Articulus 2

Quaestio I. PRimo ostendendo quod lex nature non contines antur in eterna lege nihil mutabile continetur in immutabili: sed lex eterna est immutabilis. Lex vero nature est mutabilis. vnde glo. super illud ad Ro. ii. Cum gentes que legem non habent loquens de lege nature sub nomine legis iustitie: dicit quod gratia in interiori homine innouato lex iustitie scribitur quam deleuerat culpa: sed deleri non posset nisi esset mutabilis: ergo lex nature non continetur in eterna lege.

¶ Item secundum augu. 22. lib contra faustum inter principium et mediu. Lex eterna est ratio diuina vel voluntas dei: sed lex nature non continetur in ratione diuina vel voluntate: quia ratio diuina et voluntas sunt in ipso deo et realiter idem quod deus. Lex autem nature est in mentibus nostris: ergo cum mens nostra non contineatur inter diuinam essentiam: lex nature non continetur in eterna lege.

¶ Item contra illud quod continetur in lege eterna nihil potest iuste statui: sed contra illud quod est de lege nature potest aliquid iusse statui: vt enim dicit Isidorus v. libro etymo. c. x. De iure naturali est communis omnium possessioet omnium vna libertas: per legem autem positiuam iuste statutum est: vt sit possessionum distinctio: et quod quidam sint serui: ergo lexnaturalis non continetur in lege eterna.

Contra omnis lex continetur in illa lege a qua deriuatur sed secundum augu. primo libro de libe arbii non multum longe ante medium. In lege temporali nihil est iustum atque legitimum quod non ex eterna sibi homines deriuauerint: ergo lex positiua continetur in lege eterna multo fortius: ergo lex naturalis.

¶ Item Ber. de diligendo deo. c. xxxii. Lex ererna est creatrix et gubernatrix vniuersitatis: sed in illa lege quae gubernatur vniuersitas tota oportet contineri quancumque aliam legem. ergo non tantum lex natural: sed quaecumque lex alia continetur in lege eterna.

Respondeo quod lex nature continetur in eterna lege: Lex enim eterna est dictamen diuinintellectus practici directiuum omnium actionum et motionum ad suum finem: et huic concordat quod dicit augu. i. liro de libe. arbitrii non multum longe ante mmedium. De lege eterna quod est summa ratio cui semper obtemperandum est per quam mali miseriam boni bea tam vitam merentur per quam denique illa quam temporalem vocandam dici mus recte refertur recteque mutatur. Lex ergo eterna est vniversalis regula in dirigendo respectum omnium agendorum et fugiendorum: quilibet autem lex alia est quidam regula particularis directiua respectum agendorum et fugiendorum: particularia autem in vniversalibus continentur: quapropter necesse est omnem aliam legem a lege eterna in illa contineri et ab ea deriuari.

Ad primum in oppositum dicendum: quod lex nature prout est quoddam dictamen naturale in mente nostra non dicitur contineri in lege eternatanquam res intrinsecus existens essentialiter: quia cum lex eterna sit realiter idem quod deus: quicquid modo predicto continetur in lege eterna increatum est. Sed pro tanto dicitur lex nature contineri in lege eterna: quia omnia quae de agendis et fugiendis dictat lex naturalis dictat perfectius lex eterna: et multo plura: quia lex natural est quaedam particularis deriuatio a lege eterna. Et potest poni aliquale exemplum si in intelltu meo practico est istud dictamen actualiter: omne iustum est prosequendum: et in tuo intellectu esset dictamen istud: hoc particulare iustum est prosequendum tuum dicta men particulare recte diceretur contineri in meo dictamine vniversali: quia dictarem faciendum quod tu dictares et amplius quamuis tamen lex nature mutabilis sit inquantum ex tempore mentibus nostris est impressa: non est tamen sic mutabilis quod possit deleri de mente per aliquam culpam quantum ad primum eius principium et conclusiones proximas et communissimas: vnde Aug. 2. lib. conses. parum ante medium: dicit quod ipsam non delet iniquitas: quantum tamen ad conclusiones remotas: et applicationem proximarum conclusionum et communissimarum ad particularia agibilia potest deleri de mentibus hominum propter concupiscentiam inordinatam vel aliam passionem vel propter malas persuasiones et consuetudines vel aliquam nature corporis corruptionem: et sic intelligitur illa glo. in opposmo allegata.

¶ Ad secundum patet solutio ex iam dictis.

¶ Ad tertium dicendum: quod minor est falsa: esse enim distinctionem passionum in statu naure lapse quantum ad proprietatem administrandi et procurandi et possidendi: et quosdam liberos: et quosdam seruos de iure nature est secundum quod ius nature dicitur naturale dictamen rationis recte vnde philosophus primo Politi. c. 4. probat secundum virtutem esse de lege nature dices quod statim ex natiuitate quaedam segregata sunt: hec autem ad subuci: hoc autem ad principiari: vnde auctoritas Isidori intelligenda est pro statu innocentie aut de iure nature secundum quod dicitur a natura generis quod scilicet natura omnia animalia docuit: aut loquitur secundum opinionem quorundam dicentium omnia debere esse communia.

Quaestio II. SEcundo queritur vtrum lex diuina et huma na contineantur in lege nature. E videtur quod non: quia quicquid continetur in eo quod est idem apud omnes: est idem apud omnes: sed lexnautur est eadem apud omneus: vnde Isidorus. v. libi ethi. c. 4. Ius naturale est commune omnium nationum. Sed lex humana non est eadem apud omnes: ergo lex humananon continetur in lege nature

¶ Item nihil inustum continetur in lege nature cum sit quaedam participatio legis eterne: sed in legibus humanis multa continentur iniusta: vnde secundum Augu. iii. de ci. dei. c. xxi. Illa lex iniqua est quod semina non sit heres: ergo lex humana non continetur in lege naue Quod est nec lex diuina: probo sic: quia lex dignior non continetur in minus digna sed lex divina dignior est quam lex nature: quia deus dignior est quam natura: ergo lex diuina non continetur in lege nature.

¶ Item continens non continetur in contento: sed vt habetur in printia decretorum. Ius nature continetur in lege et euamgelio: ergo ius diuinu non continetur in lege nature.

Contra lex quae deriuatur ex alia continetur in ea sed secundum Aug. primo libro de libe ar. non multum ante medium Quicquid iustum est in lege humana deriuatum est ex lege eterna: sed constat quod hoc non est nisi mediante lege nature: ergo lex humana continetur in ea.

¶ Quod est in ea contineatur lex diuina videtur perfectu continetur in imperfecto ordinata ad perfectu: vt forma potentialiter continetur in materia: et virin puero: et puer in semine: ergo cum lex nature sit ordinata ad legem diuinam et sit minus perfecta: videtur quod lex diuina contineatur in ea.

Respondeo quod in lege humana aliqua sunt quae homines extraxerunt ex primis principiis legis nature: tanquam conclusiones ex illis principiis sequentes: et talia non tantum babent vim expositione humana: sed etiam ex dictamine legis nature: et inquantum ad ista lex humana continetur in lege nature sicut conclusiones in printia eo quod per principia legis nature potest moueri humana ratio: et dirigi ad eliciendum ex illis principiis conclusiones praedictas. Aliqua et sunt in lege humana quae ex primis principiio legis nature non sequuntur per modum conclusionum. Sed sunt determinationes quorundam principiorum vel conclusionum conium legis nature: et ratione istorum continetur lex humana in lege nature secundum illam similitudinem qua continentur differentie in genere: sicut enim genus apprehensum est in quandam passiua pos vt per rationem determietur per vnam diffentiam vel paer aliam: ita aliqua que sunt de lege nature indiffetentia sunt vt diuersio modis determinentur: vt patet praeceptum enim de seruanda iustitia inter homines de lege nature est tanquam conclustio sequens ex principiis eius quae diuersimode potest determinari pro voluntate illo rum qui praesunt: ita tamen quod illa determinatio non sit illi conclusioni re pugnans: et sic lex est quod rex vel imperator constituit que secundum Isido libro v. ethi. xiii. c. vocatur constitutio: vel edictum: vel pro voluntate ppturi. Unde iustus de iure naturali gentium: quod quid quod pplulus ex se sibi ius constituit illud ipsius proprii ciuitatio est: et de hac lege dicit philosophus. v. ethi. c. xii. quod ex principionihil differt sic vel aliter: quando autem ponitur differt.

¶ Lex autem diuina proprie loquendo non debet dici contineri in lege nature: quod enim continetur in alio est in illo. Lex autem diuina non est in lege nature sicut pars in toto: sed econuerso: quia continet legem nature: et superaddit distinctione 6 Non est peccatum His ita respondetur. Ex quo patet quod non est in lege nature sicut totum in partibus: quia lex nature non est omnes partes eius nec si cut species in genere: nec sicut genus in specie: quia genus dicit totam essentiam speciei modo indeterminato. Lex autem nature non importat totam rationem legis diuine. Lex autem diuina et si importet totam rationem legis nature: tamen superaddit aliquid reale: genus autem nihil addit supra speciem: nec sicut forma in materia: quia quamuis sit dignior quam lex nature: non tamen erat tota in potentia legis nature: quia aliqua sunt in ea que non poterunt haberi nisi per reuelatione diuinam: ex quo sequitur quod nec est in ea sicut motum in motiuo: nec sicut in fine immo magis econuerso: quia lex naturalis ordinabatur ad legem diuinam: nec ad similitu nem qua res dicitur esse in vase: eo quod multa continet quae non possunt comprehendi lege nature. Unde concluditur legem diuinam non contineri in lege nature.

Ad primum in oppositum dicendum: quod sex nature non est eadem apud omnes nisi quantum ad suum principium primum et conclusiones propinquissimas et communis. simas. Ideo oportet etiam quod illud quod est de lege nature sicut determinatio alicuius principii: vel conclusionis legis nature hebeat tantam identitatem apud omnes sicut illud commune: cuius est de terminatio: quia commune per determinationem particulatur.

¶ Ad secundum dicendum: quod sicut dicit augu. primo libo de libei arbirii quasi medio loco inter principium et mediu: lex mihi esse non videtur que iusta non fuerit: et ideo non est verum: quod lex humana ratio ne huius: quod iniustum continet contineatur in lege nature: quia quantum ad illud non est lex. Tertium et quartum bene concludunt. Primum etiam ad partem aliu bene concludit.

¶ Ad secundum dicendum: quod perfectum non contintur in imperfecto ordinato ad ipsum nisi sit in eo totum vel sicut in actiuo principio vt conclusio in principio vel sicut in passiuo vt forma in materia: et differentia in genere: quia tota in eo est potestate: quia secundum Porphy. c. 7. Genus habet omnes potestate: actu vero nullam. Neutro autem dictorum modorum potest vere dici tota lex divinaeem in lege nature: et ideo non est verum: quod sit in ea sicut totum non potest vere dici esse vel contineri in vna sui parte

Questio III. Tertio queritur vtrum legis nature sint plura prinprima vel vnum solum. Et videtur quod pluraLegio enim diuine sunt plura printia prima: quia prinia prima legis diuine sunt articuli fider qui plures sunt: ergo a simili legis nature sunt plura printia prima.

¶ Item lex nature est natural scientia practica: sed cuiuslibet scientie sunt plura propria prinia quorum vnum ex alio non dependet: vt patet. Si respiciantur printia geometrie: ergo et legis nature sunt plura propria principia: quorum vnum ex alio non dependet.

¶ Item secundum philosophum id est Poste. Unitas scientie est ex vnitate formalis subiteanti: dicit enim quod vna scientia est quae est vniuscuiusque generis scilicet sbiecti: ergo a simili vna lex est respectu vntus proxim finis: quia sicut scientia est collectio multarum virtutum pertinentium ad vnum subiectum: ita lex est collectio multorum praeceptorum vnum oximum finem respicientium: ergo nec ad vnitate scientie scu legis requiritur quod habeat vuum printciam princium cum non sit finis neque subiectum.

Contra tot scia virtualiter est in principuo: se pluri prinquorum vnum non ordinatur ad aliud nullam constuunt vnitatem: ergo principia cuiuscumque vnius scientie siue speculatiue siue practice inter se ordinata sunt. Cum ergo ordina¬ torum inter se vnum sit respectu aliorum primum: et lex nature sit quedam scientia practica: vt dictum est: eius est vnum solum primum principium.

Respondeo quod legis nature est solum vnum prinitum prinscut enim dicit philosophus 8. phy. Nihit in ordinatum est eorum que a natura et secundum naturam sunt. Sed lexnaturalis secundum quod accipitur quod iure nature est aliquid constitutum seu dictatum a ratione per suum naturale lumen. Lex ergo nature est a natura: et secundum naturam accipiendo naturam non pro natura generis que communis est hominibus et brutis: sed pro natura speciei humane: lex ergo nature ordinata est. Omnia ergo praecepta legis nature inter se ordinata sunt: sed plurium ordinatorum inter se: oportet esse vnum solum principium.

¶ Preterea illud praeceptum legis nature in quod resolubilia sunt omnia alia legis nature praecepta tanquam conclustiones in principiis est primum principium legis nature: sed in lege nature est vnum solum tale quod est praeceptum de ordinata boni delectatione. Ex hoc enim praecepto statim sequitur praeceptum de odio mali: et omnia alia praecepta legis nature ex istis duobus sequuntur mediate vel immediate: ergo legis nature secundum quod comprehendit naturalem hominis ordinem ad seipsum: et ad proximum et ad deum est vnum solum primum principium: etiam creatum quod est istud vnus quis que ordinato modo diligat bonum.

Ad primum in oppositum dicendum: quod legis diuine est vnum primum principium quod est. credere omnes articulos fidei esse testificatos seu reuelatos a primoveritate: ideo enim credo deum trinum et vnum et filium dei nostram humanam naturam assumpsisse: et sic de aliis credibilibus: quia credoquod primo veritas hoc testificata est: et eis inspirauit: et qui hoec nobis credenda tradiderunt. vnde augu. xi. de ci. c. iii. dicit de inuisi bilibus quae a nostro sensu in tenore remota sunt his nos oportet credere qui hoc in illo corporeo lumine disposita didicerunt vel manentia contuentur.

¶ Ad secundum dicendum: quod cuiuslibet scientie est speculatiue que per vnum habitum scibilis est: est vnum primum principium et propriu: et talis scientia vna est secundum speciem. de scientia autem quae non est scibilis per vnum habitum: quia non est vna vnitate secundum speciem sed secundum genus non affirmo sic esse: vnde potest dici quod omnia que sunt in geomentria per vnum habitum scibilia in vnum proprium principium primum reducuntur. Uel potest dici quod non est simile descientia speculatiua et practica: quia moralia maiorem hasent connexio nem inter se quam speculabilia: et ea que sunt ex dictamine legis nature magis quam ea quae sunt ex acquisitione.

¶ Ad tertium dicendum: quod illud verbum philosophi intelligendum est de vnitate scientie quae est vna secundum genus et scibilis per vnum habitum: sed de vnitate scientie quae est vna secundum geners et scibilis per plures habitus. Uel potest dici quod primum principium incomplexum prius est ordine nature quam primum principium complexum. vnde prius est ens quod est primum principium incomplexum quam primum principium complexum quod est de quolibet affirmatiuo vel negatiuo et prius bonum quam istud principium bonum est ordinate diligendum. Cum ergo dicit philosophus quod vnitas scientie est ex vni tate subiecti: hoc pro tanto dixit: quia prius est quam primum principium complexum scientie.

Questio. IIII QUarto queritur vtrum diuina lex noua conte neatur in veteri lege. Et videtur quod non Duarum enim legum ex opposito distinctarum vna non i continetur in alia: sed sic se habent diuina lex noua at vetus. Aliter non diceret apostolus ad Heb. 7. Translato sacerdotio necesse est vt legis translatio siat: ergo lex noua non continetur in veteri.

¶ Item quod se habet per superadditionem ad aliud non continetur in eo: sed sic se habet lex noua ad veterem: vnde Matth. v. dictum est antiquis. Non mechaberis. Ego autem dico vobis: quoniam omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam iam mechatus est eam in corde suo. Et possent plura alia poni exempla: ergo lex noua non continetur in veteri.

¶ Item quod continetur in altero simul habetur illo habito sed habita lege veteri non simul fuit habita lex noua: ergo non continetur in ea.

¶ Item quod euacuat aliud non continetur in eo: sed lex noua euacuat veterem: vnde apostolus. Galis. v. Si circuncidamini christus nobis nihil proderit: ergo lex noua non continetur in veteri.

Contra Math. 5. Non veni soluere legem: seu adimplere: sed illud quod adimplet aliud continetur in eo: quia perfectio continetur imperfectibili ad similitudinem qua forma continetur in potentia passiuamaterie et determinatio in determinabili: ergo lex noua continetur in veteri.

¶ Item Grego. in glo. super illud verbum Exe. primo quasi si sit rota in medio rote dicit rota in rota nouum testamentum in veteri.

Respondeo quod diuina lex noua continetur in veteri lege. Finis enim vtriusque legis est: vt homines sic subdantur deo vt iustificentur superna turali iustitia: qua digni sunt praemio transcendentem nostram naturalem facultatem: quod est vita eterna. vnde apostolus ad Ro. c. x. Finis legis christus ad iustitiam omni credenti. Quelibet autem lex aliquibus innitur principiis proportionalibus suo fini: ergo oportet quod vtraque lex innitatur aliquibus supernaturalibus principiis cognitis in aliquo supernaturali lumine sicut naturalia principia in naturali lumine cognoscuntur. Illud autem supernaturale lumen fides est. Unde vtriusque legis principia sunt illa que primo nobis proponuntur credenda cuiusmodi sunt articuli fidei. Hidem autem articuli sidei traditi sunt in lege veteri et noua: sed in noua continem tur explicite. In veteri autem implicite sicut patet ex his quae superius dicta sunt. xxv. Dist. Sicut autem scientia speculatiuatota virtualiter in suis speculatiuis principiis continetur: ita lex diuina tota virtualiter in suis continetur principiis. Cum ergo omnia principia noue legis contineatur implicite inprincipiis veteris legis: vt iam dictum est: tota lex noua implicite continetur in veteri: vnde saluator in euangelio Matth. c. v. Iota vnum aut vnus apex non preteribit a lege donec omnia fiant.

Ad primum in oppositum dicendum quod diuina lex: et vetus non distinguuntur ex opposito sicut diuerse leges ordinate ad fines diuersos sed sicut perfectum distinguitur ab imperfecto. Lex enim vetus quanuis ordinaret ad eundem finem ad quem lex noua hoc tamen erat a remotiori et imperfectius: vnde dicit Apostolus Galus. iii. quod lex fuit sicut pedagogus noster in christo: que autem sic distinguuntur abinuicem vnum bene continetur in alio ad similitudinem qua perfectym continetur in imperfecto: sicut tota arbor continetur in semine

¶ Ad secundum dicendum: quod maior vera est de superadditione rei que in alia nec explicite nec implicite continebatur: sic autem lex noua nihil super addit veteri vel pene nihil quod secundum Augu. primo libro retrac. c. xxi. propter quaedam praecepta non figurata: sed propria que non in veteri: sed in nouo inueniuntur cautius et moderatius dicitur. Quicquid enim continetur in ea aut est in veteri expresse positum: aut implicatum: autem figuratum. Si enim queras vbi positum est in veteri lege non reddere malum pro malo. Respondet Augu. primo libero contra aduersarium legis et prophetarum vltra medium dicens. Nomne prius illis veteribus libris lectum est. Non reddendum malum pro malo: vbi precipitur: vt si iumentum inimici sui errare quisque inuenerit reuocet domino eius: et si cecidisset in via non pertranseat: sed leuet cum illo: et multa exempla alia poni possent demultis in noua lege expresse contentis que aliquibus non respicientibus veterem legem nisi in superficie in ea non videntur esse contenta: que tamen in rei veritate ibi sunt implicata vel fi gurata: vnde Augu. primo libero contra aduersarium legis et pro phetarnm vltra medium. Nouum in veteri est figuratum et vetus in nouo est reuelatum.

¶ Ad tertium dicendum: quod habita lege veteri statim fuit habita noua lex non implicite: sed eo modo quo continebatur in ea scilicet implicite: vnde qui eam secundum spiritualem sensum obseruabant: et secundum ea que im plicabat iam pertinebant ad legem nouam.

¶ Ad quartum dicendum quod lex noua veterem lege euacuat quantum ad cerimonialia: et sic euacuando implet. Figura enim in respectu rei figurate quasi quid vacuum est quamdiu realiter non exhibetur resfigurata. Lex autem vetus verbis signabat et factis figurabat futuram plenitudinem gratie per. iesum christum hoc autem impletum est in lege noua: sicut enim dicitur Io. i. Lex per moysen data est gratia et veritas per iesum christum facta est: sic ergo lex noua impleuit veterem per exhibitionem veritatis cerimonias figurantes euacuando: et verum intellectum veteris legis exprimendo: vt patet in prohibitione exteriorum actuum: actus interiores prohiberi ostendendo: vt Matth. v. dictum est antiquis. Non mechaberis. Ego autem dico vobis omnis qui viderit mulierem etc. et quomodo tutius obseruetur ordinando: vt patet Matth. v. In quo prohibet totaliter iurare nisi assit causa legitima iurandi vt securius caueatur a periurio: et quedam persectionis consilia superaddendo per explicationem que in veteri lege scre omnia etant implicata vel figurata.

Questio V Uinto queritur et vltimo. Utrum lex vetus: et lex noua distinguantur secundum radices que sunt timor et amor. Et videtur quod non. Deute. vi. dicitur. Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo. Dilectio ergo ponitur non tantum radix noue legis: sed etiam veteris: ergo non videtur distinctio conueniens qua dicitur quod lex vetus est lex timoris: et lex noua lex amolo ris.

¶ Item lex amoris facilior est ad seruandum quam lex timoris quia sicut dicit augu. in lib. de moribus ecclesie parum vltra medium. Nihil est tam durum atque ferreum quod non amoris ignevincatur: sed lex noua non est facilior ad seruandum quam lex vetus sed difficilior: vnde glo. super illud Matth. v. Qui secerit et docuerit hoc magnus vocabitur: dicit quod ab his que superaddit christus scilicet non irasci non concupiscere difficile est abstinere: ergo lex noua non magis debet dici lex amoris quam vetus sed minus.

¶ Item augu. primo libro. contra aduersi. legis et prophetarum ante medium declarat. Quod si verius punit nouum testamentum quam vetus: ergo et magis debet dici lex timoris quam amoris. to

¶ Item omnis timor oritur ex amore: ergo non potest distingui lex noua a veteri: per hoc quod vetus radicetur in timore et noua in amore.

Contra apostolus ad Ro. vii. non accepistis spintum seruitutis iterum in tumore: sed accepistis spiritum adoptionis filiorum: adoptio autem filiorum est per amolo rem.

¶ Item augu. ii. lib. contra aduersarium legis et prophetarum parum vltra medium. Hoc est testamentum nouum distans a vete ri: quia ibi vetus homo formidinis coartatur angustiis hic nouus homo spatiatur latitudine charitatis.

Respondeo quod lex noua et vetus distinguuntur secundum radices que sunt timor et amor13 ita quod radix timoris attribuitur legi veteri: et radix que est amor noue legi. Radicem enim legis hoc voco principale motiuum ad obseruationem legis. In veteri autem lege quamuis contineantur et allicientia ad amorem: et incutientia timorem: magis tamen illa lex secundum sensum litteralem incutit timorem quam aluiciat ad amorem: eo quod dabatur carnali populo: qui magis manuduci timore poterat quam amore. Similiter quamuis in noua lege contineantur allicientia ad amorem: et incutientia timorem tamen principalius allicit ad amorem quam incutiat timorem: quia dabatur populo iam quodammodo facto speirituali per christi virtutem qui magis duci debeat amore quam timore. vnde augu. primo libro contra aduersa. legis et prophetarum circa medium dicit in veteri testamento propter temporalium bonorum promissionem malorumque comminationem serui periuntur temporalis hierusalem. In nouo autem vbi fides impetrat charitatem qua lex possit impleri non magis timore pene quam delectatione vel disectione iustitie liberos perit eterna hie rusalem. Quapropter dicit augu. libro contra Adamantium bene vltra medium. hoc est breuissima et aperta differentia duorum testamentorum timor et amor: nec propter hoc intelligendum est quin in veteri lege essent aliqui spirituales qui ducebantur amore: et in noua lege aliqui carnales qui magis timore ducuntur quam amore secundum augu. sententiam id e libro contra aduersari um legis et prophetarum parum vltra medium.

Ad primum in oppositum dicendum quod non plusconcludit nisi quod lex vetus continet aliqua allicientia ad amorem quod ego concedo.

¶ Ad secundum dicendum: quod si comparetur lex noua ad veterem quam tum ad ea que in vtraque obseruari precipiuntur sic in difficultate obseruationis se habent sicut excedentia et excessa: quia in veteri lege praecipiebantur plura. In noua autem magis ardua quantum ad sacramenta coadunantia simpliciter est facilior ad obseruandum lex noua quam vetus: quia sacramenta noue legis conferunt gratiam: non tantum ratione intentionis operantis: sed etiam cum hoc ratione rei operate: eo modo quo exponetur in. 4o domino concedente per quam gratiam lex faciliter impletur: non sic autem dici potest de sacramentis veteris legis.

¶ Responsione etiam radicis: facilius est obseruare legem nouam: quia facilius obseruatur praeceptum ex amore quam ex timore: et ideo assignatur alia differentia scilicet quod lex vetus est lex grauitatis: vt habetur actuum. xV. Et lex noua lex suauitatis. Matth. vndecimo. Dicendum eti go ad predictam glo. quod intelligenda est per comparationem ad illos qui in se non habent charitatem.

¶ Ad tertium dicendum: quod grauiores comminationes simpliciter explicite continet lex noua quam vetus. Grauior est enim comminatio pene eterne quam corporalis mortis: nec tamen ex hoc sequi tur quod magis debeat dici lex timoris quam lex vetus: quia carnales homines magis exterrentur eis comminatur pena in presenti vita quam cum eis comminatur grauior in alia.

¶ Et preterea promissiones que continentur in lege noua excedunt promissiones que continentur explicite in lege veteri et comminationes tam veteris quam noue legis. habentes enim in se charitatis suauitatem multo magis alliciuntur per promissionem vite eterne quam tereantur per comminatio nem cuiuscumque pene.

¶ Ad quartum dicendum: quod ex amore casto oritur timor castus: ex amore autem rerum temporalium oritur seruilis timor: de quo dictum est: quod erat radix veteris legis obseruate secundum litteralem sensum. Qui enim sic obseruabant eam hoc faciebant ne temporalia mala eis infrigerentur: vel ne bona temporalia subtraherentur.