere inquantum idem est quod esse ab alio sit commune filio et spiritui sancto: tamen appropriatur spiritui sancto: tum quia procedit a duobus: filius vero ab vno solo: tum quia procedit ab vno inalium vt in obiectum: non sic autem filius. Unde expressius videtur habere rationem processionis emanatio spiritus sancti: quam emanatio filii. Et ideo nomen commune emanationi spiritus sancti appropriatur: cum emanatio filii speciali nomine nominetur: hoc est nomine generationis: sicut videmus quod quia commune accidens plus videtur habere de ratione accidentalitatis: quam accidens proprium: ideo nomen generale retinet cum accidens proprium speciali nomine nominetur scilicet nomine proprii. Sciendum tamen est quod sicut est nomen specialiter significans emanationem filii: quod nomen est generatio. ita est nomen specialiter significaus emanationem spiritus sancti. et istud nomen est spiratio. Per hoc patet quomodo responderi debeat ad argumenta ad vtramque partem prima ostendunt quod procedere est proprium spiritui sancto loquendo de processione que est ab vno in alium vt in obiectum: secundum quem modum procedit amor ab amante in amatum: sic enim debent intelligi auctoritates Aug. et Atha.

¶ Tria argumenta ad aliam partem concludunt quod pro cedere commune est filio et spiritui sancto secundum quod procedere idem est quod esse ab alio. Et hoc verum est quamuis rationibus supradictis in corpore questionis nomen processionis appropriatum sit illi processioni: qua aliquis proceditab vno in alium sicut in obiectum.

¶ Questio. III. TErtio queritur. Utrum spiratio realiter sit idem quod generatio. Et videtur quod sic. Damas. libro primo ca. 8. generare est sibi similem in natura producere de sua substantia: sed per spirationem producitur similis in natura. quia spiritus sanctus similis est in natura patri et filio. ergo spiratio est generatio.

¶ Item in omni natura communicabili est vnus modus in specie quo communicatur. Unde Conmentator super 8. physico. dicit. Quoniam si esset possibile vt homo generaretur: et non a semine: ille homo diceretur homo equiuoce cum isto homine: et parumpost contra Auic. qui dicit: possibile esse hominem generaria terra: sed conuenientius in matrice. dicit quod iste sermo ab homine qui dat se scientie est valde fatuus. ergo similiter modus quo communicatur vna natura in numero realiter est vnus numero. sed per spirationem et generationem in diuinis commu nicatur eadem natura in numero. ergo in diuinis realiter est vna emanatio in numero spiratio et generatio.

¶ Item si differunt autem differunt seipsis: aut aliquo alio non seipsis: quia seipsis non sunt: nec aliquo alio: quia non essentia. in eadem enim essentia sunt: nec relatione: vt videtur: quia relationis non est relatio. ergo nullo modo realiter distinguuntur.

¶ Item ab vno simplici inquantum simplex non sunt actus realiter distincti. ergo cum generatioet spiratio sint a patre qui est penitus simplex. videtur quod inter se realiter non distinguantur.

Contra per vnum modum procedendi est tamen vnus procedens in diuinis. ergo cum sint duo distincti procedentes scilicet filius et spiritus sanctus: videt quod generatio per quam procedit filius. realiter sit distincta a spiratione per quam procedit spiritus sanctus.

¶ Item quamuis natura et voluntas in deo sint idem re: tamen differunt ratione: sed differentia secundum rationem in principio benefacit realem distinctionem in principiatis: sicut patet in hoc quod plures creature immediate sunt a deo. ergo videtur quod a patre per naturam et voluntatem possint esse emanationes realiter distincte.

Respondeo quod ista questio: vtrum spiratio idem sit quod de generatio dupliciter potest intelligi: vno modo ita quod queratur: vtrum spiratio spiritus sancti sola ratione differat a generatione filii. Et sic dico quod non: immo realiter distincta est ab ea non re essentiali: sed notionali. et hec realis distinctio nobis innotescit per terminos qui realiter distincti sunt qui termini sunt filius et spiritus sanctus. Distinguuntur autem ille due emanationes seipsis formaliter extendendo nomen forme ad notionem. Non enim est inconueniens aliqua formaliter distingui seipsis.

¶ Unde Auic. 5. metaphy. c. 6 dicit quod non oportet vt vnicuique differentie sit differentia. Distinguuntur etiam inter se ille due emanationes per aliquid originaliter scilicet per potentia: generatiuam: et per potentiam spiratiuam. Potentia enim generatiua non tantummodo dicit naturam diuinam: sed cum hoc dicit proprietatem innascibilitatis que includit primitatem ad actum generandi. nec potentia spiratiua dicit tantum voluntatem diuinam: sed cum hoc dicit spirabilitatem que includit primitatem respectu actus spirandi. Et talis differentia in potentiis sufficit secundum aliquos ad causandam distinctionem in emanationibus. Carius tamen as¬ signatur earum distinctio per hoc quod spiratio est a filio qui est generatus: et ita spiratio est per generationem mediante filio. Aliomodo potest intelligi questio: ita vt queratur vtrum spiratio spiritus sancti habeat in se rationem generationis. et dico quod non. quia generatio est productio similis in natura per modum nature: sed quamuis pater et filius producant per spirationem sibi similem in natura. hoc tamen non est per modum nature: sed per modum voluntatis. Et ideo spiratio non habet in se generationis rationem. Sicut si voluntas mea esset ita potens quod per modum voluntatis possem facere hominem de substantia mea: illa factio non esset generatio eo quod non esset a me per modum nature: sed per modum voluntatis.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod generare est sibi similem in nature producere etc. Dico quod verum est: quando hoc est per modum nanture. Spiratio autem non est per modum nature: sed per modum voluntatis.

¶ Ad 2m cum dicitur quod non est nisi vnus modus communicandi vnam naturam etc. Dico quod quamuis secundum aliquos hoc non sit verum vniuersaliter: cum dicat Augustinus in libro de trinitate c. 8 quod multa animalia coeundo alia pariut: cum illa nullis coeuntibus parentibus orta sint: tamen de natura hominis certum est quod non est nisi vnus modus conmunicandi eam per creatam virtutem propter nobilitatem et perfectionem nature humane: et propter limitationem et imperfectionem create virtutis que non potest attingere ad veritatem speciei nisi per modum vnum. In diuinis vero non est verum propter infirmitatem potentie: per quam sit communicatio. Unde et deus potest facere per creationem rem eiusdem speciei cum illa re quam natura facit per generationem.

¶ Ad 3m dico quod quamuis non sint seipsis originaliter: quia a seipsis non sunt: tamen quasi formaliter loquendo seipsis sunt tales notiones. Unde et seipsis quasi formaliter distinguuntur. Et quia non sunt a seipsis: sic intelligendo quod spiratio non est a seipsa: ideo non distinguuntur a seipsis nisi inquantum spiratio est per generationem mediante genito. et sic est inter eas realis distinctioper hoc quod spiratio est a generatione mediante genito.

¶ Ad 4m dicitur quod ab vno simplici inquantum simplex. non sunt actus realiter distincti etc. Dico quod si volo tenere quod spiritus realiter distingueretur a filio: et si non procederet ab eo: oportet quod dicam quod ab vno realiter simplici qui est pater per potentiam generatiuam et per potentiam spiratiuam essent iste due notiones realiter inter se distincte inquantum in eo est differentia secundum rationem: quia natura et voluntas in patre differunt secundum rationem: et inquantum in ea est differentia secundum respectus: quia alium respectum importat primitas ad actum generandi: quam primitas ad actum spirandi. Sed quia spiritus sanctus procedit a filio: est adhuc dare alium modum: quo originatur distinctio inter spira tionem et generationem scilicet per hoc quod spiratio est per generationem mediante genito.

¶ Questio. IIII. QUarto queritur. Utrum esse ingenitum vere possit dici de spiritu sancto Et videtur quod sic. Spiritus sanctus est. et no est genitus: ergo est ingenitus.

¶ Item habetur in Allittera: et est auctoritas Hiero. in libello de regulis distinctionum contra hereticos: quod spiritus sanctus pater non est: sed ingenitus atque infectus.

¶ Item aute est non genitus: aut non est non genitus: sed non est non genitus quia due negationes equipollent vni affirmationi. ergo est non genitus: sed sequitur est non genitus. ergo ingenitus vt videtur. Contra Aug. ad Orosium. q. 2. Spiritum sanctum non ingenitum: neque genitum fides certa declarat.

¶ Item Aug. 15 de trini. ca. 26. Cum spiritum sanctu genitum non dicamus: dicere tamen non audemus ingenitum ne in hoc vocabulo vel duos patres in illa trinit. vel duos qui non sunt de alio quispiam suspicetur. Pater enim solus non est de alio: ideo solus appellatur ingenitus.

¶ Item quod non est susceptibile iustitie non potest dici nec iustum nec iniustum. ergo cum spiritus sanctus non sit susceptibilis generationis: non potest dici nec genitus nec ingenitus.

Respondeo quod sit ingenitum dicatur quod non generatur sic conuenit patri et essentie et spiritui sancto. Si autem dicatur ingenitum quod non generatur et secundum rationem intelligendi prius est generatione: sic conuenit patri et essentie. sed non spiritui sancto. Si autem dicatur ingenitum quod non generatur: nec per generationem communicatur: et prius est secundum rationem intelligendi generationem sic conuenit soli patri: quia spiritus sanctus secundum rationem intelligendi generationem consequitur: quia est a genito. et essentia per generationem communicatur filio: quia ergo spiritus sanctus et si non generatur: nec per generationem communicetur: tamen secundum rationem intelligendi generationem consequitur. et essentia quamuis non generatur: tamen per generationem communicatur: et ideo esse ingenitum in communi vsu loquendi patri appropriatur: qui non generatur: nec secundum rationem intelligendi generationem consequitur: nec per generationem communicatur.

Per hoc patet quomodo responderi debeat ad argumenta ad vtramque partem. Arta enim ad partem primam ostendunt esse ingenitum posse dici de spiritu sancto secundum quod ingenitum dicitur quod non generatur. et hoc est verum. tamen non debemus spiritum sanctum dicere ingenitum nisi cum ista expositione propter hoc quod in communi vsu loquendi appropriatur ingenitum illi qui nec generatur: nec per generationem communicatur: nec generationem secundum rationem intelligendi consequitur.

¶ Primum et secundum argumentum ad partem aliam ostendunt esse ingenitum non posse vere dici de spiritu sancto secundum quod ingenitum dicitur quod non generatur: nec generationem secundum rationem intelligendi consequitur: quia et si spiritus sanctus non generetur: tamen generationem secundum rationem intelligendi consequitur.

¶ Tertium argumentum speciali solutione indiget. Peccat enim in processu: si enim processus esset bonus: posset concludi quod pater non deberet dici ingenitus: quia pater non est susceptibilis generationis. Unde debes scire quod secundum quod esse ingenitum dicitur de patre non est nota priuationis: quia in deo priuatio locum non habet Habet enim quicquid debet habere. Unde ista pater est ingenitus est affirmatiua non de predicato priuatiuo: sed de predicato infinito.

¶ Quaestio V QUinto queritur. Utrum de necessitate presupponat generatione filii: et spirationem spiritus sancti creaturarum emanatio. Et videtur quod non. ad emanationem creaturarum sufficit diuina sapientia in dirigendo: et voluntas in imperando: et potentia in exequendo: sed ista sunt in patre secundum rationem intelligendi ante generationem filii et spirationem spiritus sancti. ergo deus posset creare si non esset nisi vna hypostasis in diuinis.

¶ Item quia emanatio creaturarum necessario presupponit causam primam: philosophi per illam emana tionem poterunt deuenire in cognitionem cause prime. ergo si emanatio creaturarum de necessitate presuppone ret emanationem personarum potuissent deuenire philosophi per cognitionem creationis in cognitionem eterne generatiois et spirationis quod falsum est.

¶ Item creare non artribuitur proprietati: nec deo ratione proprietatis. ergo emanatio personarum non videtur habere aliquam rationem causalitatis respectu emanationis creature.

¶ Item pater non intelligit per filium neque vult per spiritu sanctum: sed est intelligens et volens per seipsum. ergo emanatio filii et spiritus sancti non videntur fuisse necessarie ad emanationem creaturarum. Contra emanatio creaturarum de necessitate presupponit illud per quod factum est creatura. Sed Ioan. primo dicitur de verbo dei quod omnia per ipsum facta sunt. ergo emanatio creaturarum de necessitate presupponit emanationem verbi.

¶ Item Aug. 15 lib. de trini. ca. xi. Hominis opera nulla sunt: que non prius in corde dicantur. ergo similiter emanatio creaturarum a deo de necessitate praesupponit in deo dicere pari ratione et spirare.

¶ Item creatura emanat per hoc quod deus imperat eam esse: sed imperare est dicere: quod probatur a simili. Quod sicut dicit Isidorus. x. libro ethimo. bene vltra medium. Orare est dicere. ergo cum per dicere emanet verbum a dicente emanatio creature de necessitate presupponit emanationem verbi tanquam causam vel existentem de ratione cause.

¶ Item Aug. 9. confessio. bene ante medium libro loquens ad deum dicit. Uerbo tibi coeterno simul et sempiterno dicis omnia que dicis. et sic quicquid dicis vt fiat nec aliter contradicendo facis. Sed dicere importat productionem verbi. ergo emanatio creaturarum de necessitate praesupponit produetionem verbi. ergo similiter productione spiritus sancti.

Respondeo quod emanatio creaturarum de necessitate presupponit generationem filii et spirationem spiritus sancti. Ad cuius intelligentiam sciendum quod vnam rem de necessitate presupponere aliam potest intelligi tripliciter: vnomodo tanquam rem que de necessitate simul est cum sua causa: et sic secundum Auic. 6. metap. ca. 5. Incidere de necessitate presupponit fuscitatem in ferro. per fuscitatem causa exempli intelligimus colorem ferri quicumque sit. Alio modo tanquam rem que necessario simul est cum sua causa: et per quam producitur aliquid de necessitate in quo saluatur tota sua causa. Tertio modo tanquam causam precisam: vel existentem de ratione cause precise: que causa non est nisi res necessaria: et per se sufficiens ad productionem effectus.

¶ Primo modo et secundo emanatio creaturarum de necessitate presupponit generationem filii et spirationem spiritus sancti: quia cum causa precisaemanationis creaturarum que est hypostasis infinite sapientie bonitatis et potentie: necessario simul sunt: et per eas producuntur de necessitate persone: in quibus saluatur tota causa productionis creature. Loquendo autem de presuppositione modo tertio dicunt aliqui quod emanatio creaturarum non presupponit de necessitate emanationem personarum: quia non presupponit eas de necessitate: nisi inquantum includunt infinitam potentiam: sapientiam et bonitatem: que in qualibet hypostasi sunt ita perfecte quod per illa potest creare: cum enim in hypostasi patris habeant ita perfectam existentiam que sufficit ad hoc quod per illa hyposta sis patris possit producere filium et spiritum sanctum: et non est maius posse producere creaturam quam personam eternam: Uidetur quod in sola hypostasi patris est totalitas cause productionis creature.

¶ Preterea si quelibet persona non esset omnipotens per se non diceretur in symbolo. Credo in deum patrem omnipotentem: sed quelibet persona per se omnipotens est per se sufficiens causa productionis creature. ergo secundum rationem intelligendi prius est hypostasim patris esse sufficientem causam ad posse creandum quam filium et spiritum sanctum ab eo procedere.

¶ Alii dicunt contrarium: quia de ratione cause sufficientis ad posse creare est diuine essentie perfecta existentia simpliciter. necessaria enim est ad hoc quod diuinum intelligere et velle sint simpliciter perfecta: sed diuina essentia non est nata habere perfectam existentiam simpliciter: nisi in tribus suppositis relatiuis scilicet patre et filio et spiritu sancto: ita tamen quod per esse in tribus perfectissime est in quolibet illorum trium. ergo hi tres sunt necessarii ad sufficientem causam creandi. Sed per hoc est filius: quia generatur. et spiritus sanctus: quia spiratur. ergo predicte emanationes de necessitate requiruntur ad pos¬ se creare tanquam existentes de ratione precise cause creatio nis.

¶ Preterea quamuis deus vno actu summe simplici intelligat essentiam suam et alia: et vno actu volendi summe simplici velit essentiam suam et alia: tamen isti actus non respiciunt alia nisi per ipsam essentiam intellectam et volitam. ergo emanationes rerum emanantium per hoc quod deus intelligit essentiam suam et vult eam: sunt causa emanationis rerum emanantium per hoc quod deus intelligit et vult. Sed filius emanat per hoc quod pater intelligit essentiam suam: et spiritus sanctus per hoc quod pater et filius volunt essentiam suam. Creature autem emanant per hoc quod dicitur intelligit et vult eas esse. ergo emanatio filii et spiritus sancti sunt cause vt creature a deo emanent.

¶ Preterea generare et spirare important relationes reales ad genitum et spiratum: sed creare non dicit in creante relationem realem ad creatu ram: sed relationem rationis. Cum ergo inter istas relatio nes sit aliquis ordo inter res habentes ordinem vna est alterius causa: et relatio rationis non possit esse causa predictarum relationum realium: sequitur quod predicte relationes sunt causa predicte relationis secundum rationem.

Qui vult tenere hanc opinionem potest dicere ad primum quod maior esset vera: si pater per sapientiam et amorem essentialem tantum intelligeret: et vellet alia a se non tantum intelligere speculatiuo et velle complacentie quo sibi complacet in bonis possibilibus fieri: que tamen nunquam fient. hoc etiam acti intelligendi quo productiocreature disponitur: et actu volendi quo productio creatu re: vt ita loquar: affectatur. Sed hoc est impossibile: quia sapientia disponens: et amor affectans qui respiciunt actum: sunt sapientia et amor procedens sine quibus intellectus et voluntas non sufficienter disponerentur perisuos actus essentiales ad producendum creaturas.

¶ Ad 2m dicendum quod lumen naturale non sufficit ad inuestigandum omnia que emanatio creature presupponit de necessitate in sua causa.

¶ Ad 3m dicendum quod et si creare non conueniat deo ratione proprietatis tantum. Conuenit tamen sibi ratione substantie et proprietatum notionalium simul que sunt generatio et spiratio.

¶ Ad 4m dicendum quod maior intelligendaest de intelligere simplicis intelligentie: et de velle complacentie non de actu intelligendi sub ratione qua ipso actu dicitur aliquid esse: vel non esse: vel vt aliquid fiat: vel non fiat: nec de actu videndi sub ratione qua ipso actu vt ita loquar affectatur aliquid esse. Unde secundum istos dicere et spirare sunt in diuinis ad perficiendum intelligere et velle conmunia et essentialia. Sed quomodo hoc concordet cum verbis Aug. 7. de triniate. vbi probat patrem non esse sapientem sapientia genita: difficile est intelligere.

Ad rationes autem pro alia opinione adductas in corpore questionis facilius possunt soluere his suppositis: que dicta sunt pro parte ista.

¶ Qui vult tenere primam opinionem potest dicere ad primum in oppositum quod illud per quod verbum est causa emanationis creaturarum non est res producta: cum illud sit substantia diuina que producta non est: quamuis verbo sit per generationem communicata: et ideo non oportet quod ema natio verbi sit de ratione cause emanationis creature: cum illud per quod verbum est eius causa prius secundum rationem intelligendi perfecte fuerit in hypostasi patris quam ab ea emanauerit verbum

¶ Ad 2m dicendum quod non valet: quia anima intelligit per verbum suum: sed hypostasis patris non intelligit per verbum suum: nec pater et filius volunt per spiritum sanctum: quamuis pater dicat verbo: et ipse et verbum diligant se spiritu sancto: vt inferius declarabitur.

¶ Ad 3m quod imperare in deo est velle creaturam esse: quod quamuis de necessitate presupponat secundum rationem intelligendi diuinum intelligere: non tamen verbi emanationem quamuis esse creature illam de necessitate presupponat: non sicut effectus causam: sed sicut res que non potest esse nisi ex tempore presupponit rem eternam de necessitate communicantem: et communicantem suam causam.

¶ Ad 4m potest patere solutioper ea que dicta sunt ad primum

¶ Ad primam rationem que in corpore questionis adducitur pro ista secunda opinione patet responsio per dicta superius dis. ii. in solutione illius questionis. vtrum primo secundum ratione intelligendi diuina essentia perfecte existat quam sit in deo pluralitas personarum

¶ Ad secundam rationem dicendum quod cognitioqua pater cognoscit essentiam suam: quamuis respiciat alia cognoscibilia essentia mediante: non tamen mediante emanatione verbi: hec enim falsa est: pater intelligit per emanationem verbi seu per verbum alia ab essentia sua. Similiter actus quo vult essentiam suam quamuis respiciat alia volubilia essentia mediante: non tamen emanatione mediante spiritus sancti: hec enim falsa est. pater et filius volunt alia ab essentia sua per emanationem spiritus sanctiem vel per spiritum sanctum. Cum ergo deum intelligere et velle esse alia a se sit sufficiens causa emanationis creaturarum emanationes personarum non habent respectu eius rationem cause: nec illius relationis secundum rationem que est creatoris ad creaturas. et sic patet solutio ad tertiam rationem.