Articulus 1

Quaestio I. PRimo ostendo quod non omnis habitus est qualitas: quia vnum praedicamentum non continetur sub alio: sed secundum philosophum li. praedicamentorum habitus est vnum de decem praedicamentis. ergo non est qualitas.

¶ Item secundum philosophum in presentes. Omnis habitus est dispositio: sed secundum eundem. 5. metaphy. Dispositio est ordo habentis partes. hoc autem pertinet ad predicamentum situs: ergo non omnis habitus est qualitas.

¶ Item omnis qualitas est res absoluta Est enim praedicamentum distinctum contra relationem: sed non omnis habitum est res absoluta. Est enim predicamentum distinctum contra relationem. Sed non omnis habitus est res absoluta: quia aliquis habitus important ordinem ad actum. secundum enim Aug. libro de bono coniugali inter medium et finem. Habitus quo quis agit cum opus fuerit. Ordo autem relatio est. ergo non omnis habitus qualitas est

¶ Item esse principium actus non conuenit: nisi poten¬ tie potest. Ponitur enim in diffinitione potentie. 5 metaphy. Sed quod ponitur in alicuius diffinitione nullialii conuenit. Cum ergo aliqui habitus sint actuum principia: sequitur quod aliqui habitus sint potentie: sed potentia non est qualitas: quia substantia per se ipsam est potens. ergo non omnis habitus est qualitas.

Contra secundum philosophum libro predicamentorum. Una species qualitatis est habitus et dispositio. Sed omne quod continetur sub specie continetur sub genere. ergo omnis habitus qualitas est.

¶ Item secundum philosophum in eodem li. Qualitas est secundum quam quales dicimur: sed secundum quemlibet habitus quales dicimur. ergo quilibet habitus est qualitas.

Respondeo quo omnis habitus est qualitas. sicut enim ratio substantie est naturalis ad per se standum: et ratio quantitatis est naturalis aptitudo ad mensurandum: ita ratio qualitatis est naturalis aptitudo ad modificandum. Unde sicut omne illud quod natum est per se stare est substantia: et quod natum est mensurare est quantitas sub ratione qua tale: ita omni: modus secundum quem res se habet in se ipsa est qualitas: et si modus ille sit quantitatis in ordine ad substantiam: tunc est in quarta specie qualitatis. Si autem ille modus est substantie in ordine ad sensum vel in ordine ad passiones diuturnas scientie in tertia specie qualitatis que continet passibiles qualitates et passiones.

¶ Si autem ille modus est substantie in ordine ad naturales actiones et passiones que consequuntur naturalia rei principia: sic est secunda species qualitatis in qua continetur naturalis potentia vel impotentia secundum quas ex naturalibus principiis est facilis vel difficilis ad aliquam actionem vel passionem. Siautem ille modus sit substantie in ordine ad naturam vel operationem ad quam non est substantia determinata exr principiorum suorum substantialium natura: sic est prima species qualitatis que continet habitum et dispositionem

¶ Nec intelligendum quod predicte species sint species qua litatis specialissime: sed subalterne. Unde philosophus in praedicamentis: aliquando dicit aliquod genus qualitatis est: alibi tertia species qualitatis se: et cum ergo omnis habitus sit modus quo est habet in se ipsa vel in ordine ad naturam vel ad operationem eo modo quo antedictum est. Omnis habitus qualitas est. Quod autem hec omni habitui conueniat patet per philosophum. 5. metaphy. dicentem quod habitus est dispositio secundum quam bene vel male disponitur dispositum aut secundum se autem ad aliud id est aut in ordine ad naturam: aut in ordine ad finem id est operationem ad quam ordinatur natura.

Ad primum in oppositum dicendum quod habitus qui est qualitas dicitur ab habere non secundum quod aliqua res dicitur aliquid aliud habere: quia sic habere vel est post predicamentum inquantum est respectu cuiuscumque rei que habetur vel constituit predicamentum scilicet quando inter habentem: et rem que habetur est aliquid medium non actio vel passio: sed aliquid per modum actionis vel passionis: prout scilicet res habita est ornans: et res que habetur ornata est. Unde dicit philosophus. 5. metaphy. Quod habitus est tanquam actio quedam habentis et habiti. Unde habentis vestem et habite vestis intermedius est habitus: sed habitus qui est qualitas dicitur ab habere secundum quod res aliqua dicitur se habere in se ipsa. Unde talis habitus dicit modum rei secundum quem se habet in se ipsa vel in ordine ad naturam vel ad operationem eo modo quo supradictum est.

¶ Ad secundum dicendum quod dispositio quadrupliciter potest accipi: vno modo pro modo quo res se habet in se ipsa in ordine ad naturam: et ad quid aliud: et sic est genus ad habitum et dispositionem: que distinguitur contra habitum. Alio modo pro dispositione que contra habitum distinguitur que differt ab habitu inquantum ipsa est de facili mobilis: et habitus de difficili mobilis: vel quia differt ab habitum: sicut imperfectum a perfecto tertio modo accipitur pro quadam positione partium in ipso toto absolute: et sic dicit aliquam speciem qualitatis vel est eius causa vt asperitatis vel leuitatis. quarto modo pro dispositione partium alicuius totius in loco: et sic constituit predicamentum situs.

¶ Primo autem modo accipitur dispositio cum dicit philosophus habitus est dispositio.

¶ Ad tertium dicendum quod omnis habitus est res absoluta quamuis in re habente habitum mediante ipso habitum fundetur ordo vel ad naturam rei vel ad operationem eo modo quo supradictum est: vnde habitus non est ille ordo: sed fundamentum eius.

¶ Ad quartum dicendum quod alio modo potentia est principium actus quam ipse habitus: quia substantia per potentiam agit: sed per habitum aliquo modo inclinatiue determinatur ad aliquam determinatam speciem actuum quos prompte faciliter et expedite exequitur potentia per ipsum habitum.

Quaestio II. Ecundo quaeritur: vtrum indigeamus habitibus: et videtur quod non. Potentie rationales nobiliores sunt potentiis naturalibus. Sed potentie naturales ad produ cendos suos actus determinate: et faciliter per se ipsos sufficiunt sine habitibus. ergo multo fortius potentie rationa les.

¶ Item potentie per se ordinantur ad suos actus non per accidens: sed habitus est accidens cum sit qualitas: vt iam ostensum est: ergo potentie non ordinantur ad suos actus mediantibus habitibus.

¶ Item non indigemus his que diminuunt meritum in actu: sed quod diminuit de difficultate actus diminuit de merito: quia difficultas auget meritum in actu cum ergo per habitus diminuatur difficultas in agendo habitus ad agendum non indigemus.

¶ Item sicut aliqua potentia potest esse contrariorum: ita et habitus vnde dicit philosophus. 5. Ethi. c. 1. Quod potentia et scientia videtur esse eadem contrariorum. ergo potentia saltem intellectiua hitu scientie non indiget ad intelligendum.

Contra aliquando oportet bene agere ex impremeditato: sed bene agere repente: nisi sit a casu non contingit: nisi per habitum. Unde de forti dicit philosophus. 3. Ethi. c. 9. Quod bene se habet in repentinis periculis per habitum fortitudinis. ergo habttibus indigemus

¶ Item secundum philosophum Ethi. c. 11. Nullus est bonus qui non gaudet bonis operibus: sed gaudere de bona operatione non contingit nisi per habitum. Unde philosophus. 2. Ethi. c. 3. Dicit quod signum oportet facere habitum superuenientem voluptatem vel tristitiam operibus: ergo hitibus indigemus.

Respondeo quod habitibus indigemus quantum ad potentias rationales que sunt intellectus et voluntas: et quantum ad irascibilem et concupiscibilem in parte sensitiua et hoc propter plura.

¶ Primo vt nos possimus bene habere in repentinis: vt in arguendo ad hanc partem dictum est: et propter perfectionem habentis: per quam homo bonus est: etiam et si actu non operetur. Cum enim vt dicit philosopus libro de som. et vigi. Impossibile sit nos semper agere: et semper indigeamus esse boni quando nullus est propter posse agere: quia eadem potentia qua possumus agere bonum possumus et agere malum iudigemus perfectione habituali per quamboni sumus: etiam non agentes Et etiam propter perfectionem actus qui perfectus non est nisi per habitum bonum: vnde secundum philosophum. 2. Ethi. c. 5. habitus virtuosus et habentem perficit: et opus eius bonum reddit: et vt in agendo delectemur: quia delectatio vt dicit philosophus. 10. Ethi. c. 4. perficit operationem: et propter commensurationam multarum circunstantiarum que concurrunt ad bonam operationem: et propter inclinationem potentie ad determi natam operationem per quam faciliter operatur. Et ideo quia potentie naturales naturaliter operantur: et ita ex im premeditato ad vnam determinantur operationem et per¬ fecte exercent eam: si non sit impedimentum: vel defectus in natura. Idon in talibus potentiis habitibus non indigemus. Similiter dico de potentiis sensitiuis non persuasibilibus a ratione eo quod naturaliter recte operantur: intellectum etia respectu eorum ad que determinatur per suam naturam proprie loquendo habitu non indiget: nec voluntas respectu finis vltimi in generali eo quod ad illum determinatur per naturam: nisi forte velis vocare habitum naturam intellectus et voluntatis inquantum per eas determinatur ad naturalem finis cognitionem et dilectionem in quos actus exeunt perfecte delectabiliter et faciliter: quod ideo dico ad saluandum philosophum: qui versus finem secundi libro poste. Ponit intellectum habitum principiorum: et 6 Ethi. c. 4. Numerat ipsum inter intellectuales habitus. Certum est tamen quod intellectus et voluntas quantum ad illos actus respectu finis ad quos non determinantur per naturam habitibus indigent vt inferius declarabitur.

Ad primum i oppositum dicendum quod potentie naturales hitibus determinantibus non indigent: quia ex se ipsis ad actus suos determinate sunt nec hoc est quia sint maioris dignitatis quam potentie rationales. Ex minore enim ea rum dignitate peruenit: inquantum ad pauciora se extendunt.

¶ Ad secundum dicendum quod potentie non dicuntur: per se ordinariad suos actus: quia non indigeant aliquo accidente ad suum actum exercendum. Multa enim intelligimus quae intelligere non possemus nisi per earum similitudines: quae secundum aliquos sunt quaedam accidentia inintellectu. Sed ideo per se dicuntur ordinari ad suos actus: quia actus illi non eliciuntur ab aliquo per se cui ipse potentie accidant: sicut dicimus quod medicus edificat per accidens: quia per se edificare est ab edificatore cui accidit esse medicum. Potest etiam dici quod et si potentia per se possit in essentiam actus: non tamen sub quocumque modo: quia perfecte delectabiliter et faciliter in ipsum non potest: nisi mediante accidente: quod est habitus.

¶ Ad tertium cum dicitur quod difficultas auget meritum in actum: et facilitas diminuit: dico quod verum est de facilitate et difficultate ex parte actus: non aut de facilitate que est ex parte habitus operantis. Quanto enim homo habet charitatem maiorem: tanto facilius facit opera charitatis et magis meretur.

¶ Ad quartum dicendum alio modo intellectus potest esse contrariorum quam scientia. Intellectus enim potest esse respectu actuum contrariorum qui sunt considerare recte: et non recte vel scire et ignorare: sed scientia et si possit esse respectu obiectorum contrariorum non tamen respectu contrariorum actuum Non enim per scientiam possumus ignorare: habitus autem partis affirmatiue per vnum actum in specie: non potest esse respectu contra riorum obiectorum: quamuis enim per charitatem diligamus bonum: et odiamus malum: isti tamen actus non sunt eiusdem speciei: sunt tamen consequenter se habentes.

Quaestio III TErtio queritur: vtrum cognoscamus habitus existentes in anima nostra per eorum actus: aut per species: aut per eorum essentias: et vtr quod per eorum essentias secundum Augu. 10 de trini. c. 9. Aima non ob aliud statim cognoscit se ipsam quam eo quo sibi praesens est: ergo cum habitus existentes in ea: sibi sint pantes: vr quod eo ipso cognoscit eos.

¶ Item Augu. 13 de tri. c. 1. Fidem quando est in nobis videmus in nobis: quia rerum abesentium proesens est fides: ergo videtur quod fides per se ipsam cognoscatur: quando anime proesenus est: er go a simili: alii habitus anime.

¶ Item Aui. 6 naturalium. li. 1 c. 1. dicit sententialiter. Quod si subito crearetur vnus homo perfectus habens actum alicuius sensus: tamen constanter affirmaret se esse. ergo anima eius per suam essentiam cognosceret se esse: quia sibi proesens esset. ergo a simili anima habitus in ea existentes cognoscit per eorum essentias: quia sibi sunt praesentes.

¶ Item ad actionem et passionem sufficit coniunctio agentis virtutis cum patiente disposito seu proportionato agenti: sed in actu intelligendi: aut intellectus est patiens: et obiectum agens: aut econuerso: ergo ad intelligendum sufficit coniunctio intelligibilis cum intellectu. Cum ergo habitus anime per suas essentias intellectui sint praesentes: viquod sufficit ad hoc quod intelligantur.

¶ Sed quod per similitudinem videtur Anseli. monolo. c. 33. Nulla ratione negari potest cum mens rationalis se ipsam cogitando intelligit imaginem ipsius nasci¬ in sua cogitatione: ergo non obstante quod ipsa sibi praoespens est per similitudinem se cognoscit: ergo similiter non obstante quod sui habitus sibi praesentes sint tamen eas per eorum similitudines cognoscit.

¶ Sed quod cognoscamus eos per actus: probo sic secundum philosophum. 2. de anima. Potentie innotescunt per actus: et actus per obiecta. Sed habitus non sunt praesentiores anime quam potentie: ergo videtur quod non cognoscantur a nobis: nisi per actus et obiecta.

¶ Item secundum philosophum I physlmus. In nata est nobis via ex nobis notioribus: et certioribus incertiora nature et notioria: sed certiora sunt nobis sensibilia quam intelligibilia: nature autem est econuerso: ergo in cognitione habituum: quin sunt res intellibiles deuenimus per cognitionem sensibilium: ergo in cognitione habituum: qui sunt per obiecta sensibilia mediantibus actibus deuenimus in cognitionem eorum.

¶ Item cognitio rei per essentiam vel per similitudinem immediate ducentem in rem cognitam: est cognitio rei intuitiua non discursiua: sed experimur nos non cognoscere ea que sunt in anima nostra: nisi per discursum ergo ea non cognoscemus: nec per essentiam: nec per speciem: restat ergo quod per actus.

Respondeo quod aliter iudicandum est de cogntione habituum anime per comparationem: ad animam separatam: et ad animam corpori coniunctam: et aliter pro statu innocentie: et pro statu glurie et pro statu nature lapse: et aliter de lege commun: et de priuilegio specieali: et aliter per naturam et per gratiam. Dico enim quod anima separata habitus in ea existentes cognoscit per eorum essentias propter quartam rationem factam ad illam partem. Similiter dico de angelis respectu habituum in ipsis existentiu. Aima etiam coniuncta corpori in statu innocentie: quia tunc corpore non aggrauabatur se poterat reflectere immediate super essentiam rerum in ea existentium: et multo fortius: hoc poterint anima coniuncta in statu glie. In statu est nature lapse anima coniuncta corpori ex aliquo priuilegio specieali per aliquam priuilegiatam gratiam potest cognoscere habitus in ea existentes per eorum essentias: sed per naturam de lege communi non potest: nec per aliquam speciem immediate ducentem intellectum in eorum cognitionem: sicut bene ostendunt rationes ad hanc partem inducte. Sed enim quod per cognitionem obiecti: mediante cognitione actus deueniat in cognitionem habitus. Nos enim experimus nos nescire etiam habere speciem intelligibilem alicuius rei: vtpote rose: nisi per hoc quod scimus nos habere cognitionem de rosa.

Ad primum in oppositum dicendum quod non est site de anima et de habitibus suis. Ipsa enim est sibi magis connaturalis et intima quam sui habitus. vnde non opetet quod si de se per se ipsam habeat aliquam cognitionem in generali quod ita habeat cognitionem de suis habitibus: estiam in generali per eorum essentias.

¶ Uel dici potest quod anima dicitur cognoscere se: quia sibi proesenus est: quia actum suum non experiretur esse suum: nisi ipsa sibi proespenus esset.

¶ Ad hoc autem quod per actum suum cognoscat se: oportet quod experiatur illum esse suum.

¶ Ad secundum dicendum quod ibi Aug. accipit fidem pro ipso credere.

¶ Ad tertium soluendum est: sicut ad secundum. Uel dicendum quod non est consentiendum Auicenne in illo passu.

¶ Ad quartum cum dicitur quod ad actionem et passionem sufficit coniunctio agentis virtutis cum patiente etc. Dico quod verum est supposita dispositione in patiente: et debita proportione agentis ad patiens. Sicut enim dicit philosophus 2. de anima. Actus actiuorum sunt in patiente et disposito: intellectus autem corpori corruptibili: et animam aggrauanti coniunctus: non est dispositus propter corporis aggrauationem: vt immediate moueatur a similibus intelligibilibus et habitibus tamquam ab obiectis: sed tantum tamquam a rationibus agendi.

¶ Ad illud quo probabatur quod per simili tudinem dicendum quod Ansel. in praeallegata auctoritate per imaginem anime non intelligit aliquam speciem mediam inter ipsam et suam cogitationem: sed ipsam cogitationem sui ipsius vocat ipsius imaginem: quod patet: quia immediate subdit ipsam cogitationem sui: esse suam imaginem. Cum enim actus causetur a potentia: et obiecto et effectus habeat imaginem sue cause ille actus quo anima seipsam intelligit maxime est imago illius.