Articulus 1

et hoc est rectitudo rationis create. Omnis ergo virtus vel est rectitudo que deus est: vel rectitudo rationis: vel secundum aliquam istarum rectitudinum immediate mensurata: ille que immediate tantum regulantur secundum primam rectitudinem que deus est sunt virtutes theologice: quarum deus obiectum est: quamuis sub diuersis rationibus. Fides enim mensuratur seu regulatur secundum veritatem que deus est: et spes secundum ardui tatem que deus est: charitas aut secundum bonitatem que deus est. Ille que regulantur secundum mensuram rationis sunt virtutes morales quamuis etiam iste mensurentur secundum mensuram primam: quia rectitudo rationis est exemplata a mensura prima.

¶ Ille virtutes quarum quelibet est quedam rectitudo rationis sunt virtutes intellectuales. Cum ergo nihil possit extendere mensuram primam cum sit infinita: impossibile est quod virtus aliqua theologica per comparationem ad eam sit media inter superabundantiam et defectum: quamuis hoc sit aliquo modo possibile per comparationem ad nos. Sic enim spes est media inter praesumptionem et desperationem: sed quia mensura rationis est finita: ideo per comparationem ad eam potest esse superabundantia et defectus quorum vtrumque vicium est inter que medium est illud quod ita conformatur recte rationi quod nec eam excedit: nec ab ea deficit: cum ergo vt iam dictum est: omnis virtus moralis sit conformis rationi recte quod non esset verum si eam excederet vel ab ea defiteret. Omnis virtus moralis in medio consistit per comparationem ad rationem rectam. Sed hoc medium quandoque est medium rei: quod eque distans ab vtroque extremo in quo medio consislit virtus iustitie: vt inferius ostendetur. Quandoque autem non est medium rei: vt patet in medio in quo consistit temperantia: et in medio in quo consistit fortitudo: propter hoc enim quod proni sumus ad prosequendum superabundantiam delectationum secundum tactum et gustum: ideo ratio recta iudicat: quod virtus obseruans medium circa delectationes praedictas: magis debet elongari a superabundantia persecutionis dictarum delectationum quam a defectu qui vocari potest insensibilitas. Quia etiam difficile est aggredi terribile: et proni sumus ad resiliendum: ideo recta ratio iudicat quod est medium: quod obseruat fortitudo circa terribilia debet magis elongari a timore quam ab audacia.

Ad primum in oppositum dicendum: quod magnanimus non dicitur magnitudine extremus: quia dignificet se maximis absolute: sed quia dignificat se maximisin comparatione ad suam dignitatem: non enim dignificat se maioribus quam dignus sit sicut chaimus nec minoribus quam dignus sit vt pusillanimus: sed dignificat se maximis quibus dignus est: et ideo magnanimitas est media inter chaimotem et pusillanimitate.

¶ Ad secundum dicendum: quod non est inconueniens aliquam virtutem tenere extremum secundum vnam circunstam tiam: et tamen tenere medium secundum alias circumstantias per comparationem ad rationem: et sic est in virginitate: quantum enim ad illud in quod tendit tenet extremum: quia tenet maximam puritatem mentis et corporis absque permistione delectationum venerearum: sed quantum ad circustantias tenet medium per comparationem ad rationem: quia illud tendit secundum quod opoertet: et propter quod opetet: et sic de aliis.

¶ Ad tertium dicendum: quod minor est falsa. Uirtutes enim intellectuales consistunt in medio per comparationem ad suam mensuram e est res cognita: sicut enim virtutes morales mensurantur a ratio ne: ita virtutes intellectuales mensurantur a re. vnde secundum philosophum x. metaphy. res est mensura nostri intellectus: hoc est nostre nalis cognitionis in virtute: ergo in intellectuali consistit merdium per comparationem ad ipsam re inquantum habilitat intellectum ad dicendum quod est esse: et quod non est non esse. Uicium autem superabundantie est cum affirmat intellectus quod non est esse: et vitiu defectus est cum dicit quod est non esse: quod tamen dictum est in argumenta. Uirtutes intellectuales esse regulas moralium non debet intelligi nisi de prudentia: nisi extendatur nomen regule ad omne illud quod reddit regulam perfectiorem: quod ideo dico: quia forte intellectus et scientia et maxime sapientia que a philosopho. 6 ethi. c. 4. numerantur inter virtutes intellectuales coadiuuant ipsam prudentiam.

Questio. IIII Uarto quaeritu. Utrum virtutes morales possint corrumpi per cessationem ab actibus suis. Et videtur quod non. Non sunt permanentiores in anima species intelligibiles quam virtutes: sed species intelligibiles in anima non possunt corrumpi: quia aliter possent corrumpi in angelo quod declaratum est falsum esse li. 2. Ergo cum virtutes morales sint in anima intellectiua: non possunt corrumpi.

¶ Item vbi non est agens: non potest esse actio: nec constructiua: nec destructiua: sed cessationi ab actu: cum sit puta carentia: nonconuenit ratio agentis: ergo cum corrumpere sit actio destru ctiua: cessatio virtutis ab actu: non potest corrumpere virtutem.

Contra non est pemanentior virtus quam potentia: cum potentia sit naturalis: et virtus ex acquisitione sed potentia corrumpitur per cessationem a suo actu: tandiu enim posset esse homo in obscuro carcere: in quo nihil penitus videret quod totaliter amitteret visum: ergo multo fortius virtutes morales corrumpi possunt per cessationem ab actibus suis.

Respondeo quod forma accidentalis quatuor modis potest corrumpi: vno modo per actionem sui contrarii: et sic corrumpitur frigidum a calido. Alio modo per illud quod contrariatur sue causae effectiue et conseruatiue: et sic corrumpitur albuna calido excessiuo: frigiditas enim causa est effectiua et conseruatiua albedinis: quamuis non sit tota eius causa. Alio modo per corruptionem sui subiecti. Cum naturale esse accidentis: sit esse in subiecto: illud quod corrumpit subiectum: ex consequenti corrumpit naturale accidentis esse.

¶ Alio modo per remotionem eorum: que prohibere causas corrupentes: et sic cessatio ab actibus recte considerandi: corrumpit habitus intellectuales: quia exercitium: quod est in actibus recte considerandi prohibet deceptionem: ad quam tendit argumentatio peccans in materia: et illam ad quam tendit argumentatio peccans informa: que deceptiones sunt repugnantes hitibus intellectualibus.

¶ Ad similitudinem primi modi corrumpitur virtus castitatis per actus luxurie.

¶ Ad similitudinem secundi modi corrumpitur per actus gule. Abstinentia enim que per actus gule corrumpitur multum iuuat ad castitatis conseruationem.

¶ Modo autem tertio: nulla virtus corrumpi potest: quia proprie loquendo de virtute: essentia cuiuslibet virtutis est in anima intellectiua: que est incorruptibilis nature: vt enim superius dictum est: illi habitus qui sunt in appetitu sensitiuo proprie: et plene: rationem virtutis non habent.

¶ Quarto modo cessatio ab actibus virtutum moralium: potest esse causa corruptionis ipsarum virtutum. exercitari enim in actibus prohibet ab anima actus: quibus acquiruntur vitia virtutibus contrarie. Qui sunt contrarii actibus: quibus acquiruntur virtutes. morales.

¶ Cum enim homo cessat ab actibus virtutum moderantium passiones: et frequenter passiones insurgant: se habet ad passiones immoderate: quia si eas moderaret: non cessaret ab actu virtutis: cum eas moderare actus virtutis sit: hominem autem se habere immoderate ad passiones est per actus disponentes ad hitus vitiorum seu per tales hietus elicitos. Similiter cum homo cessat ab operando iuste opera taiones eius ad proximum non regulantur iustitia: et opeorsitiones ad proximu non regulate iustitia disponunt ad corruptionem hitus iustitie.

Ad primum in oppositum dicendum quod non est simile de speciebus intelligibilibus in anima: et de virtutibus existentibus in ea: quia speciebus intelligibilibus in anima nihil est contrarium Sunt enim subleuate super contrarietatem: vt superius dctum est: net est earum causae proxime: earum effectiue: et conseruatiue est aliquid contrarium. illa enim ca est intellectus agens ipsius anime. quamuis enim recipiantur in anima ratione sut possibilis quod est est necessarium ad earum conseruationem ad similitudinem secundum quam materia subiecti necessaria est ad conseruatio. nem accidentis recepti in eo ratione sue materie: tamen tanquam per causam efficientem conseruantur per intellectum agentem: qu est illud: quod in ipsa anima est actiuum huius receptionis: et conseruationis habemus exemplum in lumine quod in aere recipitur per luminare in aere conseruatur. ipsi est motioni intellectuali nihil est contrarium. Et ideo species intelligibiles cor¬ rumpi non possunt vllo modo cum non possint corrumpi per contrarium sut cum contrarium non hebeant: nec per. contrarium sue cause cum contrarium non hebeat: nec per corruptionem sui subiecnti cum anima sit incorruptibilis nature. Sed habentibus virtutum in anima intellectiua contrarii sunt habitus vitiorum: et actibus per quos acquiruntur contrarii sunt actus per quos acquiruntur vicia: et ideo habitus moralium virtutum corrumperi possunt: quamuis existant in non corruptibili subiecto.

¶ Ad secundum dicendum: quod sicut secundum philosophum. 8. phy. Grauium et leuium duplex est mouens scilicet mouens per se quodcumque sit illud quod per suam formam elicit motum grauium et leuiu: et mouens quod est remouens prohibere: sub quo etiam comprehenditur ipsa remotio prohibentis: sic dico: quod corruptionis virtutis duplex est causa id est vna que per se corrupit virtutem cuiusmodi causa est actus contrarii actibus per quos est acquisita virtus. Alia est remotio cause que prohibebat tales actu et talis causa est cessatio ab actibus virtutum: talem autem causam non oporter importare aliquid positiuum: quamuis cessans ab actibus virtutum aliquid positiuum sit: sicut carentia probibentis in motu granium et leuium non est aliquid positiuum: quamuis ille qui trabem remouet: qui lapidem descendere prohibebat sit aliquid positiuum.

¶ Quamuis autem argumentum ad partem secundam gratia conclusionis principalis posset concedi. Sciendum tamen quod per longam existentiam in carcere tenebroso homo non perdit visum: quia ipsa potentia visiua corrumpatur secundum id quod est. Sed quia sicut dicit Auicenna. 6 naturalium lib. 3. c. 7. Spiritus visibilis fugit ocium et tenebeas naturaliter: ideo natura amittit et desuescit mittere visibilem spiritum ad oculos: et tunc paulatiue concauitas nerui per quam transibat spiritus visibilis repletur aliquo humore impediente transitum spiritus visibilis ad oculos: ita quod etiam postquam homo exit de carcere: natura non potest tramsmittere spiritum visibilem ad oculos: nec species rei visibilis potest transire ad concauitatem communem duobus neruis venientibus ad duos oculos: in qua concauitate est iudicium de visibilitate.

Questio V QUinto queritur. Utrum actus elicitus a virtute non proportinatus ei secundum intensionem minuat eam. Et videtur quod non. Nullus actus meritorius minuit virtute: sed omnis actus virtutis est meritorius etiam si non sit proportionatus ei secundum intensionem: exiens enim in actum diligendi ex charitate: non tamen ita intensum sicut posset aliquis actus elici ex charitate iamhabita meretur: ergo nullus actus virtutis etiam si sit minus intensus quam alii actus qui elici possent ab illa virtute: minuit virtutem.

¶ Item omnis actus minuens virtutem disponit ad vicium: quia disponit ad contrarium virtuti: et nihil conriatur virtutimsi viciu. Sed actus virtutis non proportionatus ei secundum in tensionem non disponit ad vicium: ergo non minuit virtutem.

¶ Item multi actus debiles seu remissi equalere possunt vni actui sorti: sicut multe gutte parue possunt equiuale re vni magne in disponendo ad lapidis cauationem: sed vnus actus virtutis ita fortis quod commensuratur virtuti in intensione non minuit virtutem: ergo nec mualti actus debiles ipsam diminuunt.

Contra aqua minus calida superinfusa magis calide ipsam alterat ad minorem caliditatem: quia ex vtraque aqua efficitur vinum totum minus calidum quam erat aqua ante superinfusionem aque minus calide: ergo a simili actus elicitus ex virtute a quae deficit secundum intensionem minuit illam virt: tem.

¶ Item secundum philosophum. 2 ethi. c. i. Quales sunt actus talea sequuntur actus: ergo actus eliciti a virtute remissiores in tensione quam sit ipsa virtus disponunt ad virtutem minorem. Sed in appetitu non possunt simul esse due virtutes morales eiusdem speciei vna minor altera: ergo praedicti actu disponunt ad diminutionem illius eiusdem virtutis a qua eliciuntur.

Ad istam quaestionem fote euellet dicere quidem quod a virtute non potest eliciactus non commensuratus ei secundum intensionem: et ita queod nulla est.

¶ Sed contra hanc responsionem arguitur sic: vsus virtutum in volutate consistit. Unde habens virtutem potest agere non secundum vir¬ tutem vel actum contrarium virtuti: ergo multo fortius potest agere per illam vittutem actum ei non commensuratum in intensione sed remissiorem.

¶ Alii dicunt quod actus proportionati virtuti secundum intensionem: aut sunt intensio: es quam illi actus ad quos habilitat illa virtus: et tales ex illa virtute non eliciuntur: sed sunt disponentes ad augumentum illius virtutis. Siautem sunt remissiores in intensione quam sit ipsa virtus: tunc dicunt quod non est inconueniens quod eliciantur ab illa virtute. Uirtus enim qui reddit hominem proptum et facilem ad magnum dilectio nis actum: reddit est eu promptum et facilem ad minores difectionis actus: quia forma perfecta in se continet virtualiter virtutem formarum imperfectarum et hi dicunt: quod tales actus per se minuunt illam virtutem a qua eliciuntur: aut ad eius diminutionem disponunt: quia non tantum est dissimile calidum frigido: sed etiam minus calidum magis calido. Unde secundum philosophum. 5 phy. Motus cum sit a maiori in minus dicitur aliquo modo esse a conrio in contrarium: actus autem praedicti minus sunt intensi: nisi vt iam dictu est quam actus commensurati illi virtuti in intensione: et quam illa virtus et ideo ipsa disponunt ad tantam diminutionem que requiritur ad hoc: quod illi actus essent sibi commensurati secundum intensionem ipse etiam defectus perfectionis in actibus praedictis disponit ad diminutionem illius virtutis aliquo modo ad similitudinem qua cessa tio ab actu virtutis corrumpit virtutem seu disponunt ad ei corruptionem: cum enim anima non possit simul esse in duobus actibus eiusdem virtutis vno perfecto alio imperfecto: et exercitium imperfectis actibus virtutis commensuratis virtuti secundum intensionem excludat seu prohibeat multa que disponerent ad diminutionem virtutis illius que non prohibentur per exercitium in actibus illius virtutis deficientibus ab ea. secundum intensionem: et ab actibus qui illi virtuti in intensione commensurantur: ideo est actus praedicti disponunt ad diminutionem illius virtutis sicut remouens prohibens.

Ad primum in oppositum cum dicitur: quod nullus actus meritorius minuit vututem etc. Dico quod verum est sub ratione qua meritorius est: praed icti autem actus virtutis: nec minuunt: nec ad eius diminutionem disponunt sub ratione qua meritorii sunt: nec sub ratione qua sunt actus virtutis. Sed sub ratione qua deficiunt ab in tensione commensurata virtuti: sub ratione autem huius defectus meritorii non sunt.

¶ Ad secundum cum dicitur: quod omnis actus minuens virtutem disponit ad vitium. Dico quod non opetet hoc esse verum per se: quia actus disponens ad minore virtutem eiusdem speciei cum maiori: eo ipso disponit ad diminutionem illius maioris virtutis: quia vt dictu est supra maior et minor virtus eiusdem speciei non possunt in eadem anima simul esse

¶ Ad tertium cum dicitur: quod. multi actus debiles seu remisi equalere possunt vni a. tui sorti etc. Dico quod non est verum per comparationem ad virtutem iam habitam cui commensuratur actus fortis: quia actus fortis non disponit ad diminutionem illius virtutis: sed per multos actus debiles posset diminui quousquod esset ita parua: quod actus debilis in intensione commensura retur ei: sed per comparationem ad acquerendum virtutem magnam nondum habitam possent multi remissi actus boni equalere indirecte vni actui sortiori: quia per multos actus remissos posset acquiri imperfecta virtus: et virtus iperfecta seu pua quandoquod est maior dispositio ad acquisitionem virtutis maioris quam vnus actus fortior quocumque illorum actuum: per quos acquisita est virtus parua.

Questio. VI SExto queritur. Utrum virtutes cardinales remanebunt in patria. Et videtur quod non: quia secundum glo. Luc. x. super illud: Maria. optimam partem elegit. Et est secundum Aug. homelia vlti. super Ioan. Uita actiua non remanebit in patria: sed vt colligi potest ex sententia Aug. 12. de trinitate. c. 14. Uirtutes cardinales pertinent ad vitam actiuam: ergo non remanebunt in patria.

¶ Item secundum philosophum. x. ethico. c. x. In angelis quos deos vocat non sunt cardinales virtutes: sed vt habetur Mattub 22 homines erunt sicuu engeli dei in celo: ergo in eis non remanebunt virtutes cardinales.

¶ Item ibi non possunt esse virtutes cardinales vbi non sunt earum obiecta: sed in patria non erunt terribilia: nec timor: nec passiones concupiscibilis: ergo ibi non remanebunt fortitudo et temperantia.

Contra Sapientia primo. Iustitia perpetua est et immortalis: sed sicut habetur eodem lib. c. 8. Sicut sapientia docet iuslitiam: ita sobrietatem et prudentiam et virtutem: ergo sicut iuslitia remabebit: remanebunt et ille.

¶ Item Aug. 14 de tri. c. ix. Predicte virtutes in patria remanebunt et assignat actus quos habebunt in patria.

Respondeo quod virtutes cardinales infuse: cum nos ordinent ad ciuilitatem supernam nec de ratione essentiarum sit aliquid illi ciuilitati incompassibilis quando peruenerimus ad illam ciuilitatem non euacuabuntur sed perficientur: nec tantum ad decorem anime remanebunt absque actibus: vt quidam senserunt: sed habebunt perfectiores actus quam habeant in via. Terribilia enim et passiones que sunt timor et audacia non sunt formale obiectum fortitudinis: nec delectationes carnales: nec passio concupiscentie sunt formale obiectum temperantie. Sed praedicta sunt praedictarum virtutum obiecta materialia: ita tamen quod propinquiora obiecta praedictarum virtutum sunt praedicte passiones quam obiecta earum. Formale autem obiectum fortitudinis est ordo seu modus: quem dicta ratio recta in habendo se respectu obiectorum materialium: et sicut medium rationis secundum philosophum. 2. ethi. c. 5 non est vnus neque idem omnibus: ita dico quod non est vnum et idem per comparationem ad statum vie: et ad statum patrie. Modus enim quem recta ratio dictat debere haberi respectu terribilium in via est in timendo et audendo moderate. Modus autem quem recta ratio instituit in se habendo in patria respectu terribilium est firmare voluntatem in securitate in non timendo amplius terribilia et in gaudendo moderate de obtenta ab omnibus terribilibus liberatione perfecta. Similiter dico quod modus quem instituit ratio in debendo se hebere in via respectu delectationum secundum errorem est frenare debito modo concupiscentias respectu earum.

¶ In patria autem modus quem respectu earum instituit ratio recta est perfecte eas detestari et rationabiliter gaudere de obtenta ab omnibus prauis concupiscentiis liberatione plena: remanebunt ergo praedictarum virtutum obiecta formalia: sed nullo modo remanebunt obiecta eorum materialia. Nec enim ibi esse poterunt respectu periculorum mortis: timores et audacie quas oporteat modificare: nec carnalis concupiscentia quas oporteat frenare praedictio concordat Aug. 14. de tri. c. 9. vbi assignans actus praedictarum virtutum quos habebunt in patria dicit actum iustitie esse perfecte deo subditum. Actus prudentie erit sine vllo erroris periculo. Fortitudo sine molestia tolerandorum malorum. Temperantia sine repugnatione libidinum: ita vt prudentie sit nullum bonum deo praeponere vel equare. Fortitudinis enim ei firmissime coherere: temperantie nullo defectu noxio delectari.

Ad primum in oppsitum dicendum: quod non plus concludit nisi quod cessabunt quantum ad actus conuenientes vite actiue cuiusmodi sunt actus quos habent in via: actus autem quos habebunt in patria conuenientes sunt vite contemplatiue.

¶ Ad secundum dicendum: quod non plus concludit nisi quod in patria non manebunt virtutes quantum ad actus quos habent in via: nec remanebunt in reearum obiecta materialia.

¶ Ad tertium dicendum: quod esse virtutes non dependet ex obiecto materiali sed formali. Formalia autem earum obiecta: vt superius est ostensum: realiter remanebunt. Sed earum obiecta materialia realiter non remanebunt: sed tantum secundum esse intellectum: et hoc sufficit ad hoc vt realiter possint remanere formale virtutis obiectum tale quale requiritur in patria: quia illud formale obiectum non est in illo materiali vt in subiecto: sicut medium in passione timoris est in illa passione: sed est tantum in actu appetitus absque predicta passione: quamuis sit respectu eius vt appehensa est.

Quaestio. VII. SEptimo queritur. Utrum sole virtutes morales que sunt prudentia: iustitia: fortitudo: et temperantia dici debeant cardinales. Et videtur quod non. Magnanimitas maior est aliqua praedictarum: quia secundum philosophum. 4. ethi. c. 8. Magnanimus magnitudine extremus est: cum ergo virtus propter suam principalitatem cardinalis dicatur magnanimitas virtus cardinalis est.

¶ Item quanto virtus moralis est perfectior tanto magis debet dici cardinalis: sed patientia non est minus perfecta quam aliqua de praedictis quatuor. De illa enim dicitur Iaco I. quod illa opus perfectum habet. ergo est cardinalis virtus.

¶ Item superbia principalius vitium est quam intemperantia: ergo humilitas principalior est virtus quam temperantia: cum ergo temperantia sit virtus cardinalis multo fortius humilitas.

¶ Item virtutes theologice sunt. omnibus aliis principaliores: ergo maxime debent dici cardinales.

¶ Item sicut caelum voluitur super suos cardines et ostium in cardine suo sic tota actiua vita hominis voluitur super omnes morales virtutes: sed ideo virtutes dicuntur cardinales: quia super eas voluitur vita actiua hominis secundum rationem viuentis: ergo omnes virtutes morales debent dici cardinales.

Contra Tullius in sua rhetorica et papias omnes alias virtutes morales ad predictas quatuor reducit: ergo ille sole quatuor principales et cardinales sunt.

¶ Item glo. super illud Luc. 6. Beati pauperes non ponit nisi cardinales quatuor virtutes scilicet iustitiam: prudentiam: fortitudinem: et temperantiam.

Respondeo quod virtutes morales quae sunt prudentia: iustitia: fortitudo et temperantia dici debent cardinales et principales et generales. Principales propter principalitatem materie circa quam sunt. Est enim prudentia respectu veri contingentis agibilis per nos sub ratione qua est praeceptibile quod principale est inter agibilia. Iustitia respectu operationum debitarum de necessitate legis inter personas inter quas potest considerari equalitas que inter operationes. morales ad alium plenius vendicant rationem iusti. Fortitudo respectu maximi terribilis quod est periculum mortis quod terribile est principalius inter alia que subeunda sunt propter bonum finem. Dicit enim philosophus. 3. ethi. c. 9. Quod terribilissimum est mors. Temperantia autem est circa maximas delectationes secundum sensum scilicet circa illas que sunt secundum gustum et tactum: et quia ad illud quod principale est in vnaquaque re alia ordinantur vt videmus quod inferiores artes ordinantur ad principalem que eis imperat: ideo praedicte virtutes cardinales dicuntur: quia alie morales minus principales ad istas reducuntur tanquam ad principium sui motus. Unde tota vita actiua ipsius hominis viuentis secundum rationem rectam circa praedictas virtutes versatur circa motus ostii circa cardinem: et quia virtutes secundarie aliquam participationem habent principalium: ideo praedicte quatuor virtutes ad omnes morales virtutes generales dicuntur: quia in qualibet morali virtute est aliqua participatio alicuius istarum.

¶ Et sunt virtutes cardinales rationabilis in quaternario numero: quia cum vita humana consistat circa operationes et passiones requiritur rectitudo iudicii in sententiando quod principaliter est per prudentiam que est recta ratio agibilium ad totum bene viuere secundum philosophum 6 ethi. c. 5. Requiritur etiam inclinatio ad exequendum rectum iudicium rationis quod respectu operationum ad alium principaliter est per iustitiam respectu passionum impellentium appetitum ad aliquid rationi contrarium est principaliter per temperantiam respectu passionum trahentium a recto rationis iudicio est principaliter per fortitudinem quae ideo dicta sunt: quia passiones concupiscibilis magis inclinant ad prosequendum: quia delectabile attrahit. Passiones autem irascibilis magis mouent ad fugiendum: quia terribile repellit: et ideo per appropriationem dicimus quod temperantia est passionum frenatiua: et fortitudo ipsius irascibilis firmatiua contra passiones ne propter terribile recedat ab executione huius quod prudentia dictat. Ad tria prima in opposita dicendum: quod bene concludunt quod magnanimitas: patien¬ ti et humilitas secundum aliquid principales sine: sed non concludunt de illa principalitate ratione cuius dici debeant cardinales: quia illa principalitas est ratione materie: quam non habent tres praedicte vututes. vnde et ad cardinales reducuntur: sicut magnanimitas: et patientia ad fortitudinem et humilitas ad iustitiam.

¶ Ad quartum dicendum quod virtutes theologice sunt simpliciter omnibus aliis virtutibus principaliores: proprie tamen non dicuntur virtutes humane: sed diuine. Cardinales autem ponimus principales non vniverslaiter: sed inter virtutes humanas.

¶ Ad quantum dicendum quod et si vita hominis voluatur super omnes morales virtutes principaliter tamen voluitur super predictas quatuor ad quas alie morales reducuntur.

Questio. VIII Etauo queritur: vtrum prudentia sit dignioraliis virtutibus cardinalibus: et videtur quod non. Uirtus aliis nobilior non est in subiecto minus nobili: sed prudentia est in subiecto minus nobili quam virtutes alie cardinales: quia est in intellectu practico alie autem sunt in voluntate. Intellectus autem minus est nobilis quam voluntas: vt in 2 libro ostensum est: ergo prudentia non est aliis dignior.

¶ Item dignius est eligere recte quam scire eligere recte. Sed per virtutes morales homo eligit recte per prudentiam scit eligere recte: ergo digniores sunt virtutes morales quam prudentia.

¶ Item inter virtutes theologicas illa non est nobilior que est in intellectu: quia vt habetur. 1. Cor. 13. Charitas maior est fide: ergo a simili inter virtutes cardinales: illa non est aliis dignior quae est in intellectu.

Contra illa virtus est aliis dignir que eis praecipit: sed prudentia est huiusmodi. dicit enim philosophus 6 Ethi. capi. 11. Quod prudentia preceptiua est aliis dignior: ergo prudentia est aliis dignior.

¶ Item virtus sine qua alie esse non possunt: videtur aliis dignior: sed secundum philosophum 6 Ethi. c. 17. Non esse possibile bonum esse secundum virtutem moralem sine prudentia: ergo prudentia est omnibus virtutibus moralibus dignior.

¶ Item secundum Ber. in quodam sermone de circuncisione domini. Discretio est mater virtutum: sed mater est filiabus dignior: ergo prudentia que videtur intelligere per discretionem est dignior omnibus virtutibus moralibus.

Ad istam quaestionem dicunt aliquid quod prudentia digniorest quacumque morali virtute: quia secundum ipsos intellectus nobilior est voluntate. Et in ente ratio veri est nobilior quam ratio boni: et naturalis cognitio boni nobilior est quam natura lis eius dilectio. Sed hec ratio non placet mihi: quia credo sundamenta eius esse falsa propter ea que dicta sunt in lib 2. Unde mihi vr dicendum ad quaestionem quod prudentia tripliciter potest accipi: vno modo pro habitu in intellectu practico: quo inclinatiue determinatur ad recte dicendum quid eligendum vel fugiendum non in vniversali tantum: sed etia circa singularia. circa que est actio secundum philosophum 6 Ethi. c. 8. Alio modo pro tali habitu non absolute: sed vt virtutibus moralibus coniuncto seu per eas formato.

¶ Tertiomodo improprie scilicet pro coniuncto ex praedicto habitum: et forma eius: et extendo nomen forme: quia proprie loquendo nulla virtus est forma alterius virtutis nisi charitas. Quod autem non tantum accipiatur modo primo probari potest per philosophum qui vult 6. Ethi. c. 6. Quod magis opponitur prudentie peccare scienter quam ignoranter: quod non esset verum: si ex hoc ipso esset homoprudens quod eius intellectus practicus inclinatiue determinaretur ad recte dicendum circa singularia agibilia: quid est eligendum vel fugiendum. Dico ergo quod si accipiatur prudentia: primo non est dignior omnibus aliis virtutibus cardinalibus: immo iustitia est dignior maxime iustitia legalis: ratio enim boni quam formaliter respicit iustitia dignior est quam ratio veri: quam formaliter respicit prudentia.

¶ Preterea principia naturalia que sunt naturalis cognitio boni et naturalis eius amor que praesupponuntur ad acquisitionem virtutum cardinalium sic se habens inter se quod cognitio ordinatur ad amorem in quo patet quod amor est principalior: iustitia ergo que principalius respondet naturali amori boni quam naturali eius cognitioni dignior est quam prudentia primo modo dicta que principalius respicit naturalem boni cogni acquisita in voluntate respectu agibilium nobilior est quam nobilissima virtus in practico intellectu. Si autem accipiatur prudentia modo secundo sic adhuc dico quod quamuis sit nobilior secundum quid aliis virtutibus scilicet inquantum eis ostendit medium in quod tendunt: tamen simpliciter non est dignior legali iustitia: sicut nec fides formata dignior est quam charitas que est forma eius. Siautem accipiatur tertio modo sic planum est prudentiam esse nobiliorem quacumque morali virtute.

¶ Argumenta ad partem primam procedunt de prudentia primo modo dicta.

Ad primum ad partem aliam dicendum quod prudentia dicitur praeceptiua secundum quod praeceptum accipitpro intellectuali locutione imperatiuo modo: sed ad tale preceptum non de necessitate sequitur operatio recta nisi inquantum ad sic imperandum mouetur intellectus per voluntatem virtutibus moralibus perfectam.

¶ Ad secundum dicendum quod maior non est vniversaiter vera. Charitas enim in viatore esse non potest sine fide: et tamen fides non est charitate dignior: et dilectio boni non potest esse sine eius cognitione: et tamen cognitio boni non est dignior eius dilectione.

¶ Preterea sicut virtus moralis non potest esse sine prudentia. ista prudentia non potest esse sine morali virtute. Unde philosophus 6 Ethi. c. 17. Manifestum est quoniam non possibile est bonum esse principaliter sine prudentia: neque prudentem sine morali virtute.

¶ Ad tertium dicendum quod forte ibi accipit Ber. discretionem prout comprehendit naturalem boni cognitionem et amorem que sunt principia acquisitionis cardinalium virtutum.

¶ Uel potest dici quod si accipit discretionem pro prudentia non tantum accipit eam pro eo quod habet in intellectu precise: sed cum forma sua: quam habet in voluntate.