Articulus 1

Questio

PRimo ostendo quod aliquis in articulo moritis primo penitens non potest digne penitere. Aug. in libo de lapsu mundi. sermone 24. versus finem: et est de pe. di. 7. §. quamquam. Et recitat magister in littera huius dis. c. 1. Si vis agere penitentiam quando iam peccare non potes: peccata te dimiserunt: non tu illa: sed nemo potest digne penitere nisi dimittat peccata.

¶ Item de penitentia di. 7. §. Hoc autem: et recitat magister in littera huius distin. c. I. Nullus expectet quando peccare non potest arbitrii enim querit deus libertatem vt delere possit commissa: non necessitatem. Cum ergd ibi loquatur de illis qui in articulo mortis penitent. Uidetur quod eorum penitentia non sit libera: sed necessaria: et quod homo per eam non consequatur peccatorum remissionem.

Contra. Sacrificium vespertinum in lege erat acceptabilius. vt patet Leuit 6 et recitat magister in littera huius di. c. I. sed penitentia serotina significata est per sacrificium vespertinum secundum glo. super illud psal. Ue uatio manuum mearum sacrificium vespertinum: ergo peni tentia in fine vite dignior est quam alia penitentia.

Ad istam questionem suerunt: vel sunt qui dam heretici dicentem: hominem non posse digne penitere postquam est in lecto mortis: si ante penitentiam non incepit: sed hec opinio est pernitiosa heresis conira sacram scripturam. latro enim cui dixit christus. Hodie mecum eris in paradiso: vt habetur Luce 23. erat in cruce sicut in lecto mortis: quando penituit: et etiam est heresis illa contra rationem: quia quamdiu homo est in hac vita vsum retinens libero arbirio sicut potest se a deo auertere ex defectibilitate propria: ita potest se ad deum conuertere digne cum auxilio diuine gratie.

¶ Dicendum ergo ad quaestionem quod homo in articulo mortis quamdiu vsum retinet liberii arbtrio potest penitere digne: tunc enim est penitentia digna cum penitens efficaciter dolet de praeteritis: et proponit cauere a mortalibus futuris: et confiteri vere: et satisffacere pro posse: et quod ad hec omnia principaliter moueatur per amorem bonitatis diuine. Hos autem omnes motus mentis potest habere ille qui in hora mortis incipit penitere: quamuis sit difficile: et quando hoc accidit est speciale beneficium diuine misericor die.

¶ Et sic procedunt argumenta ad partem primam. concludunt enim bene quod est periculum in expectando: et difficultas habendi veram penitentiam illi qui vsque tunc noluit peni tere.

¶ Ad argumentum ad partem secundam dicendum quod quamuis contingere possit quandoque: quod penitentia tarde incepta melior sit aliqua alia penitentia festina: tamen simplici¬ ter melius est penitere cito quam tarde: tum quia est securius: tum quia talis penitentia ceteris paribus plus habet de ratione voluntarii. Unde per sacrificium vespertinum non significabatur penitentia tarde incepta: sed cito incepta: vsque tamen in fine perseuerans.

Quaestio II.

SEcundo queritur vtrum penitenti in articulo mortis debeat sacerdos aliquam satisfactionem imponere.

Respondeo quod non: quia non est in statu in quo possit facere penitentiam exteriorem: sed interiorem tantum: debet tamen sibi penam peccato debitam manifestare dicendo. Si esses sanus tantam penitentiam deberes facere: et debet ista intimatio fieri per modum cuiusdam consolationis reducendo sibi ad memoriam magnitudinem diuine misericordie remittentis peccata per solam penitentiam interiorem: quamuis homo non possit exteriorem facere: talis enim pene manifestatio excludit desperationem: et promouet penitentiam interiorem. Huic concordat quod dicitur. 26. q. 7. c. 1. et recitat magiter in littera huius di. c. 4. Ab infirmis in periculo mortis positis pura est inquerenda confessio peccatorum non tamen imponenda est illis quantitas penitentie: sed innotescenda.

Quaestio III

Tertio queritur vtrum aliquis possit satisfacere pro alio. Et videtur quod non. 2. Cor. 5. Omnes vos manifestari oportet ante tribunal christi vt recipiat vnusquisque propria corporis prout gessit siue bonum siue malum.

¶ Item psalmsu. ad deum. Tu reddes vnicuique iuxta opera sua.

¶ Item principalior pars satisfactionis est in contritione: sed nullus potest pro alio conteri: quia tunc peccator adultus saluari posset sine propria contritione: ergo nullus potest pro alio satisfacere.

¶ Item nullus potest alteri mereri praemium vite eterne: ergo a simili nec remissionem debite pene.

¶ Item si vnus obligat se ad satisfaciendum pro alio: non propter hoc statim euolat alius: et tamen videtur quod euolaret si satisfactio alterius pro ipso sufficeret.

Contra. Gal. 6 alter alterius onera portate: et sic ad implebitis legem christi.

¶ Item. 26. q. 7. c. 1. dicitur quod si infirmus migrauerit orationibus amicorum et elemosynarum largitionibus pondus penitentie subleuandum est.

¶ Item christus satisfecit pro peccatis nostris: cum ergo nos simus corporis mystici christi membra: videtur quod possumus et debemus non tantum satisfacere pro nobis: sed etiam pro aliis.

Respondeo satisfactio est propter duo scilicet ad faciendum emendam pro peccato: et vt sit medicamentum contra sequelas peccati: que duo includuntur in descriptione satisfactionis superius posita que est peccatorum causas excidere: et eius aditum non indulgere. Quantum ad effectum secundum vnus non potest satisfacere pro alio: quia caro vnius non domatur per ieiunium alterius: nec per elemosynam et orationem vnius alter ad bona similia assuescit: nisi per accidens: inquantum aliquis per bona opera que facit pro alio potest sibi mereri de congruo augmentum gratie qua facilius assuescit ad bonum faciendum: et malum vitandum: sed hec subuentio non est per modum satisfactionis: sed meriti. Quantum autem ad primum effectum vnus potest pro alio satisfacere vtroque existente in charitate: et debitore per se satisfacere non potente in hac vita: et obseruata debita proportione pene. Opus enim factum a non existente in charitate non est satisfactorium pro aliquo: quia solis amicis dei bona facta ex charitate communicari possunt quantum est ex debito: qui etiam satisfacere potest per seipsum inhac vita: et non vult: vere penitens non est: et ideo opus quod aliquis facit pro isto: non satisfacit pro pena istius: quamuis ipsum possit iuuare per modum meriti de congruo: et quia ceteris paribus magis satisfactorium est pro penitente opus factum ab ipsomet quam ab alio: sicut efficacius ceteris paribus meretur homo sibi quam alii: ideo proportionaliter debet esse ma¬ ior pena in satisfaciente pro alio quam illa que sufficeret alii: si satisfaceret pro seipso: charitas tamen satisfacientis proalio in tantum posset excedere charitatem illius pro quo satisfacit: quod non oporteret ipsum ad satisfaciendum pro alio soluere penam maiorem quam alius soluisset si satisfecisset pro seipso: quia tanto magis opus est satisfactorium ceteris paribus quanto ex maiori charitate procedit.

Ad primum et secundum in oppositum dicendum quod propria opera hominis dicuntur dupliciter: aut vere scilicet illa que ipsemet facit: autem interpretatiue scilicet illa que facit alius pro alio. Uel potest dici quod hoc intelligendum est de operibus ordinatis ad praemium substantiale: quod vnus non potest alii mereri etiam de operibus quibus homo meretur damnationem eternam: quam vnus alii mereri non potest

¶ Ad tertium dicendum quod hic loquimur de satisfactione secundum quod distinguitur contra contritionem: que contritio est necessaria ad remissionem offense.

¶ Ad quartum dicendum: quod non est simile: quia praemium vite eterne mensuratur secundum qualitatem charitatis: et actuum voluntatis interiorum elicitorum ex charitate: que nullus purus homo alii potuit vnquam de condigno mereri propter excellentiam amicitie diuine: sed solutio pene non est res tanti praecii: et ideo concessum est vt vnus pro alio soluere non potenti possit soluere. exemplum. Si homo est alicuius inimicus: et debet eidem 100. grossos: talis potest illud debitum pro eo soluere: qui ipsum non posset amicum eius facere vel amicitiam augere.

¶ Unde potest dici ad argumentum et clarius: quod si homo non potest mereri per se premium vite eterne: meritum christi sibi subuenit mediante sacramenti baptismi susceptione: vt patet in paruulis. Si potest mereri: quod potest omnis habens vsum liberii arbtrii cum adiutorio dei. tunc non est rationabile quod alius possit sibi mereri ipso nolente: sicut nec alius satisfacere potest pro alio potente satisfacere et nolente.

¶ Ad quantum dicendum: quod si vnus obligat se ad satisfaciendum pro alio: non statim est propter hoc debita pena soluta: et ideo alius non euolabit quousque pena soluta fuerit.

¶ Si autem queras vtrum iste satisfaciendo pro alio: etiam satisfaciat pro seipso: videtur aliquibus quod non: quia tunc tanta pena que necessaria esset pro vno sufficeret pro duobus: et pari ratione pro tribus vel quatuor: et sic deinceps: quod esset contra iustitiam: tamen iste satisfaciendo pro alio meretur sibi augmentum substantialis praemii: quod multo plus valet quam remissio pene.

¶ Et si dicas: cum homo non possit mereri pro alio: quin principalius mereatur pro se. quomodo potest satisfacere pro alio: quin etiam satisfaciat pro se?

¶ Respondeo quod praemium substantiale est bonum commune quod per communicationem non minuitur: sed remissio pene bonum proprium est: bonum autem proprium pluribus communicatum: minus cuilibet efficitur.

¶ Mihi autem videtur quod quamuis ille qui satisfacit per alium: illud opus non fit ex debito satisfactorium pro seipso: est tamen secundum aliquid pro seipso satisfactorium per diuinam misericordiam: vel secundum alios quamuis non sit satisfactorium pro seipso per modum solutionis per quem modum est satisfactorium pro alio: est tamen satisfactorium pro seipso permodum meriti de congruo.