Articulus 3

Questio I.

Rimo ostendo quod in visione beata intellectus sit passiuus tantum. nulla res est causa efficiens sui finis: quia causa efficiens est nobilior suo effectu: et finis nobilior his que sunt ad sinem: sed intellectus habituati lumine glorie finis est visio dei. ergo intellectus per lumen glorie non est illius visionis causa efficiens. ergo respectu eius est tantummodo patiens.

¶ Item sicut se habet videre ad intellectum: ita videri ad diuinam essentiam visam: sed diuina essentia in hoc quod videtur nihil patitur. ergo intellectus in videndo ipsam nihil agit. ergo in videndo est passiuus tantum.

¶ Item nobisissimus actus est a nobilissimo agente: sed visio dei est nobilissimus actus. ergo a nobilissimo agente: sed summum intelligibile est nobilissimum agens. ergo illa visio causatur a summo intelligibili: et non ab intellectu vidente: et si sic respectu illius est passius tantum.

¶ Item respectu huius quod conuenit anime inquantum est possibilis tantum anima est passiua tantum: sed quodcunque intelligere conuenit anime ratione intellectus possibilis tantum: quia intellectum agensnon intelligit. ergo anima in videndo summum intelligibile est patiens tantum.

Contra nobilius est agere quam pati: sed ipsa visio dei est nobilissimum quid quod sit in intellectu. ergo est eius actio non passio.

¶ Item si intellectus beatus in videndo deum esset tantum passiuus: non requireretur in eo ad illam visionem nisi lumen quo supernaturaliter eleuatur: et ipsius intelligibilis praesentia: quia dispositio patientis et coniunctio agentis cum patiente sufficiunt ad causandum actionem: sed vltra lumen predictum requiritur in intellectu species de terminans intellectum ad intelligibile: secundum quod videtur velleAugu. lib. 9. de tri. c. xi. ergo intellectus respectu visionis illius non est tantummodo passiuus.

¶ Item dicere et iudicare est agere: sed intellectus videndo diuinam essentiam dicit ipsam esse summam veritatem: et iudicat hoc dictum esse verum. ergo in videndo diuinam essentiam non tantum est passiuus: sed etiam est actiuus.

Ad istam questionem dicunt quidam quod intellectus quandoque de intelligibili in potentia facit intelligibile in actu: cum in seipso facit mediante fantasma te speciem intelligibilem quiditatis rei sensibilis: intellectus etiam ipsam quiditatem simplici appre hensione intelligit. simplices etiam apprehensiones componit et diuidit secundum philosophum. 3. de anima. respectu primi et tertii intellectus est actiuus et passiuus diuersis respectibus. inquantum enim facit speciem intelligibilem modo predicto est actiuus: eam enim facit per suum actum: inquantum autem fit in seipso est passiuus: eam enim recipit per suum passiuum: similiter inquantum componit et diuidit est actiuus: inquantum autem illa compositio: et diuisio sit in ipso est passiuus: sed respectu simplicis apprehensionis est pasfiuus tantum: sic enim ipsa intellectio sit a quiditate per se vel mediante sua specie in ipso intellectu sub ratione qua possibi lis est. cum ergo intellectus beati visio sit apprehensio simplex respectu illius intellectus est passiuus tantum: et causatur illa visio ab obiecto: quod est summum intelligibile in ipso in tellectu disposito ad eam susceptionem per lumen glorie.

¶ Alii dicunt quod intellectus in videndo deum aliquo modo est actiuus: quamuis in videndo plus patiatur quam agat: ipsa enim visio in intellectu inquantum est possibilis: causatur non tantum per actum intellectus et lumen glurie habens rationem speciei in determinando: sed principalius causatur ab obiecto: ita quod causa efficiens eius complectitur actum intellectus et lumen glorie et speciem determinantem: siue differat taliter a lumine glorie siue non: et ipsam diuinam essentiam non tantum inquantum operatur sicut opereratur in omni actione: sed etiam inquantum operatur eo modo quo obiectum agit in passiuam potentiam: et quamuis ista quattuor concurrant ad causam effectiuam visio nis illius: ex hoc tamen non sequitur quod sit compositior: sed virtuosior et longe plus operatur sibi praesentia diuine essentie quam alia tria simul. illa grgaemmotione que est visio aliquo modo mouet se intellectus per suum actiuum: et eam patitur per suum passiuum: quamuis totus intellectus sit moues et motus.

¶ Qui vult tenere primam opinionem que probabilis est et ad sustinendum facilis potest dicere ad primum quod est contra eam quod maior eius non est vera vniuersaliter: nobilius enim est pati passionem nobilem que est salus et perfectio patientis quam agere aliquam actionem parue dignitatis. ipsa enim visio dei est salus et vltima perfectio intellectus eam patientis: et est tante dignitatis quod respectu eius intellectus non posset esse agens est enim finis eius vltimus.

¶ Ad secundum dicendum quod secundum illam opinionem non requireretur aliqua species: nisi voces speciem lumen glorie quod intellectum deo assimilat. Et dicendum quod Aug. in auctoritate allegata similitudinem dei accepit pro ipsa visione qua expressius intellectum assimilat deo quam habitus glorie: illam enim similitudinem ibidem statim vocat verbum et. noticiam: vt autem ostensum est lib. 1verbum non tantum accipitur pro similitudine per quam intellectus intelligit: nec pro quiditate distincte intellocta: sed principalius intelligitur pro intellectione formata. vnde in sermone de natiuitate Ioannis baptiste dicitur quod verbum est ipsa cogitatio.

¶ Uel potest dici quod auctoritas sancti Augu. alle gata intelligenda est de cognitione dei in vita.

¶ Ad tertium dicendum quod dicere proprie loquendo est producere verbum: et ideo quia beatus intellectus intelligit diuina essentiam esse summam veritatem prius ordine nature quam verbum producat: ideo hoc intelligit non per hoc quod dicit. non video tamen quare postquam intellectus sic per praedictam passionem est reductus in actum non possit verbum aliquod producere quo dicat illud quod prius ordine nature perfecte videt quam producat verbum.

¶ Qui vult tenere secundam opinionem que multum est rationabilis potest dice re ad primum in oppositum: quod quamuis intellectus non posset esse causa sui finis: tamen ad hoc potest cooperari: quamuis principalius sit a summo intelligibili: vt ostensum est.

¶ Ad secundum dicendum quod minor est falsa: quia vt ostensum est intellectus aliquo modo operatur ad illam visionem: ita quod respectu eius non est pure passiuus.

¶ Ad tertium dicendum quod illa visio cum sit creatura non est nobilissimus actus simpliciter: nec etiam inter actus creatos: quia actus fruitionis nobilior est: tamen est nobilissimus actus intellectus creati: et est aliquo modo ab ipso inquantum est nobilissime dispositus. principalius tamen est ab obiecto quod est intelligibile summum.

¶ Ad quartum dicendum quod proprie loquendo nec possibile ipsius intellectus intelligit: nec etiam actum eius intelligit: sed ipse intellectus intelligit a quo est intellectio per suum actum: et in quo est per suum passiuum: ita quod ad ipsam intellectionem causandam in ipso intellectu concurrit eius actiuum et passiuum. Exemplum. leue per suam formam mouet se: cum adiutorio influentie loci per suam materiam mouetur: nec dico quod forma moueat materiam per se: sed totum leue est quod mouetur: et quod mouet quamuis per aliud et aliud.

Questio.

SEcundo quaeritur vtrum lumen intellectus agentis requiratur ad illam visionem. Et videtur quod non. intellectus agens non requirit actum intelligendi: nisi ad hoc vt faciat de intelligibili iu potentia intelligibile in actu: sed diuina essentia intelligibilis est actu ergo ad ipsam intelligendam non requiritur lumen intellectus agentis.

¶ Item lumen folis et stellarum non occurrunt simul ad eundem actum videndicorporaliter propter improportionem luminum illorum. cum ergo lumen glorie non minus excedat naturale lumen intellectus agentis quam lumen solis lumen stellarum videtur quod non possit concurrere ad eundem actum videndi intellectualiter.

¶ Item ad actum supernaturalem agendum non potest simul concurrere virtus naturalis cum supernaturali. quod patet in creatione anime intellectiue et in infusione gratie: sed videre deum est actio supernaturalis. et lumen glie est supernaturalis virtus. ergo lumen intellectus agentis quod est virtus naturalis non postest simul concurrere cum lumine glarie ad videndum deum.

Contra inconueniens est quod perpetuo et respectu no bilissimi obiecti potentia nobilior remaneat ociosa: et minus nobilis sit officiosa: sed potentia nobilior est intellectus agens quam possibilis. cum ergo intellectum possibilis requiratur ad hoc quod anima videat deum: ad hoc etiam requiritur lumen intellectus agentis.

¶ Item lumen glarie non est sine lumine nature. ergo nec eius actio. separatur ab eius actione:

Respondeo quod siue in videndo deum intellectus sit pure passiuus: siue aliquo modo actiuus: ad illam tamen visionem requiritur lumen intellectus agentis cum lumine gluie. gloria enim est secundariaet vltimata nature perfectio. vnde lumen glutie est perfectiuum luminis naturalis intellectus agentis. quando autem duarum formarum vna est alterius perfectiua: ad illum eundem actum ad quem ordinatur perficiens ordinatur perfecta quamuis ille actus principalius respiciat totum compositum ratione illius que perficit quam ratione illius que perficitur. cum ergo lumen glorie ordina¬ tur ad visionem beatam: ad illam eandem ordinatur lumen intellectus agentis: sed lumen glorie ad illam ordinatur principaliter. et lumen intellectus agentis quasi dispositiue. vnde si intellectus est pure passiuus respectu illius visionis: pervtrumque simul lumen est sufficienter dispositum ad faciendum ab obiecto illam perfectiuam passionem que est visio. si autem aliquo modo est actiuus: vtroque lumine iuuatur ad suam actionem. vnde habens fortius lumen intellectus agentis cum equali. habitu luminis glalie intensius deum videt quam habens lumen intellectu agentis debilius naturalis enim virtus fortior per equaleadiutorium supernaturale efficacius potest in actum supernaturalem. sicut videmus quod si supernaturaliter darentur peciene homini leuiori et ponederosiori: efficacius volaret leuior ex sua naturali virtute quam ponderosior. quamuis posse volare excedat vtriusque naturam.

Ad primum in oppositum dicendum quod maior est falsa vt patet ex predictis.

¶ Ad secundum dicendum quod non est simile: quia non sic se habet lumen corporale ad oculum corporalem sicut lumen intellectuale ad intellectum: quia oculus corporalis ita potest affici seu tramsmutari a forti lumine quod non potest immutari a debili. non sic autem potest dici de intellectu. vnde philosophus. 3. de anima. Sensus non potest sentire ex valde sensibili: sed intellectus cum intelligit aliquid valde in telligibile non minus intelligit infima: sed est magis. sensitiuum enim non sine corpore est. hic autem separatus est id est corporeo organo non vtens.

¶ Ad tertium dicendum quod maior vera est de actu supernaturali qui non potest esse nisi ab infinita potenttia: cuiusmodi est creare. non autem est verum de. actu supernatum rali qui est a deo ita quod ad ipsum requiritur supernaturalis virtus finita. talis autem actus est dei visio. ad hoc enim requiritur in intellectu creato lumen gluie quod est virtus supernaturalis: et tamen finita.

Quaestio III.

TErtio queritur vtrum visio creaturarum in deo sit pertinens ad beatitudinis essentiam. Et videtur quod sic: quia vt ostensum est lib. 3. di. 14. eadem est visio qua intellectus beatus videt diuinanessentiam et creaturas in ea. cum ergo visio diuine essentie sit beatitudinis essentia: visio creaturarum in ea est de btitudi nis essentia.

¶ Item de beatitudinis essentia est scire se beatum esse: sed scire se beatum esse: est scire creaturas: quia ipse beatus est creatura: et sua visio est creatura: ergo visio aliquarum creaturarum est de bteatitudinis essentia.

Contra. Augu. 5 libero confes. quasi inuer principium et medium loquens ad deum dicit. Infelix homoqui scit illa omnia. te autem nescit. beatus autem qui te scit. etiam siilla nesciat: qui vero et te et illa nouit non perty illa beatior: sed propter te solum beatus est.

¶ Item illud solum est de bea titudinis essentia quod requiritur ad perfectam coniunctionem anime cum deo: sed per visionem diuine essentie et eius fruitionem esset anima perfecte coniuncta deo extam si nullam in eo videret creaturam. ergo visio creaturarum in deo non est de beatitudinis essentia.

Respondeo essentia beatitudinis aime consistit in perfecta sui coniunctione cum deo. vnde quicquid est de ratione illius est de essentia beatitudinis: et quod est extra rationem illius coniunctionis non est de beatitudinis essentia: quamuis autem visio creaturarum in deo sit de ratione illius coniunctionis: inquantum illa eadem visione videtur diuina essentia non tamen est de ratione coniunctionis: inquantum est respectu creaturarum in deo non enim ideo quia illa visio que est respectu creaturarum est perfecta: sed quia perfecta est: ideo est etiam respectu creaturarum: ita quod prius ordine nature videt intellectus beatus diuinam essentiam perfecte quam creatu ras in ea. respectus ergo visionis illius ad creaturas representatas in deo est extra rationem perfecte coniunctionis anime cum deo et aliquid causatum ex illa.

¶ Alii autem non improbanter dicunt quod videre in deo seipsum et suam visionem est de beati tudinis essentia: quamuis non sic possit dici de visione alia¬ rum creaturarum in deo: perfectius enim vnitur intellectus deo vel quietatur in ipso videndo ipsum: et videndo se videreipsum: quam si non videret se videre. primum enim actum sine se cundo impossibile est esse ita perfectum sicut cum secundo: nec primum actum sine secundo posset sequi tam perfecta fruitio sicut cum secundo.

¶ Qui vult tenere primam opinionem potest dicere quod ad primum in oppsipium patet solutio ex iam dictis.

¶ Ad secundum quod maior est falsa. scire enim se esse beatum praesupponit ordine nature se esse beatum: quamuis enim non cognoscatur res perfecte nisi cognoscens cognoscat se cognoscere illam: sicut nihil diligitur perfecte nisi diligens diligat se diligere illud: tamen reflexio intellectus super actum suum non est de ratione perfectio nis primi actus: sed ex perfectione primi actus causatur: tamen intellectus beatus: quauis visionem qua diuinam essenti am videt: videat in proprio genere alia visione tamen se et illam visionem videt in diuina essentia eadem visione in numero qua videt diuinam essentiam.

¶ Qui vult tenere secundam opinionem potest dicere ad primum ad secundam partem quod illud verbum Augu. intelligendum est de aliis creaturis a vidente: et ab illa visione.

¶ Ad secundum quod minor est falsa loquendo de creatura que est ipse videns: et de ista visione: quia aliter non quietaretur perfecte in deo.

Quaestio IIII

QUarto queritur vtrum in beata visione voluntas sit tantum passiua. Et videtur quod sic. Ansel. de casu diaboli statim post medium. Quicquid se mouet ad volendum prius vult se ita mouere: sed primus motus voluntatis est respectu sinis: ergo impossibile est quod voluntas se moueat illo mot: quia non precessit motus voluntatis: quo vellet se sic mouere: sed motus fruitionis est respectu finis: ergo voluntas in fruendo non mouet se: sed tantum est mota.

¶ Item impossibile est idem secundum idem: et etiam respectu eiusdem simul esse mouens et motum: quia secundum philosophum. 3o phy. mouens mouet inquantum est in actu: motu mouetur inquantum est in potentia: sed impossibile est idem secundum idem et respectu eiusdem simul esse in actu et i potentia: cum ergo sit simplex: impossibile est quod ipsa respectu eiusdem obiecti simul sit mouens et mota: sed certum est quod in fruendo mouetur: ergo mpossibile est quod in fruendo moueat se. in fruendo ergo est passiua tantum.

¶ Item fruitio est finis vltimus vilte humane: vt enim superius ostensum est: vt sio ordinatur ad fruitionem: sed impossibile est aliquam rem esse causam sui finis vltimi: quia alius esset effectus nobilior sua causa: ergo voluntas in fruendo non mouet se: sed tantummodo est passiua.

Contra Augu. libro e de doctrina christiana non multum post principium. Frui est amore inherere alicui rei propter seipsam: sed voluntas in amando deum prpter se in vta mouet se: alblius in amando ipsum non mereretur: ergo videtur quod si fruendo deo fruitione vie mouet se: quod etiam fruendo eo fruitione patrie moueat se.

¶ Item philosophus. 3o et hico. ca. 2 dicit: quod violentum simpliciter est cuius principium est extra: in quo nihil confert operans vel patiens: ergo si voluntas in fruendo deo nihil cooperaretur: sed tantummodo pateretur: illa fruitio esset violenta: quod falsum est.

Respondeo quod in beata fruitione voluntas non est tantum passiua: nec tantum actiua: magis tamen passua est quam actiua: non enim tantum est passiua: cum natura voluntatis sit mouere se et alia que sunt in anima dicente Ansel. 3o libro de concordia praescientie. et liberii arbtri versus finem quod voluntas est instterm seipsum mouens. Et philosophus velle videtur id est de anima. quod velle est motus ab anima. experitur est homo quod per amorem est quidam conatus in anima ad rem amatam: propter quod dicit Ber. de praecepto et dispen. versus finem. quod non est praesentior vbi animat quam vbi amat scilicet quantum ad conatum. Nec est tantum actiua: quia inquantum est actus fruitionis in seipsa est passiua: sicut actiua est inquantum est ab ea: impossibile enim est quod actus realiter differens a potentia sit in ea nisi respectu eius aliquo modo sit passiua: recipere enim est quoddam pati. magis passiua tamen est quam actiua in beata fruitione: quia ipsa frui¬ tio non elicitur a voluntate habitu charitatis perfecta tantum: sed etiam immediate ab obiecto quod est summa bonitas: ita quod voluntas charitate perfecta et ipsum obiectum simul illam fruitionem efficiunt in voluntate: ita tamen quod plus est ab obiecto quam a voluntate: quia obiectum est respectu eius principalius agens: quamuis etiam voluntas per charitatem se determinet ad sruendum deo fruitione vie. tamen se non determinat ad fruendum deo fruitione patrie immo ad hoc determinatur a deo: qui talem dedit sibi naturam: vt non possit illud bonum non diligere: in quo videt anima esse supereminentem perfectionem cuiuscunque boni: quod potest cogitare: nec ab illo bono resilire quod apprehendi non potest sub aliqua ratione mali.

Ad primum in oppositum dicendum quod illud verbum Anselis ad hoc vt habeat veritatem intelligi debet de actu voluntatis: ad quem voluntas determinat se: quamuis autem beata fruitio aliquo modo eliciatur a voluntatem scilicet eo modo quo dictum est ante: tamen ad illam non determinat se. sicut nec leue se determinat ad motum sursum: et tamen exequitur eum cum adiutorio influentie loci. Et preterea motus primus voluntatis: quamuis sit respectu finis in generali: beata tamen fruitio non est primus voluntatis motus: quia ipsum praecessit naturalis motus voluntatis respectu finis in generali.

¶ Ad secundum dicendum quod argumentum deficit in duobus. primo quia voluntas secundum idem non est mouens et mota: composita enim esti ex actuali et possibili: sicut essentia in qua radicatur: a qua non differunt nisi secundum rationem et relationem: et tota mouet se ratione sui actiui. et tota mouetur ratione sui possibilis: vnum enim totum compositum patitur: et tamen non nisi ratione materiae: sic enim dicit Aut cen 2 libr.o meta. sue. c 2. Illud per quod res habet potentiam est materia eius: totum autem pati non potest nisi inquantum est aliquo modo in potentia: nec tamen dicimus quod sola materia patiatur: sed totum compositum ratione eius. similiter totum conpositum agit: et tamen non nisi ratione forme: quia sicut dicit Auic. vbi prius. Illud per quod habet res effectum est forma eius. totum autem non agit nisi inquantum est in actu: nec tamen dicimus quod sola forma agat: sed totum compositum ratione eius. vnde secundum philosophum 1o de anima melius dicitur quod homo in telligat per animam quam quod anima intelligat scilicet dum est corpori coniuncta actu. compositum ergo ex natura possibili et actuali in se habet talia duo: quamuis non actu distincta: per quo rum vnum potest esse per se mouens: et per aliud per se motum.

¶ Preterea. idem secundum idem respectu eiusdem potest esse simul in actu et in potentia: sed non eodem modo. vnde potest res aliquid habere potestatiue: et esse in potentia ad habendum illud formaliter. vnde si sol esset aliquid calefactibile: et posset suos radios super se reflectere: simul respectu eiusdem caliditatis esset in actu et in potentia: quia caliditatem quam haberet in seipso potestatiue posset facere esse in seipso formaliter.

¶ Ad tertium patet solutio per hoc quod dictum est in quaestione quod illa fruitio principalius est ab obiecto quam a voluntate.

Quaestio V

QUinto queritur vtrum in voluntate beata sit idem realiter fruitio et gaudium. Et videtur quod sic. beata fruitio est quies voluntatis in summo bono clare viso et econuerso: sed gaudium beatorum est quies voluntatis in ipso summo bono. ergo idem est fruitio et gaudium.

¶ Item gaudium aut est amor aut est passio: non passio: quia passiones non sunt nisi in appetitu sensitiuo. illud autem gaudium est in voluntate. ergo est amor: sed ille amor quo beati de um amant est fruitio quia ipsum amant propter se. ergo idem est gaudium beatorum et eorum fruitio.

Contra sicut se habet passio amoris in appaetitu senntiuo ad passionem delectationis: ita se habet in voluntate amor boni presentis ad gaudium est sed in appetitu sensitiuo non est idem amor et delectatio: immo delectatio causatur ex presentia boni amati. ergo a simili in voluntate non est idem gaudium et amor: sed beata frui¬ tio est perfectus amor dei propter seipsum. ergo non est idem beata fruitio et gaudium beatorum. rum non sunt realiter idem: illa enim fruitio est summo bono clare viso perfecto amore inhere re propter seipsum. amor autem gaudium non est: causatur enim gaudium ex amati boni presentia. vnde gaudium beatorum est alqua specialis pasiio in voluntate causata ex perfecto amore summi boni per claram visionem et perfectam dilectionem vniti anime seu sibi presentis. vnde proprie loquen do de fruitione dico quod beata fruitio differt a gaudio bea torum sicut ab effectu differt causa. Uel secundum dicentes quod frui tio beatorum simul comprehendit ipsam dilectionem et gaudium: oportet dicere quod fruitio et gaudium differt sicut pars et totum: et hoc probabile mihi videtur: quamuis vt iam dictum est gaudium differat a dilectione vt effectus a sua causa vel a parte sue cause: quia non est acquiescendum dicentibus quod gaudium nthil aliud est quam dilectio boni presentis: hoc enim improbatum est lib. 3. vnde cum Aug. dicit. 14. li. de ci. ca. 7. Amorem boni habiti esse leticiam non est predicatio per essentiam: sed per causam. quod patet: quia ibidem statim dicit quod amor fugiens quod ei aduersatur timor est. idemque si acciderit tristitia est: et tamen certum est quod amor nec est timor nec tristitia: sed eorum causa. Ac primum in oppositum dicendum quod quies voluntatis in summo bono dupliciter potest esse. vno modo non tantum patiendo: sed aliquo modo agendo: et sic voluntas fruendo quiescit in summo bono. Alio modo pure patiendo: et sic gaudium est quies in summo bono: quia illud gaudium est spiritualis passio voluntatis ex presentia summi boni causata. illud ergo gaudium non est actus voluntatis: sed pasno: quamuis ad causandum eam actio voluntatis concurrat.

¶ Ad secundum dicendum quod gaudium beatorum est spiritualis passio voluntatis vt dictum est: quamuis enim in solo appetitu sensitiuo sit passio cum aliqua corporis tramsmutatione: de qua passione loquitur philosophus: et ideo eam non ponit nisi in appetitu sensitiuo. tamen in voluntate potest esse spiritualis passio que est sine materiali transmu tatione.

Questio I

SExto queritur vtrum gaudium sit de beatitudinis essentia. Et videtur quod sic. Aug. 10. Ilibo cones. Circa medium loquens ad deum dicit. Ipsa est beata vita gaudere ad te de te propter te. ergo videtur quod gaudium sit tota beatitudinis essentia.

¶ Item illud quod maxime ab omnibus desideratur: aut est beatitudo aut de beatitudinis essentia: sed summum gaudium maxime desideratur ab omnibus: sicut dicit philosophus 10 ethico. et probat. c. 5o quod delectatio maxime ab omnibus appetitur. ergo. aut est beatitudo autem de beatitudinis essentia.

¶ Item perfectio beatitudinis maxime est de beatitudinis essentia: sed gaudium beatorum est perfectio beatitudinis: quia sicut dicit philosophus. 10. ethi. c. 4. operationem perficit delectatio vt superueniens finis. ergo gaudium est de beatitudinis essentia.

¶ Item philosophum. 10. ethi. casa 8. Existimamus oportere delectationem admixtam esse felicitati: sed quod admiscetur alteri est de eius essentia: aut ex ipso et illo cui admiscetur constituitur aliquod tertium. cum ergo ex felicita te et delectatione constituatur aliquod tertium. delectatio est de felicitatis essentia.

Contra beatitudo consistit in clara dei visione et perfectaeius fruitione: sed gaudium non est illa visio: nec illa fruitio: immo ex ipsis causnata. ergo gaudium non est de betitudinis essentia.

¶ Item philosophum. 4. ethi. c. 3. dicit quod delectatio non est per se bonum: sed quicquid est de beatitudinis essentia est per se bonum: ergo gaudium quod est delectatio in voluntate non est de beatitudinis essentia.

Respondeo secundum aliquos quod quamuis gaudium dieatorum sit de beatitudinis essentia quoddam accidentale complementum ab ipsa beatitudine inseparabile per quancumque virtutem creatam: non est tamen de btitudinis essentia. deatitudinis enim essentia consistit in perfecta coniunctione creatu re rationalis cum deo gaudium autem beatorum: non est de ratione huius coniunctionis: cum non sit visio nec fruitio vt ostensum est. nec summa securitas: vt ostendetur in sequenti questione: sed est aliquid creatum ex istis. vnde est per se effectus bea titudinis de necessitate consequens ad ipsam.

¶ Aliis autem videtur quod gaudium sit de essentia beatitudinis: quia est de ratione perfecte vnionis voluntatis cum summo bono. voluntas autem vnitur cum summo bono non tantum in monendo se immediate in ipsum propter se: qui scilicet motus est amor fruens: sed etiam immediate patiendo ab eo que passio est gaudium.

¶ Preterea. amor non potest prius ordine nature quietare voluntatem quam voluntas gaudeat de re amata. btitudo autem conprehendit in sui essentia omne illud quod est de ratione perfecte quietis voluntatis in summo bono.

¶ Preterea. si gaudi um esset accidens beatitudinis: posset deus de potentia abso luta facere hominem esse beatum non gaudentem de deo: vt saltem beatitudo hominis intelligi posset simplici apprehensione sine gaudio: sed deus nullo modo posset facere aliquem beatum non gaudentem de ipso: nec intellectus potest apprehendere veram beatitudinem sine gaudio. ergo gaudium non est accidens beatitu dinis essentia: sed est de beatitudinis essentia.

¶ Qui vult tenere primam opinionem potest dicere ad primum in oppiibi Aug. nominat beatitudinem per suum effectum per se.

¶ Ad secundum dicendum quod delectatio per se non desideratur ab omnibus ordinato desiderio tanquam principalissimum desiderabile: sed tamquam concomitans illud: si enim possibile esset creaturam rationalem perfecte coniungi cum deo absque gaudio: adhuc illa perfecta coniunctio summe desiderabilis esset. Nec enim credendum vt aliqui estimant: nihil esse desiderabile si nullam inferat delecta ctionem. vnde philosophus 10 ethi. ca. 3 circa multa studium facere mus: et si neque vllam delectationem inferrent: vt circa scire et virtutes habere.

¶ Ad 3m dicendum quod maior est vera de perfectione essentiali. verbum autem philosophi quod ponitur in minori: intelligitur de perfectione accidentali: non enim dicitur delectatio finis operationis: loquendo de fine propter quem sit operatio: sed pro quocunque superuenienti bono ab operatione inse parabili. vnde philosophus ibidem dicit quod delectatio perficit operationem sicut pulchritudo iuuentutem.

¶ Ad quartum dicendum quod pro tanto dicit philosophus delectationem esse admixtam felicitati: quia est per se accidens eius.

¶ Qui vult tenere secundam opinionem que probabilis mihi videtur: et dictis Aug. magis consona: et etiam perfectioni beatitudinis cum eadem nobilitas reddat ceteris paribus rem perfectiorem: si de essentia eius est quam si esset accidens eius: potest dicere ad primum ad partem secundam quod bea titudo consistit tantum in visione et fruitione nisi fruitionem voces amorem cum gaudio.

¶ Ad secundum dicendum quod philosophus dicit illud verbum vbi retractat de delectatione secundum opinionem aliorum: quia secundum propriam opinionem incipit tractare de illa 4 ca.

¶ Potest etiam dici illud verbum 10 ethico. capitulo. 4 quod perficit operationem delectatio vt superueniens quidam si nis. velut iuuenibus pulchritudo: esse intelligendum de delectactione sensibili.

¶ Uel potest etiam dici quod ibi accipitur in uentus non pro etate temporis: sed pro decentia seu congruitate dispositionis corporis: quia vt frequentius magis concomitatur illam etatem quam aliam. Constat autem quod pulchritudo est de ratione decentis dispositionis corporis: cum dicat Aug. 22. de ciuita. ca. 19 quod pulchritudo corporis est partium congruentia cum quadam coloris suauitate.

Quaestio VII

Septimo queritur vtrum tentio sit dos ab aliis distincta. Et videtur quod sictaina deo coniungitur per memoriam intelligentiam et voluntatem: quia sicut dicit Aug. 14. de ttinita. ca. 8. eo est imago dei quo capax eius est et particepe esse potest: sed sicut ostendebatur. li. 1 imago dei in anima consistit in memoria intelligentia et voluntate: sed in intelligentia est dos visionis: et in voluntate dos fruitionis. ergo in memoria est tertia dos. illa autem non videtur posse esse nisi ten¬ tio: quia actus memorie est tenere. ergo tentio est dos ab aliis distincta.

¶ Item dotes anime videntur respondere virtutibus theologicis: sed fidei raespendet visio. charitati fruitio: ergo spei debet tertia respondere que non videtur posse effialia nisi tentio.

¶ Item in anima triplex est potentia: cogitatua: et appetitiua: et secundum locum motiua: aliter separata non posset se de loco ad locum mouere. cum ergo in cogitatiua sit dos visionis in appetitiua dos fruitionis. videtur quod in motiua sit dos tertia. ad perfectam enim coniunctionem anime cum deo requirttur quod per omnem sui potentiam coniugatur ei illa autem dos non videtur posse esse nisi tentio: respicere enim videtur executiuam potentiam. esset dos ab aliis distincta essent. 4 quia rationabilius videtur quod rectitudo voluntatis sit dos quam temtio. ergo tentio non est dos ab aliis distincta.

¶ Item se curitas non est idem quod tentio: sed securitas suma est vna de dotibus anime. includitur en im in beatitudinis es sentia. secundum etiam sententiam Aug. 13 de trini. ca. 8. impossibile est aliquem esse beatum nisi sit securus de sue beatitudinis perpetuatione. cum ergo non sint anime nisi tres dotes: tentio non est dos ab aliis distincta.

Respondeo quod proprie loquendo tentio non est dos ab aliis distincta: tenere enim secundum Papiam est habere vel pssuiendere: intellectus autem clare videndo deum habet eum sub ratione summi veri: voluntas perfecte fi uendo eo habet ipsum sub ratione summi boni. vnde tenere summum bonum realiter idem est cum clara visione: tenere summum bonum realiter idem est cum perfecta summi boni fruitione. Nec hoc dicens volo dice re quod visio et fruitio proprie loquendo sint dotes: sed actus dotium. dotes enim qualitates sunt. vnde dos visionis est quidam habitus luminosus in intellectu quo eleuatur ad clare deum videndum. dos fruitionis est perfectus chartatis habitus quo anima fruitur deo. vnde pro prie loque do in dotibus anime non consistit beatitudinis essentia: sed in actibus earum ad quos ordinantur. sicut habitus ad actum: dos autem tertia a duabus aliis distincta est habitus perfectus quo voluntas est perfecte secura de tentionis predicte perpetuatione. sine enim predicta assecuratione non potest intelligi perfecte anima deo coniuncta. vnde non est dicendum illam assecurationem esse exclusionem timoris tantum: immo est quidam actus in voluntate respectu dei: sub ratione qua est ens summe arduum quo excluditur omnis timor: et sic patet ex predictis quod secundum rationem intelligendi. primo est dos visionis. secundo dos fruitionis. tertio dos perfecte securitatis. I

Ad primum in eppositum dicendum quod in vita beata memorie et intelligentie non respondet nisi habitus vnus. in vita enim beata nemoria non respicit deum nisi mediante intelligentia: quia actus eius est claram visionem retinere. vnde obiectum eius im mediatum est ipsa visio clara.

¶ Ad secundum dicendum quod dos correspondens spei non est tentio: vt dictum est: sed securitas perpetuationis visionis et fruitionis.

¶ Ad tertium dicendum quod tunc anima est deo perfecte coniuncta: quando coniuncta est ei secundum omnem potentiam secundum quam est ei coniunbilis immediate: non autem talis potentia motiua secundum locum: quia sic ad deum non accedimus motu secundum locum: cum vbique presens sit: sed affectibus mentis. sic nec anima est coniungibilis immediate sibi secundum illam potentiam. vnde sibi non respondet dos nisi mediatem scilicet agilitas que est dos corporis respiciens specialiter mobilitatem secundum locum.

Ad primum ad partem secundam dicendum quod rectitudo voluntatis comprehenditur in dote fruitionis: quia sine rectitudine voluntatis non potest in anima esse fruitio: sed fruitionis abusus: vt patet cum fruitur creaturis.

Quaestio VIIII

OCtauo queritur vtrum in omnibus beatis sint dotes. Et videtur quod non: quia dos datur sponso a patre sponse: sed omnia dona beatitudinis dantur beatis a patre sponsi qui sponsus est christus. ergo in nullo beato est aliqua dos.

¶ Item si dotes essent in beatis ratione spiritualis matrimonii inter ipsos et deum: cum in vita presenti anima per gratiam desponsetur christo in ecclesia militante essent dotes: quod falsum est.

¶ Item eiusdem non est dare dotes et recipere: sed beati qui dotes habent illas recipiunt a christo. ergo dotes non sunt in christo: et sic non sunt in ominibus beatis.

¶ Item inter sponsum et sponsam debet esse nature conformitas: sed angeli non sunt conformes in natura christo: nec ratione diuine nature: nec ratione humane. ergo multitudo angelorum non comparatur christo vt sponsa ad sponsum: sed dotes non dantur: nisi ratione matrimonii. ergo in angelis non sunt dotes.

Contra ornamenta sponsarum que eis dantur quando traducuntur a sponso dotes sunt sed omnes beati habent ornamenta spiritualia cum desponsantur a christo. ergo in omnibus beatis dotes sunt.

¶ Item glo. super illud Luc. 12 Et vos similes hominibus expepectan. etc. dicit quod ad nuptias dominus iuit cum post resurrectionem nouus homo angelorum multitudinem sibi copulauit ergo multitudo angelorum est sponsa christi. ergo sicut in aliis beatis sunt dotes: ita sunt in angelis sanctis.

Respondeo quod de dotibus contingit loqui dupliciter: aute secundum id quod sunt: et aut sub ratione qua dotes sunt. primo modo in omnibus sanctis sunt iste tres dotes scilicet clara visio: perfecta fruitio: et perpetuitatis vtriusque securitatis perfectio. dotes autem corporis que sunt agilitas: impassibilitas: subtilitas: et claritas: de quibus in sequenti articulo in speciali queretur: erunt post resurrectionem in omnibus hominibus sanctis. Loquendo vero de dotibus sub ratione qua dotes sunt sic maxime proprie sunt in animabus beatis. aliquo etiam modo: quamuis non ita proprie sunt in christo: et in angelis sanctis: cuius ratio est: quia inter sponsum et sponsam proprie loquendo requiritur conformitas in natura: distinctio in persona: et quod sponsa facta sit sponsa de non sponsa: et quia inter christum et essentiam hominum beatorum est conformitas in natura: et distinctio in persona: et de non sponsa facta est sponsa: ideo in matrimonio spirituali maxime habet rationem sponse: dicente apostolo ad ephe 5 quod christus dilexit ecclesiam: et semetipsum tradidit pro ea: vt illam sanctificaret mundans eam lauacro aque in verbo vite: vt exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam non habentem maculam aut rugam. cum ergo dos assuongnetur ratione matrimonii: visio fruitio se curitas perfectio in animabus beatis habent rationem dotis magis proprie quam in aliis sanctis: in angelis enim sanctis non est nature conformitas ad christum: vt tangebatur in arguendo: et ideo ecclesia ipsorum non ita proprie habet rationem sponse sicut ecclesia hominum. humana etiam natura christi non est conformis diuine nature in natura: neque distincta ab ea in persona: quia in christo non est persona: nisi persona verbi: et preterea nunquam fuit non sponsa: et ideo minime proprie ea que dotes dicuntur in christo habent rationem dotis: quamuis illa que dicuntur dotes excellentissime sint in christo secundum id quod sunt.

Ad primum in oppositum dicendum: quod quamuis dos assignetur sponso a patre sponse: tamen proprietas remanet penes sponsam: quamuis vsus debeatur sponso. vnde soluto matrimonio carnali dos remanet sponse. sic et dotes beatorum sunt ad sponsi gloriam et propriam perfectionem beatorum.

¶ Uel potest dici quod ibi accipitur dos pro eo quod datur sponse ex parte sponsi: secundum quem modum loquitur sacra scriptura de dote. Gen. 34. vbi habetur: quod dixit Sichem Iacob filiis eius. Augete dotem et munera postulate. et Exo. 22o vbi dicitur quod si seduxerit quis virginem dormineritque cum ea dotabit eam et habebit eam vxorem.

¶ Ad secundum dicendum quod dos antiquitus solebat assignari: quando sponsa traducitur in domunsponsi: vt presentem habeat sponsum. et quia quamdiu sumus in hac vita peregrinamur a domino secundum Apostolum secunde ad corin. 5 ideo donis que sanctis in hac vita conferuntur: non conuenit proprie ratio dotis.

¶ Ad tertium dicendum quod christus eo modo quo habet dotes recipit eas: inquantu homo: inquantum autem deus effectiue confert dotes sanctis: quamuis inquantum homo eas nobis meruerit.

¶ Ad quartum patet solutio ex dictis in quaestione.

¶ Argumenta ad partem aliam procedunt de dotibus secundum id quod sunt: et de ratione dotis large dicta.