Articulus 1

Questio I

PRimo ostedendo quod non et aliquis vltimus finis vite humane. nihil enim est vltimus finis vite humane quod ordinari potest ad alium finem: sed nullum est bonum quod homo non possit ordinare ad alium finem etiam increatum: quod patet cum homo diligit deum propter aliquod temporale commodum. ergo nihil est quod sit finis vltimus vite humane.

¶ Item nullus actus hurmane vite est vltimus. actus enim eius procedere possunt in infinitum: sed omnis actus humane vite est finis eius: quia secundum philosophum. 2. celi et mundi. omnis res cui est operatio ipsa est propter operationem illam: ergo nullus finis vite humane est vltimus.

¶ Item si esset aliquis finis vltimus humane vite: homo nunquam ageret nisi propter finem: quia vltimus finis est primum mouens in agibilibus: sed multa videtur homo agere non propter finem vt sunt omnia illa que facit sine deliberatione. ergo non est aliquis vltimus finis vite humane.

Contra philosophus. 2. metaphy. probat: quod in causis efficientibus essentialiter ordinatis est deuenire ad efficiens primum. ergo a simili in finibus vite humane essentialiter ordinatis opoetet ponere vltimum.

¶ Item philosophus vbi prius. qui ponunt processum in causis finalibus in infinitum aufe runt naturam boni. sed secundum philosophum. 2. phy. Finis habet naturam optimi. ergo ponentes processum in causis finalibus in infinitum auserunt finem.

Respondeo quod vite humane est aliquis vltimus finis per se. In omnibus enim que per se habent ordinem adinuice non est aliquid conueniens nisisit primum. Unde philosophus. 7. physicorum probat quod in causis mouentibus per se non est processus in infinitum: quia vt dicit ibidem cum infinitorum non sit primum et primo mouente non existente alia non moueant non esse possibile alia moueriquia secunda mouentia non mouent nisi per hoc quod mouentur a primo mouente. illud autem quod mouet appetitum est finis: et principium mouens est vltimus finis. ergo si negatur vltimus finis nullus alius finis poterit appetitum mouere: et sic voluntas nihil appetere posset: quod manifeste falsum est.

¶ Preterea nullus naturaliter appetit id quod a quocumque impossibile est haberi per quancuquod viam quamuis enim voluntas deliberatiua possit esse impossilium secundum philosophum. 3. ethi. c. 5. hoc tamen de naturali appetitu nullo modo vere dici potest. quamuis enim in aliquo frustretur naturalis appetitus propter aliquod accidens: vt in damnatis qui natura liter apppetut selicitatem: quam impossibile est eos consequipropter suam obstinationem: tamen nullus appetitus rationalis creature frustrari non potest vniversaiter et per se: sed vt docet experientia vita humana naturaliter appetit perfectam quietem. ergo quietem perfectam ab aliquo consequi per viam aliquam possibile est: sed impossibile est perfecte quiescere vitam humanam in re ordinata ad alium finem per se: quod docet etiam experientia illum qui motus appetitus sui diligenter vult considerare. ergo oportet concedere esse vite humane aliquem vltimum finem per se.

Ad primum in oppositum dicendum quod dicitur quod nihil est vltimus finis vite humanequod ordinari potest ad alium finem etc. dico quod verum est si potest ordinari ad alium finem per se. sic autem deus ordinari non potest ad alium finem: quia omne illud quod est finis per se alicuius alterius melius est illo. vltimus tamen finis per se potest ordinari per accidens ad aliquid aliud: vt ad finem scilicet per malam intentionem abutentis.

¶ Ad secundum dicendum: quod non omnis actus vite humane est finis eius per se. quamuis quilibet actus eius possit esse sinis eius per accidens. In causis autem per accidens nihil prohibet in infinitum procedere. ita tamen quod totum acceptum semper sit finitum. cause enim per accides secundum philosophum. 2. phy. indeterminate sunt.

¶ Preterea argumentum peccat: quia in tertia figura non concluditur vni uersalis conclusio. vnde debet sic concludere: quod est finis aliquis vite humane qui non est finis vltimus: et hoc est verum: vel quod sunt fines aliqui vite humane in quibus potest procedi sine fine. Et hoc est verum in finibus per accidens.

¶ Ad tertium dicendum: quod homo agens inquantum homo agit per rationem et voluntatem: quia per hoc distinguitur a brutis. vnde actus hominis non procedentes ex ratione et voluntate: et si possint actus hominis dici: non tantum proprie loquendo dici possunt actus vite humane: sed magis vite brutalis. Et preterea ille actus et si non habeant finem sibi prestitutum a ratione habent tamen finem imaginatum: si sunt actus praesupponentes in homine aliquam cognitionem: aut sibi prestitutum a conditore nature: si sunt actus non presupponentes in homine aliquam cognitionem vt sunt actus potentie vegetatiue: et horum finium finis vltimus est vltimus. finis humane vite: quia deus qui vite humane finis est vltimus est sinis omnium creaturarum. vt ostensum est libo 3. di. prima.

Quaestio II

SEcundo quaeritur vtrum vltimus finis vite humane sit hominis beatitudo. Et videtur quod non. vltimus finis vite huemane finis est omnium creaturarum: vt patet lib. 3. di. prima. in illa quaestione. vtrum bonitas christi sit finis omnium creaturarum: sed beatitudo non est finis omnium creaturarum: quia multe creature sunt que non sunt capaces beatitudinis. ergo vltimus finis vite humane non est beatitudo.

¶ Item vt ostensum est libo 2. di. 38. Omnium bonorum actuu voluntatis est vnus finis vltimus. sed non omnium voluntatum est vna beatitudo: ergo vltimus finis humane vite non est beatitudo.

¶ Item finis vite humane est quid per se sufficientissimum: sed selicitas que idem est quod beatitudo indiget exterioribus bonis secundum philosophum primo ethi. c. 12. ergo finis vite humane non est beatitudo.

Contra Augu. 8. de ci. c. 3. Finis boni appellatur quo quisque cum peruenerit beatus est. ergo vltimus sinis vite humane est hominis beatitudo.

¶ Ite idem 22 libro in fine libri. sinis noster est peruenire ad illud regnum cuius nullus est finis: sed peruenire ad illud regnum est hominis btitudo. ergo vltimus finis vite humane est hominis btitudo.

Respondeo quod vitimus finis humane vite duplicem potest accipi. Uno modo pro bono in quo vltimo quiescit homo. alio modo pro quete: hominis in illo bono. Similiter beatitudo potest accipi dupliciter. Uno modo probono in quo homo beatificatur. alio modo pro perfecta coniunctione hominis cum illo bono que coniunctio est hominis beatificat io. accipiendo finem et beatitudinem modo primo vltimus. finis vite humane et hominis beatitudo realiter idem sunt. similiter finis modo secundo acceptus realiter idem est cum beatitudine sccundo modo accepta: sed differunt secundum rationem: quia finis vltimus dicitur inquantum non ordinatus ad vlteriorem finem. et primo mouens appetitum beatitudo dicitur inquantum est sufficientissimum hominis bonum.

Ad primum in oppositum dicendum quod vltimus finis vite humane inquantum accipitur pro bono in quo vltimo quiescit homo: et ipsa beatitudo pro bono in quo homo beatificatur sunt vltimus finis omnium creaturarum: quia vltimus finis vite humane et btitudo praedicto modo accepta realiter idem sunt: sed creature irrationales aliter ad illum finem ordinantur quam creature rationales: quia rationales illum finem attingunt immediate: et in illo beatificantur: sed irrationales ad illum ordinantur homine mediante: nec in illo bea tificantur: quamuis aliquam eius participationem immediate recipiant.

¶ Ad secundum dicendum quod accipiendo vltimum finem vite humane: et beatitudinem primo modo: sicut omnium bonarum voluntatum est vnus finis: ita vna beatitudo: quia vnum bonum est in quo omnes bone voluntates beatificantur. accipiendo autem vltimum finem et beatitudinem modo secundo: non est omnium bona rum voluntatum vnus finis in numero: nec etiam in equali gradu. similiter nec vna beatitudo vt inferius patebit.

¶ Ad tertium dicendum: quod ibi philosophus loqutur de felicitate politica: que habetur in hac vita: que multis miseriis est permixta. vnde vt ita loquar: est selicitas misera.

Questio. III.

TErtio queritur vtrum beatitudo sit quid creatum. Et videtur quod non. In nullo creato videtur quiescere vita humana. Unde Aug. I libro confes. versus principium loquens ad deum ait. Inquietum est cor nosterm done requiescat in te: sed in beatitudine est quies totius vite humane. ergo beatitudo non est aliquid creatum.

¶ Item idem est gloria quod beatitudo: sed psal. ad deum loquens ait. Tu autem domine susceptor meus es glia mea. ergo deus est beatitudo vite humane.

Contra videre deum et aliquid creatum est enim actus creature videntis: sed videre deum est humane vite beatitudo. vnde vt habetur Io. 17. ait saluator ad patrem. hec est vita eterna vt cognoscant te. ergo bea titudo vite humane est aliquid creatum. Item beatitudo hominis est in homine bono secundum philosophum primo ethi. c. 6. vnde pro bat selicitatem non esse in hominibus per hoc quod honor magi: videtur in honorantibus quam in honoratis: sed quicquid in homine est creatum. ergo beatitudo est quid creatum.

Respondeo quod beatitudo vite humane dupliciter potest accipi. vno modo pro illo bono in quo perfecte et plenarie requiescit humana vita. alio modo pro perfecta quic te humane vite in illo bono: que consistit in perfecta hominis coniunctione cum bono illo. primo modo btitudo accipitur pro bea titudinis. obiecto: et sic planum est quod beatitudo dicit quid increatum scilicet ipsum deum in nulla enim creatura posset homoinuenire perfectam sufficientiam ad quietandum et perficiendum eum totum. eo enim ipso quo secundum animam factus est ad imaginem dei: tante capacitatis est: vt nullum bonum possit ei sufficere preter summum bonum. vnde in libro de spiritu et anima ante medium. tante dignitatis est humana conditio vt nullum bonum possit ei sufficere preter summum. beatitudo autem secundo modo accepta est aliquid existens in beato tanquam eius vltima et plenaria perfectio: et est aliquid creatum: sicut bene ostendunt rationes ad partem secundam. Argumenta ad partem primam procedunt de btitum dine prim modo dicta.

Quaestio IIII.

QUarto queritur vtrum beatitudo sit actus. Et videtur quod non: melior est habitus quam actus: quia est permanentior: et quia sicut dicit philosophus. 3. topi. c. 1. illud bonum est melius quod est permanentius: sed beatitudo est maximum hominis bonum ergo est habitus et non actus.

¶ Item beatitudo est perpetuum gaudiu. vnde saluator Io. 16 de beatitudine sub nomine gaudii loquens ait. Gaudiu vestrum nemo tollet a vobis: sed gaudium est anime passio. cum ergo passio distinguatur contra actus secundum philosophum ponentem. 2. ethi. c. 5 passiones potentias. habitus esse tanquam principia actionum. ergo peatitudo non est actus.

¶ Item perfecta vnio hominis cum deo est relatio: sed perfecta hominum vnio cum deo est beatitudo hominis. ergo beatitudo hominis est relatio.

Contra beatitudo hominis: autem est habitus: aut actus: non habitus: quia tunc consisteret in virtute: quod nititur improbare philosophus I1 ethi. c. 6. ergo est actus.

¶ Item philosophus I ethi. c. 9. venatur istam diffinitionem felicitatis scilicet quod felicitas est operatio propria hominis secundum virtutem in vita perfecta. cum ergo felicitas ide sit quod beatitudo. btitudo est actus.

Respondeo quod et si beatitudo extendendo nomen eius possit dici habitus glorie: tamen proprie loquendo est actus hominis nobilissimus: actus enim nobilior est habitu: quia habitus ordinatur ad actum vt ad finem et secundum philosophum. 3. topi. finis praieminet his que sunt ad finem. vnde per bonum actum magis assimilatur homo deo qui est purus actus: quam per habitum tantum. cum ergo beatitudo vite humane sit nobilissimum: quod esse possit in homine: cum sit vite humane finis vltimus: vt ostensum est. sequitur quod beatitudo proprie loquendo non est habitus sed actus siue plures siue vnus.

Ad primum in oppositum dicendum quod iste actus in quo beatitudo consistit ita est permanens: sicut habitus cuius est actus: quia dei visio et fruitio sunt in bono intransmutabiliter et inuariabiliter permanentes: et praeterea verbum philosophi intelligendum est ceteris paribus. alias non esset verum. permanentiora enim sunt multa non viuentia multis viuentibus. vnde et secundum philosophum I ethi. c. 7. propter diutur nius esse non iudicatur per se vnum alio magis bonum.

¶ Ad secundum dicendum: quod sicut communiter dicitur gaudiu non est de essentia beatitudinis: sed effectus eius ab ea per se inseparabilis: quapropter frequenter beatitudo nomen gaudii appellatur. Alii qubus magis assentio tenentes quod gaudium est de essentia beatitudinis: dicunt quod cum beatitudo dicitur actus extenditur nomine actus ad actum siue eliciatur a bono: siue in bono causetur a beatitudinis obiecto: quid autem de hoc sit tenendum in articulo. 3. ostendetur cum de visione et fruitione queretur.

¶ Ad tertium dicendum: quod cum dicitur beatitudo vite humane est perfecta vnio hominis cum deo non accipitur vnio pro relatione: sed proactu vel actibus quo vel quibus homo perfecte deo vnitur.

Quaestio V

QUinto queritur vtrum beatitudo sit actus anime tantum. Et videtur quod non: quia actus hominis non est actus tantum anime: cum homo constet Rex anima et corpore: sed beatitudo est actus hominis quia totus homo beatificatur: ergo non est actus anime tantum.

¶ Item homo ordine nature prius intendit bonum corporale quam spirituale quia et prius ordine nature ipsum cognoscit: sed primum in in tentione est vltimum in executione. ergo illud bonum quod homovltimo consequitur est corporale: sed in bono quod vltimo consequitur homo est beatitudo. ergo consistit in in bono corporis: quod non esset verum si esset actus anime tantum.

¶ Item beatitudo est actus perfectus virtutis perfecte: sed perfecta virtus respicit animam et corpus. vnde quia continentia non domat corporis passiones non dicitur virtus perfecta vt temperantia. vnde secundum philosophum. 7. ethi. c. 2. non est loquendum de continentia: vt de habitu virtutis: neque vt de habitum alterius generis quam sit virtus. ergo beatitudo est actus anime et corporis simul.

Contra secundum philosophum primo ethicorum. ca. 9. Frelicitas est hominis propria operatis: sed hominis propria operatio est anime tantum: quia lin operibus corporis cum animabus aliis communicat. ergo beatitudo est actus anime tantum.

¶ Item secundum philosophum ibidem. felicitas est operatio anime secundum virtutem: sed virtus non est bonum corporis sed anime tantum secundum doctrinam augu. primo de ci. c. 19. vbi dicit de oppressis per violentiam: quod in eis non perit pudicitia: quia virtus animi est: nec in corporis bonis numeratur. ergo beatitudo est actus anime tantum.

Respondeo quod beatitudo vite humane est nobilissimum quod in homine possit esse: nec creaturis infra hominem conuenire potest cum ergo bea titudo sit vnus actus vel plures: vt ostensum est. oportet quod beatitudo consistat in actu vel actibus proprio vel propriis homini: non quibuscumque: sed in nobilissimis: actus autem proprius hominis non est nisi ille qui est hominis ie illam virtutem qua est homo. hec autem est anima intellectiua. nobilissimus ergo actus hominis est ille qui sibi conuenit per animam intellectiuam: siue sit cognitio: siue dilectio. ergo bea titudo est actus anime tantum. vnde qui beatitudinem extimauerunt esse in corporalibus diuitiis seu delitiis vel hono ribus sue nature nobilitatem non recognoscebant.

Ad primum in oppositum dicendum quod quidam est actus hominis ratione anime et corporis simul sicut videre audire et passiones sensitiui appetitus: que sunt cum corporali tramsmutatione: et hi non sunt anime tantum: et sunt quidam actus hominis ratione anime tantum: vt intelligere et velle. vnde sunt in anima separata. et hi dicuntur actus anime tantum.

¶ Ad secundum dicendum: quod primum quod homo appetit est bea titudo in sui generalissimo esse: quod est bonum. tamen descendendo specialius quod prius ordine nature homo appetit bonum corporale quam spirituale est per accidens non per se: quia appetitus sequitur cognitionem. et nostra cognitio incipit a sensu qui est respectu corporalium non opetet autem quod illud quod est primum per accidens in intentione hominis sit illud bonu quod vltimo consequitur: sed illud quod est primum in intentione per se quod magis est appetibile: et quod prius appeti debet quantum est ex parte sua. tale autem est spirituale bonum.

¶ Ad tertium dicendum: quod virtutes cardinales que sunt respectu passionum et operationum humanarum aliquo modo corpus respiciunt. non quod earum essentia aut eius pars sit in corpore: sicut in subiecto: sed quia moderant corporis passiones: et equant corporales operationes in comparatione ad alterum: sed et si in perfectis actibus talium virtutum perfectarum consistat felicitas politica. de qua tractat philosophus primo libro ethicorum. tamen felicitas vera in illis virtutibus non consistit: sed in actu charitatis patrie: et in actu habitus qui in patria succedit fidei.

Questio. VI

SExto queritur vtrum beatitudo sit actus intellectus et voluntatis simul. Et videtur quod non. quanto bonum est maius: tanto simplicius: sed vite humane beatitudo est maximum hominis bonum: vt superius visum est. ergo est simplicissimum quod sit in homine. Sed simplicior est actus vnus quam duo simul. ergo non consistit nisi in vno actu: siue sit actus voluntatis siue intellectus.

¶ Item Aug. libroprimo de ci. cap. penul. dicit de visione dei quod est summum premium est beatitudo. ergo cum visio sit actus intellectus in solo actu intellectus consistit beatitudo.

¶ Item Ioan16. Hec est vita eterna vt cognoscant te. ergo consistit in actu solius intellectus.

¶ Item si actus volutatis esset de essentia beatitudinis. ille actus aut esset amor amicitie aut concupiscentie. non amor amicitie: quia ille amor nihil aliud est quam velle deo bonum: quod habet: quod quilibet ex puris naturalibus potest velle. Ad aliquid autem quod sit de essentia beatitudinis non possumus attingere per sola naturalia. Nec amor concupiscentie: quia tali amore diligitur amatum non propter se: sed propter amantem: ergo actus voluntatis non est de essentia beatitudinis.

¶ Item ille actus non est de essentia beatitudinis: cuius deus non est immediatum obiectum: sed actus voluntatis bonorum deus non est immediatum obiectum: quia voluntas eorum non attingit deum diligendo nisi mediante eius visione. prius enim ordine nature videt ipsum quam attingat ipsum diligendo. ergo actus voluntatis electorum non est de essentia beatitudinis.

¶ Item Augu. 13 de tri. c. 8. Beatus est qui viuit vt vult: nec male aliquid vult. ergo in solo actu volunta tis consistit beatitudo.

¶ Item Augu. libro primo de doctrina christiana. longe vltra medium dicit de deo. hec est summa merces vt ipso perfruamur: sed summa merces est bea titudo: et fruitio est actus voluntatis: vt ostensum est libprimo. distin. prima. ergo in actu voluntatis tota essentia beat itudinis consistit. non ergo in actu voluntatis et intellectus simul.

¶ Item deus sub ratione qua summum bonum: et sub nulla ratione alia est beatitudinis obiectum: quia sub illa ratione: et sub nulla alia est vltimus finis: sed sola voluntas immediate attingit deum sub ratione qua summum bonum: quia quamuis intellectus ostendat sibi summum bonum: non tamen sub ratione est obiectum eius: qua summum bonum: sed sut ratione qua summum verum. ergo beatitudo in solo actu voluntatis consistit.

¶ Item beatitudo vere potentie non ordinatur ad aliquid aliud quam ad beatitudinis obiectum: sed visio summi veri. ordinatur ad fruitionem summi boni. homo enim spiritualiter considerans interiora sua experiri potest: aliquo modo non posse esse vltimam quietem et perfectam in cognitione. ergo summi veri visio non est beatitudo intelleccus: et constat quod non est beatitudo voluntatis. ergo non est beati tudo creature rationalis: nec pars beatitudinis eius.

Contra auctoritatum quedam dicunt quod consistit in actu intellectus: quedam quod in actu voluntatis ergo in actu vtriusque consistit.

¶ Item per illam eandem virtutem per quam aliquid mouetur ad terminum quiescit in termino: sed per intellectum et voluntatem homo mouetur ad ipsum deum. ergo per intellectum et voluntatem quiescit in deo: sed beatitudo vite humane est perfecta quies hominis in deo. ergo in actu vtriusque beatitudo consistit.

¶ Ad questionem dixerunt aliqui quod essentia beatitudinis vite humane in solius intellectus actu consistit: ita quod nullo modo in actu voluntatis. Primum enim obiectum voluntatis non est actus eius: sicut nec primum obiectum intellectus est intellectio: sed intelligibile. beatitudo vero pertinet ad voluntatem tamquam primum eius obiectum sequitur ergo quod non pertineat ad ipsam tamquam actus ipsius.

¶ Preterea. voluntas fertur in finem etiam absentem cum ipsum desiderat: et praesentem cum in se ipso requiescit et delectatur. desiderium autem finis non est consecutio finis: sed est motus ad finem. delectatio autem aduenit voluntati ex hoc quod finis est presens. non autem ex hoc aliquid sit presens: quia voluntas delectatur in ipso. oportet igitur esse aliquid aliud quam actum voluntatis per quod sit ipse finis presens volenti. hoc autem est actus intellectus. Quia tamen ad voluntatem pertinet delectatio consequens beatitudinem: que est quasi beatitudinis consummatio accidentalis inseparabiliter beatitudinem consequens: ideo aliquando dicitur beatitudo per tinere ad voluntatem: eo quod quandoque gaudium ipsum dicitur beatitudo dicente Augu. lib 10 confesi. c. primo circa medium quod beata vita est gaudium de veritate.

¶ Sed contra hanc opinionem expresse est auctoritas Augu. allegata. in opponendo dicentis: quod summa merces est in fruitione. et ratio secunda ad secundam partem.

¶ Preterea Augu o de ci. c. 14. dicit quod in celesti ciuitate omnis vsus refertur ad fructum pacis eterne. fructus ergo pacis eterne pertinet ad vltimum finem vite humane: sed fructus pacis eterne est fruitio dei que est: actus voluniatis.

¶ Preterea. summa bonitas non est minoris nobilitatis secundum rem: nec secundum nostram rationem intelligendi quam summa veritas. ergo sicut deus est beatitudinis obiectum ratione summe veritatis ita ratione summe bonitatis: sed sicut deu est beatitudinis obiectum intellectus: inquantum est sumdudeteaegute e ma veritas: ita est obiectum voluntatis inquantum est summa bonitas. ergo nec in actu intellectus tantum: nec in actu voluntatis tantum consistit vite humane beatitudo: sed in actu vtriusque simul.

¶ Uidetur ergo mihi dicendum ad questionem quod beatitudo consislit in actu intellectus et voluntatis si mul. Cuius ratio est: quia esse beatitudinis vite humane conmsistit in perfecta vnione anime rationalis cum deo. hec autem vnio includit anime vnionem cum deo secundum omnem sui potentiam: secundum quam vnibilis est cum eo immediate. potentia autem anime rationalis non tantum est intellectus: sed voluntas: et per quamlibet illarum vnibilis est cum deo immediate. sicut enim deus sub ratione qua sum mum verum est immediatum obiectum intellectus beatorum: ita sub ratione qua sum mum bonum est immediatum voluntatis obiectum eorum: quamuis enim ipso immediate non fruerentur nisi ipsum immediate viderent: tamen immediatum obiectum voluntatis eorum non est ipsa visio summi boni: sed ipsum summum bonum. non enim volunt summum bonum propter illam visionem: sicut propter sinem: sed volunt ipsam visionem propter ipsum summum bonum sicut propter vltimum finem. Ipsum ergo summum bonum primo et immediate est ab ipsis beatis volitum. est ergo voluntatis eorum immediatum obiectum. ergo perfecta vnio anime cum deo: in qua beatitudo consistit: est per intellectum et voluntatem. in actu ergo vtriusque simul consistit.

¶ Nec illa ratio pro contraria opinione in corpore questionis adducta cogere videtur: quia primum obiectum voluntatis est beatitudinis obiectum. non adeptio eius que est beatitudo: sed est obiectum secundum: quod est beatitudo creata: in quo continetur in generali: et implicite actus intellectus et voluntatis. clare enim videre deum: et ipsum perfecte diligere est habere sufficientissimum bonum. quod habetur non tantum cognoscendo: sed etiam amando: sed perfecte per cognitionem et amorem patrie. imperfecte vero per cognitionem et amorem vie. vnde Greg. in homelis Pentecostes. Qui deum intelligendo corde desiderat iam habet profecto quem amat.

¶ Deficit etiam secunda ratio in hoc quod supponit nullum esse motum voluntatis respectu summi boni clare visi: nisi delactationem. hoc enim est falsum: immo dico quod causatur illa delectatio ex summi boni clara visione et amore perfecto. sicut enim in appetitu sensitiuo amor boni presentis est delectationis causa. sic aliqualiter dico a simili amorem summi boni clare visi esse delectationis causam: que inseparabilis est ab eo: nec est in voluntate negandum passiones esse spirituales. quamuis sublimiores sint: et sublimiori modo quam in appetitu sensi tiuo. vnde dicit Dionysius. 4. capitulo de diuinis nominibus de sancto Hierotheo. quod erat diuina passus.

¶ Preterea. ratio supponit quod gaudium non sit de beatitudinis essentia: quod non videtur mihi verum.

Ad primum in oppositum dicendum quod non plus concludit: nisi quod beatitudo est simplicius quod sit in homine. secundum quod simplicitas opponitur compositioni ex actuali et potentiali: non compositioni que est ex pluribus actibus.

¶ Ad secundum et tertium dicendum quod consumata dei dilectio inseparabiliter concomitatur claram eius visionem: quia vt dicit Augu. lib. 83. questionum. q. 35. Nullum bonum perfecte cognoscitur quod perfecte non amatur: et ideo scriptura et sancti cum in beatitudine dicunt visionem consistere includunt concomitantem dilectionem.

¶ Ad quartum dicendum quod tam amor amicitie quam amor ille quo deus dicitur amariamore concupiscentie sunt de essentia beatitudinis: sed amor amicitie principalius: vt enim ostensum est lib. 3. distin. 27. in illa questione. vtrum principalior actus charitatis sit diligere amore amicitie quam amore concupiscentie respectu eiusdem boni amati. Amor amicitie semper nobilior est quam amor concupiscentie ceteris paribus: nec potest deus amari amore amicitie ex puris naturalibus ita perfecte sicut requirit ille amor amicitie qui est de beatitudinis essentia. et ideo non valet probatio qua probabatur amore amicitie non posse esse de beatitudinis essentia: nec etiam valet illa probatio qua probabatur quod amor concupiscentie non sit de beatitudinis essentia: quia quod amore concupiscentie ametur amatum propter amantem. hoc est ex imperfectio ne illius amoris. Illle autem amor quo beati volunt deum sibi ipsis perfectius est. et ideo non volunt eum sibi propter seipsos: vt propter vltimum finem: sed propter seipsum.

¶ Ad quintum dicendum quod minor est falsa: vt ostensum est in corpore quaestionis. quamuis enim visio sit necessa ria dispositio in beato ad hoc vt fruatur deo perfecte. tamen ex hoc non sequitur quod deus non sit illius fruitionis immediatum obiectum: sic quamuis habitus luminis glorie sit necessaria dispositio ad hoc quod intellectus videat deum: nihilominus tamen deus est illius visionis immediatum obiectum.

¶ Et si dicas quod saltem deus prius ordine nature est immediatum obiectum visionis quam immediatum obiectum fruitionis. dico quod verum est de prioritate in via generationis que est prioritas qua imperfectum prius est perfecto: non de prioritate perfectionis: vt pluribus videmus quod actuum coordinatorum inter se prior ordine nature in via generationis minus est perfectus quam posterior. nec hoc dicens intendo dicere quod illa visio sit imperfecta. est enim res perfecta in genere visionis: sed volo dice re quod ipsa fruitio est actus perfectior: sicut declarabitur in quaestione sequenti.

¶ Ad sextum et septimum dicendum quod cum sancti dicunt beatitudinem consistere in dei fruitione: includunt ipsam visionem que est necessaria dispositio ad fruitionem.

¶ Ad octauum dicendum quod cum dicitur quod deus sub ratione qua summum bonum: et sub nulla alia tatione est beatitudinis obiectum etc. dico quod falsum est accipiendo beatitudinem ratio ne totius essentie sue. deus tamen sub predicta ratione et sub nulla alia est obiectum illius partis beatitudinis que conuenit creature rationali mediante voluntate. similiter dico quod ipse deus sub ratione qua summum verum est obiectum illius partis beatitudinis que conuenit creature rationali mediante intellectu: et sicut deus sub ratione qua summum bonum et sub nulla alia est vltimus finis voluntatis: ita sub ratione qua summum verum et sub nulla alia est vltimus finis intellectus: quem immediate per suum actum potest attingere: inquantum tamen visio summi veri ordinatur ad fruitionem summi boni. deus sub ratione qua summum bonum finis est intellectus mediante voluntate. et ita omnibus pensatis de us sub ratione qua summum bonum principalius est finis rationalis creature quam sub ratione qua summum verum. et sic patet quod quamuis ex argumento bene concludatur quod bestitudo principalius consistit in actu voluntatis quam in actu intellectus. per ipsum tamen non concluditur quod in solo actu voluntatis consistat: quia in visione inchoatur: et in fruitione consumatur.

¶ Ad nonum dicendum quod beatitudo creature rationalis consistit in immediata et perfecta sui vnione cum deo: et sub ratione qua est summum bonum. et ideo eius sunt due partes scilicet visio et fruitio: quamuis etiam tota essentia beatitudinis non ordinetur ad aliquid aliud quam ad beatitudinis obiectum: tamen vna pars etiam bene ordinatur ad aliam scilicet minus principalis ad magis principalem vt visio ad fruitionem. et ideo quilibet illarum per semagis debet dici pars beatitudinis quam beatitudo: quia neutra per se esset sufficientissimum bonum.

Questio I

SEptimo queritur vtrum beatitudo sit principalius in actu voluntatatis quam intellectus. Et videtur quod non. beatitum do principalius est in actu nobilioris potentie: sed nobilior potentia est intellectus quam voluntas: quia est respectu vniuersalioris obiecti. ens enim sub ratione qua ens est eius obiectum: et videtur velle philosophus in 3o de anima. sed sub ratione qua bonum est obiectum voluntatis. nobilior est autem ratio entis quam boni. ergo beatitudo principalius consistit in actu intellectus.

¶ Item secundum philosophum 3 topicorum illud est nobilius quod in alio non indiget: quam illud quod indiget ipso: sed actus voluntatis indiget actu inteliectus. non econuerso. ergo nobilior est actus intellectus et ex consequenti beatitudo principalius consistit in ipso.

¶ Item intelligere bonum et non appetere nobilius est quam appetere circuscripta intelligere: quia appetere cognitione circunscripta cuicunque conuenit nature. ergo semper nobilior est actus intelligendi bonum: quam actus amandi. ergo beatitudo principalius in actu intelligendi consistit.

¶ Item ille actus est nobilior qui sub spiritualitate maiori suum obiectum respicit: sed huiusmodi est actus intelligendi: quia respicit rem secundum esse quod habet in mente. actus vero amandi respicit ipsam secundum esse suum reale. res autem simpliciori modo sunt in anima quam extra animam. ergo nobilior est actus intelligendi quam amandi ex quo concluditur quod ineo beatitudo principalius consistit.

¶ Item secundum philosophum 8. physi. in motu grauium et leuium principale mouens est generans: quia dat formam per quam exequuntur motus ad quos determinata sunt a generante: sed intellectus dat voluntati formam per quam mouet se: quia voluntas mouet se per bonum intellectum. ergo intellectus est principale mouens in actu voluntatis. est ergo nobilior quam voluntas: in actu autem nobilioris potentie beatitudo principalius consistit.

Contra. Ber. libro de liberio ari non multum post principium dicit rationem esse quodammodo pedisequanvoluntatis: voluntas ergo est nobilior ratione. ergo in actu eius bea titudo priucipalius consistit.

¶ Item Ansel. de conceptu virginali. c. 4. dominium totius regni anime attribuit voluntati. ex hoc. arguo prius.

¶ Item Hugo in soliloquio de arrasponse. versus principium. loquens anime sue dicit. Ego scio quod vita tua dilectio est: sed beatitudo est vita anime. ergo maxime consistit in dilectione.

¶ Item Hugo super illud. 7. ca. ange. hierar. et calidum et acutum et super feruidum dicit: quod dilectio supereminet scientie et maior est intelligentia. sed in principaliori actu beatitudo principalius consistit. ergo principalius consistit in dilectione que est actus voluntatis quam in sciendo vel intelligendo qui sunt actus intellectus.

Respondeo quod beatitudo principaliter est in actu voluntatis quam intellectus: vt enim superius dictum est: per eandem virtutem: per quam res motaad terminum: quiescit in termino. ergo per illam virtutem per quam principalius mouetur ad terminum per illam principalius quiescit in termino: quamuis autem moueatur homo in vltimum finem per intellectum et voluntatem: principalius tamen mouetur in ipsum per voluntatem quam per intellectum. Quapropter Augusti. xi. de ci. c. 28 mouere attribuit amori dicens. sicut corpus ponedere: sic animus amore fertur: quocunque fertur. Illi etiam qui sunt contrarie opinionis expresse concedunt quod dilectio preeminet cognitioni in mouendo. ergo principalius quiescit homo in vltimo fine per actum voluntatis quam intellectus. quies autem in vltimo fine est beatitudo.

¶ Preterea. sicut inter habitus vie charitas est donum principalius secundum Augu. 15 de trinitate. c. 18 ita inter habitus patrie charitas est donum principalius: sed in patria nobilior habitus habet nobiliorem actum. ergo perfecte deum diligere qui est actus charitatis patrie est nobilissimus actus anime: cum ergo in nobilissimo actu principalissime consistat beatitudo: et diligere sit actus voluntatis. principalius consistit in actu voluntatis quam intellectus.

¶ Preterea. deus est vltimus finis maxime sub ratione qua bonum quod patet: quia ex hoc quod creature ordinantur in ipsum vt in finem: maxime est in eis ratio bonitatis: sicut patet propter hoc quod ipsum respiciunt vt exemplar maxime est in eis ratio veritatis: sed deus sub ratione qua summum bonum est voluntatis obiectum. sub ratione qua summum ens vel verum est intellectus obiectum. ergo voluntas magis respicit deum sub ratione finis quam intellectus: sed deus sub ratione qua vltimus finis est beatificans. ergo sub ratione qua est beatitudinis obiectum principalius tendit in ipsum voluntas quam intellectus: et si sic: principalius consistit beatitudo in actu voluntatis quam intellectus.

¶ Preterea. beatitudo principalius consistit in nobilioris potentie actu quam in actu minus nobilis: sed voluntas est nobilior intellectu: quia in suo actu cogi non potest. Nec circa ea que sunt ad finem necessitari. intellectus autem cogi potest: et circa ea que sunt ad finem necessitari. Magis etiam potest transformare animam voluntas quam intellectus. Et suum obiectum respicit sub ratione nobiliori. bonum enim obiectum est voluntatis. ens obiectum intellectus. ratio autem boni est per fectior. tantum enim res habet de bonitate quantum habet de eo quod debet habere. perfectio autem rei consistit in hoc quod habetur quicquid habere debet ratio autem perfectionis addita enti ipsum nobilitat: si ambitum eius non contrahit. ratio autem boni non contrahit ens: realiter enim conuertuntur ens et bonum. principalius: ergo consistits beatitum do in actu voluntatis quam in actu intellectus.

Ad primum in oppositum dicendum quod minorest falsa et propositio falsa que assumitur ad probandum eam ratio enim bonitatis ita est vniversalis si cut ratio entis: quia ratio entitatis est bona: et ratio bonitatis est ens et sicut ratio entitatis circuit omne ens: ita et ratio bonitatis. Et tamen ratio bonitatis nobilior est: quia est bona per se ratio entis est bona per rationem bonitatis. Illa autem est melior que est bona per se quam illa que est bona per aliam rationem. ratio autem melior est nobilior: quia sicut dicit Augu. 6 de tri. ca. 8. In his que non mole magna sunt idem est maius et melius.

¶ Ad secundum dicendum quod quamuis voluntas non possit exire aliquem actum sine actu intellectus. Non propter hoc tamen sequitur quod intellectus sit nobilior voluntate. Cuius ratio duplex est.

¶ Una: quia intellectus in complementum sui actus qui consistit in conpleta sui formatione. non potest nisi per voluntatem. vnde dicit Augusti. 9. de trinita. ca. vlti. quod partum mentis antecedit appetitus: quo id quod nosce volumus: querendo etiam et inueniendo nascitur proles ipsa noticia. vnde sicut actus voluntatis indiget actu intellectus quantum ad sui initium: ita actus intellectus indiget actu voluntatis quantum ad sui complementum.

¶ Et preterea voluntas cognitione modica potest in magnum actum: quod patet: et quia hic de lege communi non cognoscimus deum nisi mediate. Et tamen diligimus ipsum immediate: sed intellectus non potest in magnum actum cum debili adiutorio voluntatis: ita quod omnibus pensatis plus vniatur intellectus in rectitudine et perfectione sui actus per voluntatem quam econuerso: maxime cum in his que sunt ad finem. voluntas possit contrauenire iudicio intellectus: vt in 2 lib. ostensum est.

¶ Ad tertium dicendum quod maior vera est de appetitu qui est in rebus inanimatis: de quo dici potest quod graue appetit esse deorsum: et de appetitu sensitiuo: loquendo tamen de appetitu qui est velle: qui est idem quod libera inclinatio in rem volitam: falsa est: sic enim appetere summum bonum circunscripto intelligere si esset possibile nobilius esset quam ipsum intelligere et non appetere.

¶ Ad quartum dicendum quod intellectus non tantum intelligit similitudinem rei que est in anima: immo per ipsam prius intelligit rem extra: a cuius cognitione reflectitur ad similitudinem cognoscendum. vnde eandem rem que est extra quam voluntas appetit intellectus intelligit. vnde non intelligit ipsam sub esse spiritualiori quam voluntas appetat eam. sicut enim res extra non est obiectum intellectus nisi sit anime representata: ita non est obiectum voluntatis nisi sit intellecta.

¶ Preterea. si res intellecta haberet spiritualius esse in mente quam extra: propter hoc quod mens est spiritualior ea. hoc verificari non posset de essentia increata que in infinitum spiritualior est omni mente creata. Comparatio autem potentiarum secundum nobilitatem attendi de bet per comparationem ad nobilissimum obiectum: quod non respicit intellectus sub esse spiritualiori quam voluntas: immo econuerso eo quod spiritualius esse habet in se quam verbum eius in mente creata.

¶ Ad quintum dicendum quod forma: per quam voluntas mouet se: non est bonum apprehensum: im mo finis est motus eius. Forma autem per quam mouet se est ipsamet: vel illud quod in ea est actiuum: quamuis se non moueat nisi presupposita intellectus cognitione.

Quaestio VIII

Octauo queritur vtrum beatitudo principalius consistat in actu intellectum speculatiui quam practici. Et videtur quod principalius in actu intellectus practici: quia consistit principalius in actu intellectus: qui similior est diuino intellectui: sed intellectus practicus similior est diuino intellectui quam speculatiuus: diuinus enim intellectus practicus est: cognitio enim eius cum ipsa voluntate causa est productionis creaturarum. ergo beatitudo principalius consistit in actu intellectus practici quam speculatiui.

¶ Item ille intellectus est practicus non tantum qui speculatur operabilia: sed etiam qui speculatur primum principium operabilium quod est deus sub ratione qua est summum bonum: sed ille intellectus cuius actus est de beatitudinis essentia speculatur summum bonum. ergo videtur quod intellectus cuius actus est de essentia beatitudinis est practicus. Connttra iuuolectus voccus oe crinecn. odeta ilium per nos: quia respectu talium est scientia practica: secundum Auic. primo meta. ca. 1. sed actus intellectus qui est de beatitudinis essentia est respectu dei qui non est res operabilis per nos. ergo intellectus cuius est actus de bea titudinis essentia non est practicus.

¶ Item Augu. primo lib. de trinitate. c. 10. dicit quod in contemplatione dei est finis omnium bonarum actionum et requies sempiterna: et gaudium quod non aufertur a nobis: sed contemplatio est actus intellectus speculatiui. ergo in actu eius principalius consistit beatitudo quam in actu intellectus practici.

Respondeo quod intellectus aliquando considerat materiam pure practicam que est aliquid operabile per nos. Et hoc non propter scire sicut propter finem: sed propter operari: et tunc est simpliciter practicus. aliquando considerat verum non operabile per nos: nec subiacens nostre dispositioni: et propter scire sicut propter finem: et tunc simpliciter est speculatiuus: aliquando conside rat materiam practicam: propter scire tantum: aliquando speculatiuam propter operari: vt cum medicus aliquam constellationem considerat vt melius posunt proportionare medicinam quam vult infirmo dare: et vtroque istorum modorum est partim speculatiuus: partim practicus. Sed primo modo magis est speculatiuus quam practicus. Secundo modo econuerso: quia finis magis est consuiderandus ad iudicandum intellectum speculatiuum vel practicum quam materia. vnde philosophus. 2. meta. speculatiuam scientiam distinguit a practica maxime penes finem dicens: quod theorice finis est veritas: et practice opus. Aliquando intellectus considerat aliquid no operabiliter per nos: nec propter operationem exteriorem. nec propter scire tantum: sed propter scire ordinatum ad interiorem operationem que est dilectio et intellectus: et sub hac ratione partim est speculatiuus: et partim practicus: ex tendendo praxim ad interiorem operationem que est dilectio: et magis practicus quam speculatiuus: quia vt sam dictum est magis attenditur ratio intellectus speculatiui. penes fines quam penes materiam: talis autem est intellectus cuius actus est de. beatitudinis essentia. Intellectus autem beatus quanuis speculetur bonum quod est operabile per nos. hoc est summum bonum non tamen speculatur ipsum propter scire tantum: sed propter scire in ordme ad perfectam eius dilectionem. vnde et principalius speculatur rationem bonitatis quam veritatis: non sic intelligendo quod clarius videat vnam quam aliam: sed quia vnam in ordine ad aliam speculatur.

¶ Et ideo concedo quod beatitudo consistit prino palius in actu intellectus practicim extendendo praxim ad dilectionem quam in actu intellectus speculatiui. Quia tamen praxis non consueuit extendi ad actionem voluntatis interiorem: ideo satis conuenienter dicitur talis intellectus esse affectiuus. Et propter rationem similem aliqui qui nolunt concedere scientiam theologicam principalius esse practicam quam speculatiuam: concedunt tamen eam principalius esse affectiuam quam speculatiuam.

Ad primum in oppositum dicendum quod diuinus intellectus intelligit essentiam suam primo. et per essentiam suam creaturas. respectu creaturarum practicus est: non tamen eo modo quo videtur respectu nostrorum effectuum: quia nostram determinat voluntatem non ipsam necessitando: sed inclinando. Ideo enim artifex disponit partes domus tali modo vel tali: quia dictamen sui intellectus inclinat ipsum ad sic faciendu. Non sic. autem est de intellectu diuino respectu voluntatis sue: non enim ideo deus volulit creare mundum: quia intellectus suus dictabat bonum esse mundum creari: sed econuerso: quod sic probo.

¶ Quero qua re bonum fuit mundum creari.

¶ Si dicas: quia deus voluit ipsum creare: habeo propositum.

¶ Si dicas quia diuinus intellectus dictabat bonum esse mudum creari. Contra. non enim ideo bonum fuit mundum creari: quia diuinus intellectus dictabat bonum esse mundum creari: sed quia bonum erit mundum creari diuinus intellectus hoc dictabat.

¶ Sidicas quod mundum creari erat bonum absolute: non in conparatione ad diuinum intellectum seu voluntatem: tunc non poterat non esse bonum. ergo diuinus intellectus non poterat hoc non dictare. cum ergo diuina voluntas discorda re non possit a dictamine sui intellectus. si ideo voluisset mundum creare: quia intellectus dictabat bonum esse mundum creari: non potuisset velle mundum non creare: quod falsum est: et contra articulum excommunicatum a domino Stephano episcopo parisiem. Diuinus autem intellectum respectu sue essentie: et si non sit practicus secundum quod praxis dicitur ab exteriori operatione: tamen extendendo praxim ad dilectionem practicus est: vel vt melius dicatur affectiuus inquantum se perfecte intelligit vt se perfecte diligat. Speculatiuus autem est respectu essentie sue: inquantum essentia sua per eum operabilis non est: nec etiam per alium. Unde per argumentum concludi non potest quod beatitudo consistat principalius in intellectu practico proprie loquendo de praxi secundum quod dicitur ab exteriori operatione: quamuis principalius consistat in intellectu practico quam speculatiuo: extendendo nomen praxis ad praxim que dicitur de dilectione qui intellectus conuenientius appellari potest affectiuus quam practicus.

¶ Ad secundum patet quid dicendum ex iam dictis in quaestione. Primum argumentum ad partem secundam procedit de intellectu practico dicto a praxi proprie dicta id est ab exteriori operatione.

¶ Ad secundum dicendum quod ibi Augu. accipit contemplationem pro contemplatiua vita que principalius consistit in dilectione quam in cognitione: vt in praecedenti quaestione dictum est vita anime dilectio est