Articulus 5

Quaestio I. Rimo ostendo quod tempantia non sit virtus secundum Damas. libro 2. c. vltim. Uirtus est secundum naturam: sed temporantia non est secundum naturam: quia illud quod est secundum naturam non reprimit motum naturalem: temperantia autem reprimit naturalem motum appetitus senfitiuiin delectationem sensibilem: ergo non est virtus.

¶ Item Augu. 4 de ciui. c. 21. Dicit quod ars bene recteque viuendi virtus a veteribus diffinita est: sed temporantia non est ars: quia secundum philosophum 6 Ethi. c. 4. Ars pertinet ad potentiam corgnitiuam: ergo temporantia: non est virtus.

¶ Item temporantia est circa delectabile: sed virtus est circa tristabile: quia sicut dicit philosophus 2 Ethi. c. 3. Uirtus est circa bonum difficile: difficile autem est tristabile quod importat rationem penalis mali: ergo temperantia non est virtus.

Contra Augu. libr. 83. quaestionum q. 61. dicit. Quatuor antmi virtutes quibus in hac vita spiritualiter viuitur esse prudentiam: temperantiam: ortitudinem: iustitiam.

Respondeo quod tempantis virtus est: propter hoc. ni quoe secundum beatum Diony. 4. c. de diui. nominibus. Bonum hominis est esse secundum rationem: et difficile est secundum rationem esse: ideo secundum quod dicit Tul. 2. Rheto. Habitus inmodum nature rationi consentaneus: virtus est. Sed talis habitus est temporantia secundum quod patet per philosophum. 3. Ethi. c. penul. Qui declarat ibidem: temparatu per temporantiam medio modo se habere ad delectationes per comparationem ad rectum iudicium rationis.

Ad primum in oppositum dicendum quod nama de qua ibiloquitur Damas. non est naum generis sed speciei. vnde pro tanto dicit virtutem esse secundum naturam: quia concordat naturali iudicio recte rationis: et motum nature sic dicte temperantia non reprimit: nec impedit.

¶ Ad secundum dicendum quod forte illi veteres qui virtutem diffinierunt artem recte viuendi: fuerunt de opinione illorum qui estimabant: omnes virtutes esse prudentias quam opinionem tangit philosophus: et reprobat 6 Ethi. c. 17.

¶ Uel potest dici quod ipsi non dederunt illam diffinitionem de virtute in generali: sed de prudentia tantum. Uel voluerunt dicere quod virtus vel est ars recte viuendi que est prudentia: vel non est sine illa arte. Et bene verum est virtutem non esse sine prudentia secundum quod dicit philoso phus 6 Ethico. cap. preallegato.

¶ Ad tertium dicendum quod cum dicitur esse virtus circa bonum et difficile: non est hoc intelligendum: sicut circa obiectum: sed sicut circa actum bene ibi voluit dicere philosophus quod omnis actus virtutis est bonus et difficilis.

estio. II. SEcundo queritur: vtrum tempantia sit virtus ab aliis distincta: et videtur quod non: quia temparare actum appetitus: commune est omni virtuti. Sed actus temporantie est temparare actum appetitus secundum regulam rationis: ergo non est aliqua virtus distincta ab aliis.

¶ Item Augu. liro 83. quaestionum. q. 61. Dicit quod temporantia est refrenatio cupiditatis ab his que temporaliter delectant: sed hoc conuenit pluribus virtutibus. Conuenit enim eutrapelie que est circa delectationes que sunt in ludis: ergo videtur quod temperantia: non sit virtus distincta ab aliis.

Contra secundum Augu. 19 libro de ciui. c. 4. Tempeantia est qua carnales frenantur libidines: ne in queque flagitia mentem consentientem trahant. Sed hic actus distinctus est ab actibus aliarum virtutum: ergo temperantia virtus est ab aliis distincta.

Respondeo quod tempantia tripliter potest accipi: vno modo pro habitu temperante actum appetitus secundum regulam rationis: et sic non est virtus distincta ab aliis. Temparare enim actum appetitus modo praedicto conuenit cuilibet morali virtuti. Alio modo potest accipi pro habitu: cuius principalior actus est retrahere moderate appetitum ab his que contra rationem ipsum alliciunt. Et sic quamuis distinguatur a fortitudine: inquantum principalis actus fortitudinis est moderate impellere appetitum ad firmiter sustinendum mala ardua: ne propter ea vitanda refugiatur rationis bonum tamen sic modo distinguitur ab aliis virtutibus que sunt respectu boni delectabilis.

¶ Tertio modo potest accipi speciealiter et proprie scilicet pro habitum moderante delectationes sensibiles que sunt respectu venereorum et respectu cibi et potus: et sic est specialis virtus distincta ab aliis: principalius tamen est circa delectationes venereorum quam circa illas que sunt respectu cibi et potus. Unde philosophus. 3. ethi. c. 12. Dicit quod temparati videntur gustu in parum vel in nihil vti: quod intelligendum est quantum ad delectationem que est in sapere cibi et potus.

¶ Circa tamen delectationem que est in vsu cibi et potus inquantum requiruntur ad conseruationem naturalis vite et ad repellendam famem et sitim magis proprie est virtus temporantie quam circa delectationes saporum. Non est autem intelligendum quod temporantia hoc modo accepta ita sit speciealis virtus ab aliis distincta quod non distinguatur in plures species: quia plures sunt species temporantie: vt in septima questione presentis articuli patebit. Primum argumentum ad partem primam procaedit de tempaerantia primo modo dicta: et secundum de temperantia secundo modo dicta.

¶ Argumentum ad partem secundam procedit de temperantia: tertio modo dicta.

Quaestio III TErtio queritur: vtrum actus temprantie sit solum respectu delectabilis vel trstabilis praesentis: et videtur quod non: vt enim superius habitum est: sustinere qui est percipuus actus fortitudinis est respectu mali ardui praesentis: aliquis est actus eius est respectu mali ardui futuri: ergo a simili aliquis actus temporantie est respectu delectabilis praesentis: et aliquis respectu delectabilis futuri.

¶ Item temperantia non tantum est moderatiua delectationis: sed et concupiscentie: sed sicut delectabile poesens causat de lectationem: ita futurum causat concupiscentiam: ergo non tantum est actus temporantie respectu delectabilis praesentis: sed est futuri.

¶ Item memoria rei delectabilis et spes eius causant delectationem secundum quod potest accipi ex sententia phlosophi. 9. Ethi. c. 8. Sed delectatio est tempaerantie immediatum obiectum: ergo non tantum est virt: temperantie respectum delectabilis praesentis: sed est praeteriti et futuri.

Contra secundum philosophum. 3. Ethi. c. 12. Temprantia est medietas circa delectationes et tristitias: sed delectatio et tristitia sunt respectu boni vel mali praesentis: sicut concupiscentia vel fuga respectu boni vel mali futuri: ergo actus temporantie solum est respectu delectabilis vel tristabilis praesentis.

¶ Item actus temperantie non est respectu delectabilis: nisi inquantum parit delectationem: sed absentia delectabilis non parit delectationem sed tristitiam: sicut absentia tristabilis non parit tristitiam: sed delectationem: ergo actus temporantie non est respectu delectabilis absentis.

Respondeo quod delectabile dupliciter potest intelligi esse praesens scilicet vel in re vel in spe: et vtroque istorum modorum causat delectationem. Unde est secundum philosophum. 3. Ethi. c. 12. Odoribus leporum canes non gaudent nisi pro cibatione: nec leo voce bouis: nisi pro comestione cuius ratio est: quia canibus per odores leporum et leoni per vocem bouis delectabile secundum gustum: iam est proaesens in spe: quia tamen verior est praesentia in re quam in spe: ideo delectatio: quam causat delectabile proaesens in re est fortior et purior quam illa quam causat proaesens in spe. Illa enim est admista cum aliqua afflictione propter abesentiam realis praesentie: quia sic sap. prouer. 13. Spes quae differtur affligit animam. Et ideo dicendum quod principaliter actus temporantie non est nisi respectu delectabilis praesentis in re: ex consequenti tamen est respectu delectabilis praesentis in spe: et in imaginatione inquantum speratum causat aliquam concupiscentiam et delectationem. dicendum quod non plus concludit nisi quod

Ad primum aliquis actus minus principalis teperantie est respectu delectabilis abesentis in re distinguendo delectabile a delectatione: quod ideo dico: quia delectatio est etiam delectabilis non multum tamen valet forma argumenti: quia malum arduum proesens non minus est difficile: sed magis quam futurum: obiectum autem delectationis futurum: non ita est delecta bile: sicut poesenus. et ideo non sic potest praecipuus actus temporantie esse respectu delectabilis futuri: sicut principalis actus fortitudinis qui est sustinere respectu ardui mali praesentis.

¶ Ad secundum dicendum quod quamuis temporantia sit respectu concupiscentie: quia tamen hoc non est: nisi in ordine ad delectationem: ideo non ita principaliter est respectu delectabilis futuri causantis concupiscentiam: sicut respectum praesentis

¶ Ad 3m patet solutio ex dictis in quaestione. Primum argumentum ad partem iliam non plus concludit nisi quod actus temporantie principalius est respectu delectabilis praesentis in re quam praesentis in spe vel in imaginatione tantum.

¶ Ad secundum dicendum quod delectabile abesens sub ratione qua absens nullam causat delectationem: sed ab sens in re sub ratione qua presens in spe vel in imaginaione aliquam causat delectationem.

Quaestio IIII QUarto queritur: vtrum melior sit temporantia quam continentia: et videtur quod non melior virtus non est in minus nobili subiecto: sed continentia est in voluntate: temporantia autem non est: quia in voluntate non est aliqua virtus circa passionem existens cum in voluntate non sit passio sensibilis: sed in parte in rationali secundum philosophum. 2. Ethi. c. 12. Ergo non est melior quam continentia.

¶ Item melior est virtus que fortioribus impugnationibus resistit. Sed continentia fortioribus impugnationibus resistit quam temperantia: quia secundum philosophum. 7. Ethi. c. 14. Continens habet prauos concupiscentias quas non habet temporatus: ergo melior est continentia quam temporantia.

¶ Item eccle. 26. Omnis ponderatio non est digna continentis anime: quod non esset verum si temperantia melior esset continentia.

Contram philosophus. 7. Ethi. c. 1. Pobat quod intempratus peior est incontinente. Sed ipse dicit. 8. Ethi. c. 10. Quod pessimum est contrarium optimo: ergo temporantia melior est quam continentia cum sit contraria peiori vitio.

¶ Item nobilius est totum quam pars: sed secundum Tul. 2. Rhet. Continentia est pars temperantie: ergo temperantia est melior continentia.

Respondeo quod continentia dupliter potest accipi: vno modo secundum quod importat abstinentiam ab omnibus actibus venereis: sicut est continentia virginalis vel vidualis: et hec nobilior est quam temporantia communiter dicta: quod ideo dico: quia continentia virginalis perfecta temporantia est seu perfecta species temporantie: sed sic non loquimur hic de continentia. Alio modo pro habitu voluntatis firmante volutatem in bono rationis contra concupiscentias prauas. Unde dicit philosophus. 7. Ethi. c. 2. Quod continens non sequitur prauas concupiscentias propter rationem. Et. c. 14 quod a prauis concupiscentiis non ducit: et sic lo¬ quendo de continentia melior est temporantia quam continentia secundum quod dicit philosophus capitulo immediate allegato. Per temperantiam enim non tantum habilitatur voluntas ad volendum seruare bonum rationis circa delectationes: que sunt secundum tactum et gustum: sed etiam habilitatur sensitiua concupiscibilis ad faciliter obediendum imperio rationis: vnde temparatus: non habet concupiscentias indomitas: et est illa habilitatio in concupiscibili: autem ex assuetu dine causata: aut per redundantiam perfectionis temporantie: in voluntate quasi quedam eius impressio: habitus autem continentie tante perfectionis non est quod per ipsum sit concupiscibilis habilitata: nec est in concupiscibili continentis acquisitus aliquis habitus: quo saciliter obediat rationi: vnde eius concupiscibilis senantiua inordinate mouetur. Quapropter bene diciter quod continens habet concupiscentias prauas. Melius autem est bonum rationis communicatum voluntati et sensitiue parti quam communica tum voluntati tantum ceteris paribus: et ideo melior est temperantia quam continentia: et videtur differre a continentia: sicut perfectum ab imperfecto. Quapropter dicit philosophus de continentia. 7. ethi. c. 2. Quod nec est virtus: nec alterum genus a virtute volens dicere quod non attingit ad perfectionem virtutis ita plene: sicut temperantia et ratione eius quod sibi deficit ab illa perfectione que in temporantia reperitur: distinguitur a philosopho. 7. Ethi. c. 2. contra virtutem. in oppositum dicendum quod philosophus ibi loqut

Ad primum de tempantia quantum adilam habilitationem: que est per assuetudinem in concupiscibili acquisita: vel per redundantiam perfectionis temperantie: que est in voluntate: et planum est quod illa habilitatioconcupiscibilis per se non est melior quam continentia. Sed temperantia et praedictam habilitationem: et voluntatis habitum comprehendit.

¶ Ad secundum dicendum quod maior non est vera: nisi intelligatur ceteris paribus: quamuis autem continens habeat fortiores impugnationes quam temperatus: tamen voluntas per continentiam non resistit: ita perfecte: nec ita stabiliter: sicut per temperantiam: nec ita per continentiam perficitur anima plene: sicut per temperantiam: per quamperficitur: non tantum in voluntate: sed est in sensualitate.

¶ Ad tertium dicendum quod si continentia accipiatur pro abstinentia ab omni actu venereo: sicut est in continentia virginali: tunc nihil est eque dignum ei: non dico simpliciter: sed in genere castitatis: quia martyrium dignius est virginitate: quod potest probare per illud: quod dicitur Io. 15. Maiorem hac dilectionem nemo habet.

¶ Si autem accipiatur continentia pro abstinentia ab omni illicito simplicite: tunc planum est sine glo. quod non est digna ponderatio anime continentis: Sed nec isto modo: nec primo loquimur: hic de continentia: secundum quod patet ex dictis in corpore quaestionis.

Quaestio V QUinto queritur vtrum magis sit exprobra bilis intemperantia quam iracundia: et videtur quod non. Quanto vitium magis nocet reipu. tanto est exprobrabilius. Sed iracundia magis nocet reipu. quam intemperantia: quia sicut dicit Grego. 5. moralium super illud Iob. 5. Uirum stultum interficit iracundia per iram perditur sapientia: iustitia: concordia: sine quibus non potest stare reipu. bonum: iustitia autem et concordia: non ita perduntur per temperantiam: ergo exprobrabilius vitium est iracundia quam intemperantia.

¶ Item tanto vitium est exprobra bilius: quanto potest caueri facilius. Unde philosophus. 7. Ethi. c. 1o. Non enim si quis a fortibus: et superexcellentibus delectationibus vincitur vel tristitiis admirabile est: sed fortior est impetus carnalis concupiscentie circa quam est intemperantia quam passionis ire circa quam est iracundia. Motus enim irascibilis oriuntur ex motibus concupiscibilis: et tanta fortitudo non est in effectu: sicut in causa: ergo exprobrabilius est iracundia quam intemperantia.

¶ Item duorum vitiorum: illud est exprobrabilius: quod est propinquius peiori vitio: sed iracundia: propinquior est odio quam intemperantia. Ira enim odium generat: odium autem pessimum vitium est cum contrarietur optime virtuti: quae est charitas: ergo exprobrabilius vitium est iracundia quam intemperantia. coum philosophus. 7. Ethi. c. 8. Turpior est incontinentia: Conti que est circa concupiscentias quam illa que est cir¬ ca iram: et si turpior: ergo exprobrabilior.

¶ Item exprobrabilius est illud vitium per quod homo similior redditur brutis: sed per intemperantiam redditur homo similior brutis: quam per iracundiam: quia secundum philosophum. 3. Ethi. c. 17. Intemperantia nobis inest: non secundum quod homines sumus: sed secundum quod animalia. Unde et philosophus. 3. Ethi. c. vlti. Uitium intemperantie vocat vitium puerile: ergo intemperantia magis est exprobrabilis: quam iracundia.

¶ Item secundum philosophum. 7. Ethi. c. 8. Ira est naturalior et difficilior passio quam concupiscentia non necessaria: ergo plus habet de excusatione iracundia quam intemperantia: et ex consequenti minus de exprobrabilitate. quod vnum vitium esse exprobrabilius

Respondeo alio intelligi potestdupliter scilicet autem in conspectu dei: aut in conspectu hominum.

¶ Primo modo exprobrabilius est vitium quo magis homo deordinatur a fine vltimo.

¶ Secundo modo exprobrabilius est vitium quod magis impedit rationis vsum et reddit hominem similiorem brutis.

¶ Primo modo secundum multos exprobrabilior est iracum dia que est superabundantia ire quam intemperantia: que est super abundantia carnalis concupiscentie respectu delectabilium secundum tactum et gustum: quia in appetendo malum proximo conuenit cum odio: et inuidia quamuis sub alia ratione: quia odium appetit malum proximo absolute: inuidia propter appetitum proprie glorie et iracundia sub ratione iuste vindicte. Quapropter peius est odium quam inuidia: et inuidia quam iracundia. Intemperantia aut nullum malum appetit proximo: nec illud quod appetit malum est: nisi sub ratione superabundantie. Minus ergo est nociua intemperantia per quam homo non nocet: nisi sibi ipsi quam iracundia: per quam homo nocet proximo: et sibi.

¶ Preterea iracundia propinquior est ad peiores effectus quam intempernatia: que sunt homicidi: m: odium: discordia: et sic de multis aliis.

¶ Preterea quanto deordinatio committitur ab illo qui magis habere potest rationis vsum tanto ceteris paribus peior est in conspectu dei: quia tanto magis est voluntaria: sed in actu ira cundie homo magis potest habere rationis vsum quam in actu intenperantie: quia sicut dicit philosophus. 7. Ethi. c. 8. Uter ira audire quidem secundum quid rationem: et parum post dicit quod syllogizans: quoniam opertet talem repugnare irascitur confestim: actus autem intemperantie: maxime circa venerea vsum rationis absorbet. Unde philosophus in eo. li. c. 9. Dicit quod est deceptio que furata est intellectum spisse sapientis: peius ergo vitium est iracundia quam intemperantia. Nec ex hoc sequitur quod peior sit quecumque superabundantia ire quam fornicatio: sed quod peior est pessimus actus iracundie quam pessimus actus intemperantie loquendo de intemperantia: que non est contra naturam: de qua loquor hic. Et certum est quod multo peius est hominem occidere per iracum diam quam per intemperantiam fornicari.

¶ In conspectu autem hominum exprobrabilior est intemperantia quam iracundia: quia per illam magis impeditur rationis vsus: et efficitur homo similior brutis. Unde philosophus. 3. Ethi. c. 12. Intemperantia videtur iuste exprobrabilis esse: quoniam non secundum quod homines sumus existit: sed secundum quod animalia: talibus vtique gaudere: et maxime diligere bestiale est: vnde in detestatione praedicti vitii dicit psalmum. Nolite fieri sicut equus et mulus quibus non est intellectus.

¶ Argumenta ad partem primam loquuntur de exprobrabilitate in conspectu dei.

¶ Duo prima argumenta ad partem aliam procedunt de exprobrabilitate in conspectu hominum. Quod tamen dicit philosophus intemperantiam esse puerile vitium non est sic intelligendum quod illud vitium conueniat pueris: sed hoc intelligitur per quandam similitudinem: quia sicut pueri frequenter appetunt turpia: sic et intemparati.

¶ Preterea: sicut puer non attendit ad ordinem rationis: sicut nec concupiscentia audit rationem secundum philosophum. 7. ethi. c. 8.

¶ Preterea sicut puer dimissus sue voluntati crescit in mala consuetudine: sic concupiscentia venereorum: si ei satisfiat maius robur accipit: quia sicut dic phi. 3. ethi. c. vel. Opertio concupiscentie auget conatum.

¶ Ad tertium dicendum quod de natura hominis possumus loqui tripliciter: aut secundum genus scilicet inquantum est animal: aut secundum speciem scilicet inquantum est homo: aut secundum indiuiduum scilicet inquantum est hic homo: sic complexionatus: verbi gratia complexione cholerica.

¶ Primo modo naturaliter est concupiscentia quam ira.

¶ Secundo modo econuerso: quia homo est homo formaliter per rationem: et in passione ire: plus immiscet se actus rationis: quamuis peruersus quam in passione concupiscentie.

¶ Tertiomodo potest dici quod in homine complexionato complexione maxime apta ad iram eius est cholerica respectu hominis complexionati complexione maxime apta ad concupiscentiam eius est sanguinea: se habet passio ire in difficultate et naturalitate: sicut excedens concupiscentia: et ab ea excessa: quia propter mobilitatem cholere: que assimilatur igni difficilius est prohibere insurrectionem ire quam concupiscentie: tamen postquam iam vtraque passio insurrexit difficilius est sedare concupiscentiam quam tram: quia facta est in magis tenaci materia: et quia delectationes ciborum et venereorum magis alliciunt quam vindicta et naturaliores sunt: et sic potest intelligi illud verbum philosophi. 2. Ethi. c. 3. Quod difficilius est repugnare voluptati: quam ire.

Quaestio VI Exto queritur vtrum maius sit vitium intemperantia quam timiditas: et videtur quod non: quia illud vitium est maius: quod opponitur maiori virtuti: quia sicut dicit philosophus. 8. Ethi. c. 10. Pessimum est contrarium optimo. Sed fortitudo est maior virtus quam temperantia: ergo timiditas: que opponitur fortitudini est maius vitium quam intemperantia.

¶ Item irafortior est passio quam timor: sed concupiscentia venereorum fortior est passio quam ira. Dicit enim philosophus. 2. Ethi. c. 3. Quod difficilius est repugnare voluptati quam ire: sed vinci a fortiori passione minus est vitium quam vinci a debiliori: ergo vitium intemperantie minus est: quam vitium timiditatis.

Contra quanto vitium est magis voluntarium: tanto est maius. Sed secundum philosophum 3. Ethi. c. vlti. Intemperantia magis assimilatur voluntario quam timiditas ergo est maius vitium quam timiditas.

Ad istam quaestionem dicunt quidam quod intemperantia est maius vitium quam timiditas: et ratione sue comparationis ad obiectum: et ratione sue comparationis ad peccantem: quia obiectum timiditatis est periculum mortis: ad quod refugiendum inducit amor conseruationis naturalis vite: obiectum autem intemperantie maxime est delecta tio venerea: cuius appetitus non sic est necessarius ad naturalis vite indiuidui conseruationem. Amor autem conseruationis naturalis vite: multo fortior est: et connaturalior quam appetitus delectationum venerearum. Ille enim delectationes sunt apposite et quasi fundate super delectationem qua delectatur viuens de sua vita. quanto autem illud quod mouet ad peccandum est magis necessarium: tanto ceteris paribus leuius est peccatum.

¶ Ex parte est comparationis istorum vitiorum ad peccantem intemperantia est grauius peccatum quia timor violente mortis cum probabiliter: et de propinquo imminet eius periculum magis stupefacit hominis mentem quam concupiscentia venereorum. Quanto autem homo minus est compos mentis sue: tanto ceteris paribus minus est eius peccatum.

¶ Preterea actus intemperantie magis est volunta rium in particulari quam actus timiditatis: quamuis econtrariosit in vniuersali: secundum quod dicit philosophus. 3. Ethi. ca. vlti. Magis autem est voluntarium: quod est voluntarium in particulari quam illud quod est voluntarium in vniversali. Et ideo vitium intemperantie: est magis voluntarium quam vitium timiditatis. Sed quanto vitium est magis voluntarium: tanto ceteris paribus est maius.

¶ Preterea sine periculo et frequenter potest homo exercitare se exercitio ordinato ad acquerendum habitum temperantie: quia delectationes circa quas est temperantia: et intemperantia frequentius occurrunt quam probabile periculum violente mortis de propinquo imminens. Tale enim periculum rarius imminet: et quando imminet est periculosius quam concupiscentie venereorum: sed quanto homo facilius et securius potest acquirere virtutem vitio contrariam tanto ceteris paribus illud vitium est grauius. Grauius ergo vitium est intemperantia quam timiditas. quia tamen fortitudo magis videtur ordinari ad bonum commune quam temperantia. Ideo secundum istum respectum timiditas peior est intemperantia: inquantum homines quandoque per timiditatem desistunt a defensione boni communis.

Ad primum in oppositum dicendum quod non semper ortet quod vitium oppositum maiori virtutisimpliciter sit grauius vitio opposito minori virtuti: quando scilicet virtus prefertur virtuti per hoc: quod est circa illud: quod difficilius potest vinci: quia sicut gloriosius est vincere difficilius: ita vituperabilius est vinci a minus difficili. Difficilius autem est vincere violente mortis magnum periculum de propinquo iminens quam concupiscentiam veneream. Unde a minus difficili vincitur intemperatus quam timidus.

¶ Ad secundum dicendum quod sicut amor conseruationis naturalis vite est fortior: et connaturalior quam amor delectationis veneree: et quam amor vindicte: sic dico quod timor violente mortis apprehense vt possibilis de pro pinquo euenire: et vt non possibilis: nisi cum magna difficultate vitari est fortior passio quam ira: et quam venereorum concupiscentia: quamuis timor causatus ex amore diuitiarum vel bonorum vel delectationum: que sunt in ludis: et sic de aliis: non sit ita fortis passio: sicut passio ire: et concupiscentie venereorum.

¶ Alii dicunt quod cum peccatum sit formaliter carentia boni debiti: et carentia debiti boni iudicetur maior vel minor: secundum quod est maioris vel minoris boni. Ad iudicandum vnum peccatum grauius alio magis respiciendum est ad bonum: cuius peccatum est corruptio seu priuatio: quam ad maiorem vel minorem facilitatem vel difficultatem: abstinendi ab illo peccato: et ideo quamuis facilius sit abstinere a vitio intemperantie quam a vitio timiditatis: propter rationes dictas: in precedenti opinione: tamen quia maius est bonum rationis in fortitudine: quod per vitium timiditatis corrumpitur quam sit bonum rationis in temperantia: quod corrumpitur per vitium intemperantie quia fortitudo minor est virtus quam temperantia: ideo simpliciter per se: et absolute timiditas que fortitudini opponitur maius est vitium quam intemperantia in conspectu dei: quamuis secundum quid et quo ad alia accidentalia intemperantia maius sit vitium quam timiditas de tali maioritate videntur procedere rationes pro opinione prima.

¶ Ad argumentum ad partem secundam: cum dicitur quod quanto vitium est magis voluntarium: tanto maius est etc. Dico quod verum est ceteris paribus. Sed tanti boni potest esse vuum peccatum corruptio: quod commissum ex minus intensa voluntate erit maius quam aliud vitium: quod est boni parui corruptiuum: quamuis sit ex intensiori voluntate commissum. Con tingere enim potest quod homo ex intensiori voluntate quandoque dicat simplex mendacium quam sit illa voluntas: qua committit solenne periurium: nec tamen propter hoc sequitur quod dicendo simplex mendacium: magis peccauerit quam periurium committendo. Magnitudo enim voluntatis malitie non solum ponderatur secundum magnitudinem intensionis actus: sed est secundum magnitudinem boni debiti: cuius est carentia in malo voluntatis actu: vel quod corrumpitur per malum voluntatis actum.

¶ Preterea potest dici quod cum philosophus dicit: intemperantiam magis esse voluntariam quam timiditatem extendit voluntarium ad motum non tantum deliberatiue voluntatis: sed est ad motum sensitiui appetitus. Unde et 3 Ethi. ca. 4. Philosophus vult quod alia animalia ab homine: et est pueri voluntarie operantur: et quod sic magis est voluntarium: non propter hoc oportet quod sit grauius peccatum.

¶ Sed hec secunda solutio non multum valeret: quia in fugiendo periculum mortis fortius mouet sensitiuus appetitus: quam in prosequendo delectationem venereorum.

Quaestio VII Eptimo queritur que etquot sunt partes temperantie.

Respondeo quod secundum aliquos partes eius quasi integrales due sunt scilicet Uerecundia per quam homo refugit turpitudinem contrariam temperantie: et tamen secundum eos verecundia virtus non est. Et honestas per quam amat pulchritudinem temperantie: que dicuntur partes temperantie: quasi integrales quia requiruntur in nobis ad perfectum temperantie dictum.

¶ Partes subiectiue sunt quatuor vt aliqui dicunt due respectu delectationum secundum gustum. scilicet abstinentia: que est moderantia delectationum: que sunt respectu cibi: et sobrietas: et que est moderatiua delectationum: que sunt respectu potus. Due respectu delectationum: que sunt secundum tactum scilicet castitas: que est respectu maxime delectationis: que respicit tactum: que est delectatio venerea. Et pudicitia que est moderatiua delectationum predicte delectationi circum ad inacentium: et ad illam disponentium cuiusmodi sunt delecta tiones in osculis tactibus et amplexibus: et dicuntur predicte quatuor partes subiectiue temperantie: quia queliber recipit predicationem totius: pudicitia tamen magis videtur pertinere ad essentiam castitatis: vel saltem ad eius perfectionem quam esset virtus ab ea distincta: quia cum ad virtutem moralem pertineat conseruare bonum rationis circa ea in quibus potest impediri: non est specialis virtus: nisi vbi est specialis ratio difficultatis in seruando bonum rationis: quamuis autem sit specialis ratio difficultatis: in seruando bonum rationis circa cibum et potum: que non est circa delectabilia venereorum et econuerso: et aliqua re spectu cibi que non est respectu potus inebriare valentis et econuerso: tamen non est aliqua specialis circa amplexus et oscula que non sit circa venerea. Unde perfecte habituatus ad seruandum bonum rationis circa venerea eo ipso habituatus est ad seruandum bonum rationis circa amplexus et osctula.

¶ Partes autem potentiales plures sunt: quarum tres videntur assignate a Tul. 2. Rheto. Scilicet continentia: clementia: modestia: cuius partem dicunt aliqui esse humilitatem. Et per clementiam potest intelligimansuetudo: quia non differunt: nisi secundum rationem et relationem. Dicitur enim mansuetudo sub ratione qua est mode ratiua passionis ire interius. Et clementia sub ratione: qua est moderatiua punitionis exterius. Per continentiam frenatur voluntas ne sequatur concupiscentias prauas: que sunt in continente. Unde de hac dicit Tul. 2. Rheto. Continentia est per quam cupiditas consilii gubernatio ne regitur. Per clementiam frenatur passio ire tendentio in vindictam. Unde de illa dicit Tul. Clementia est per quam animi temere in odium alicuius concitati benignitate retinentur. Per modestiam in seriosa conuersatione actus exteriores corporis moderantur. De hac dicit Tul lius quod modestia est per quam pudor honestus charam et stabilem compararat auctoritatem. Per modestiam enim pudicitia charior efficitur et stabilitur et auctenticatur. Quod antem dictum est verecundiam non esse virtutem non approbo. potest enim accipi pro passione vel virtute. Habitus enim passionem verecundie modificans virtus est.

Quaestio VIII Etauo queritur vtrum verecundia sit virtus: et videtur quod non philosophus 4. Ethi. c. 23. Dicit quod de verecundia: vt quadam virtute non conuenit dicere. Passioni enim magis assimilatur quam habitui. Sed secundum eundem lib. 2. c. 5. Uir tus est habitus.

¶ Item illud propter quod non laudatur senex nec reperitur in studioso non est virtus: sed secundum philosophum. 4. Ethi. c. 23. Senem nullus laudabit quoniam verecundabilis: et parum post dicit quod studiosi non est verecundia: ergo verecundia non est virtus.

¶ Item nullum vitium est necessarium ad acquisitionem virtutis: sed ad acquirendum habitum verecundie necessarium est vitium: quia sicut dicit Damas. libro 2. c. 14. Uerecundia est timor de turpori acto: ergo habitus verecundie non est virtus.

Contra secundum philosophum. 2. Ethi. c. 1. Ex operationibus similibus acquiruntur habitus similes illis. Sed secundum eundem 4 Ethi. c. 23. Ueretundia est laudabilis: ergo ex multotiens verecundari acquiritur laudabilis habitus: sed laudabilis hitus est virtus: ergo verecundia est vertus.

Ad istam quaestionem dicunt quidam quod virtus dupliciter potest capi scilicet proprie et communiter. Primo modo cum virtus sit perfectio quedam secundum philosophum. 7. physico. Omne illud quod repugnat perfectioni etiam si sit bonum deficit a ratione virtutis: sed vere cundia perfectioni repugnat vt enim iam dictum est in arguendo. Uerecundia est timor confusionis pro aliquo turpi facto. Unde etiam dicit philosophus. 7. Ethico. cap. 23. Quod est quidam timor iugulationis: et perficitur circa pericula timoris consimiliter. Cum ergo timor non sit nisi respectu ardui mali difficilis ad vitandum. Et per fectus non apprehendat aliquid turpe seu exprobrabile: vt difficile ad vitandum: quia perfecto facile est talia vitare. Uerecundia perfectioni repugnat: ergo proprie loquendo non est virtus.

¶ Si autem accipiatur virtus commu niter pro quolibet bono laudabili in humanis actibus: vel passionibus: sic verecundia potest dici virtus: cum sit quedam passio laudabilis. Sed hec opinio non mihi placet. Planum est enim quod nullus intelligens diceret quod verecundia: prout accipitur pro passione esset virtus: sed de habitu habilitante appetitum ad actum verecundandi: secundum rectum iudicium rationis multi dicerent quod virtus est: non obstante ratione que pro alia opinione posita est: in corpore questionis. Si enim illa ratio valeret gratia forme: sequeretur quod fides et spes non essent virtutes: quia repugnant perfectioni patrie. Cum fides sit respectu verinon apparent. Et spes respectu boni ardui absentis. Penitentia etiam virtus non esset: quia penitentia: est de aliquo malefacto: et repugnat perfectioni status innocentie. Unde sine preiudicio mihi videtur dicendum ad questionem quod verecundia potest accipi tripliciter: vno modo pro passione: alio modo pro actu. Tertio modo pro habitum.

¶ Primo modo concedo cum philosopho quod verecundia non est virtus: sed laudabilis passio. Passiones autem secundum eundem 2 li. Ethi. c. 5. Non sunt virtutes. Secundo modo est actus virtutis. Tertiomodo est virtus. habitns enim determinans appetitum inclinando ad actum existentem secundum rectum iudicium rationis virtus est: quia talis habitus est bonus: et habentenmperficit: et opus eius bonum reddit. Sed esse talem habitum est esse virtutem secundum philosophum 2 Ethi. c. 5. Cum ergo modificatio verecundie sit actus secundum rectum iudicium rationis habitus habilitans ad talem actum virtus est.

Ad primum in oppositum dicendum quod philosophus ibi loquitur de verecundia proui accipitur pro passione.

¶ Ad secundum dicendum quod quanuis nullus debeat inaudari: sed vituperari peo facto exprobrabili: de quo est verecundia: tamen et senes et iuuenes landandi sunt ex hoc quod sic sunt dispositi: vt si aliquid exprobrabile committerent verecundarentur. vnde talis dispositio seu talis habitus bene est in studioso: immo quanto homo est melior in statu: in quo potest peccare: tanto magis sic est dispositus: vt verecundaretur: si committeret aliquid turpe. Sed quia philosophus ibi restringit nomen virtutis ad virtutem: que nullam presupponit in virtuoso moralem turpitudinem fuisse: ideo non tantum verecum diam secundum quod est passio: sed etiam secundum quod accipitur pro habitu: negat esse virtutem.

¶ Ad tertium cum dicitur quod nullum vitium est necessarium ad acquisitionem virtutis etc. Dico quod verum est de virtute: que non supponit aliquod peccatum in virtuoso fuisse: sed virtus verecundie: non est talis: presupponit enim eum qui talem acquisiuit virtutem exprobrabilia commisisse. Uel potest dici quod ex multotiens timere secundum rectam rationem ingloria. tionem pro facto exprobrabili: si committeretur quod timens apprehendit vt committi possibile potest causari virtus: que passionem verecundie secundum rectum iudicium rationis modificareteam aliquod turpe committeretur.