Articulus 2

¶ Quaestio I PRimo ostendo quod bonitas et malitia moralis sint differentie essentiales actuum hominis exteriorum: secundum enim Porphy. accidens est quod adest et abest re: vel secundum intellitum praeter subiecnti corruptionem. Sed aliqui sunt actus hominis exteriores a quibus non potest separari malitia: nec re: nec intellectu: quia mox nominati conuoluti sunt cum malitia: sicut furtum. Adulte rium secundum philosophum. 2. ethi. ca. 6. ergo moralis malitia talibus actibus est essentialis: vt videtur.

¶ Item aliqui habitus sunt boni essentialiter: vt charitas castitas aliqui mali essentialiter: sicut habitus virtutibus contrarii: ergo similiter ita est in actibus.

¶ Item illud per quod res reponitur in genere est essentiale rei: non tantum enim est essentiali homini rationabilitas per quam reponitur in specie. Sed est sensibilitas per quam reponitur in animalis genere. Sed quaedam sunt actiones exteriores: quae bonitate morali sunt bone in genere: vt reficere pauperem: quaedam male in genere: vt occidem hominem: ergo bonitatis et malitia moralis differentie sunt essentiales aliquorum actuum hominis exteriorum

Contra accidentia non sunt diffe essentiales sui subitenti sec moralis bonitas et malitia sunt in actione: sicut in subieato: ergo non sunt essentiales differentie actionis.

¶ Item vnius actionis non est duplex bonitas essentialis sed actio habet quandam bonitatem essentialem inquantum actio est qua etiam manet in actione moraliter mala ergo moralis bonitas: cum repugnet: moralimalitie non est essentialis differentia actionis.

¶ Item secundum Boe. in li. de duabus naturis et vna persona christi inter principium et medium differentia est natura. sed sicut dicit Auic. 8. meta. ca. 3. malitia non habet essentiam: ergo malum nullius rei est differentia.

Respondeo quod actuum hominis exteriorum quidam sunt non morales: vt illi qui non procedunt ab homine per actum libere voluntatis: et istorum bonitas et malitia moralis: non sunt differentiae essentiales. Quidam sunt morales: sicut illi qui procedunt ab homine per actum libere voluntatis: et isti possunt considerari dupliciter: vno modo inquantum sunt essentie quaedam seu nature: et sic bonum et malum morale: non sunt eorum differentiae essentiales. Alio modo inquantum morales sunt: hoc est cum reduplicatione moralita tis: et sic diuiduntur per morale bonum et malum: tanquam per differentias essentiales: sicut artificinatorum inquantum artificiata sunt. Sunt aliquae differentie artificialium essentiales: quamuis non sint eis essentia les: inquantum sunt lignum: vel serrum: et magis dico quod diuiduntur per bonum et malum: tanquam per differentias essentiales quam per bonitatem et malitiam: quia essentialis differentia praedicatur de indiuiduis speciei. Paulus enim est sensibilis et rationabilis: sed quamuis de ista singulari actione exteriori morali: vere possit dici quod est moraliter bona: vel maia: non tamen proprie dici potest quod sit moralis bonitas: vel malitia. Et propter similem rationem dicit Auic. 5 meta. ca. 6 quod rationalitas et sensibilitas non sunt differentiae: sed differentiarum printia scilicet formalia: quia quamuis indiuiduum hominis possit dici rationale: non tamen potest dici rationabilitas. Ex praedictis patet: quod si demonstretur aliqua singularis exterior actio moralis bona: quod quamuis ei sub ratione qua moralis est sua bonitas moralis: non fit ei essentialis: tamen sub ratione qua moralis est moralitate tali: sua moralis bonitas sibi essentialis: sicut quamuis isti albo sub ratione qua coloratum est non sit sua albedo essentialis: tamen inquantum coloratum est talis speciei colore sibi est essentialis.

Ad primum in oppositum dicendum: quod furtum et adulterium non tantummodo signnt ipsas actio nes. Sed compositum ex actione et malitiam: et ideo eis est malitia essentialis: eo modo quo priuatio dici potest essentialis composito ex subto et priuatione.

¶ Ad 2m dicendum: quod charitas et castitas sunt essentialiter habitus boni: quia sunt quaedam forme bonitatis: per quas est bonitas in actu dilectionis et in actu castitatis: et ego bene concedo quod actui charitatis inquantum est actuali hitu essentialis est moralis bonitas: quia sic implicite consideratur cum reduplicatione moralis bonitatis.

¶ Ad 3m cum dicitur: quod quaedam actiones exteriores moraliter bone sunt in genere etc. dico quod hoc non est sic intelligendum: quod bonum moris sit genus illarum actionum. Sed dicuntur habere bonitatem generis: quia habent bonitatem quae est in operatione ex hoc quod respectu conuenientis obiecti: per quandam similitudinem cum genere: quia sicut genus se habet logice loquendo per quandam indertiam ad oppositas differentias: sic ille actiones: quae dicuntur bone in genere: secundum differentias circum stantias possunt fieri bene: vel male. vdeum. g. reficem pauperem intuitu pietatis bonum est: et intuitu vaneglorie malum est. Duo prima argunta ad partem aliam concludunt quod morale bonum et malum non sunt differentiae essentiales actuum hominis exteriorum inquantum quaedam essentie: siue nature sunt: et hoc est verum.

¶ Ad 3m potest dici: quod illud verbum Boetii intelligendum est de dria boni: rei enim male sub ratione qua mala est potest aliquid priuatiuum assignari loco essentialis differentiae eo quod sic dicit Auic. 8. meta. ca. 3. malitia non habet essentiam.

Quaestio II. SEcundo quaeritur vtrum exterior actus in numero vnus: possit esse moralier bonus et malus. Et videtur quod non: secundum philosophum 8. physiInter duos motus contrarios: necesario intercidit quies media. Sed actio bona et mala actus sunt contrarii: ergo intercidit quies media. Impossibile est ergo quod actio bona et mala sit actio nuon vna:

¶ Item vna locutio in nuon non potest esse vera et falsa: aliter enim quod dictum est: posset iterum sumi quod est contra philosophum libro praedic. ergo a simili exterior actio vna nuon: non potest esse bona moraliter et mala.

¶ Item actio exterior est moraliter bona inquantum est a voluntate deliberatiua et secundum regulam recte rationis: mala autem inquantum est a voluntate deliberatiua contra regulam recte rationis. Sed actio exterior vna in numero non potest esse secundum regulam recte rationis et contra: ergo non potest esse moraliter bona et mala.

Contra omnis nostra actio quam deus facit est moraliter bona: quia deus operatur per voluntatem: et semper secundum rectum intellus iudicium: et omnis actio nostra quam prohibet est moraliter mala. Sed eandem actionem in numero quam deus prohibet ipse facit inquantum actio est: ergo eadem actio in numero est moraliter bona et mala.

¶ Item aliquando vnus motus continuus qui ex charitate inchoatur ex vanagloria terminatur: ergo vna actio innumero quamuis non secundum eandem partem potest esse moraliter bona et mala.

Respondeo quod exteriorem actum vnum in numero posset esse moraliter bonum et malum dupliciter potest intelligi. Uno modo ita quod vnus actus in numero in genere mo¬ ris possit esse moraliter bonus et malus: et sic non videtur mihi possibile. vt enim ante habitum est bonum et malum sunt differentiae essentiales exteriorum actuum inquantum morales sunt: et ideo sicut res naturalis eadem in numero non potest esse simul sub differentiis essentialibus simul oppositis ipsam constituentibus in esse nature. Sic actio exterior vna in numero: inquantum moralis est: esse non potest sub bonitate et malitia constituentibus ipsam in esse moris.

¶ Alio modo ita quod actus exterior vnus in numero: quantum ad esse nature: possit esse moraliter bonus et malus: et sic verum est: non tamen secundum eandem partem. Actio enim exterior bona est moraliter: inquantum est a voluntate deliberatiua secundum regulam recte rationis: et mala inquantum est contra: vna autem actio continua secundum vnam sui partem potest esse a voluntate deliberatiua secundum regulam rationis recte: et secundum aliam sui partem contra: talis autem actio quamuis non sit vna numero in genere moris: tamen vna est quantum ad esse nature.

Ad primum argumntum dicendum: quod actio exterior potest es moraliter bona et mala: sine aliqua contrarietate motuum exteriorum permutationem scilicet intentionis interioris: per quam exterior actio reponitur in esse morum.

¶ Ad secundum dicendum: quod non est naturale de locutione enunciante: quantum ad veritatem et falsitatem: et de continua exteriori actione per comparationem ad moralem malitiam et bonitatem: enunciatio enim non est vera: vel falsa quousque completa est: quia sic dicit philosophus I peryher. verum et falsum complexum dequibus est secrdmo: sunt circa compositionem et diuisionem: vna autem pars exterioris actionis continue potest esse moraliter bona: antequam tota actio sit completa.

¶ Ad 3m cum dicitur qpod exterior actio vna numero non potest secundum regulam rationis recte et contra etc. dico quod verum est: secundum eandem partem: secundum tamen diuersas sui partes possibile est propter mutationem intentionis interiorem:

Ad primum alterius partis dicunt aliqui quod actio mala inquantum actio est a deo est: et ex hoc habet bonitatem nature: sed ex hoc bonitatem moris non habet Bonitas enim vel malitia moris sunt in actione per deliberatiuam voluntatem particularis agentis: ita tamen intelligendo quod ipsa moralis bonitas actionis nostre principaliter reducitur in voluntatem vniversalis agentis quod deus est. Uel potest dici quod non est inconueniens eandem actionem esse moraliter bonam per comparationem ad principium agens et moraliter malam per comparationem ad agens 2m

¶ Ad 2m dicendum: quod non plus concludit: nisi quod exterior actio numero vna in esse nature potest esse moraliter bona et mala secundum diuersas sui partes: et hoc est concessum.

¶ Questio. III. Tertio queritur vtrum possit esse aliquis actus exterior hominis: ex deliberatiua voluntate procedens: qui nec sit bonus moraliter: nec malus. Et videtur quod sic: quia omnis actus ex deliberatiua voluntate procedens moraliter bonus: vel malus est meritorius: vel demeritorius. Sed ex deliberatione possum salutare hominem: vel festucam de terra leuare: sine merito: vel demerito: ergo talis actus: nec est moraliter bonus: nec malus.

¶ Item actio non est moraliter bona: nisi per intentionem referatur in deum. Sed multas honestas actiones quae moraliter male non sunt facimus nihil de deo cogitantes: ergo multas operationes facimus quae non sunt moraliter bone: nec male: cum sint honeste.

¶ Item multi actus interiores voluntatis deliberatiue: sunt respectu non moralis obisti: vt patet: cum homo exsdeliberatione vult aliquod naturale bonum. Sed actus respectu obicti non moralis: non est moralis: ergo multi sunt actus interiores voluntatis deliberatiue non morales: ergo et multo fortius et exteriores: cum exteriores non sint morales: nisi per comparationem ad interiores.

Contra omnis actus voluntatis deliberatiue moralis est: quia omnis talis actus in nobis est post consiliationem rationis. Sed actus morales: inquantum morales diuiduntur: permorale bonum et malum: ergo omnis actus: siue interior: siue exterior procedens ex deliberatiua voluntate est moraliter bonus: vel malus.

¶ Item Apo. 1. cor. 8. siue manducatis: siue bibitis: vel aliud quid facitis: omnia in gluiam dei facite: ergo cum operans ex deliberatione opus suum faciat ad gluatiam dei: aut non faciat: opus suum: aut est secundum doc. apostouli: et sic moraliter bonum est: aut non secundum doc. apostoli: et sic est moraliter malum.

¶ Item saluator Matth. 12 de omni verbo ocioso quod locuti fuerunt homines reddent rationem in die iudicii: ergo similiter de omni opere ocioso. Sed omnis actus qui bene potest fieri: si: refertur ad bonum finem est moraliter bonus: si non refertur ad bonum finem est ociosus: quia secundum Greg. in pastoralis. 37 ca. ociosum est quod caret ratione iuste necessitatis: autem intentione pte vtilita tis: ergo omnis actus ex deliberatione procedens: si bene potest fieri est moraliter bonus: vel malus. Et si non potest bene fieri est moraliter malus.

Respondeo quod de actione siue interiori: siue exte riori: possumus loqu dupliciter. Ul in generali per comparationem ad genus actionis: et sic sunt multe quae de se: nec sunt moraliter bone: nec male: sed possunt bene: vel male fieri. Uel imparticulari per comparationem ad oper ntem: et sic duplex est opinio. Dicunt enim quidam: quod sic est aliqua operatio: siue interior: siue exterior: quae nec est moraliter bona: nec mala: quia deus ex sua pietate decreuit propter nostram infirmitatem multas operationes non imputare nobis: neque ad meritum: neque ad demeritum et ex conseqenti tales actiones per comparationem ad nos non videntur: nec moraliter bone: nec male. Sicut cum aliquis loquitur alii ex naturali pietate: vel alium salutat ex vrbanitate: nec tamen hoc refertur in deum. Tales enim actiones meritorie non sunt: quia ad deum non referuntur: Dicere etiam quod essent demeritorie durum videretur: cum non fiant propter inordinatam conuersionem ad creaturam: nec omittuntur ad deum referri: propter loquentis negligentiam. Sed tantum propter quandam infirmitatem: que in nobis est ex corpore corruptibili aggrauante animam. Huic videtur concordare Hierony. in quaedam epluraad Aug. et est in numero epitularum Aug. 16. vbi dicitur sic: bonum est continentia: malum est luxuria: inter vtrumque indifferens ambulare digerem alui stercora: capitis naribus purgamen ta proiicere: sputa reumatis iacere: hoc nec malum: nec bonum est: siue enim feceris: siue non feceris: nec iustitiam habebis: nec iniustitiam.

¶ Alii dicunt quod omnis exterior actus ex deliberatiua voluntate procedens: in singulari per comparationem ad operantem est moraliter bonus: vel malus: quia si operatio est respectu obiecti debiti: et cum debitis circumstantiis et relatus ad debitum finem moraliter bonus est. Si autem alterum istorum deficiunt moraliter malus esta. Sed omnia tria praedicta: aut adsunt exteriori actui: aut alterum deest: ergo omnis singularis actus exterior ex deliberatiua voluntate procedens: moraliter bonus: vel malus est

¶ Preterea Diony. ca. 4. de di. no. dicit quod demoni est malum contra dei formen intellitum esse anime contra rationem corpori contra naturam. Sed omnis actus voluntatis deliberatiue in nobis: aut est secundum rationem: aut contra rationem: aut praeter rationem: si secundum rationem est moraliter bonus: si contra rationem est moraliter malus: vt patet per litteram Diony. prallegatam: si praeter rationem: est etiam moraliter malus. Dicit enim Dam. libro 2. ca. vlti. quod manentes in eo quod secundum naturam est in virtute sumus: declinantes autem ex eo quod secundum naturam ex virtute ad illud quod paeter naturam est deuenimus et in malitia sumus: ibi autem vocat naturam rationem rectam. Qui vult tenere primam opionem: potest dicere ad primum incontrarium: quod non omnis actus ex deliberati ua voluntate procedens moralis est: saltem moralitate ordinata ad retributionem: sicut in explanatione illius opinionis visum entia

¶ Ad 2m dicendum: quod illud verbum Apostoli consilium est non praeceptum: et ideo illud omittere non semper est peccatum.

¶ Ad 3m cnum dicitur: quod actus quae non refertur ad bonum finem est ociosus etc. dico quod verum est: sed non semper opertet quod referatur explicite ad finem qui est deus ad hoc quod careat ociositate: quia si referatur ad aliquam bonum finem ciuilem: vel corporis honestam recreationem: ociosus non est: nec tamen omnis realis actus remunerabilis est. Qui vult tenere secundam opinionem que mihi videtur rationabilior potest dicere ad principium incontrarium quod maior argumenti falsa est: saltem loquendo de merito comdigni. Multi enim existentes in mortali peccato faciunt aliquos actus qua demeritorii non sunt: nec tamen sunt meritorii de condigno: omnes tamen morales actus: aut sunt meritorii: autem demeritorii: autem disponentes de proximo: autem a remotis ad meritum: vel demeritum. Unde dico quod salutare hominem ex deli¬ beratione: et si actu homo non referat in deum illud explicite: tamen potest esse actus moralis virtutis: que vocatur amicitia: vel alio nomine affabulas inseriosa conuersatione. De qua tractat philosophus 8. e thi. ca. 13. Ex deliberatione etiam leuare festucam: si sit propter aliquem bonum finem: bonum morale est: si sit propter nullum bonum finem: factum ociosum est: et ita moraliter nalum.

¶ Ad secundum dicendum: quod maior falsa est: si intelligatur de relatione in deum per intentionem actualem et explicite. Qui enim ob amorem castitatis contrarie tentationi resistit ex deliberatione: quamuis illam resistentiam per intentionem actualem in deum explicite non referat: tamen actum facit moraliter bonum: quia hoc refert ad deum habitualiter: et etiam aliquo modo actualiter implicite inquantum hoc facit propter castitatem: cuius obseruatio est secundum deum.

¶ Ad tertium dicendum: quod naturale bonnm inquantum refertur ad rationem: vel secundum eam: vel praeter eam: vel contra eam induit rationem moralis obiecti: et secundum hunc modum est respectu eius actus deliberatiue voluntatis. Uel secundum aliquos ad argumentum soluendum est per interemptio nem minoris: actu enim morali potest mihi placere bonum: quod est mihi naturale: moralitas enim non est in actu voluntatis per obiectum: sed per libertatem: et ex sui comparatione ad rationem.

¶ Questio. IIII. QUarto queritur vtrum aliqua exterior actus moralis: possit esse naturalis voluntatis obiectum. Et videtur quod sic: quia ius quod continetur in lege et in euangelio morale est: et etiam naturale: quia sicut dicitur in decretis dist. 1. ius naturale est quod in lege et in euangelio continetur. Sed omne ius naturale potest esse obiectum naturalis voluntatis: ergo est aliquod ius morale naturalis voluntatis obiectum.

¶ Item iustitia in actione res moralis est. Sed iustitia estobiectum cognitionis naturalis: quia eius notari nobis naturaliter est impressa: vt videtur velle Aug. 8. libro de tri. ca. 6. ergo ex conseqenti est obiectum naturalis voluntatis. Omne enim bonum quod naturaliter cognoscitur naturaliter diligitur.

¶ Item bonum naturale potest esse obiectum deliberatiue voluntatis: ex deliberatione enim mala bona naturalia volumus: ergo a simili et bonum morale potest esse obiectum naturalis voluntatis.

¶ Item illud potest esse obiectum naturalis voluntatis: quod non est volibile: nisi in virtute naturalis obiecti ipsius voluntatis. Sed nihil est volibile: nisi in virtute ipsius finis qui est ipsius voluntatis naturale obiectum: vt superius est ostensum: ergo omne volibile siue morale: siue aliud potest esse naturalis voluntatis obium.

Contra obiectum naturalis voluntatis est bonum absolute: quod vniformiter mouet quantum est ex se: vt superius est ostensum. Sed bonum morale consideratur in relatione ad rationem: ergo morale bonum non potest esse naturalis voluntatis obiectum.

¶ Item actus voluntatis reponitur in specie per formale obiectum: ergo actus voluntatis respectu boni moralis est moraliter bonus: sed naturalis actus volunta tis non est moraliter: nec bonus: nec malus. Sicut enim dicit philosophus libro 3 ethi. ca. 8. ex his que in nobis sunt a natura: nec laudamur: nec vituperamur: ergo naturalis actus voluntatis: non est respectu moralis obiecti.

¶ Item actus exterior non est moralis: nisi per moralitatem interioris actus voluntatis a quo procedit: sed actus voluntatis naturalis interior non est moralis: ergo nec actus exterior per actum naturalis voluntatis productus moralis est et si sic: actus moralis exterior non est obiectum naturalis voluntatis.

Ad istam questionem est vnus dicendimotus quod actus interior voluntatis deliberatiue: qui moralis est: obiectum est naturalis voluntatis: voluntas enim naturaliter appetit velledeliberatiue: aliter enim voluntas non posset se mouere deliberatiuo motu. Sicut enim dicit Ansel. de casu dia. ca. 12. quic. quid se mouet id volendum: prius vult se ita mouere: et ibidem dicit quod voluntate naturali voluntas mouet se ad alias voluntates. Ex quo sequi videtur quod voluntas ab alio: naturaliter mouetur ad appetendum velle deliberatiuum: et per hoc potest se mouere deliberatiue. Actus ergo exterior: qui est obiectum motus deliberatiui mediante ipso actu deliberatiuo: obicum potest esse naturalis voluntatis inquantum voluntas naturaliter: vult se velle deliberatiue talem exteriorem actionem.

¶ Sed contra hac arguitur sic: quamuis enim voluntas naturaliter appetat velle deliberatiue: inquantum velle deliberatiue spectat ad aliquam potentie perfectionem: tamen non appetit naturaliter: hoc velle deliberatiuum: vel illud determinate: sed indeterminate seu in generali: quamuis sicut naturaliter appetat sui perfectionem: non tamen naturaliter appetit determinate illud in quo consistit sua perfectio. Uelle autem deliberatiuum: sic consideratum non est quid morale.

¶ Alius est dicendi motus rationabilor: quod voluntas naturalis dupliciter potest accipi. Uno modo proprie scilicet secundum quod sui acius obiectum est bonum absolute: et regula eius naturalis cognitio intelfectus non disquisitiua et que in suum obiectum naturali necessitate mouetur: et sic actum exteriorem moralem esse obiectum naturalis voluntatis: non est verum: quia actus exterior non est moralis moralitate que in est actui ex ordine eius in finem: nisi incomparatione ad liberam voluntatem: cuius actui dominatur et mortalitas quae in est actui ex sui comparatione ad obictum et circumstantiam: in est ei per comparationem ad rationem. Cum ergo bonum in relatione non fit obiectum naturalis voluntatis: sed bonum absolute: vt superius dictum est: sequitur quod actus moralis exterior non potest esse obiectum naturalis voluntatis: accipiendo eam immodo iam dicto. Alio modo potest dici voluntas naturalis in proprie scilicet inquantum inclinatur ad volendum bonum eo quod ipsum bonum apprehensum inquantum est in eo aliqua participatio finis quasi naturaliter eam inclinat: cui tamen inclinationi ipsa voluntas potest resistere: et sic actus moralis exterior potest esse volunta tis naturalis obictet: quia talis naturalitas bene est in deliberatiuo motu voluntatis. Et huic concordare videtur Aug. 2. li. de ciui. ca. 26. dicens: tanta vis est probitatis et castitatis: vt omnis vel pene omnis eius laude moueatur humana natura: et tamen planum est quod ista possumus deliberatiue velle.

Ad primum in oppositum dicendum: quod ibi vocatur ius naturale: inquantum comprehendit et primum principium iuris naturalis: quod vltra offert se cognitioni: cognito quid est quod dicitur per terminos. Et etiam iura quae ex isto sequuntur per modum conclusionis respectu quorum non est actus voluntatis naturalis. Primo modo dicte: quia elicite sunt ab ipso printiua: vel per reuelationem: vel humanam inuestigationem.

¶ Ad 2m dicendum: quod iustitia absolute dicta et generatur: inquantum scilicet est rectitudo baeneest obiscitum naturalis voluntatis primo modo dicte: et etiam naturalis cognitionis: sed sic non dicit aliquid morale: sed magis aliquod principium moralitatis: sicut dicimus quod finis est principium omnium moralium.

¶ Ad 3m dicendum: quod non est simile: quia respectu plurium potest esse actus voluntatis libere: quam actus voluntatis naturalis: libere enim possumus velle aliqua bona naturalia et bona moralia: sed non possumus naturaliter velle moralia.

¶ Ad 4m dicendum: quod maior falsa est: si viversaiter accipiatur: quamuis enim bonum relatum ad rationem non sit volibile: nisi inquantum in eo est quaedam participatio finis: non tamen est opbiscitum naturalis voluntatis: et si enim finis secundum se sit naturalis voluntatis obiscitum: non tamen omne illud in quo est aliqua participatio finis naturalis voluntatis obiectum: quia nec omne tale est naturaliter cognitum: sicut quamuis finis in generali et absolute sit naturaliter cognitus: non tamen illud in quo consistit ipse finis est naturaliter cognitum.