Articulus 1

Questio.

PRimo ostendo quod non licet viro vtorem ppreius adulterium dimittere. quanto anto e fotio onto d e tficatius equit eUfectus. Sed fortius est adulterium quando est in vtroque coniuge. quam quando est in altero tantum: sed si est in vtroque non propter hoc potest vnus alium dimitter: sicut dicit Aug. i. li. de sermo ue domini in modote vltra medium: et recitat magister huius di. c. 2. ergo multo minus potest vnus coniunx alium demittere propter eius aduiterium tantum.

¶ Item magis est contra bonum matrimonii peccatum contra naturam quam adulterium: sed non inuenimus quod propter peccatum contra naturam vnus coniunx possit alterum dimittere ergo multo minus propter adulterium.

Contra Math. 5. Qui dimiserit vtorem suam exceptecausa fornicationis facit eam mechari. exceptiofornicationis o stendit eam propter fornicationem posse dimitti

Respondeo quod separari virum ab vtore dupliciter potest intelligi: aute quantum ad vinculum: autem quantum ad cohabitationem et torum Primo modo non potest vir separari ab vxore propter adusterium. sed secundo modo in penam mulieris que fidemfregit. et in fauorem viri qui sidem seruauit. Excipiuntur tamen septem casus in quibus non licet virum vxorem dimittere propter adulterium

¶ Unus est si ipse fuerit fornicatus 32 q. 6. c. i. cuius ratio est: quia vt dicitur ibidem non videtur quod pari crimine infectus alium de eodem punire possit. supple accusando.

¶ Secundus si vxor vi oppressa fuerit. vt 8. e. q. 5. Ita ne. cuius ratio est: quia vt dicitur. 34. q. i. ca. i. nullo modo ad opprobrium male voluntatis trahatur quod conditio necessitatis extorsit.

¶ Tertius si credebat maritum mortuum. 34. q. 2. Cum per bellicam: quia talis per ignorantiam probabilem excusatur.

¶ Quartus si alter sub specie mariti cognouit eam. 34. q. 2. In lectum. hoc etiam per ignorantiam excusatur.

¶ Quintus si maritus tradidit eam adulterandam praesertim inuitam. extra. de eo qui cognouit consanguineam vxoris sue. Discretionem. quia in illo casu illud adultentium magis imputatur viro quam mulieri.

¶ Sextus. si maritus post adulterium cognouit eam et tolerauit. argunun 8 32. q. 5. Si quis vxorem: cuius ratio est: quia crimen per reconciliationem dimissum amplius obiici non debet: nisi re cidiuum sequatur.

¶ Septimus est si matrimonio in infidelitate vtriusque contracto vir dedit vxori libellum repudii: et vxor alteri nupserit: tunc enim si vterque conuertatur ad sidem vir tenetur eam recipere. extra. de diuortiis. Gaudemus cuius ratio est: quia cum dedit sibi libellum repudii quod facere illicitum est secundum iudicium dei interpretatiue tradidit eam adusterandam.

¶ Aliqui addunt casum octauum scilicet si vir abstinem do contra voluntatem vxoris ei occasionem aduterandi dedit. 27. q. 2. Si tu: vbi dicitur. Si tu abstinens sine voluntate vxoris tribuis ei licentiam fornicandi id est occasionem. secundum glo. et peccatum illius tuel imputabitur abstinentie. Alii tamen dicunt quod non propter hoc excusaretur adulterans mulier: quin vir posset eam per illud adulterium dimittere: secundum quod dicit glo. ibidem.

Ad primum in oppositum dicendum quod aduiterum in vtroque coniuge non est fortior causa diuortii quam in altero tantum: sicut patet per rationem dictam in questione: quamuis plus sit de peccato quando est in vtroque quam in altero tantum.

¶ Ad 2m dicendum quam etiam propter peccatum contra naturam posset procedi ad diuortium: sed non sit ita mentio de ipso: tum quia est passio innominabilis: tum quia rarius accidit: tum quia non ita causat incertitudinem prolis.

Questio t II.

SEcundo quaeritur vtrum vir teneatur vxorem dimittere propter adulte rium. Et videtur quod sic. decre. di. 83. Consentire. Consentire videtur erranti qui ad resecanda que corrigi debent non occurrit. Sed dimissio vxoris propter adulterium est ad corrigendam adulteram. ergo si vir eam non dimittit sibi consentit: quod illicitum est.

¶ Item Chrysostomus super Matth. dicit: et recitat magister huius di. c. 4. et est. 32. q. i. Sicut crudelis. Sic crudelis et iniquus est qui castam dimittit sic fatuus et iniustus est qui retinet meretricem.

Contra. Math. 18. dicitur quod si peccauerit in tefrater tuus dimitte ei septuagesies septies. cum ergo mulier adulterando peccet in virum suum non tenetur eam dimittere: sed magis dent sibi percere quotienscumque peccauerit.

Respondeo dimittere vxorem propter adulterium ordinatur ad correctionem adultere: aut ergo mulier que adulterata est: correcta est: aut parata se corrigere: aut probabiliter presumitur incorrigibilis: si corre cta est: non tenetur dimittere eam: quia non est necessaria pena corrigens: vbi correctio iam praecessit similiter si parata est se corrigere vt iustum est: non tenetur dimittere eam: quia non est necessarium apponere penam grauiorem ad corrigendum delictum quod mitiori modo potest expiari: si autem probabiliter praesumitur incorrigibilis: tunc credo quod eam dimittere teneatur: ne suo crimini videatur consentire: dum correctionem debitam non opponit: tunc autem presumitur incorrigibilis quando pertinaci animo se corrigere renuit: aut quando correctionem promittens ex consuetudine relatitur: vnde dicit magister huius dist. c. 5. Uir debet reci¬ pere peccatricem que penitentiam egit: sed non sepe id est non nimis frequenter. scilicet vltra illud quod sapiens determinaret eam esse recidiendam.

Ad primum in oppositum dicendum quod procedit de illa que se corrigere non vult. iam enim correctus pena corrigente non indiget

¶ Ad 2m dicendum quod illa auctoritas et alie quas allegat magister ad illam partem huius di. c. 4. intelligende sunt de illa que probabiliter presumitur incorrigibilis:

¶ Ad argumentum ad partem aliam dicendum quod vxor adulterans non tantum peccat in virum: sed etiam in seipsam et in deum. et ideo vir non potest totaliter penam dimittere nisi sequntur emendatio.

Questio III

TErtio queritur vtrum possit eam dimit tere sine iudicio ecclesie. Et videtur quod sic Matth. primo dicitur quod Ioseph cum esset vir iustus noluit propalare coniugem suam: sed voluit occulte dimittere eam: quia eam impregnatam videbat. ergo non est contra iustitiam dimittere vxorem absque iudicio ecclesie.

¶ Item 2q 8. Qui crimen. Qui crimen obiicit scribat se probaturum: qui crimen non probauerit quod obiecit penam quam intulit ipse patiatur. ergo si vir accusat vxorem suam de adulterio siue probet siue non. habet intentum suum: quia si probet separabitur ab ea: et si non probet ipsa separabitur ab esto. ergo talis causa non est in iudicium deducenda.

¶ Item si vir post fornicationem vxoris sibi debitum requidat: sibi ipsi preiudicat: ita vt propter illam fornicationem non possit dimittere vxorem. ergo negatio debiti que est separatio quantum ad torum potest precedere ecclesie iudicium.

Contra. 2. q. i. Multi. Nullus debet esse simui accusator et iudex. sed si vir proprio aribtrio posset dimittere vxorem adulteram: idem esset accusator et iudex. ergo non potest dimittere eam proprio arbitrio: sed ecclesie iudicio.

Respondeo quod virum dimittere vxorem propter adulterium intelligi potest dupliciter aut quantum ad torum tantum: aut quantum ad torum et cohabitationem simul.

¶ Primo modo potest vir dimittere vxorem proprio arbitrio: statim cum scit ipsam adulterasse: nec debitum tenetur reddere exigenti nisi per ecclesiam compulsus: sed sic reddendo non preiudicaret sibi quin possit agere ad diuortium: maxime siprotestationem premittit: quod ad illam copulam accedit non vt velit cedere iuri suo: sed tantum ne sit inobediens ecclesie: tamen videtur aliquibus quod ex quo proponit contra vxorem crimen quo vult agere ad diuortium: quod ec lesia non debet sibi praecipere: vt carnaliter copuletur cum ea quousque cognouerit de causa: et diffinierit. Si autem loquemur de separatione modo secundo: tunc distinguo: quia aut inter virum et mulierem est matrimonium clandestinum tantum: aut contractum in facie ecclesie. vel saltem coram testibus. primo modo potest dimittere vxorem arbitrio proprio: quia latentia non oportet deduciad iudicium ecclesie: nisi in foro penitentie. secundo modo non licet sibi eam dimittere sine iudicio ecclesie: et si aliter dimittat debet compelli ad habitandum: nisi virincontinenti posset adulterium contra vxorem probare. cum enim dominus concessit vxorem propter fornicationem posse dimitti ius promulgauit: secundum quod sententia debet in iudicio ferri: et quia sententia est applicatio iuris ad particulare factum. ideo non bene dicunt dicentes quod sine iudicio ecclesie possit vxor dimitti: eo quod dominus eam posse dimitti sententiauit.

Ad primum in oppositum dicendum quod Ioseph no lebat virginem dimittere tanquam sui pectam de fornicatione: sed quia timebat cum ea manere obreuerentiam sanctitatis eius: et praeterea tunc ex accusatio¬ ne adulterii procedebatur: non tantum ad diuortium: sed ad lapidationem adultere: nunc autem non est sic. Ioseph autem siopinatus fuisset ipsam adulterasse: quamuis ab ea separari voluisset: noluisset tamen eam lapidari.

¶ Ad 2m dicendum quod si vir accusat vxorem de fornicatione coram iudice spiritualiagendo ad separationem tantum: non debet fieri inscriptio siue obligatio ad legem talionis: quia sic vir siue probet siue non: consequeretur suum intentum: vt arguebatur. si autem accusat eam coram iudice seculari ad punitionem criminis debet precedere inscriptio: per quam ad legem talio nis se obliget si in probatione deficiat.

¶ Ad 3m solutum est ex dictis in quaestione.

Questio. IIII.

QUarto queritur vtrum vir et vxor sint quam tum ad separationem propter adulterium equalis conditionis. Et videtur quod non: quia illi non sunt equalis conditionis: quorum vnus liberius accusat alium quam econuerso. Sed sicut dicit magister huius di. c. i. et est. 32. q. 5. Christiana. Uiros suos de adulterio mulieres non facile accusant. viri autem liberius vxores suas adulteras apud sacerdotes deferre consueuerunt

¶ Item in lege veteri non sic erat licitum mulieri repudiare virum: sicut econuerso.

¶ Auic. etiam. 4. metaphlosoph. dicit quod non debet esse equalis potestas in muliere discedendi a viro: sicut econuerso. cum ergo separatio pro pter adulterium sit quasi quoddam repudium: vir et mulier non debet esse quo ad hoc equalis conditionis.

¶ Item superior et inferior non sunt equalis conditionis in mutua correctione: sed vir est superior muliere: quia sicut dicitur prima Cor. xi. Uir est caput mulieris: cum ergo separatioordinetur ad correctionem delinquentis: vir et mulier quo ad hoc non sunt equalis conditionis.

Contra magister huius di. c.i. et est 32 q. 5. Precepit. Apud nos quod non licet feminis: non licet viris: et eadem seruitus pari conditione censetur.

¶ Item ea dem. q. Christiana. et recitat magister huius di. c. i. Christia na religio adulterium in vtroque sexu pari ratione condemnat.

Respondeo quod in separatione duo considerantur. scilicet ipsa dimissio coniugis: et accustio que est via ad hanc dimissionem.

¶ Quantum ad primum vir et mulier iudicantur ad paria: quia sicut vir potest dimit tere vxorem propter adulterium: ita econuerso: quamuis ad hoc iudicentur ex inequali causa: nec est hoc contra iusticiam: quia minor de illis causis sufficit ad illum effectum: sicut videmus quod duo latrones quorum vnus plus furatus est quam alius iudicantur ad suspendium: et ita ad equalem penam ex inequali causa: quia ille qui minus furatus fuit meruit hanc penam.

¶ Quantum ad 2m vir et mulier non sunt equalis conditionis. fauorabilius enim recipitur actio viri contra mulierem quam econuerso: tum quia vir est caput mulieris: tum quia mulier adulterans magis confundit virum quam vir adulterans mulierem: tum quia adulterium mulieris magis ledit matrimonium: quia causat incertitudinem prolis: et ideo quanuis fornicatio simplex grauior sit in viro quam in muliere: eo quod in eo magis viget vsus rationis: quo efficacius frenari potest concupiscentia: tamen omnibus pensatis adulterium grauius est in muliere quam in viro propter rationes iam dictas. inquantum tamen vir est rector mulieris aggrauatur secundum quid adulterium in viro plus quam in muliere: tamen non tantum ponderat: quantum ponderauit maior lesio matrimo nii: et maior confusio viri per adulterium mulieris.

Ad primum et tertium dicendum quod procedunt de inequalitate conditionis quamtum ad accusationem.

¶ Ad secundum dicendum quod non est simile de repudio. in lege veteri: et de diuortio in lege noua propter fornicationem: quia repudium permittebatur ad vitandum homicidium de quo non erat tantum periculum ex parte mulieris: sicut ex parte. viri.

¶ Auctoritates ad partem aliam non plus concludunt: nisi quod quili¬ bet coniugum potest alterum dimittere propter adulterium.

Questio I

QUinto queritur vtrum gauius peccatum sit violare alienum torum quam cognoscere monialem benedictam.

Respondeo quod non immo cognoscere monialem benedictam maius peccatum est. vnde Augu. in lib. de sancta viduitate longe ante medium Plane non dubitauerim dicere lapsam animam a castitate sanctiore que vouetur deo adulteris esse peiorem: cuius ratio est: quia in cognoscendo monialem bedictam sit preiudicium et iniustitia collegio: et violatur castitas firmata voto quo erat sponsa dei: et defloratur virgo: quia sole virgines debent benedici: et dehonoratur bedictio. In violatione vero alie. ni tori verum est quod sit preiudicium et iniustitia viro. cum ergo fornicatio vtrobique sit communis: et iniuria que sit marito in violatione tori sui: non tantum ponderet quantum alia quaedicta sunt in violatione bendicte monialis: grauius peccatum est omnibus pensatis: et ceteris paribus monialem benedictam cognoscere quam alienum. torum violare: et dico ceteris paribus: quia tantum scandalum et tantum damnum reipublince posset probabiliter imminere ex violatione tori alieni quod grauis esset tunc alienum torum violare quam monialem cognoscere benedictam.