Articulus 3

¶ Quaestio PRimo ostendo quod in intellectu non fit aliqua actio: nec passio ordine nature ante intelligere: quia in sensu non est aliqua actio vel passio ordine nature: ante sentire: er go a simili in intellectu non est aliqua actio: vel passio ordine nature ante intelligere.

¶ Item in voluntate non est actio ante velle: ergo a simili in intellectu non est aliqua actio ante intelligere.

Contra prius ordine nature est conuersio intelleciuad intelligibile: quam ipsum intelligat. Sicut prius ordine nature est conuersio visus ad visibile: quam ipsum videat. Sed conuersio intellectus ad intelligibile est aliqua actio in intellectu: ergo in intellectu est aliqua actio ordine nature ante intelligere.

¶ Item conatus intellectus ad intelligendum est actus differens ab actu intelligendi: quod probo per simile. Dicit Auic. 9. meta. ca. 2. quod inclinatio ad motum que est in mobili quiescente per violentiam: non est motus: nec virtus mouens. Inclinatio autem illa est quidam conatus ad motum. Sed conatus ad intellugendum ordine nature videtur praecedere ipsum intelligere: sicut inclinatio ad motum ipsum motum: ergo in intellectu est aliqua actio ordine nature ante intelligere.

Ad istam questionem dixerunt aliqui quod differt dicere alique actionem intellectus ordine nature praecedere actum intelligendi: et aliquam actionem esse in intellectu ordine nature ante actum intelligendi. Actio enim intellectus agentis que comsistit in faciendo intelligibile in potentia intelligibile in actu ordine nature prius est quam actus intelligendi. Sed quamuis hoc actio sit intellectus inquantum est ab eo: non tamen est in eo sed in fantasmate quod est passum: et actio transiens in aliquid exterius est in eodem subiecto in quo est passio: secundum doctrinam philosophi. 3. phy. Cum ergo nulla actio intellectus alia ab ista que dicta est praecedat ordine nature actum intelligendi: dicunt quod in intellectu non est aliqua actio priorordine nature quam actus intelligendi.

¶ Et si dicatur eis quod prius formatur ordine nature: species intelligibilis in intellectu quam intellectus intelligat: dicunt hoc esse falsum. Quia si cut dicit Auic. 6 naturalium lib. 5. ca. 6. formam intellectam esse in anima hoc est quod apprehendere eam non potest: ergo dici quod vnum sit prius alio natura.

¶ Alii dicunt quod in inteltectu est aliqua actio ordine nature ante intelligere: quia intellectus per suum actiuum: tanquam per principale agens sub deo: mediante fantasmate tanquam instrali agente educit de sui potentia inquantum est possibilis speciem intelligibilem per quam intelligit rem quam per ei essentiam intelligere non potest. Talis autem eductio speciei aliqua actio est ab intellectu et in intellectu: et ordine nature ipsam intellectionem praecedit.

¶ Preterea informatio potente cognitiue a specie cognoscibilis: non est sufficiens ratio eliciendi cognit ionis actum: quod patet tam in sensu: quam in intellectu: potest enim contingere: quod homo hebes oculos apertos et in directa ot¬ positione ad colorem: ipsum colorem non videat. Cum tamen eius oculi recipiant coloris similitudinem: planum est etiam quod intellectus noster non semper intelligit res quarum habet in se species intelligibiles. Intellectus etiam angelicus: non semper intelligit in proprio genere omnes res: quarum habet species intelligibiles. Sed potest actu considerare vnam et non aliam. Restat ergo quod ad actum cognoscendi requiritur cum ipsa specieinformante potentiam aliqua determinata habitudo ipsius potentie cognoscitiue ad cognoscibile: ordine nature cognitionem praecedens. Hoc autem habitudo non semper causatur per variationem factam in cognoscibili. Causatur ergo peraliquam variationem sactam circa potentiam: et hoc est sorte quod ab aliquibus dicitur aliqua conuersio potentie ad obiectum: que conuersio non est cognitio: sed praesupponitur a cognitione. Qut vult tenere hanc opionem potest dicere ad primum in oppositum quod maior est falsa: vt visum est in corpore questionis.

¶ Ad secundum etiam dicendum: quod maior est falsa: dicit enim Auic. 9. meta. c. 2. quod nulla virtus mouet: nisi mediante inclinatione: que non est virtus mouens: nec ipse motus. Potest ergo dici quod ipsa volitio presupponit in voluntate aliquam inclinationem ad volendum: quamuis non ad volendum determinate hoc: vel illud et forte hanc inclinationem vocat Anselmus libro de similitudinibus ca 1. affectionem: quam distinguit a potentia voluntatis: et ab actu volendi dicens: quod est eorum que mens non memorat.

¶ Sed quia aliquibus non videtur probabile quod in voluntate aliqua actio precedat actum volendi. Nec Auic. per praedictam inclinationem intellexit aliquam actionem: sed dispositionem coadiuuantem virtutem ad mouendum. Et loquitur de inclinatione qua mediante mouetur corpus celeste a suo motore: et de illa qua mediante mouetur graue inferius: et leue superius a naturali loci virtute que est in eo per influentiam celestem in aliqua debita proportione. Ideo aliter soluendum est ad argumentum dicendo quod non procedit per bonum simile: quia ad hoc quod intellectus intelligat: prius opoertet ipsum reduci in actu per receptionem intelligibilis speciei. Sed ad hoc quod voluntas possit exire in actum volendi sufficit quod prius ordine nature apprehendatur eius obiectum per intellectum.

Qui vult tenere primam opinionem potest dice re ad primum ad partem secundam quod preter illam dispositionem que requiritur in potentia ad e ceptionem speciet non est alia conuersio: nisi apprehensio: et quia receptio speciei intelligibilis in intellectu non est aliud quam intelligere ipsum intelligibile: quia non ponunt aliam speciem in intellectum quam ipsam intellectionem quamimmediate dicunt in intellectu causari ab ipso intelligibili facto in actu per intellectum agentem. Ideo nulia conuersio que sit aliqua actio in ipso intellectu precedit intellectionem: nec in sensu sentiendi actum. Unde Aug. dicitr 11. de trini. ca. 2. quod forma que a corpore visibili imprimitur sensui visus visio vocatur.

¶ Ad secundum dicendum: quod conatus ad intelligendum: non videtur esse aliud quam appetere intel igendi actum: ipsum autem appetere non precedit quancumque actum intelligendi: quamuis precedat actum intelligendi formatum: secundum Aug. 9. de triniate. versus finem: actus etiam appetendi non est actus intellectus: sed appetiue potentie.

¶ Quaestio II. Ecundo queritur. vtrum nostrum intelligere sit agere. Et videtur quod sic: secundum philosophum primo ethicorum ca. 9. felicitas consistit in actu. Sed felicitas consistit in intelligendo primum principium: secundum philosophum 10 ethicorum cap. 8. ergo intelligere est agere.

¶ Item intelligore est iudicare. Sed iudicare est agere: ergo intelligere est angere.

¶ Item videre est agere: basiliscus enim videndo hominem interficit: et mulier tempore menstruorum speculum inficit: sicut dicit philosophus secundo libro de somno et vigiliam. Sed intelltiusmagis est actiuus: quam sensus: ergo intelligere est agere.

¶ Item illud quod non debetur rei nisi cum est ad actum reducta est agere. Sed intelligere non debetur intellectur nisi inquantum est reductus in actum per similitudinem: ergo intelligere est agere.

¶ Item pati est ignobilitatis: vnde res maxime ignobilis est maxime passibilis. Sed intelligere est magne nobilitatis: ergo est agere et non pati.

¶ Item intelligere est dicere: intelligendo enim formatur verbum. Sed dicere est agere: ergo et intelligere.

Contra si intelligere est agere: illa potentia cuius est: est actiua. Sed intellectus passibilis cuius est intelligere est potentia passiua: ergo intelligere est pati.

¶ Item contrario modo se habet intellectus in intelligendo et voluntas in volendo. cum velle sit motus ab anima: et intelligere ad animam. Sed velle est agere: ergo intelligere est pati.

¶ Item si intelligere est agere: intelligi est pati. Sed hoc est falsum: quia res que intelligitur: inquantum intelligitur non patitur: ergo intelligere non est agere: sed pati.

¶ Item philosophus tertio de anima dicit quod intelligere est quoddam pati.

Respondeo quod nterm intelligere consistes in simplici apprehensione in qua non est compositio: nec diuisio est pati. Quod sic patet: secundum philosophum. 9. meta. quedam actiones sunt que transeunt in exterius subiectum: sicut texere et edificare: quedam que remanent in agente: sicut visio in vidente: et speculatio in speculante. Nunc autem ita est quod actio transiens in exterius subiectum et passio sibi correspondens radicantur in vno motu: et differut secundum diuersas habitudines: quia motus: vt a mouente est actio. Et sic significatur per mouere: motus vt immobili est pati. et sic significatur per moueri. Motus autem absolute significatus dicit quid contrahibile ad actionem et passionem. Sed in quibusdam speciebus motus: non est vnum nomen impositum ad significandum ipsum in comparatione ad mouens. Uerbi gratia currere significat cursum: vt immobili: vnde currere est pati: quia est moueri non mouere. cursus significat illud quod significat absolu te. non est autem vnum nomen impositum saltem vsitatum quo significetur cursus: vt a mouente. Predicta autem differentia inter actionem et passionem habetur a philosopho. 3. phy. ca. de motu: vbi dicit quod actio: et passio sunt vnus motus et differunt: sicut via ab athenis ad thebas: et a thebis ad athenas. Et eiusdem sententie est Anselmus libro de veritate ca 8 vnde dicit quod percussioest agentis et patientis. Unde et actio dici potest et passio: et accipitur ibi percussio: prout est nomen: et vt patet suam litteram intuentiibidem ipse vult quod illa motio: vt est a percuciente est actio. et vt est in percusso est passio.

¶ Asimili dico aliqualiter quod motio sensibilis potest considerari absolute: et sic dicit quid contrahibile ad actionem et passionem. et ipsa inquantum est a sensuest actio: et inquantum est in sensu est passio. Unde philosophus libro de plantis dicit quod sensus est passio sentientis. Nec mireris: quia dixi motionem sensibilem esse a sensu et in sensu: quia in sensu est considerare et actiuum et passiuum: vt superius eadem dis. per commen. est ostensum. Et huic concordat Aug. 12. supgenesem non multum ante medium: vbi probare nititur quod corpus non potest facere suam simil itudinem in virtutem sensitiuam. Sed virtute sensus fit in sensu: quod non esset verum nisi in sensu esset principium actiuum et passiuum. Per sentire autem et videresignificatur ipsa motio sensibilis: vt in sentiente: et ideo dicit Aug. libo de quantitate anime: quasi in medio libri quod videre est pati. Uisio autem significat illam motionem absolute: non habemus autem vnum nomen impositum saltem vsitatum quo significetur visio: vt a vidente.

¶ Ex dictis possumus faciliter de clarare: quomodo intelligere est pati: motio enim intellectualis est ab intelligente per actiuum intellectus: et est in intelligente per passiuum ipsius intellectus. Potest ergo considerari: vt est ab intelligente: et vt est in intelligente: et etiam absolute.

¶ Primo modo non est vnum nomen impositum saltem vsitatum ad significandum eam. Nisi forte hoc verbum dicere: quod ideo dico: quia secundum vnam acceptionem verbi ipsa intellectio formata: verbum est secundum Aug. dicentem in ser mone de natiuitate beati Ioannis quod verbum est ipsa cogitatio. dicere autem est formare verbum: vnde sicut mouere est facere motum: ita dicere videtur idem quod formare motionem intellectualem.

¶ Secundo modo significatur per hoc verbum intelligere.

¶ Tertio modo per hoc nomen intellectio. Cum ergo ipersa motio intellectualis: inquantum est ab intelligibili agete sit actio: sequitur quod dicere est agere. et cum ipsa motio in tellectualis inquantum est in intelligente: sit passio: sequitur quod intelligere sit pati. passione tamen que est salis. Unde est de illis verbis de quibus dicit Priscianus in minori volumine: quod sub voce actiui et constructione actiuisignificant passionem.

¶ Uides ergo quod dicere et intelligere in vna intellectione radicantur. nec addit dicere aliquid sequitur intellectionem quod sit medium inter ipsam et intellectum: nisi relationem ipsius ad intellectum inquantum ab ipso est. nec intelligere nisi relationem intellectionis ad intellectum inquantum in ipso est.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod felicitas consistit in actu etc. dico quod ibi accipit actum pro motione intellectus et affectus non tantum inquantum est ab intelligente et diligente: sed etiam inquantum in intelligente et diligente: et sic non tantum excedit nomen actus ad actionem proprie dictam: sed etiam ad passionem que est salus et secundaria perfectio patientis.

¶ Ad secundum cum dicitur quod iudicare est agere etc. potest dici quod iudicare significat ipsam intellectionem non prout est simpliciter apprehensio: sed prout est cum compositione et diuisione: non vt est in intelligente: sed vt est ab intelligente. Intelligere autem significat non tantum apprehensionem compositam: sed simplicem: et tantum vt est in intelligente.

¶ Uel potest dici quod et si iudicium extendatur ad simplicem apprehensionem: secundum illud Iob 12 non ne auris verba diiudicat: et fauces comedentis saporem: per iudicare significatur ipsa cognitio: vt est a cognoscente. per intelligere autem significatur ipsa intellectio: vt est in intelligente.

¶ Ad tertium cum dicitur quod videre se agere etc. dico quod falsum est: quia significat ipsam visionem: vt est in vidente. Nec tamen propter hoc nego visum esse actiuum: sed non est vnum nomen impositum saltem vsitatum quo significetur visio: vt a vidente. Intelligendum tamen quod quamuis philosophus 2 libo de somnoet vigilia: dicat quoniam non solum patitur visus aliquid ab aere: sed et facit aliquid pati et mouet aera: non tamen facit hoc ratione virtutis visiue. sed quia immutatio facta in oculo aerem immutat: et per hanc viam basiliscus hominem interficit: quia cum videt hominem excitatur venenum in corpore suo mediante imaginatione quo maxime inficiuntur oculi sui: quia sunt tenerrima pars et prope imaginationem: et ipsi infecti: inficiunt aerem sibi contiguum: et illa pars aeris aliam: et sic vsque ad partem aeris que ab homine inspiratur. Et per viam similem mulieres in tempore menstruorum inficiunt specula valde pura ibi faciendo velut nubem sanguineam. Quia secundum philosophum. 2. de somno et vigilia tempore illo afficiuntur oculi mulierum propter turbationem et feruorem sanguineum eo quod sunt pleni venarum: et mouetur aer ab ipsis vsque ad aerespeculis contiguum.

¶ Ad quartum cum dicitur quod intelligere non debetur intellectui: nisi inquantum est reductus in actum per similitudinem etc. dico quod ex hoc non sequitur quod intelligere sit agere. Sed quod ipsa intellectio sit ab intelligente sub ratione qua est actio. Sed sub hoc modo non significatur per intelligere: sed tantum: vt est in intelligente: vt superius dictum est.

¶ Ad quintum cum dicitur quod pati est ignobilitatis etc. dico quod non est verum de passione que est salus et perfectio cuiusmodi pati est intelligere.

¶ Ad sextum patet solutio exa dictis in corpore quaestionis. ibi enim posita est differentia inter intelligere et dicere.

¶ Quamuis autem argumenta ad partem aliam possent concedi gratia principalis conclusionis: tum etiam: quia aliqui bus viderentur concludere: quod non posset contrahi: ad rationem actionis: quod falsum est: ideo soluenda sunt.

Ad primum dicendum quod intellectus possibilis maxime reductus in actum per similitudinem: non tantummodo est passiuus: sed etiam aliquo modo actiuus.

¶ Uel potest dici quod intellectio non tantum est respiciens principium passiuum intelligentis: sed etiam actiuum: quia intelligens mouet se: illa motione: per suum actiuum: et subiectum illius motionis per suum passiuum.

¶ Ad secundum dicendum: quod motio voluntatis est a volente: per suum passiuum: et inquantum a volente rationem habet actionis: et imquam tum in volente rationem habet passionis.

¶ Ad tertium dicendum: quod quauis intellectio: vt ab intelligente: sit actio: non tamen ex hoc sequitur: quod intelligi sit realiter pati. Sed quod intellectio: vt est in intelligente sit passio: sub quo modo significatur per intelligere.

¶ Ad quartum dicendum: quod auctoritas philosophi est concedenda: quia intelligere est intellectio: vt in intelligente.

¶ Quaestio III. TErtio queritur: vtrum intelligamus substantiam per propriam speciem ipsius substantie. Et videtur quod sicut. Secundum philosophum id est de anima accidentia maximam partem conferunt ad cognoscendum quod quid est: non dicit quod totum conferant. Ergo videtur: quod cum accidentibus propria species substantie requiratur.

¶ Item secundum philosophum. 3. de anima: lapis non est in anima. Ergo videtur quod substantia lapidis per propriam eius speciem intelligatur a nobis.

¶ Item Auic. 6 naturalium lib id est ca id est dicit: quod si causaretur hoc sine omni actu alicuius sensus: asfirmaret se esse. Sed illam cognitionem non haberet per aliqua accidentia. Ergo haberet eam per propriam speciem sue substantie.

¶ Item philosophus. 7. meta. dicit quod substantia prior est omni accidente: cognitione non cognoscitur: ergo a nobis substantia per accidentia: sed per propriam eius specem: et per cognitionem substantie accidentia intelliguntur a nobis.

¶ Item Aug. in libo de videndo deo longe post medium ea que mente conspiciuntur non indigent vllo corporis sensu: vt ea vera esse nouerimus. Ergo ad cognoscendum substantiam intelligibiliter: non indigemus aliquo sensu: quod non esset verum: si non per propriam eius speciem: sed per accidentia cognosceretur.

¶ Item omne quod intelligitur: praesens est intellectui: vel per essentiam: vel per propriam eius speciem. Sed substantie exteriores quas in telligimus: non sunt praesentes nostro intellectui: per suam essent iam. Ergo per suam speciem.

Contra forma substantialis: non apprehenditur aiquo sensu: vt habetur in libro de ortu scientiarum. Sed secundum Aug. 11. de trinita. ca. 8. nulla species substantie corporee sit in intellectu: nisi mediante sensu: per viam nature. Ergo substantiam corpoream non intelligimus per suam propriam speciem: vt videtur.

¶ Item nostrum intelligere cognoscimus per obiectum. Secundum philosophum. 2. de anima. Ergo nostrum intelligere: non cognoscimus per propriam eius speciem. Cum ergo substantia exterior minus sit nobis cognoscibilis: cum non ita sit nobis praesens: eam per propriam eius speciem non cognoscimus: vt videtur

¶ Item si substantiam: per propriam eius speciem cognosceremus: accidentia nihil conferrent ad eius cognitionem: quod falsum est secundum philosophum id est de anima.

Respondeo quod nos in statu corruptibili non cognoscimus per naturam de lege communi substantiam per propriam eius speciem: nisi accipiatur species pro verbo quod intellectus concipit de ea: per suas pro prietates. Non enim cognoscimus eam immediate: per suam speciem increatam: que est idea: quia per ipsam ideam: non cognoscimus eam: per modum forme intellectum informantis: quia idea realiter idem est: quod diuina essentia: que nullius est forma. Nec per modum forme intellectui astistentis: quis forma quantuncumque esset intima alicui rei: dum tamen rem illam non informaret: res ipsa non posset dici agere per eam immediate: nisi esset talis forma: que respectu illius actionis: haberet rationem instrumentalis agentis. Unde si lumen ita intimum esset aeri: sicut est modo et non informa ret ipsum: quantis possemus dicere: quod lumen intimum aeri luceret: non tamen dicere possemus: quod aer luceret peripsum. Cum ergo diuina idea non possit habere rationem instru mentalis agentis: respectu nostri actus intelligendi: cum instterum sit tramsmutabile a principali agente: et ab ipso aliquam virtutem recipiat: dum principale agens agit per ipsum: e et diuina essentia cum sit idem realiter: quod deus omnino sit in tramsmutabilis: nec ab alia essentia aliquam possit recipere virtutem: non obstante quod idea sit intima intellectui meo: non potest dici quod ex quo non informat possit intellectus meus per ipsam immediate se mouere intellectuali motione: quamuis ipse deus. si enim placeret per se ipsum immediate: posset facere in intellectu modo intellectualem motionem. Nec cognoscimus substantiam. per suam ideam in mente: tanquam per obiectum a nobis immediate cognitum: quia diuinanessentiam non cognoscimus immediate per naturam: immo ascendimus in cognitionem ipsius per cognitionem creaturarum: idea aut substantie create: immediate diuina: realiter idem est: quod ipse deus: vt supra dictum est. Nec cognoscimus substantiam per eius propriam speciem: nobis concreatam. Quia secundum philosophum. 3. de anima. anima nostra ante intelligere est sicut tabula: in qua nihil est actu scriptum.

¶ Preterea iam intelligere: esset reminisci: quia si species substantiarum essent concreate nostro intellectui: tunc videtur etiam pari ratione: quod esset nobis concreatum lumen sufficiens: ad intelligendum. et sic essent nobis concreati scientiarum habitus. et sic etiam sola reminiscentia nobis esset necessaria ad actum sciendi. et addiscendo solam reminiscentiam acquireremus: quod falsum est

¶ Preterea non cognoscimus substantiam: per propriam eius speciem acquisitam: nisi accipiendo speciem pro verbo: quia cum aliqua res cognoscitur per propriam eius speciem. aliam a verbo. illa species directe ducit virtutem cognitiuam in id cuius est species. Sed quod sic cognoscitur cognitione intuitiua cognoscitur: quamuis non oporteat: quod quicquid sic cognoscitur: statim resoluatur per intellectum in suas partes rationales: substantia autem ignis: vel aque. et sic de aliis: non cognoscitur ab intellectu nostro. cognitione intuitiua. experimur enim nos intelligere quiditates substantiarum: per argumentationem.

¶ Preterea intellectus noster nullam potest recipere speciem intelligibilem ab inferiori: nisi per ministerium sensuum. Secundum doctrinam Aug. 11. detrini. ca. 8. per ministerium autem sensuum: non potest recipi species intelligibilis illius rei: que non apprehenditur: per sensum exteriorem: vel interiorem: quod dico propter estimatiuam: que in similitudinibus rerum apprehensarum per exteriorem sensum apprehendit intentiones: quas nullus sensus exterior apprehendit. Substantia autem non apprehenditur a sensu: secundum actorem libri de ortu scientiarum: sed accidentia eius. ergo intellectus noster: per naturam non potest acquirere propriam speciem substantie.

¶ Preterea in sacramento altaris non remanet substantia panis: sed eius accidentia. Et tamen per illa accidentia ita posset homo deuenire in cognitionem substantie panis: sicut posset: si illis accidentibus sub esset substantia. aliter enim per naturam posset homo cognoscere per inquisitionem: quod illis accidenti bus non. subesset substantia: cum tamen via nature hoc scire non possimus. Sed certa fide credimus.

¶ Restat ergo: quod via nature: et de lege communi non cognoscimus substantiam per propriam eius speciem: sed per suas propargumentando: eo quod in illis est aliqua similitudo ied tie: non tamen modo vniuoco. per species enim accidentium: que mediante sensu recipiuntur in intellectu: cognoscit in¬ tellectus: intentionem entis dependentis. Et ex hoc argumentando: concludit quod illi enti natum est aliquod ens subsistere. Et tandem concludit: illud ens esse per se subsistens: et sic deuenit in cognitionem substantie. Cuius ratmoest ens per se existens: postea ex illis proprietatibus vlterius venatur differentias substantie: et tantum potest procedere: quantum potest ex illis proprietatibus elicere: et non plus naturaliter: et de conmuni lege. Unde et philosophi cum venabantur differentias substantiarum: bec faciebant ex comparatione substantiarum: ad earum proprietates: et tantum descendebant: quantum per proprietates poterant manuduci. Et hunc modum cognoscendi potest homo experi ti. Si enim requisitus debeat respondere: quid est ignis: dicet: quod est ens per se existens. natum subdi dimensionibus: et aptum natum ad caliditatem: et ficcitatem: et leuitatem. et sic de aliis proprietatibus eius. Et constat: quod si homoaliter posset cognoscere differentias substantie: quam per comparationem ad proprietates: aliter posset eas exprimere.

Ad primum in oppositu dicendum: quod philosophus in haoc quod dicit accidentia maximam partem conferre ad cognoscendum: quod quid est etc. non dicit: quod totum conferant: volebat dare intelligi: quod aliquid de ratione cuiuscumque substantie latet nos in hac vita: de lege communi. et quod illud quod cognoscimus de ratione substantie: per accidentia cognoscimus cum adiutorio luminis innati: quod in nobis est.

¶ Ad secundum dicendum: quod in illa auctoritate philosophus: speciem lapidis vocat: speciem accidentium lapidis.

¶ Ad tertium dicendum: quod si crearetur homo: sine omni actu sensus: si cognosceret se esse: vt dicit Auic. hoc non esset per aliquam speciem: sed per praesentiam essentie sue: sibi ipsi.

¶ Uel potest dici: quod in illo verbo consentiendum non est Auic. quia extimauit species intelligibiles in nostro intellectu: recipiab intelligentia agente. Sicut patet lib. 6 naturalium li. 5 ca. 5.

¶ Ad quartum cum dicitur: quod substantia prior est omni accidente cognitione etc. dico quod verum est quantum est ex parte sua: non tamen quo ad nos.

¶ Ad quantum dicendum: quod illud verbum Aug. vel intelligendum est de cognitione illorum intelligibilium: quorum cognitionem recipimus a superiori. Aut si de aliis intelligitur: intelligendum est post acquisitionem intelligibilis forme accidentium: tunc enim non sunt necessarii actus sensuum particularium.

¶ Ad sextum dicendum: quod et si substantie exteriores: non sint praesentes intellectui nostro per suas essentias: nec per suas proprias species: sunt tamen praesentes intellectui nostro per species suarum proprietatum accidentalium: per quas potest deueniri in cognitionem substantiarum per modum: qui supra dictus est.

¶ Questio. IIII. QUarto queritur vtrum possumus intelligere singularia. Et videtur quod non. Quod non possumus diffinite: non possumus intelligere. Sed secundum philosophum. 7. meta. singularia non possunt a nobis diffiniri. ergo nec intelligi.

¶ Item eorum que a nobis possunt intelligi: est scientia. Sed secundum philosophum 1 posteriorum singularium non est scientia. Ergo non possunt a nobis intelligi.

¶ Item secundum philosophum 1 phy. vniversale secundum rationem notum est. Singulare autem secundum seusum. Ergo videtur quod tantummodo cognoscatur per sensum.

¶ Item si cognosceremus singularia per intellectum: superflueret illa cognitio: quam habemus de hiis per sensum.

¶ Item materia casa est singularitatis. Unde secundum philosophum. 7. meta. generans generat aliud propter materiam. Sed intellectus non potest recipere similitudinem materie: Ergo nec similitudinem singularis: et ex consequenti: nec intelligere singulare.

¶ Item per speciem vniversalem non possumus intelligere singulare: quia species vniversalis non ducit determinate in aliquod signatum: nec species singularis. potest simul esse in intellectu: cum specie vniversali. quia sicut in hoc homine: est homo: ita in specie huius hominis: est species hominis. et ita cum specie singulari superflueret species vniuersalis: Ergo per nullam speciem intellectus noster potest intelligere singulare.

Contra. omnis species in intellectu nostro existens: est singularis. quia omne accidens existens in subiecto singulari: est singulare. Intellectus autem noster est aliquid singulare. ergo sicut ipsa species intelligibilis: ratione sue abstractionis potest ducere intellectum nosterm in cognitionem vniversalis: ita ratione sue singularitatis: potest ipsum ducere: in cognitionem singularis.

¶ Item intellecius noster abstrahit vniversale a singulari: ergo cum istam abstractionem: non faciat: ignorans. Uidetur quod prius ordine nature intelligatsingulare: quam vniversale.

¶ Item quod potest potentia inferior: potest superior nobiliori modo. Ergo cum per sensum cognoscamus singulare. Uidetur quod per intellectum: qui est potentia superior: possumus ipsum nobiliori modo cognoscere.

Respondeo quod possumus intelligere singulatia: non tantummodo spiritualia: sed etiam sensibilia. Et per vnam speciem singularem intelligmus et vniversale: et singulare. Et hoc declaro per illum ordinemquo sunt proposita.

¶ Quod autem possimus intelligere singularia sensibilia: probo sic. Secundum philosophum 3. de anima quod quid est: est obiectum intellectus: ergo quod. participiat rationem entita tis: a nobis potest intelligi. Singularia autem sensibilia rationem entitatis participant.

¶ Preterea Aug. 10. detri. ca. 1. firmiss. me nouimus amari: nisi nota: non posse. Sed non tantum amamus singularia sensibilia per appetitum sensitiuum: sed etiam per appetitum electiuum qui proprie dicitur voluntas: ergo non tantumodo cognoscimus singulare sensibile cognitione sensibili: sed etiam cognitione intellectuali. non enim mouetur voluntas post cognitionem sensibilem: nisi mediante intellectuali.

¶ Preterea secundum sententiam phlosophi. 3. de anima intellectus compositus: praesupponit simplicem. Sed nos i intellectum: componimus vniversale: cum singulari: formando hanc compositionem. petrus est homo. ergo intelligimus et hominem: et petrum.

¶ Preterea non tantum per potentias sensitiuas inferiores: sed per potentiam sensitiuam superiorem nos cognoscimus singulare: et scimus nos cognoscere singulare: sicut docet experientia. Sed nulla virtus sensitiua potest se reflectere super actum suum: quia omnis virtus sensitiua: cognoscit mediante organo. organum autem non est medium inter ipsam: et actum suum: quamuis sit medium inter ipsam: et obiectum. Ergo per illam superiorem potentiam sensitiuam nescimus nos cognoscere singulare: quod cognoscimus per eam. ergo scimus haec per aliam virtutem superiorem. Sed virtus apprehensiua in nobis altior superiori potentia sensitiua est intellectus: ergo per intellectum cognoscimus: nos cognoscere singulare. Sed cognoscere cognitionem singularis dependet ex cognitione singularis: ergo per intellectum cognoscimus singulare.

¶ Quod autem per eandem speciem in numero possimus intelligere et vniversale: et sin gulare: declaro sic. In haec enim colore est color: Species ergo que representat huc colorem: representat etiam colorem: vnde cum intellectus noster per suum actiuum: tanque per agens principale sub deo: mouet se ipsum: et mouetur: inquantum possibilis est mediante illa similitudine: tanquam agente instrumentali sub ratione qua est representatiua coloris tantum: cognoscit colorem in vniversali. Inquantum autem mouet se ipsum per illam similitudinem sub ratione: qua est representatiua hutus coloris: cognoscit colorem in singulari. Inquantum etiam mouet se ipsum per illam similitudinem sub vtraque ratione: cognoscit colorem in vniversali in habitudine ad colorem in singulori: et quod intellectus possit se mouere per illam speciem: sub. vne ratione: et non sub alia: vel sub vtraque simul: non est mirandum si aduertas: quod vnum re bene est plura: secundum rationem et quod intellectus distinguit vbi non distinguit natura.

¶ Quod etiam prius ordine nature intelligamus vniversale quam singulare declaro sic. prius enim ordine nature est color: quam hoc color: quod patet: quia sequitur: hic color: ergo color Sed non conuertitur. et secundum philosophum libro praedicamentorum: prius est a quo non conuertiur eonsequentia: ergo et similitudo huius coloris prius ordine nature representat intellectui colorem quam hunc colorem: ergo prius ordine nature mouetur intellectus per illam similitudinem sub ratione qua est representatiua colotis quam sub ratione sub qua est representatiua huius coloris.

¶ Preterea idem declaratur per reductionem possibilita tis nostri intellectus ad actum: quia illud quod de potentia reducitur in actum ordine nature procedit ab imperfectiori ad magis perfectum: et a minus distincto ad magis distinctum. Cognitio autem in vniversali tantum est imperfecta respectu cognitionis que est in vniversali et singulari simul. Cognoscere autem in vniversali est cognoscere indistincte: cognoscere in singulari est cognoscere distincte: ergo videtur quod intellectus noster prius ordinenature cognoscit vniversale quam singulare: nec attingit ad cognitionem rei singularis nisi mediante cognitione vniversalis: et forte propter hoc voluerunt aliqui dicere singulare sensibile non intelligi a nobis nisi per reflexionem.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod illud quod nonspossumus diffinire non possumus intelligere etc. dico quod falsum est de hiis que intelligimus ex consequenti: sicut sunt singularia sensibilia: et loquendo de diffinitione de qua loquitur philosophus. 7. meta. qua diffinitone singulare a nobis diffiniri non potest: quia sua diffinitio aut non esset conuertibilis cum suo diffinito: aut comtineret aliquid non spectans ad essentiam diffiniti: autem esset data vno nomine: que omnia sunt contra rationem diffinitionis dequa philosophus loquitur ibi.

¶ Ad secundum cum dicitur quod eorum quae a nobis possunt intelligi est scientia etc. dico quod verum est: vel de scientia qua possumus scire ea esse postquam subtracta sunt a sensu. cuiusimodi scientia est vniversalium et singularium incorruptibilium: vel de scientia qua possumus scire quid sunt tantum in esse intellecto: et etiam quid sunt realiter si sunt: et talis scientia potest etiam esse singularium corruptibilium. Cum autem dicit philosophus: quod singularium non est scientia intelligendum est de singularibus corruptibilibus: et de scientia qua non tantum scimus quid sunt: sed ea esse etiam in absentia sensus.

¶ Ad tertium cum dicitur quod vniversale secundum rationem notum est etc. dico quod verum est cum praecisione: quia vniversale non cognoscitur a sensu: singulare autem a sensu notum est: non tamen cum praecisione: quia etiam per intellectum cognoscitur.

¶ Ad quartum dicendum quod quamuis cognoscamus singularia per intellectum: non tamen superfluit illa cognitio qua cognoscimus ea per sensum: quia non est idem modo dus cognoscendi vtrobique: quia superiori modo cognoscitur per intellectum: per sensum enim cognoscitur singulare comfuse: non resoluendo ipsum distincte in suas partes rationales: per intellectum autem cognoscitur distincte resoluendo ipsum in suas partes rationales. nulla etiam virtus sensitiua cognoscit se cognoscere singulare: quamuis homo per superiorem sensitiuam possit cognoscere se cognoscere sin gulare per inferiorem sensitiuam potentiam. Unde per sensum communem sentit se videre hunc colorem. Intellectus autem cognoscit se cognoscere singulare: et sic patet quod perfectius cognoscitur singulare per intellectum quam per sensum.

¶ Ad quintum cum dicitur quod materia est causa singularitatis etc. dico quod falsum est: loquendo de singulari: quod dicitur singulare: quia pdicatur de vno solo. Sic enim res est singularis per suam propriam essentiam: sub ratione qua indiuisibilis salua integritate sua: et hoc modo si deus faceret actu aliquam formam sine materia: illa esset singularis. Cum autem dicit philosophus quod generans generat aliud propter materiam: sic intelligendum est: quod generans non posset generare aliud singulare nisi decidendo aliquid a se: que decisio non posset fieri per naturam nisi in remateriali: vel aliud a se educendo de potentia alicuius rei: possi bilitas autem huius eductionis requirit materiam loquendo de eductione rei que educitur de alterius potentia per realem operationem nature. quod ideo dico. quia de substantia etiam carente materia si esset aliqua talis posset aliquid educi de potentia ad actum per actionem primi agentis: de potentia fantasmatis: de cuius essentia non est materia educitur per actionem intellectus agentis quaedam refulgentia: qua mediante intellectus agens causat in intellectu possibili intellectionem vniversalis: quod in sequenti dis. declarabitur.

¶ Preterea peccat argumentum in haec quod supponit nos non posse remintelligere: cuius noster intellectus non recipit propriam speciem. hoc enim ostensum est: non esse verum in quaestione praecedenti. Et propterea sensibilia accidentia sunt quaedam singularia de quorum essentia non est materia que intelligimus per proprias species eorum.

¶ Ad sextum solutum est per dicta in corpore questionis.

¶ Quaestio V QUinto queritur vtrum intellectus noster argumentando discurrens a creaturis ad creatorem in fine discursus intelligat per suam naturalem virtutem diuinam essentiam immediate. Et videtur quod sic in demonstratione: quia in fine discursus intelligitur causa immediate. Sed discursus a creaturis ad creatorem est quaedam demonstratio: quia per talem discursum demonstratur causa per effectum: ergo in fine talis discursus intelligitur creator immediate.

¶ Item discurrens per viam in fine discursus coniungitur termino vie immediate. Sed creatura est via ad cognitionem creatoris: ergo in fine discursus quo intellectus discurrit a creaturis ad creatorem coniungitur intellectus immediate cum creatore.

¶ Item si intellectus in fine praedicti discursus non intelligeret diuinam essentiam immediate: tunc in fine discursus non cognosceret intellectus aliter diuinam essentiam: quam in principio: quia tam in principio quam in fine non esset immediatum obiectum intellectus nisi quid creatum.

¶ Item discursus nostri intellectus ad cognoscendum deum ad aliquid immediate terminatur: non ad creaturam: quia illa est quasi premissa ad concludendum veritatem de creatore: ergo immediate terminatur ad cognitionem creatoris.

Contra. cum intellectus noster per sua naturalia possit inuestigando discurrere a creaturis ad creatorem: si in fine discursus intelligeret diuinam essentiam immediate posset per sua naturalia pertingere ad cognoscendum essentiam cause prime immediate. Sed hoc est falsum et excommunicatum a domino stephano parisiensis episco: et sacre theologie doctore: ergo intellectus noster discurrendo a creaturis ad creatorem non intelligit in fine discursus diuinam essentiam immediate.

¶ Item aliquam rem intelligere immedia te est ipsam videre. Sed quantuncumque argumentando discura mus a creaturis ad creatorem non videmus in fine discursus predicti essentiam creatoris: ergo in fine praedicti discur sus non intelligimus immediate essentiam creatoris.

Respondeo quod quamuis homo bene vtendo creatis dispositiue ascendat ad gratam dei cognitionem et dilectionem pro quibus retribuitur in patria immediata et clara dei cognitio. Tamen quantuncumque in hac vita discurramus: argumentando a creaturis ad creatorem nunquam intelligimus per nostram naturalem virtutem in fine discursus essentiam creatoris immediate: quia quamdiu res non cognoscitur: nisi per aliud obiectum primo cognitum non cognoscitur immediate. Sed essentia creatoris etiam in fine discursus nostri intellectus non cognoscitur ab eo de lege communi: nisi per aliud obiectum primo cognitum. Illud enim quod non cognosco de creatore: nisi per creaturam actualiter non intelligo: nisi quamdiu actu considero ipsam creaturam et necessariam habitudinem seu consequentiam illius veritatis quam de creatore cognosco per creaturam ad illud quod de creatura cognosco. Sicut vides quod intellus noster numquam actu in telligit conclusionem: cuius cognitionem non habet: nisi per discursum nisi dum actu intelligit praemissas: et necessariam habitudinem seu consequentiam conclusionis ad eas: cum enim hoc destiterit intueri: quamuis in eo remaneat scientia conclusionis: vel credulitas. non tamen remanet actualis intellectio eiusdem.

¶ Preterea secundum Aug. 9. de trini. ca. 1. cum deum intelligimus in hac vita sit in intellectu nostro aliqua similitudo eius. que est verbum. Sed verbum rei dum per verbum intelligitur est immediatum obiectum actus intellgendi: in quo quasi: sicut in quodam speculo intellectus confiderat illud cuius est verbum. Uidetur ergo quod cum intellect s noster inuestigando discurrit a cognitione creature ad cognitionem creatoris immediatum obiectum intellectus: in fine illius discursus est verbum de creatore formatum: eo modo quo de ipso possumus formare verbum. Sed quia aliqui dicunt verbum non esse aliud quam actum intelligendi formatum aut ipsam essentiam vt intellectam: ideo ista secunda ratio non cogeret secundum opmionem eorum.

Ad primum in oppositum dicendum: quod maior non est viveraliter vera: causa enim cuius non habet intellectus cognitionem: nisi acquisitam per discursum ab effectu non intelligitur in actu: nisi quamdiu intelligitur eius effectus et necessaria connexio inter ipsam et eius effectum.

¶ Ad secundum dicendum: quod predictus discursus intellectus immediate terminatur ad aliquam cognitionem de creatore qua cognoscitur creator non immediate: sed mediate. Ipse enim discursus immediate terminatur ad cognitione qua de nouo cognoscitur aliquid de deo per hoc quod de nouo cognoscitur necessaria eius conseqentia ad illud quod cognoscit intellectus de creatura.

¶ Ad tertium dicendum: quod maior est falsa: quia per discursum deuenit intellectus in aliquam cognitionem de creatore quamuis mediatam: quam non habebat in principio discursus.

¶ Ad quartum dicendum: quod praedictus discursus immediate terminatur ad aliquam nouam cognitionem. Sed ex hoc non sequitur quod immediate terminetur ad aliquam cognitionem qua immediate deus cognoscatur. Sed terminatur ad cognitionem qua deus percognitionem creature et necessitatis consequentie alicuius proprietatis que in deo est ad ipsam creaturam cognoscitur.