Articulus 5

Quaestio I PRimo ostendo quod in isto statu corrupti bili possumus per naturam habere vsum liberi arbitrii sine fantasmate: quia possumus velle aliquod bonum spirituale per naturam sine appetitum alicuius boni sensibilis ad hoc adiuuantis: ergo a simili possumus intelligere aliquod intelligibile sine aliquo fantasmate ad hoc adiuuante: ergo actum ratiocinandi et eligendi in quibus consistit vsus liberi arbri possumus habere per naturam sine fantasmate.

¶ Item spiritualia cum non habeant fantasmata videntur a nobis posse intelligisine fantasmate: sed respectu eorum que a nobis possunt intelligi: possumus habere vsum liberi arbitrii ad minus inquantum est liberum: ergo per naturam possumus habere vsum libe. artirui sine fantasmate.

¶ Item intellectus noster non intelligit per fantasma: quia non informatur fantasmate: nec fertur super fantasma: sed super quiditatem rei intellecte: ergo non videtur quod actus nostri intellectus sit cum fantasmate: et multo minus actus nostre voluntatis que plus ascendit quam intellectus: ergo videtur quod per naturam habemus vsum libe. arbitrii sine fantasmate.

¶ Item fantasma non mouet intellectum nisi mediante intelligibili similitudine: ergo in intelligendo res quarum iam intellectus habet similitudines intelligibiles non indigemus fantasmate: ergo ex conseqenti: nec in volendo: ergo respectu aliquarum rerum possumus habere per naturam totum vsum libe. aritrui sine fantasmate.

Contra vsus liberi arbitrii includit vel presupponit vsum intellectus. Sed secundum philosophum. 3. de anima. nihil intelligimus sine fantasmate: ergonec habere possumus per naturam vsum liberi arbitrii sine fantasmate.

¶ Item philosophus eodem liber cum speculatur noster intellectus necesse est simul cum sensibili speculari fantasmata: fartasmata enim sicut sensibilia sunt. Ex hoc potest argui sicut ex auctoritate predicta.

¶ Item Diony id est capi. angelice Ierarchie non est possibile aliter nobis lucere diuinum radium nisi varietate sacrorum velaminum anagogice circumuelatum. Siergo respectu dei non possumus per naturam habere vsum rationis sine fantasmate: multo minus respectu aliorum: ergo videtur quod non possumus habere vsum liberi arbitrii sine fantasmate cum dependeat ex vsu rationis.

¶ Ad melius intelligendum veritatem huius questionis.

¶ Primo dicendum quid est fantasma.

¶ Secundo ostendendum quod nihil per naturam intelligimus in statu isto corruptibili sine fantasmate.

¶ Et tertio concludemus intentum. Quantum ad primum sciendum quod fantasmata sunt similitudines rerum sensibilium secundum esse quod habent in organis virium senfitiuarum interiorum. Si tamen res quarum sunt similitudines per se ceciderunt sub aliquo sensu particulari: tunc ille similitudines magis in communi vsu dicuntur fantasmata. Si autem non ceciderunt sub aliquo sensu particulari: dicuntur intentiones: sicut similitudo inimicitie quam aliquando apprehendit estimatiua: cum tamen ceciderit non per se sub aliquo particulari sensu.

¶ Quantum ad secundum articulum sciendum quod fantasma nobis est necessarium ad nostrum naturalem actum intelligendi duplici de causa: vna est debilitas nostri intellectus quam fortitur ex vnione sui ad corruptibilem carnem: que ipsum aggrauat: vt habetur Sapientia 9. Sicut enim prouero habenti debilem intellectum fiunt protractiones in puluere pro exemplis quibus manuducitur ad intelligendum. Sic dico quod motus ordinatus ipsius sensibilis cogitatiue per ipsa fantasmata est sicut quoddam exemplum nostro intellectui ad manuducendum ipsum in actu intelligendi. Alia causa est: quia intellectus noster est forma substantialis materie sensibilis: et ideo dum actu est eius forma connaturale est sibi intelligere obiectum suum in exemplari sensibili: quod est fantasma. Ut clarius patebit per solutionem tertii et quarti argumenti. Huic opinioni non tantum concordat philosophus: sed est Aug. 4 super Gen quasi inter principium et medium: vbi dicit expresse quod si volo cogitare compositionem numeri senarii obiiciuntur nostro aspectui: quasi corporum elementorum: quedam simulachra: quamuis ratio non eis annuat: que vim numeri contuetur: per quem contuitum fidenter dicit id quod dicitur vnum in numeris in nullas partes diuidi potest.

¶ Ex predictis potest concludiprincipale intentum. Actus enim voluntatis presuppotensit actum intellectus. Unde Augu. 10. de triniae. cap id est firmissime nouimus a mari nisi nota non posse. Sed sicut probatum est in articulo precedenti noster naturalis actus intelligendi in haec corruptibili corpore non potest esse sine fantasmate: ergo nostrum velle mediante actu intelligendi dependet ex fantasmante: ergo in isto statu corruptibili non possums habere per naturam sine fantasmate vsum liberi arbitrii cum ratione nostri actus intelligendi concludatur in vsu liberi arbitrii tanquam de eius ratione: vel saltem de necessitate presupponitur.

Ad primum in oppositum dicendum quod non sic oportet voluntatem conformari motui appetitus sensitiui: sicut nostrum intellectum in intelligendo motui cogitatiue sensibilis. Cuius ratio est magnitudo libertatis in voluntate que non est in intellectu. Unde intellectus cogi potest: voluntas numquam.

¶ Ad secundum dicendum quod naturaliter non deuenimus in cognitionem spiritualium nisi per sensibilia: vt in cognitione potentiarum anime: et habituum per obiecta: et in cognitione dei per effectus sensibiles et effectus intelligibiles: in quorum cognitionem deuenimus per cognitionem effectuum sensibilium. Unde vt breuiter dicam tantum possumus naturaliter et de lege communi intelligere de rebus spiritualibus: quantum possumus per sensibilia manuduci: vnde illud quod vltra hoc habemus de cognitione spiritualium non est per naturam et de lege communi.

¶ Ad tertium dicendum quod quamuis dum intelligimus apprehensio qua fertur anima nostra simplici intuitu super sensibile per ipsum fantasma: sit per sensibilem cogitatiuam: tamen quia eadem est substantia: que apprehendit et sensibile per organum et intelligibile non per organum: et propter duas alias causas que dicte sunt in corpore questionis: non potest intelligere aliquam rem nisi dum per organum apprehendit: etiam ipsam rem sensibiliter per fantasma.

¶ Et preterea de potentia fantasmnatis representantis rem sub esse singulari educitur per naturalem actionem intellectus agentis quedam refulgentia rem representans sub esse vniuersali non separata a fantasmate secundum reale esse: sed in ipso remanens: et sibi quasi colligata: que directe et immediate obiicitur intellectui vt vlterius ducens in cognitionem rei cuius est similitudo sub ratione qua vniuersalis: aut ipsa res sit representata per dictam refulgentiam est directum et immediatum obiectum intellectus: et ideo mediante refulgentia predicta intellectus reflectitur super fantasma. Non enim video rationem: quare per modum predictum non posset intelligere hoc singulare quod est fantasma: cum possit intelligere singulare cuius est fantasma. Utrumque ergo per reflectionem intelligit. Et pro tanto etiam potest dici aliquo modo quod obiectum suum intelligit in exemplari sensibili quod est fantasma.

¶ Ad quartum patet solutio per dicta in corpore questionis. Dicunt etiam aliqui quod species intelligibilis remanens in intellectu postquam transiit intelligendi actus non est intellectui vnito corpori corruptibili sufficiens ratio intelligendi de lege communi: quamuis per ipsam anima separata intelligere possit: eo quod magis potest se reflectere super ea que sunt in se postquam est separata: quam dum est vnita corpori corruptibili: eo quod inquantum corruptibile aggrauat eam. Cum ergo intelligimus est in nostro intellectu species alia que in nostro intellectu non manet: nisi quamdiu sumus in actu intelligendi. Quam speciem aliqui valde probabiliter dicunt non esse aliud quam ipsam intellectionem quam intellectus agens mediante fantasmate causat in intellectu possibili non mediante alia specie. Non enim videtur ratio quare intellectus agens mediante fantasmate posset causare inintellectu possibili speciem intelligibilem: et non ipsam intellectionem. Cum etiam intellectio sit expressior similitudo rei quam quecunque alia species quasi habitualiter remanens transeunte intellectione. Rationabilius videtur dicere istam speciem causari mediante intellectione: quam econuerso. Pro haoec etiam facit quod quamuis respectu eorum quorum cognitio nobis est in nata prius sit ordine nature actus memorie quam intelligentie: tamen respectu eorum quorum intellectualem cognitionem acquirimus: vel accipimus ab inferiori et econuerso.

¶ Preterea secundum hanc opinionem expressius facilius et clarius redditur ratio quare numquam per naturam et de lege communi possumus intelligere sine fantasmate: quam secundum illam que poni speciem intelligibilem habitualiter manentem: que nobis est ratio intelligendi in hac vita.

¶ Preterea sicut intellectus noster dum actu est corporis corruptibilis forma non potest naturaliter et de lege communi nisi mediate quantum potest per sensibilia manuduci intelligere aliquid separatum a quacumque re sensibili. secundum esse reale. Ita videtur quod naturaliter et de lege communi species intelligibilis separata: ab omni re sensibili secundum esse non possit sibi esse sufficiens ratio intelligendi. Sed species in eo manens: quasi habitualiter separata est a fantasmate secundum esse: quia hoc est in intellectu non mediante organo: et fantasma est in organo seu in spiritu corporali existente in organo.

¶ Preterea sicut potest trahi ex sententia philosophi primo physicorum. quando ita bene potest reddi ratio quesiti per pautiora: sicut per plura conuenientius est ponere pauciora. Sed querentibus per quid intellectus noster dum est corporis corruptibilis forma intelligat: ita conuenienter redditur ratio non ponendo aliquam formam intelligibilem qua informetur et sit sibi ratio intelligendi: sicut non ponendo speciem intelligibilem quae informetur et intelligat: quia vt declaratum est per intellectum agentem mediante fantasmate et supradicta refulgentia in eo causata: potest causari intellectio intellectu possibili non mediante altiria intelligibili specie. Uidetur ergo quod non sit ponenda alia species ad causandum intellectionem in intellectu dum est corruptibilis corporis forma: quamuis ponendum sit quod in eo remanet species intelligibilis per quam separatus intelligit. Et pet hoc dicunt se non incidere in illum articulum excommunicatum: quod intellectus fortis corrupti non habet scientiam eorum que cognouit in hac vita.

¶ Alii dicunt illam speciem esse intellectui nostro rationem intelligendi: et quia intellectum possibilem conuerti ad fantasma est ipsum moueri motione intellectuali per intellectum agentem mediante fantasmate: ideo intellectus corpori corruptibili vnitus nihil potest intelligere per naturam et de lege communi: nisi per sui conuersionem ad fantasma: et huius speciei supradicta species que manet transeunte actu intelligendi est impressio vel effectus. De illa autem specie que non remanet transeunte actu intelligendi. Et de hoc quod oportem intellectum iterum conuerti ad santasma ad hoc vt intelligat: ptotest exponi illud quod dicit Aug. xi. de trinita. cap. 3. vbi dicit sic. Cum cogitantis acies auersa inde fuerit: atque id quod in memoria cernebaur destiterit intuerinihil forme: que impressa erat in eadem acie remanserit: atque inde formabitur quo rursus conuersa fuerit: vt alia cogitatio siat. a

Questio II. SEcundo quaeritur vtrum per naturam possumus in somnis habere vsum liberi arbitrii. Et videtur quod sic: secundum philosophum. 2. de anima. intellectus nullus partis corporis est actus: ergo propter dispositionem corporis in actu suo: non impeditur: ergo similiter nec voluntas.

¶ Item magis dependet ex dispositione corporis fantasia quam liberum arbitrium. Sed habemus vsum fantasie in somnis: ergo multo fortius vsum liberi arbitrii.

¶ Item secundum Damas. libro 2. cap. 20. vel. 10. in somnis disputamus: et secundum hoc maxime rationales omnes sumus: ergo videtur quod ratio vsum suum habet in somnis: ergo similiter et volutas.

¶ Item Aug. io. confes. non multum vltra medium dicit: quod imagines rerum quas sibi consuetudo finxerat que contra ipsum vigilantem vires non habebant occurrebant sibi in somnis non solum vsque ad delectationem: sed etiam vsque ad consentionem. Sed consentire spectat ad actum liberi arbitrii est enim actus voluntatis: ergo videtur quod in somnis possumus habere vsum liberi arbitrii.

Contra. Der. libro de libero arbitrio non multum post principium: insanis infantibus et dormientibus nihil quod faciunt vel bonum vel malum: imputatur: quia sicut sue non sunt compotes mentis: sic nec vsum retinent proprie voluntatis: ac per hoc nec iudicium libertatis.

¶ Item Aug. 10. de trinitae. cap. 6. dicit de mente nostra quod viget in ea iudicium discernendi corpus quod fortis reliquit ab imagine quam de illo secum gerit nisi cum ita exprimuntur eedem imagines tamquam foris sentiantur: non intus cogitentur: sicut dormientibus accidere solet: ergo videtur quod in dormientibus ratio vsum suum habere non potest. Sed sine vsu rationis vsus liberi arbitrii non est.

Respondeo quod non possumus per naturam in somnis habere vsum liberi arbitrii. Cuius vna ratio est ex parte indispositionis corporis: corpus enim mixtum propter sui nimium recessum ab equalitate proportionis inneptum est ad animationem: sicut corpora mineralia: et corpus animatum anima vegetatiuaaccedit ad maiorem equalitatem proportionis quam corpora mineralia: et corpus animatum anima sensitiua plusquam plantaet corpus animatum anima intellectiua cuiusmodi est corpus humanum: maxime accedit ad illam equalitatem inter omnia corpora. Requiritur etiam equalior dispositio in corpore humano: maxime in organis virium sensitiuarum interiorum ad hoc quod homo habeat animam intellectiuam in actu primo et secundo: simul quam ad hoc quod habeat eam in actu primo tantum. In fomnis autem eum homo est perfecte dormiens propter vapores et retractionem caloris et spirituum ad interiora et frigiditatem cerebri sit quedam ingrossatio et compressio in organis virium sensitiuarum interiorum: per quam ingrossationem et compressionem sit recessus ab illo gradu eqdu lis dispositionis: que requiritur ad hoc quod anima intellectiuapossit esse in actu secundo qui est ratiocinari: et remanet ille gradus equalis dispositionis qui sufficit ad hoc quod ibi sit anima in actu primo. Cum ergo vsus voluntatis presupponat vsu rationis: patet quomodo in somnis per corporis indispositionem caremus vsu liberi arbitrii.

¶ Alia ratio est ex parte intensionis virium in actibus suis: quia vires anime in eadem essentia radicantur: et ideo cum vna nimis intenditur alia in suo actu impeditur. Unde Auic. 6. naturalium. lib. 5. cap. 7. verissime scimus quod harum virtutum altera impedit alteram. Uires autem naturales in somnis fortissime intenduntur: et ideo conatus anime: ita intensiue ad illas potentias trahitur quod intellectus in suo actu impeditur: et ex consequenti voluntas.

¶ Tertia ratio est ex parte inordinationis in motu virium sensitiuarum apprehensiuarum deintus. Ut enim inquaestione precedenti ostensum est. Intellectus noster in isto statu corruptibili: non potest naturaliter esse in suo actu nisi dum aliqua sensitiua interior: vtpote cogitatiua sensibilis est in actu intuendi per fantasma aliquod sensibile aliqualiter representatiuum vel exemplar rei intellecte: ergo et ordinatus vsus rationis non potest esse sine ordinato actu ipsius sensibilis cogitatiue: quia sicut mala et inordinata exemplifca tio in puluere trahat intellectum discipuli: et impedit in suo actu: sic inordinatus motus sensibilis cogitatiue trahit et impedit intellectum in suo actu. Sed in somnis propter ascensum vaporum: et propter defectum virtutis continentis sit inordinatus motus in ipsis spiritibus et subtilibus humoribus existentibus in organis: in quibus sunt ipsa fantasmata sicut in subiecto: et ideo in somnis sit inordinatus motus fantasmatum ratione cuius ipsa sensibilis cogitatiua inordinate mouetur: et ex consequenti intellectus impeditur: ne possit habere suum acium: ita plenum et ordinatum: sicut re quiritur ad liberi arbitrii: vsum etiam si a casu quandoque contingat vel ex consuetudine ipsam sensibilem cogitatiuamordinate moueri: quia non tantum durat illa ordinatio quod posset sufficere de lege communi ad ita completum actum intelligendi: sicut requirit vsus liberi arbitrii: maxime duabus aliis causis impedientibus: que tacte prius sunt.

Ad primum in oppositum dicendum: quod quamuis intellectus non vtatur organo: tamen indiget ad suum actum ministerio virium sensitiuarum: que organis alligate sunt.

¶ Preterea quamuis anima nostra sub ratione qua est potens apprehendere intelligibilia: organonon vtatur: tamen quia tota per essentiam suam est corporis forma: per impedimentum corporis in suo actu impeditur: bene enim impeditur operatio forme propter indispositionem materie quam perficit.

¶ Ad secundum dicendum quod ordinatus motus fantasie bene impeditur in somnis: per cuius impedimentum impeditur ordinatus actus ipsius intellectus Potest etiam dici quod quanto actus est potentie nobilioris in nobis tanto facilius impeditur: quia citius receditur ab illa nobili dispositione que ad actum illum requiritur quam ab illa dispositione que requiritur ad inferiorem actum.

¶ Ad tertium dicendum quod forte Damas. ibi accepit rationalitatem improprie scilicet secundum quod dicitur de cogitatiua sensibili que confert de intentionibus particularibus. Unde et a Constabulo in lib.o de differentia spiritus et anime. ipsam cogitatiuam vocat intellectum: loquens improprie deintellectu. Dicit enim quod intellectus fit per spiritum qui est in ventriculo qui participatur illis duobus ventriculis qui sunt in anteriori cerebro.

¶ Uel potest dici quod dicit nos maxime rationales secundum illam potentiam qua disputamus in somnis: non quia illa sit ratio: sed quia inter omnes vires sensitiuas: maxime ordinatus actus illius necessarius est ad ordinatum rationis actum.

¶ Ad quartum dicendum quod ille consensus de quo ibi loquitur Augu. non erat consensus voluntatis: sed appetitus sensitiui.

¶ Auctoritates allegate ad oppositum intelligende sunt per naturam: quia in somnis per gratiam priuilegiatam potest haberi liberi arbitrii vsus: legitur enim de Salomone 13. Rom 3 quod in somnis meruit sibi infundi sapientiam quia in somnis postulauit eam: et ibi dicitur quod placuit sermo coram deo quod Salomon rem huiuscemodi postulasset. Dicunt tamen aliqui quod in somnis Salomo non meruit. Sed illud meritum quod in vigilia habuerit sibi fuit in somnis ostensum.