Articulus 2

Questio I Rimo ostendo quod omnia precepta prime tabule non sunt de actibus virtutum latrie: quia habere plures deor opponitur actui cridendi: qui est actu fidei: ergo primum preceptum est de actu fidei: non de actu latrie.

¶ Item vt superius habtum est ad secundum praeceptum reducitur prohibitio blasphemie: et false doctrine: sed blasphemia opponitur constssioni fidei: et est falsa doctrina: ergo non omnia praecepta prime tabule sunt de actibus latrie.

¶ Item in littera magister dicit quod per obseruationem sabbati praecipitur vt hic requieui a vitiis: et in futuro in dei contemplatione expectemus: sed expectatio est actus spei: ergo tertium praeceptum est de actu spei: et non de actu latrie.

¶ Item vnius virtutis: non sunt plures actus: quia habitus distinguuntur secundum actus: sed omnia praecepta prime tabule: non sunt de eodem actu: ergo non omnia sunt de actu latrie.

Contra adorare deum: et sibi reuerentiam exhibere: et famulatum omnes sunt actus latrie: sed primum praeceptum est de dei adoratione: secundum de reuerentie exhibitione: et tertium de exhibitione famulatus: ergo omnia praecepta prime tabule sunt de actibus latrie.

¶ Item secundum magistrum in littera. Primum mandatum est de vno deo colendo: sed constat quod ex hibere deo reuerentiam: et ei famulari ad cultum eius pertinet cum ergo deum colere: sit actus latrie videtur quod omnia praecepta prime tabule sunt de actibus latrie.

Respondeo quod omnia praecepta prime tabule: sunt de actibus virtutis latrie. Principalis enim et immediatus latrie actus est honorem exhibere deo testificante in ipso summum dominium inquantum est creationis et conseruationis rerum principium: hoc autem testificatur homo: et per actus in teriores quantum ad seipsum scilicet per interiorem deuotionem et orationem mentalem: et per actus exteriores quantum ad proximum scilicet per adorationem que consistit in genuflexione: in inclinatione: in manuum iunctione et eleuatione ad deum: et similibus et per sacrificii oblationem: et decimarum solutionem et per assumptionem nominis eius ad veritatis confirmationem: et per eius lauda tionem vocalem. Primum autem praeceptum prohibet actum contrarium adorationi dei: et exhibitioni sacrificii vero deo. Secundum autem prohibet actum contrarium actui: quo assumitur diuinum nomen reuerenter ad confirmationem veritatis. Tertium precipit vacare deo per deuotionem et orationem: et sic patet quod quodlibet praeceptorum prime tabule est de aliquo actu latrie.

Ad primum in oppositum dicendum quod ea que opponuntur actui latrie: ex consequenti opponum tur actui fidei: inquantum fides inclinat ad actum latrie.

¶ Ad secundum dicendum quod blastemia et falsa doctrina directe opponuntur illi reuerentie que deo per verbum est exhibenda: et ideo prohitio vtriusque illorum recte reducitur ad secundum praeceptum nihilominus tamen opponitur fidei: inquantum derogat eius confessioni: non est autem inconueniens quod aliqua qui reducuntur ad praeceptum de actu latrie reducantur ad praeceptum de actu credendi: quia praeceptum de dilectione dei: et proximi est principium praecepto rum decalogi: dilectio charitatiua fidem et spem includit.

¶ Ad tertium dicendum quod tertium praeceptum: non respicit primo illum actum quem assignat magister: sed ex consequenti: per deuotionem enim et orationem in sperando fortificamur.

¶ Ad quartum dicendum quod quamuis vnius virtutis non sunt: nisi vnus actus principalis: et immediatus: tamen ex consequenti possunt esse plures.

Quaestio II. SEcundo quaeritur vtrum adiurare creatu tas: sit contra secundum praeceptum secunde tabule: et videtur quod sic: adiurare creaturam est per inuocationem diuini nominis ipsam compellere ad aliquid agendum vel patiendum: sed ad talem adiurationem frequenter non sequitur effectus: vt patet tamen homo adiurat hominem: quem compellere non potest: ergo sic adiurans assumit nomen dei in vanum.

¶ Item adiuratio quandam communicationem importat inter adiurantem: et illum qui adiuratur: sed nullam communicationem debemushabere cum demonibus. Unde Apostolus I Corrim. 10. Nolo vos socios fieri demoniorum: ergo adiurans demonem nomen dei assumit in vanum.

¶ Item in vanum adiuratur creatura que adiurationem non intelligit: ergo adiurans creaturam irrationalem nomen dei in vanum assumit.

Contra Apostolus. Ro 1. Obsecro vos itaque sres permisericordiam dei: vt exhibeatis corpora videtura hostiam viuentem etc. ergo licitum est adiurare homines. Mar. etiam vlti. dicit saluator. In nomine meo demonia eiicient. Legitur est quod scuns philippus adiurauit draconem in nomine domini Iesu¬ christi exire de loco: in quo erat: et ire ad locum defertum: ergo licite possunt adiurari homines et demones et creature irrationales.

Respondeo quod creaturam adiurare est per inuocationem diuini nominis vel alterius rei sacre obsecrando vel imperando eam inclinare secundum se: vel alium in comparatione ad eam ad aliquid agendum vel patiendum. Potest autem esse adiuratio respectu hominum: et demonum: et creatura rum irrationabilium. Si respectu hominum: autem adiurans intendit eos inclinare ad bonum: autem ad culpe malum: primo modo: aut adiurat obsecrando: et sic non accipit nomen dei in vanum: sic enim adiurauit Apostolus in auctoritate praeallegata: aut adiurat imperando: et tunc subdistingo: quia aut adiurat illum qui sibi tenetur obedire: et sic non assumit nomen dei in vanum: aut illum in quem nullam habet potestatem: et sic assumit nomen dei in vanum: quia vsurpat potestatem in alium quantum in se est: quam tamen non habet Si autem adiurans intendat inclinare illum quem adiurat ad culpe malum: nomen dei assumit in vanum. Si autem est ad iuratio respectu demonum: aut adiurans eos adiurat imperando: aut obsecrando: primo modo: autem adiurat eos ad hoc: vt ipsum doceant: aut sibi aliquod obsequs faciant: et hoc illicitum est: quia sic eum adiurare pertinet ad quandam familiaritatem seu socialitatem. Licitum tamen est hoc aliquando scilicet cum aliqui sanctispecieali instinctu: aut reuelatione diuina vtuntur ministerio demonum ad aliquos effectus: aut eos adiurat: vt a se: et a proximis eos repellat: et hoc licitum est: quia sunt obstinati aduersarii anime nostre: adiurare autem eos obsecrando: semper illicitum est: quia talis adiuratio quoddam signum familiaritatis: seu socialitatis importat. Si autem est adiuratio respectu creaturarum irrationabilium: tunc aut adiurantur secundum se: et absolute: et qui sic eas adiurat nomen dei assumit in vanum: quod adiurationem illam non intelligunt: autem adiurantur in reuelatione ad alium: et hoc dupliciter: quia aut in relatione ad deum: vt cum aliqui sancti ad infidelium conuersionem: et infirmorum in fide confirmationem inuocant nomen domini ad hoc: vt per eius virtutem ipse creature irrationales adiurate aliquo motu moueantur: qui non est per earum virtutem naturalem: aut in relatione ad diabolum: ad hoc vt diabolus ab eis repellatur: ne eis vtatur: vt instrumentis ad nocendum: et sic adiurantur creature irrationale in exorcismis ecclesie: et istis duobus vltimis modis adiurantes irrationales creaturas nomen dei non assumut in vanum. Ex dictis patet solutio ad argumenta.

Quaestio III TErtio queritur vtrum praeceptum de obieruatione sabbati: sit morale: et videtur quod non: preceptum morale non euacuatur: sed praeceptum de obseruatione sabbati euacuatum est. Unde Augu. 19 libro

Contra Faustum longe ante medium: dicit de sabbato quod pro pterea illud non obseruat christianus: quia quod ea figura prophetabatur christus: iam christus impleuit: in illo quippe habemus sabbatum: ergo praeceptum de obseruatione sabbati: non est morale.

¶ Item moralia praecepta: aut sunt principia legis nature: aut ex illis tanquam conclusiones sequantur: sed obseruare diem septimam non videtur de necessitate sequi ad prima praecepta legis nature: er go praeceptum de obseruatione sabbati non est morale.

¶ Item praeceptum quod datum est in signum non est morale: sed cerimo niale: sed perceptum de obseruatione sabbati datum est in signum sanctificationis. Unde Exo. 3 I. Uidete vt sabbatum meum custo diatis: quia signum est inter me et vos in generationibus videris: vt scia tis: quia ego dominus qui scienifico vos: ergo illud praeceptum non est morale.

Contra ordinatur et numeratur inter moralia precepta.

¶ Item glo. Exo. 22. Que sic incipit. Primum dicit quod primum mandatum prohibet superstitionem. Secundum: errorem. Tertium seculi interficit amorem: sed prohibitio secularis amoris moralis est: ergo preceptum de obseruatione sab bati: quod est tertium est morale.

Respondeo quo preceptum de obseruatione sab bati. morale est: et cerimoniale: sub alia tamen et alia ratione: illo enim praecepto praecipitur: vt diuino vacemus cultui: illo die per deuotionem que est voluntatis promptitudo audiendi diuinum seruitium et orandi et alia fa ciendi: que pensatis circumstantiis particularibus debet homo facere ad cultum diuinum. Unde dicit Damas. li. 10 c. 15. Illo precepto praecipitur vt homines vacent deo: et ad deum congregentur in psalmis et hymnis et canticis spiritualibus et meditationibus diuinarum scripturarum vniuersum septimum diem consumen tes: et ideo requiescentes: inquantum autem per illud praeceptum praecipitur quod homines vacent cultui diuino morale est: ex principiis enim legis naturalis concluditur quod aliqua pars temporis deputari debet qua homines magis quam alias vacare debeant cultui diuino. Inquantum autem septima dies magisquam alia ad hoc deputabatur fuit cerimoniale: hoc enim fuit ad significandum aliquid praeteritum et aliquid futurum. Ad significandum scilicet quod sex diebus deus fecit et distinxit et ornauit mundum: et in die septima requieuit ab omni opere quod patrarat: et ad significandum requiem bonorum etate septima: secundum enim Aug. li. 83. quaestionum. q. 88. Prima etas humani generis fuit ab Adam vsque ad Noe. Secunda a Noe vsque ad Abraham. Tertia ab Abraham vsque ad Dauid. Quarta a Dauid vsque ad transmigrationem babylonis. Quita a transmigratione in babyloniam vsque aduentum domini. Sexta ab aduentum domini vsque ad finem seculi. Inde requies sempiterna est que significatur sabbato. Et. 12. Contra Faustum non multum post principium distinctis sex etatibus: vt priuo dicit quod septima intelligitur de requie sanctorum non in hac vita: sed in alia.

¶ Argumenta ad partem primam procedunt de praeceptoobseruationis sabbati: inquantum est cerimoniale. Argumenta ad partem aliam procedunt de eo: inquantum est morale: que moralitas intelligitur in sanctificatione. Sanctificatio enim diei sabbati est vacare in eo scienitati cultus diuini.

Quaestio IIII QUarto queritur vtrum in die dominica in qua nutata est obseruatio sabbati vacandum sit ab omni opere seruili: et videtur quod non. Bellare corporaliter opus seruile est: sed in veteri lege licitum erat bellare corporaliter in sabbato. Unde 1 Macha. c. 2. Omnis homo quicumque venerit ad nos in bello die sabbatorum pugnemus aduersus eum: ergo in die dominica in quam obseruatio sabbati mutata est licitum est opera seruilia exercere.

¶ Item non prohibetur illa die corporaliter operari: nisi ad hoc vt homines illa die intendant diuino cultui. Sed multi sunt qui interdum diebus dominicis missas non audiunt: nec in hoc mortaliter peccant: et cum eis propter hoc a praelatis non infligatur pena debita peccato mortali: ergo in diebus dominicis licitum est in terdum intendere operi seruili sine peccato mortali.

¶ Item indiebus dominicis grauius est choreas et hastiludia sacere quam arare terras: quia illud est grauius: vbi plus est vanitatis. Sed contra choreantes seu hastiludentes non procedunt primlati: sicut contra mortaliter peccantes: ergo nec mortaliter peccant in illis diebus terras arantes: seu alia opera seruilia facientes.

¶ Item piscationes et agriculture vinearum putationes et vindeminationes opera sunt seruilia: sed vt habetur ex de feriis. Lt cet indulgemus vt liceat perrochianis nostris diebus dominicis et aliis festis praeterquam in maioribus anni festiuitatibus si halectia terre se inclinauerint eorum captoni ingruente necessitate intendere. Agriculture est et putationes vinearum et vindemiationes eisdem diebus fieri possunt. C. de feriis l. omnes. Ergo in diebus dominicis non praecipitur nobis vacare ab omni opere seruili. Leui. 23. Dies septimus erit celebrior et sanConti a ctior nullumque opus seruile facietis in eo: erigo a simili in die dominico tenemur abstinere ab omni opere seruili: cum sit dies celeberrima aptod nos.

¶ Item extra de feriis. c. 1. Omnes dies dominicos a vespera vsque ad vesperam cum omni veneratione decreuimus obseruari: et ab omni illicito opere abstinere vt merchatum in eis minime fiat: neque placitum: neque aliquie ad mortem vel ad penam iudicetur: nec sacra nisi pro pace vel pro alia necessitate prestentur. quod in diebus dominicis vacandum est abm esponden oniaopere seruili excepto casu neceffitatis qui intelligitur excludi.

¶ Ad solutionem autem argumen¬ torum et aliarum obiectionum que possint fieri videre oportet quid sit opus seruile

¶ Dico quod opus seruile opponitur operi liberali: et tam vnum opus quam aliud quantum ad rationem seruilitatis vel libertatis maxime debet pensari ex proximo et proprio sine: ita quod ratione proximi et proprii sinis non accidentalis quem constituit intentio agentis: sed essentialis quem principalius respicit quantum est ex parte sua debet iudicari opus simpliciter seruile: vel liberale: et ratione finis proximi quem constituit intentio agentis debet iudicari formaliter seruile vel liberale per comparationem ad agentem: sicut enim dicit philosophus. 5. Ethi. c. 4. Si hic lucramndi genera mechatur et accipiat et hic autem apponens et iacturam patiens propter concupiscentiam: iste quidem luxuriosus videbitur esse magis quam auarus: ille autem iniustus id est auarus. Luxuriosus autem non: manifestum enim quoniam propter lucrari scilicet luxuriatur. Certum est autem quod corpus seruiliter debet subdi anime: et anima desupsedere: sicut libera. Illa ergo opera que tanquam finem proprium et proximum respiciunt temporale bonum corporis ipsius operantis seruilia sunt et si naturaliter essent spiritualia. Unde si aliquo in corde suo cogitat: et meditatur aliquid scientiale ordinatum: vt ad proximum finem et proprium ad temporale lucrum: illud opus est magis seruile quam liberale. Similiter si aliquis aliquod opus faciat quod est materialiter seruile: si operans illud ordinet ad spirituale bonum anime: sicut ad finem proximum et proprium magis est liberale quam seruile saltem per comparationem ad agentem: sicut scribere aliquid: non propter temporale lucrum: sed pertedificationem animarum: et sicut portare cum quadrigis vel aliter lapides vel ligna non propter lucrum: sed ad edificationem ecclesiarum propter diuinum cultum quod confirmari potest per illud quod habetur ex de feriis. Conquestus: et de statu monachorum. Cum ad monasterium. Cum ergo in diebus dominicis sit vacandum ab omni corporali opere ordinato: sicut ad proximum et ad proprium sinem ad bonum proprii corporis temporale vacandum est in illis diebus ab omni opere: quod materialiter et formaliter seu finaliter est seruile simpliciter: et per comparationem ad agens. Ab operibus autem que sunt materialiter libera: et formaliter seruilia: vt cum aduocatus cogitat et studet in his que die crastina vult proponere propter lucrum temporale: et rusticus de aratione terre sue: et ordinatione boum: quam crastina die vult arare: non ita astringitur abstine re homo in diebus praedictis: sicut ab operibus: et que sunt materialiter: et formaliter seruilia: quia facilius est abstinere ab operibus exterioris executione quam ab eis cogitatione: et mentali pertractatione. vnde nec propter huiusmodi actus incurrit homo peccantum mortale: nisi per hoc excludatur illa vacatio: quam debet cultui diuino ex necessitate. Ab operibus autem seruilibus materialiter: et non formaliter per conparationem ad agens cessare homo ex necessitate in diebus dicunt cis non tenetur. vnde ff. de feriis. Diuus. dicit lex. Ea que ad disciplinam militarem pertinent est feriatis diebus per agendaUbi addit. Apparatus quod sic scholares legere et scribere possunt: et ratio est: quia talia opera quantum ad suum finem proprium et proximum sunt liberalia. p in oppositum dicendum quod bellare corpoAd primun a taliter in casu necessitatis defendendo se: et propter defensionem legis diuine non est opus seruile formaliter: sed liberale: et de tali bello intelligitur auctoritas.

¶ Ad secundum dicendum quod illi qui in die dominico missas non audiunt: nisi sint ratione legitima excusati mortaliter peccant. Unde de consecra. distin id est Missas. Sic missas die dominico secularibus totas audire specieali ordine praecipimus: ita vt ante bedictionem sacerdotis egredi popostolus non praesumat: quod si fecerint ab episco publiceconfundantur. Dicitur est eadem distin. Qui die solenni praetermisso ecclesie conuentum ad spectacula vadit excommunicetur. Excommunicatio autem non nisi pro peccato mortali debet inflingi. Apparatus autem super illud. Missas. dicit. Hoc dico praeceptum esse. vnde contra praeceptum faciunt qui diebus dominicis: missam non audiunt: nisi aliqua necessitas agat.

¶ Ad tertium dicendum quod qui in diebus dominicis choreas ducunt et hastiludia faciunt mortaliter peccant: vt dicunt magistri: quod de hastilu diis apud eos dubium non videtur cum consimili ratione videantur esse a hibita: vt tormeamenta que prohibita sunt fieri non tantum diebus dominicis: sed diebus quibuscumque: extra de torneamentis. c. I. Choreas est esse prohibitas maxime diebus dominicis probant per illud quod dicitur. C. de feriis .l. vlti. Ubi dicitur de die domini ca. Dies festos diuine maiestati altissime dedicatos nullis volumus voluptatibus occupari: et infra nec tamen huius religiose diei ocia relaxantes obscenis quamquam patimur voluptatibus detineri. Hi autem obscenas voluptates vocant: etiam illas que sunt in choreis. Et hec opinio satis est rationabilis maxime si de choreis intelligatur: et in quibus mulieres se ostentant in virorum conspectibus: et econuerso quia dire cte tunc occasionem dant prouocationi concupiscentie. Unde Augu. de. x. chormd. Non multum post principium loquens de obseruatione sabbati: dicit quod semine iudeorum melius die sabbati lanam facerent quam tota die in ineniis impudice saltarent.

¶ Ad quartum dicendum quod agriculture et captiones halectiorum tollantur interdum diebus dominicis dispensatiue propter necessita. tem. C. de feriis l. omnes. Ruri tamen positi agrorum culture libere licenterque inseruiant quoniam frequenter euenit: vt non alio aptius die frumenta sulcis: aut vinee scrobibus commendentur: ne occasione momentis pareat commoditas celesti prouisione concessa: quamuis autem non possit dispensari quin homo teneatur aliqua parte temporis deo libera mente vacare indeterminatione tamen diei dispensari potest propter necessitatem: vt dictum est: quia determinatio diei: non est de iure nature.

Quaestio V QUinto queritur vtrum obserutio sabbati: in obseruatione diei dominice debuit mutari: et quare praeceptum de obseruatione sabbati specialiter mandatum est memorari.

Respondeo quo obseruatio dier sabbati mutaridebuit. Significabat enim futuram quietem in sepulchro die septima: et pro meritum christi futuram requiembeatorum in celo scilicet etate septima: et ideo adueniente veritate cessa re debuit illa figura: et est ad excludendum errorem: nem scilicet credi posset nos remanere obligatos cerimoniis veteris legis. Magis tamen debuit mutari in primam diem septimane quam in aliquam aliam in memoriam creationis: quia illa die creauit deus caelum et terram. Et in memoriam nostre redemptionis et nostre future resurrectionis. Resurrectio enim christi fuit manifestatiua redem ptionis nostre: et exemplar nostre gluiose resurrectionis future: et quia illa die dominus iesus christus resurrexit vocata est dominica dies. Et propter christi iesu reuerentiam: et sue resurrectionis memoriam que ante vocabatur dies solis: vt habetur C de feriis. l. ii. Uocaba tur autem sic: quia sol in prima hora illius diei dicitur dominari: sicut luna in principio secunde ferie. Mars in principio tertie ferie. Mercurius in principio quarte. Iuppiter in principio quin te. Uenusin principio sexte. Et in prima hora sabbati satur nus. Mandatum aut fuit sabbatum speciealiter memorari: quia simul erat morale et cerimoniale. Cerimonialia autem quia non ita sunt de lege nature: sicut moralia: ideo nec ita firmiter menti sunt impressa. Et praeterea: quia erat memoria creationis: et significatiua implicite redemptionis: et future glorificationis que iugiter debemus habere in memoria: cum nobis ostendant dei potestatem: et sapientiam: et bonitatem.