Articulus 4

Quaestio I PRimo ostendo quod fortitudo non sit virtus. Uirtuoso delectabile est operari secundum virtutem: et tristabile abstinere ab actu eius. Unde philosophus. 2. ethi. c. 3: Signum opetet habituum superuenientem voluptatem vel tristitiam operibus. Sed sicut dicit libro 3. ca. xi. Fortis in suo actu nihil delectabile habere videtur: ergo fortitudo non est virtus.

¶ Item nullus actus virtutis est illicitus militibus christi: sed actus fortitudinis est illicitus militibus christi. Secundum enim philosophum. 3. ethi. c. 14. Actus fortitudinis est circa periculum mortis in bello: sed vt legitur in lega beati martini: ipse dixit Iuliamo christi miles sum: mihi pugnare non licet ergo fortitudo non est virtus.

¶ Item nulla virtus opponitur rei in qua perficitur virtus: sed fortitudo oppotiositur infirmitati: et secndum Aposto 1. ad Cor. 12. Uirtus in infirmitate perficitur: ergo fortitudo non est virtus.

Contra philosophus. in ethi. c. 7. numerat eam inter medietates virtuosas: et li. 3. ca. 14. de ea tractat: sicut de virtute: et ab Augu. 12 ve trini. ca. 14. et 1l. 14. ca. 9. et lib 6 ca4. inter quatuor cardinales virtutes numeratur.

Respondeo est quedam fortitudo apparens non existens cu fortitudo similitudinaria: et quaedam existens et vera. Prime fortitudinis. quinque sunt modi secundum philosophum. 3. ethi. c. x. Unuo est cum ex electione sinis indebiti: vt bonoris vel lucri: vel voluptatis: vel alicuius temporalis inconmodi: vt vituperii: vel alicuus alterius aliqui se exponunt peri culo mortis in bello. Alius est cum aliquo propter experientiam: et notitiam artis bellice iudicat non esse periculum graue quod ignorantibus artem videtur periculum graue: et ideo cum periti tali periculo non grauise exponunt ab illis qui illud periculum graue repugnat: et reputantur fortiter agere. Alius modus est cum aliquio periculo mortis se expoenit per passionis impulsum: et maxime ire. Alius est cum homo propter multotiens euasisse pericula est bone spei: vt etiam graue periculum euadat: propter quam specie audacius exponit se. Ultim es cum homo propter ignorantiam magnitudinis periculi magno pericuio expotest se. Et secundum philosophum in. c. primtiallegato quamuis quilibet istorum rideatur foxiter agere nullas tamen istorum secundum rei veritatem for¬ titer agit: quia secundum eundem eodem lib. ca. ix. Fortio per fortitudinem mediocriter timet: et audet: ad hoc inclinatus ex habitu propter bonum finem qui est conseruatio boni rationis in periculis mortis: et sic accipitur fortitudo secundo modo dicta: et ideo vera virtus est. Planum est enim quod fortitudo sic accepta est habitus bonus habentem perficiens: et opus eius bonum reddens.

Ad primum in oppositum dicendum quod secundum philosophum. 3. ethi: c. xi. Non in omnibus virtutibus delectabiliter operari existit praeter inquantum finem attingit. Delecta tio enim animalis quam ex se causaret actus fortitudinis in appetitu sensitiuo prohibetur sere in toto a doloribus corporis quos sustinet vir sortis in fortitudinis actu: nisi forte sit gratia dei ita abundans quod plus delectetur in deo quam afficiatur corporalibus penis. Illud ergo verbum philosophi quod signum habituum oportet facere super uenientem voluptatem operibus: si intelligatur de omnibus virtutibus intelligi debet de voluptate que constat in adeptione finis virtutis non de delectatione que est in ipso actu: sicut enim dicit philosophus. 3. ethi. c. xi. non requiruntur a forti: vt in actu fortitudinis delectetur: sed sufficit quod immoderate non tristetur.

¶ Ad secundum dicunt quidam quod aliquio actus virtutis potest esse illicitus aliqui bus militibus christi: eo quod statui eorum non conuenit: ita quod illud quod esset virtuosum militi esset religioso vitiosum. Uel potest dici quod quibuscunque militibus christi principalissimus actus fortitudinis qui est in sustinendo mala penalia ardua propter diuinum bonore conuenit: et etiam purgare corporaliter in bello loco: et tempore vbi esset necessarium ad fidei defensionem: ad quam non ordinabatur illud bellum quod beatus Martinus sibi dixit esse illicitum: nec aderat necessitas: vt in propria persona pugnaret: quia alii sine ipso sufficiebant ad pugnam.

¶ Ad tertium dicendum quod illa infirmitas de qua loquitur apostolus non est apposita virtuti fortitudinis. Loquitur enim de infirmitate carnis quam fortiter scrre pertinet ad virtutem fortitudinis: et eius recognitio pertinet ad perfectionem humilitatis.

Quaestio SEcundo quaeritur vtrum fortitudo sit virtus ab aliis distincta: et videtur quod non. Greg. 7. libro moralis longe ante medium exponens illud Iob 6. Que est enim fortitudo mea. Dicit fortitudo est carnem vincere: propriis voluptatibus contraire: et delectationem vite praesentis extinguere et huius mundi aspera pro eternis praemiis amare: prosperitatis blandimenta contennere: aduersitatis metum in corde superare. Sed hic enumerantur actus pertinentes ad temperantiam: et aliqui per tinentes ad fortitudinem: ergo videtur quod non sit distincta virtus a temperantia.

¶ Item eadem est virtus respectu boni et malicontrarii illi boni. Sed magnanimitas est respectu boni ardui: ergo est etiam respectu mali ardui contrarii: cum ergo fortitudo sit respectu mali ardui non videtur esse virtus a magnanimitate distincta. equnntr. duneue iludit nunetor dinineni. sed secundum sanctos et doctores fortitudo cum aliis virtutibus numeratur: ergo ab aliis virtutibus distinguitur.

Respondeo quod fortitudo dupliter potest accipi: vno modo pro habitu sirmante irascibilem in sustinendo et repellendo ea respectu quorum maxime difficile est in sustinendo seu repellendo firmiter sese habere secundum rectum rationis iudicium. Alio modo generaliter pro quadam animifirmitate.

¶ Primo modo est virtus ab aliis distincta: quia distinctio virtutum attenditur penes distinctionem suborum formalium obiectorum. Formale autem obiectum fortitudinis distinctum est ab obeo formali cuiuslibet alteris virtutis. obicium enim eius proximum est medium rationis timoris et audacie respectu arduissimi mali pene quod subeundum est propter bonum finem quod malum est mors. Unde philosophus. 3 ethi. c. 9. dicit. Quod terribilissimum est mors: quamuis dolor gehenne qui est perpetuus sit terribilior: tamen non est terribile quod sit subeadum propter aliquem bonam finem. ena enim illa non ordinatur ad aliquod bonum damnati quamuis sit ad glatiam dei. Remotum autem eius obiectum est illud quod infert mortem violentam: seu ipsa violenta mo maxinme in¬ bello iusto communi seu particulari in quo homo patienter sustinet mortem pro defensione iustitie. Predictum autem arduissimum malum nullius alterius virtutis est formale obiecum. Accipiendo autem fortitudinem modo secundo sic dico quod est conditio cuiuslibet virtutis: quia sicut dicit philosophus. 2 ethicorum capi. 4. ad virtutem requiritur firmiter: et immobiliter operari.

Ad primum in oppositum potest dici quod Grego in auctoritate allegata accipit fortitu dinem modo secundo.

¶ Ad secundum dicendum quod bonum respectu cuius est magnanimitas non est arduissimum: quamuis inter bona ardua que sunt infra facultatem nature bonum respectu cuius est magnanimitas sit arduissimum post bonum naturalis vite quod inter bona naturalia simpliciter est excellentius bonum et malum sibi oppositum excellentius malum. Dico ergo quod sicut magnanimitas est respectu mali contrarii bono arduo: respectu cuius est: sic fortitudo est respectu boni contrarii malo mortis: respectu cuius est fortitudo. Unde homo per fortitudinem moderate amat vitam naturalem et moderate sperat: seu tendit in eius prolongationem: et moderate delectatur de praesentia vite: sicut est per ipsam fortitudinem irascibilis moderate odit ea quae inferunt mortem: et moderate timer ea cum futura sunt: et moderate de eis tristatur cum sunt praesentia. Sed cum irascibilis non refugiat mortem: nisi quia diligit vitam merito dubitatur: quare fortitudo magis dicitur esse respectu passionum quae sunt respectu periculi mortis: quam respectu passionum que sunt respectu vite.

¶ Ad quod dici potest: quod huius ratio est: quia ad causandum passionem requiritur agens et patiens: hoc est passionem inferens: et passionem suscipiens: et quia agens et patiens quae requiruntur ad causandum passiones: quae sunt respectu periculi mortis maxime sunt differentia realiter: non sic autem agens et patiens qui requiruntur ad causandum passionem amoris: et delectationem respectu naturalis vite: quia idem homo quamuis sub intentione diuersa: vel sub ratione diuersorum est agens: et suscipiens passiones praedictas. Ideopassiones quae sunt in irascibili respectu periculi mortis: plus habent vel habere videntur de ratione passionis: quam ille quae sunt respectu vite: quamuis ille quae sunt respectu vite: sint fortiores actus. Unde et sunt causa et radix istarum.

¶ Uel potest dici clarius quod malum arduum respectu cuius est fortitudo: est violenta mors apprehensa: vt possibilis de propinquo euenire: et vt non possibilis nisi cum difficultate vitari: et praeseruatio seu liberatio a periculo talis mali est bonum arduum: respectu cuius est fortitudo: et quia irascibilis non odit malum praedictum: quia nititur liberari ab eo: sed ideo appetit liberationem a tali malo: quia odit illud malum. Ido fortitudo magis dicitur esse respectu mali ardui: quam respectu boni ardui contrarii quamuis sit respectu vtriusque. Nec mireris de hoc quod dictum est fugam mali praedicti causam esse appetitus praedicti boni sibi contrarii: quia quamuis fuga mali causetur ex appetitu alicuius boni: tamen potest esse causa appetitus alterius boni: vnaliquando homo diligit hominem: quia odit illud quododit.

Quaestio III Tertio queritur vtrum fortitudo sit respectu terribilis cuiuscumque: et videtur quod sic. Tul. 2. rheto. Fortitudo est considerata periculorum susceptio: et laborum perpessio. Cum ergo hic de terribili non distinguat: videtur quod sit respectu terribilis cuiuscunque.

¶ Item quodcunque terribile infert aliquam passionem timoris. Cum ergo quaecunquoe timoris passio per aliquam virtutem moderetur: et non sit aliam virtutem a fortitudine dare: quae sit timoris moderatiua fortitudo est respectu terribilium cuiuscunque.

¶ Item Aug. 14. de trini ca. 9. Fortitudo est in perferendis molestiis. Sed quodcumque terribile aliquam infert molestiam: ergo est respectu cuiuscunque terribilis.

¶ Item quamuis charitas principaliter sit respectu maximi diligibilis: quod est summum bonum: ex. consequenti tamen est respectu cuiuscunque diligibilis: ergo a simili si etiam datur quod fortitudo sit principaliter respectu maximi terribilis: ex consequenti tamen est respectu terribilis cuiuscunque.

Contra philosophus 3 ethi. ca. 9. dicit: quod fortitudo maxime est respectu terribilis: quod est mors que infertur in bello.

¶ Item fortitudo virtus cardinalis est: ergo eius obiectum debet esse principale in genere terribilium: hoc au¬ tem secundum philosophum vbi prius est mors: ergo fortitudo non est nisi respecru mortis.

Respondeo quod fortitudo proprie loquendo: non est respectu terribilis cuiuscunque. Iustitia enim fortitudo et temperantia inter morales virtutes principales sunt: vt superius visum est: et hoc propter principalitatem materie circa quam sunt: quia enim iustitia inter operationes que sunt ad alterum respicit illas que debite sunt ex legis necessitate: et secundum equalitatem que inter operationes ad proximum plenius vendicant rationem iusti: ideo principalis virtus est: quia etiam temperantia inter delectabilia secundum sensum: respicit illud quod natum est inferre passionem difficillime repressibilem cuius. sunt delectabilia secundum gustum et tactum: ideo est virtus principalis: ergo si fortitudo non esset respectu maximi terribilis non esset virtus principalis. Quodcumque autem terribile non est maximum: sed terribile quod est mors. Periculum etiam mortis repentine magis est terribile quam praeuisum: et ideo passionem in fert difficiliorem ad moderandum: sicut enim dicit Greg. in qua dam homelis super illud Luc. 21. Cum audieritis prelia et seditiones. Minus feriunt iacula: que preuidentur: et nos tolerabilius mundi mala suscipimus: si contra hoc per prouidentie clypeum munimur: et quia subire mortis periculum quacunque de causa ad fortem non pertinet: sed propter bonum secundum quod dicit philosophus. 3. ethi. cap. 9. et maxime ratione boni communis: quod est honoris principis: et reipub. defensio: quod sit bellando in communi vel in particulari scilicet sustinendo patienter mortem prodefensione iustitie: ideo vt colligi potest ex verbis philosophi ca. supradicto materiam fortitudinis est repentinum mortis periculum. in bello: propter honoris principis: et reipub. defensionem. In hoc enim maxime relucet fortitudinis bonum.

Ad primum in oppositum dicendum quod Tullius et aliqui alii philosophi virtutes cardinales distinxeruntsecundum generales conditiones earum: vnde dicit Tul. 2. rheto. Quod prudentia est rerum bonarum et malarum: vtrarumque scietia. Iustitia est habitus animi communi vtilitate: seruata suam cur qua. tribuens dignitatem. Fortitudo considerata periculorum susceptio: et laborum perpessio. Temperantia est rationis in libidi nem: atque in alios non rectos motus animi firma et mode rata dominatio. Sic autem non loquimur hic de fortitudine: nec de aliis virtutibus moralibas: sed secundum quod quamlibet istarum virtutum denominatur ab eo: quod est principalissimum in vnaquaque materia.

¶ Ad secundum dicendum quod timor mali oritur ex amore oppositi boni: et ideo virtutes que temperant amorem respectu alterius boni: quam sit ita ex consequenti temperant timor: ex amorem boni ilius ortum habentem: verbi. gratia quia liberalitas temperat amorem diuitiarum: ideo ex consequenti temperat timorem perdendi diuitias: sed quia amors vite naturalis est maxime inter amores alios temporalium rerum: ideo oportuit esse specialem virtutem mode rantium timoris perdendi vitam violenter: et spei praeseruationis: seu liberationis a magno periculo mortis violente.

¶ Ad tertium dicendum quod Aug. ibi loqutur de fortitudine: secundum generalem eius condicionem.

¶ Ad quartum dicendum quod non est simile de charitate respectu cuiuslibet boni: et de fortitudine: respectu cuiuscumque terribilis. charitas enim non fertur in bonum creatum nisi inquantum ordinatur ad bonum increatum: sed multa sunt terribilia: que non ordinantur ad mortem: quod patet. Timet enim homo aliquando perdere honorem: quo tamen ablato longius viueret: quam perseuerando in illo honore: propter difficultatem annexi oneris: et ideo non oportet: quod si fortitudo sit respectu mortis: quod propter hoc sit respectu terribilis cuiuscunque. Potest tamen dici: quod respectu periculi mortis: quod est in naufragio: vel in infirmitate inquantum aliquo modo talia pericula ordinabilia sunt ad bonum commune. Est fortitudo ex consequenti: inquantum fortis non refugit itinerari ad aliquod pium negocium prosequendum: pro pter periculum naufragii: vel seruire amico infirmanti propter timorem mortifere infectionis. Unde phisophus 3 ethico. ca. 9. Adhuc et in mari: et in egritudinibus impauidus qui fortis: et infra fortis instupefactibilis vt homo: sed timebit vt oportet: et vt ratio sustinebit boni gratia.

Quaestio IIII QUarto queritur vtrum fortitudinis sint plures species. Et videtur quod sic. Temperantie sunt plures speties: vt inferius ostendetur: ergo a simili et fortitudinis.

¶ Item quando formale obiectum alicuius virtutis distinguitur in plures formales rationes secundum speciem. Illa virtus distinguitur in plures virtutes secundum speciem: quia distinctio virtutum secundum speciem attenditur penes distinctionem formalium obiectorum secundum speciem. Sed formale obiectum fortitudinis quod est periculum violente mortis distinguitur in plura talia pericula secundum speciem scilicet in periculum belli: et in periculum naufragii: et sic de aliis: ergo fortitudinis sunt plures species.

Contra iugulatio: lapidatio: perforatio: non sunt plures species homicidii: quamuis diuersis procure tur instrumentis seu modis: ergo a simili nec sunt plures species violente mortis quantuncunque procuretur modis diuersis: cum ergo fortitudo sit respectu violente mortis non sunt plures species fortitudinis.

Respondeo quo proprie loquendo de fortitudi ne vt de illa loquitur philosophus. 3. ethi. cap. 9. Non sunt plures fortitudinis species: vt enim in precedenti quaestione habitum est. Fortitudo non est respectu terribilis cuiuscunque: sed eius principale et formalis obiectum est repentinum mortis periculum in bello communi seu particulari propter honoris principis et reipu. iustam defensionem. hoc autem obiectum in plura obiecta differentia secundum speciem non distinguitur saltem loquendo de speciebus in genere maris: quod ideo dico: quia sicut aliquando duo actus secundum numerum quantum ad esse nature sunt vnus actus in genere moris: sicut se habet actus voluntatis interior: et actus exterior ab illo causatus. Sic aliquando aliqui actus sunt diuersisecundum speciem in esse nature: et tamen non differunt specie in genere mortis: quia non habent diuersos ordines ad rationem: et voluntatem secundum speciem differentes cuius actus sunt hominis iugulatio: lapidatio: et sic de aliis.

Ad primum in oppositum dicendum quod non est simile de temperantia et fortitudine: quia obiectum temperantie distinguitur in plura habentia diuersos ordines secundum speciem ad rationem et voluntatem: vt patebit cum queretur de temperantia.

¶ Ad secundum dicendum quod periculum mortis in naufragio: et periculum mortis in bello: quamuis sint diuersa pericula secundum speciem in esse nature: non tamen in esse moris. Qui enim bene est habituatus ad moderate timen dum mortem violentam in vno periculo habituatus est ad moderate timendum mortem illam in alio periculo. Unde philosophus. 3. ethi. c. 9. In mari et in egritudinibus impauidus qui fortis.

Questio V QUinto queritur vtrum precipuus actus fortitudinis sit sustinere: et videtur quod non: quia difficilius est aggredi quam sustinere: sed sicut dicit philosophus. 2. ethi. ca. 3. Circa difficilius semper et ars sit. et virtus: ergo principalior actus virtutis fortitudinis est aggredi quam sustinere.

¶ Item principalius est agere quam pati: sed aggredi est agere: sustinere est pati: ergo principalior actus fortitudinis est aggrediquam sustinere.

¶ Item sustinere terribile est ipsius mali iam presentis: sed respectu mali praesentis non est fortitudo. Passiones enim quas moderat scilicet timor et audacia non sunt nisi re spectu mali futuri: vt superius ostensum est: ergo sustinere non est actus fortitudinis.

Contra philosophus. 3 ethi. ca. xir. dicit quod in sustinendo tristia fortes dicuntur: hoc autem non diceret nisi principalior actus fortitudinis esset sustinere quam aggredi.

¶ Item ille actus fortitudinis principalior est quem elieunt magis homines sancti. et pro quo magis laudatur: sed san¬ ctus Mauritius et socii eius magis elegerunt sustinere quamaggredi: vt patet in legenda eorum et propter hoc magis laudati sunt: ergo principalior actus fortitudinis est sustinere quam aggredi.

Respondeo quod principalior actus fortitudinis est sustinere quam aggredi: cuius ratio est in malo arduo futuro quod est fortitudinis obiectum duo considerari possunt: vnum scilicet quod ei conuenit per se quod est malum. Aliud quod ei conuenit per accidens si superetur scilicet aliquod bonum vt victoria: fortius autem mouet vnumquodque ratione eius quod ei conuenit per se quam eius quod sibi conuenit per accidens ceteris paribus. Unde et ipsum. terribile quod est obiectum fortitudinis fortiorem causat in appetitu resiliationem a malo arduo quod est timor quam insurxectionem contra malum arduum quod est audacia: et ideo difficilius est moderare passionem timoris quam audacie. Aggrediautem est actus fortitudinis inquantum moderatur audaciam. Sustinere est actus eius inquantum moderatur timorem vel tristitiam de arduo malo. Malum enim arduum propter sui praesentiam rationi mali ardui non amittit immo ceteris paribus magis est arduum presens quam absens: et ideo difficilius est sustinere terribilia quam ipsam aggredi ob spem victo rie: seu alicuius glorte vel lesionis inimici obtinende que aggrediens apprehendit: vt sibi delectabilia. Et sic dicit philosophus 3. ethi. c. xir.o quod difficilius est tristia sustinere quam a delectabilibus abstinere: et sic patet ex dictis quod sustinere est principalis fortitudinis actus.

Ad primum in oppositum dicendum quod maior est falsa: quia ille qui sustinet habet pericula iam presentia: ille qui aggreditur habet ea iam futura. Difficilius autem est non moueri a rectitudine propter malum presens quam pro pter futurum. Sustinere etiam importat maiorem diuturnitatem temporis quam aggredi: difficilius autem est diu manere immobilem in aliquo bono cum impugnatione mali praesentis: quambreui tempore aliquod arduum aggredi periculum

¶ Ad secundum dicendum quod sustinere secundum quod est precipuus fortitudinis actus quamuis importet passionem ex parte corporis importat tamen actum anime: qui est ita fortiter inherere bono: quod propter sustinentiam mali iam praesentis non vult ab illo separarivt a malo praesenti liberetur

¶ Ad 3m dicendum quod minor est falsa prisenti enim malo penali et arduo tedere nolle in praeiudicium rationis seu legis eterne est actus gratuite fortitudinis existentis in voluntate sicut in subiecto nec valet probatio minoris: supponebat enim quod fortitudinis nullus esset actus nist moderare timorem: et audaciam que sunt passiones appetitus sensitiui. Et hoc est falsum: quia praedicte fortitudinis est frenare voluntatis actum in bonum rationis respectu periculi mortis siue sit presens siue futurum.

Quaestio VI SExto queritur vtrum martyrium sustinere sit actus fortitudinis: et videtur quod non: quia martyrium idem est quod testimonium. Martyr enim grece testis latine. Sed ferre testimonium actus est iustitie: ergo sustinere martyrium non est fortitudinis actus.

¶ Item omnis actus fortitudinis est voluntarius. Sed sustinentia martyrii potest esse non voluntaria: vt patuit in innocentibus: ergo non est fortitudinis actus.

¶ Item martyrium est respectu sensibilis mali praesentis respectu cuius non est timor qui est passio irascibilis: sed tristitia que est passio concupiscibilis: vna autem virtus non est modificatiua passionum pertinentium ad diuersas potentias: cum ergo fortitudo sit respectu passionum irascibilis non est modificatiua tristitie martyrii.

¶ Item perfectissimus actus non est actus fortitudinis: quia fortitudo non est inter alias virtutes perfectior. Iustitia enim est dignior: sed sustinentia martyrii est maxime perfectionis secundum illud Ioan. 15 Maiorem hac dilectionem nemo habet: ergo non est fortitudinis actus.

¶ Item quilibet actus fortitudinis est respectu maximi terribilis quod est mors: sed sustinentia martyrii potest esse sine violente mortis sustinentia. Dicit enim Hiero nymus in sermone de assumptione: quod beata virgo mrtyr¬ fult: quamuis in pacem vitam finiuerit: ergo. sustinentia martyrii non est fortitudinis actus.

Contra de martyribus dicitur ad hebr. xi. quod fortes factisunt in bello.

¶ Item vincere est fortitudinis actus: sed sustinentia martyrii victoria est. Unde Maximus in quodam sermone dicit de martyre quod cum occiditur victor efficitur: ergo sustinentia martyrii est fortitudinis actus.

Respondeo quod duplex est fortituo scilicet politica: et gratuita. Proprie loquendo sustinentia martyri non est actus fortitudinis politice: hoc est fortitudinis ordinate ad istam ciuilitatem inferiorem: que est infrafacultatem nature: sed dico quod est actus ipsius fortitudinis gratuite que ordinatur ad ciuilitatem ciuium supernorum. Est etiam actus charitatis et iustitie: non tamen eodem modo quod sic patet. Sustinentia enim martyrii est voluntaria violente mortis susceptio ob testimonium iustitie: que est per fidem. Si enim homo simpliciter inuoluntarius susciperet mortem non esset martyrium: cui concordat illud quod habetur secundo Macha. sexto. Quod Eleazarus. Domine qui hanc sanctam scientiam manifeste tu scis quia cum a morte possem liberari etc.

¶ Oportet etiam quod sit susceptio violente mortis: quia susceptio mortis naturalis non facit martyrem: nec mors quam homo voluntarius infert sibi nec susceptio mortis predicte ex qua cunque causa facit martyrem: sicut dicit glo. super illud psals. Deus meus et dominus meus in causam meam martyres non facit pena: sed causa. Hec autem causa est testimonium iustitie que est per fidem. Uelle autem sustinere mortem predictam ex causa predicta a charitatiua dei dilectione imperatur: a fortitudine autem elicitur: et quandoque etiam a iustitia simul: sed sub alia et alia ratione. Est enim a fortitudine inquantum ideo sustinetur ne refugiendo eam homo recederet a fortitudinis bono: quod est seruare bonum rationis respectu arduissimi mali. A iustitia autem inquantum in casu necessitatis scilicet quando oporteret fieri preiudicium veritati iustitie que est per fidem: aut per susceptionem mortis praedicte veritati testimonium ferre. Predicta mortis susceptio debita est: ex diuine legis necessitate et per iustitiam que est per fidem intelligo omnem veram iustitiam: quia omnis talis iustitie obseruatio mediate vel immediate refertur ad fidem formatam: et per fidem dirigemur ad talis iustitie obseruationem.

Ad primum in oppositum dicendum quod sustinere martyrium in casu necessitatis est actus iustitie. Sed ex hoc non sequitur quin etiam simul sit fortitudinis actus eo modo quo visum est in quaestione.

¶ Ad secundum dicendum quod martyrii glatiam quam in adultis meretur voluntas propria innocentes occisi assecuti sunt per gratiam dei. Nam effusio sanguinis propter christum vicem gerit baptismatis: vnde sicut pueris baptizatis per gratiam baptismalem meritum christi operatur ad glatiam optinendam: ita etiam innocentibus occisis propter christum meritum martirii christi operatur ad palmam martirii consequendam. Uoluntas enim christi quantum ad sustinentiam martirii supplet voluntatem eorum qui non habent vsum liberi arbitrii: et in odium christi occiduntur.

¶ Ad 3m dicendum quod passio tristitie de arduo malo penali eius est passio tristitie que est in martyrio non est in concupiscibili: sed in irascibili. Sicut enim amor boni delectabilis secundum sensum: et odiummali contrarii: et gaudium de praesentia illius boni et tristitia de eius abesentia sunt in concupiscibili: sic passio amoris respectu sensibilis boni ardui: et odium contrarii mali et passio gaudii de tali bono: et tristitia de contrario malo sunt in irascibili.

¶ Item rationabile enim mihi videtur negare passionem amoris in rascibili esse cum sit appetitiua potentia: et cuiuscumque appetitiue potentie: primus motus est amor: sed hic amor posterior est ordine nature quam ille qui est in concupiscibili: quia prius ordinenature sensibilis appetitus mouetur a bono delectabili quam ab arduo: quamuis appetitus primo possit eligere arduum: vt patuit in lucifero qui primo suo motu electiuo appetiit ex¬ cellentiam.

¶ Ad quartum cum dicitur quod sustinentia martyrii est maxime perfectionis etc. Dico quod verum est inter omnes effectus imperatos a charitatiua dilectione dei: et maxime demonstrat charitatis perfectionem: quia tanto magis ostenditur aliqui aliquam rem amare quanto pro ea magis amatam rem contemnit: et rem magis odiosa eligit. Inter autem temporalia omnia vita est res maxime amata: et mors maxime odiata: nec tamen exhoc sequitur quod velle sustinere martyrium sit actus perfectior quam charitatiua dei dilectio a qua imperatur: non enim est tanta bonitas in effectu: sicut in causa: quia tamen iustitia est excellentior virtus quam fortitudo sustinentia martyrii videtur este per fectior sub ratione qua est actus iustitie: quam sub ratione qua est actus fortitudinis.

¶ Ad quintum dicendum quod illa auctoritas et si que similes inueniantur loquuntur de martyrio per quandam similitudinem. Potest tamen dici quod hoc speciale fuit in beata virgine: quia redundantia martirii filii sui tanto dolore coreius concussit quod equiualuit susceptioni violente mortis vel excessit cui videtur concordare illud Symeonis dictum ad beatam virginem Luc. secundo. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius.

Quaestio VII SEptimo queritur vtrum velle sustinere mortem pro salute patrie esset secundum iudicium rectum rationis si anima moreretur cum corpore: et videtur quod sic: secundum quod potest trahi ex sententia philosophi. 3. ethi. ca. 9. Ad fortem pertinet eligere mortem pro salute patrie. Sed secundum eundem. 3 ethi. ca. 9. Mortuis nihil videtur neque bonum neque malum esse: in quo videtur sensisse animam mori cum corpore.

¶ Item secundum eundem I ethi. ca id est Salus communitatis preponenda est salutis singularis persone: ergo si anima moreretur cum corpore adhuc secundum rectum rationis iudicium homo debetur proprie saluti preponere salutem patrie.

¶ Item pars inclinatio ne naturali opponit se pro salute totius. Sed si anima moreretur cum corpore adhuc homo se haberet ad communitatem patrie sicut pars ad totum: ergo adhuc secundum rectam inclinationem nature debet eligere mortem pro liberatione patrie.

Contra secundum philosophum. 9 ethi. c. 4. Amicabilia quae ad amicos: et quibus amicitie determinantur videntur ex his quae ad seipsum venisse: quod verum non esset nisi homo amorem sui deberet amori proximorum pponere: ergo contra rectum rationis iudicium esset hominem eligere mortem: si ex hoc nullum bonum deberet sibi prouenire. Sed nullum bonum ex hoc sibi proueniret: t si anima moreretur cum corpore.

Respondeo quod si anima moreretur cum corpore: vt qui dam heretici falso et irrationabiliter: et contra fidem catholicam opinati sunt: homo non deberet vellesustinere mortem pro liberatione patrie cum enim secundum docto. Augu. 1. libo de doctri. christiana. parum ante medium. Homo magis teneatur diligere animam propriam quam animam proximi magis tenetur diligere corpus proprium quam corpus proximi. Sed si anima moreretur cum corpore idem esset iudicium de amore hominis ad seipsum: et amore hominis ad proximum: sicut modo est de amore hominis ad corpus proprium et amore eius ad corpora proximorum.

¶ Preterea secundum Augu. 3 libro de libero arbitrio longe ante medium. Quisquis ratione aliquid eligit appetere dum necesse est vt melior fiat cum ad illud peruenerit quod elegit: melior autem esse non posset qui non esset. Sed si anima moreretur cum corpore homo per mortem corporaliter desineret esse excepta materia prima: ergo moriendo voluntarie pro liberatione patrie melior non esset: ergo talis electio recta non esset.

¶ Preterea homo non debet voluntarie intermittere actum alicutus virtutis nisi vt liberius vacet exercitio maioris virtutis: sed multo magis esset contra rationem eligere illud ad quod sequeretur perpetuaimpossibilitas operandi secundum quancunque virtutem quam ad tempus intermittere actum vnius virtutis non propter exercitium alterius virtutis. Sed si anima moreretur cum corpore: homo eligendo mori eligeret illud ad quod sequeretur quod amplius impperpetuum secndum virtutem operari non posset.

Ad primum in oppositi dicendum quod philosophus non dixit quod mortuis nihil sit neque bonum: neque malum: sed quod non videtur: quia non apparet secundum sensum: non enim opinatus est animam mori: cum corpore. Dicit enim I1. Ethi. c. 15. Quod his qui defecerunt id est mortuis bone per opera tiones amicorum viuorum videtur aliquid conferre: et I de anima. Dicit quod intellectus videtur quedam substantia esse et non corrumpi: et eodem lib dicit quod anima egrediente corpus: corpus marcescit. Sed si sensisset animam corrumpi cum corpore non dixisset ipsam egredi de corpore. Et 2 de anima. Dicit quod anima intellectiua se paratur: sicut perpetuum a corruptibili. Dicit est. 12 Metaph. Tangens vtrum forma posset remanere destructo composito vel vtrum aliqua forma sit incorruptibilis quod in quibusdam nihil prohibet: vt si anima est tale non omnis: sed intellectus.

¶ Ad secundum cum dicitur quod salus communitatis praeponenda est saluti singularis persone. Dico quod hoc sic intelligendum est quod le gislator: et ille qui curam habet de communitate: magis debet querere bonum communitatis sue quam vnius persone sigularis de communitate: sed uon est intelligendum quod magis debeat optare vitam eternam omnibus aliis de communitate quam sibi ipsi: nec quod si non esset aliqua retributio post hanc vitam quod plus deberet velle bonum istius vite aliis quam sibi.

¶ Ad tertium dicendum quod ratio quare naturaliinclinatione pars opponit se pro toto est quod corrupto toto naturali: pars est corrupitur. Et ego bene concedo quod si anima moreretur cum corpore quod nihilominus homo magis deberet eligere: vt solus moreretur: et patria liberaretur quam quod simul patria destrueretur: cum sua morte. Sed magis deberet eligere: vt omnes de patria interficerentur: ipso illeso quam solus interficeretur omnibus aliis remanentibus illesis. Namle ergo rationis iudicium quo iudicat hominem debere eligere mortem pro iusta patrie defensione. Si aliter defendi non posset magnum signum est huius veritatis quod anima rationalis naturaliter est in mortalis. Unde et Cassiodorus libro de anima. c. 2. Inter alia que adducit ad probandum anime immortalitate: adducit est quod desiderat post corporis mortem relinquere sui corporis famam: et quod cupit sine fine laudari.

Quaestio VIIII Etauo quaeritur que et quot sunt partes fortitudinis.

Respondeo quod quia fortitudo est circa materiam valde speciealem non assignantur sibi partes subiectiue. Partes autem eius in tegrales sunt ille quas opetet concurrere ad integrum fortitudi nis actum. Et sunt quatuor scilicet fidentia: constantia: patientia perseuerantia fortitudinis enim non tantum est aggredi: sed est sustinere.

¶ Ad aggrediendum inquantum est fortitudinis actus requiruntur duo scilicet incipere pro victorie adeptione: quod est per fidentiam. Et ab incepto non desistere pro repugnantium contradictione: quod est per constantiam.

¶ Ad sustinendum est duoquorum primum est ne difficultate ardui mali imminentis animus decidat a bono fortitudinis per tristitiam. Et ad hoc necessaria est patientia. Aliud est vt ex diuturna difficilium passione homo non fatigetur: ita quod sustinere desistat et ad hoc necessaria est perseuerantia. Partes autem fortudinis potentiales sunt virtutes circa magna minus difficiles quae sit periculum mortis respecu cuius est fortitudo fortitudi ni adiuncte: sicut secundarie principali: quia multum ipsam imitantur et ad perfectam rationem fortitudinis non attingunt et sunt quatuor secundum Tul. 2. Rheto. Eisdem nominibus nominate cum his quas assignaui partes integrales excepta constantia: pro qua ponit magnificentia: et habent similes actus circa maris secundarias: illi actus quos habnt respectu materie fortitudinis: inquantum sunt fortitudinis: quasi partes integrales. Dicit enim Tul. quod fidentia est per quam magnis: et honestis in rebus multum ipse animus in se fiducie certa cum spe collocauit. Magnificentia est rerum magnarum et excelsarum cum animi amplo quadam et splendida propositione cogitatio: atque administratio. Patientia est honestatis aut vti litatis causa rerum arduarum ac difficilium voluntaria ac diu¬ turna per pessio. Perseuerantia est in rationem bene considerta stabilis et perpetua permansio. Et sciendum quod perseuerantia dupliciter potest accipi: vno modo pro habitu: quo aliquis eligit perseuerare: vsque in debitum finem incepte sustinentie: non obstante temporis diuturnitate in sustinendo: et sic est vna vn tus per essentiam ab aliis distincta. Ultra enim difficultatem quam ex sui ratione ingerit malum penale: quod sustinetur diutur nitas temporis in sustinendo speciealem ingerit difficultatem: vnde hec virtus in sustinendo sic se videtur ad patientiam habere: sicut superius dixi constantiam se habere in aggrediendo ad fidentiam. Alio modo potest accipi perseuerantia pro continuatione in bono vsque in finem vite: et sic est conditiocuiuslibet virtutis absque interpositione durantis.