Articulus 1

Quaestio Rimo ondo quod non omnia praecepta moralia sint de lege nature: quia distinctarum legum: distincta sunt praecepta. Sed lex nature: et lex diuina sunt leges distincte: quia lex diuina est per disciplinam secundum illud Eccl. 17. Addidit illis disciplinam: et lege vite haberditauit illos. Cum ergo praecepta moralia: sint praecepta legis diuine non sunt praecepta legis nature

¶ Item omnia perecepta: quae sunt de lege nature sunt naturaliter cognita: quia lex nature: est quaedam participatio legis eterne impressa siue scripta: in cuiuslibet hominis mente. Sed praeceptum morale de non concupiscendo: non est naturaliter cognitum. Dicit enim apostolus ad Ro. 7. Concupiscentiam nesciebam: nisi lex diceret Non concupisces: ergo non omnia praecepta moralia sunt de lege nature.

¶ Item quodlibet peccatum mortale est contra aliquod morale praeceptum: ergo si omnia precepta moralia essent de lege nature quodlibet peccatum mortale esset peccatum contra naturam: quod est falsum.

¶ Item praeceptum de actu pertinente ad supernaturalem virtutem: non videtur esse de lege nature. Sed fidem confiteri est actus virtutis supernaturalis: que est fides: et tamen est quid morale: et quia necessarium ad salutem secundum illud Ro. 10. Ore confessio sit ad salutem: etiam si non praeciperetur aliqua lege scripta: ergo non omnia praecepta moralia sunt de lege nature.

Contra in prinm decretorum dicitur quod ius naturale est: quod in lege et in euangelio continetur. Sed omnia praecepta moralia continentur in lege: et in euangelio: ergo omnia sunt de lege nature.

¶ Item Augu. 2 lib. Confessionum parum ante medium. Furtum certe punit lex tua domine: et lex scripta in cordibus hominum. Sed lex scripta in cordibus hominium est lex naturalis: ergo non furari: est de lege nature: ergo a simili: et alia precepta moralia.

Respondeo quod in lege continentur praecepta moralia: cerimonialia: et iudicialia. vnde deute. 6. Hec sunt praecepta scilicet moralia et cerimonie atque iudicia: quae mandauit dominus deus noster vt docerem vos. Precepta moralia sunt ad ordinandum mores praecepta cerimonialia: sunt speciea les determinationes moralis praecepti de cultu diuino iudicialia sunt specieales determinationes moralis praecepti obseruando iustitiam inter homines. Et propter hoc tria: dicit Apostolus ad Ro.¬ 7. Mandatum sancntum iustum et bonum. Saecntum quantum ad cerimonia. lia: iustum quantum ad iudicialia: bonum id est honestum quantum ad moralia. Et dico quod omnia ista pertinent ad legem nature aliquo modo: sed modo differenti: quod patet sic. Lex nature est aliquid dictatum vel constitutum a ratione practica per suum naturale lumen quod est quaedam participatio legis eterne sibi a creatore indita et impressa de quo lumine loquitur psal. Qui postquam dixit multi dicunt. Quis ostendit nobis bona. Rspondendo subiungit. Signatum est super nos lumen vultus tui domine. Huius autem legis est vnum praeceptum primum a quo deriuantur omnia alia quodsicut primum principium speculabilium fundatur super illud: quod primo apprehenditur a speculatiuo intellectu scilicet ens: quod quidem primum principium est de quolibet affirmati uo vel negatiuo: ita dico quod super bonum: quod est primum apprehensum a ratione practica fundatur primum praeceptum legis nature: quod est bonum est ordinate diligendum. Ex isto praecepto deriuantur quaedam praecepta per modum conclusionum: ex isto praecepto consentium: aliquo modo ad similitudi nem quae in speculabilibus: conclusiones sequuntur ex principiis: et sic sequutur ex isto praecepto: omnia praecepta moralia: ita tamen quod quaedam sunt conclusiones: ita propique quod statim a quibuscumque cognoscutur scilicet quod dieest diligendus et colendus: et parentes sunt honorandi. Statim enim videt homo istum syllitum bonum est diligendum: deus est bonus ergo est diligendus: et istum bonum est faciendum: bonum est coleredeum: ergo facienda sunt: quae sunt ad cultum dei: et sic de aliis. Que dam sunt conclusiones remote ad quas reducendas in primum principium legis nature: indigent homines magna inuestigatione: et alii in digent disciplina: et instructione: sicut sunt ista: Coram cano capite consurge et honora personam senis: et multa alia. Quedam autem sunt conclusiones ita remote: et occulte quod ad hoc indigent homines specieali diuina instructione: sicut sunt ista: Non facies tibi sculptile: nec omnem similitudinem: et sic de aliis. Precepta autem cerimonialia: et iudicialia non sic pertinent ad legem nature: sed pro tanto: quia cerimonialia sunt quaedam specieales determinationes a deo facte et reuelate de morali praecepto spectante ad cultum diuinum in communi: quod enim deus sit colendus: praeceptum morale est: quia per modum conclusionis sequitur ex primo principio legis nature: sed quod colatur per tales oblationes: per talia sacrificia: per talia sacramenta: per tales obseruantias: quae determinata sunt in lege: hoc morale non est: sed cerimoniale. Non enim illi modi colendi sequuntur per modum conclusionum: ex primo principio legis nature. Iudicialia autem sunt quaedam determinationes facte diuinitus: et reuelate: de morali praecepto: quod est de obseruando iustitiam inter homines. Obseruare enim inter homines iustitiam morale est: et sequitur per modum conclusionis: ex primo principio legis nature: sed quod obseruetur pax: et iustitia per tale statutum vel per tale qualia multa sunt in lege: hoc morale non est: non enim omnes illi modi sequuntur per modum conclusionis: ex primo principio legis nature. Sic ergo patet quod omnia praecepta moralia: sunt de lege nature simpliciter. Cerimonialia autem et iudicialia non simpliciter: sed eo modo quo dictum est.

Ad primum in oppositum dicendum quod lex diuina: non est a lege nature distincta: sicut aliena ab ea: sed sicut eam continens: et aliquid superaddens. Non enim procedit tantum ex principiis naturalibus. sed principalius ex principiis supernam libus: quae sunt articuli fidei. inquantum ergo continent legem nature: non est inconueniens quod eadem sint praecepta legis nature et legis diuine: cuiusmodi sunt omnia praecepta decalogi: et omnia quae ex illis per modum conclusionum sequuntur.

¶ Ad secundum dicendum quod non omnia praecepta legis nature statim occurrunt intellectui: sed quaedam indigent humana inuestigatio e: et quaedam spirituali diuina instructione: ad hoc vt cognoscantur a nobis propter obtenebrationem seacntum in nostro in tellectu per peccatum: potest tamen dici secundum aliquos quod illud verbum apostolidictum fuit in persona aliorum per malas consuetudines habentium obtenebratam rationem.

¶ Ad tertium potest dici quod maior falsa est. Peccabant enim mortaliter iudei contra praecepta cerimonialia: quia inhoc faciebant contra deum a quo eis erant praecepta.

¶ Potest est dici quod contra naturam potest aliquid dici dupliter scilicet autem contra naturam generis: et sic peccata logdomitica sunt contra naturam: aut contra naturam speciei: hoc est contra rationem per quam homo reponitur in specie hominis: et sic sunt contra naturam: quaecunque sunt contra naturale rationis iudicium: secundum quem modum loquendi dicit Damal. libro 2. c. vlti. Quod virtus est secundum naturam et malitia praeter naturam.

¶ Ad quartum dicendum quod hic non vocantur praecepta moralia: illa tantum quibus praecipiuntur actus virtutum moralium: quamdiuiduntur contra intellectuales et theologicas. Sed omnia praecepta quod bus obediendum est: etiam si non praeciperentur in aliqua lege scripta: siue diuina: siue humana. Talia enim virtualiter et implicite continentur in primo principio legis nature: quorum tamen aliqui sunt quae nostra ratioper suum naturale lumen non posset cognoscere ibi contineri: nisi diuinitus supernaturaliter illustrata: sicut est praeceptum de assentiendo articulis fidei explicite vel implicite et pluraalia: et sic patet maiorem argumenti veram non esse.

Quaestio II. SEcundo queritur vtrum omnia praecepta moralia sint de actibus omnium virtutum: et videtur quod non. De actu enim magnanimitatis et magnificentie: nullum inuenitur praeceptum in decalogo: vbi parecepta moralia continentur.

¶ Item omnia praecepta moralia iustificationes sunt dicente pslalmum. Doce me iustificationes tuas: sed iustificationes non pertinent: nisi ad iustitiam: ergo praecepta moralia: non sunt nisi de actibus iustitie.

¶ Item lex est aliquid constitutum a ratione practica: et promulgatum per communitatem vel per ilium: qui praeest communitati ordinatum ad bonum commune: sed actus temporantie non respiciunt commune bonum: sed tantum proprium: ergo lex inter praecepta moralia: non praecipit aliquid de actibus temporantie.

¶ Item obseruantia omnium perceptorum moralium est de necessitate salutis sed non omnium virtutum actus: sunt de necessitate salutis: sicut patet in virtutibus intellectualibus non enim necessarium est ad salutem scire scientias speculatiuas: cum etiam virtus sit de bono: et difficiliet ea quae sunt supererogationis sunt meliora: et difficiliora quam ea quae sunt necessitatis respectu eorum sunt aliqu morales virtutes ergo non divia moralia precepta: sunt de actibus omnium virtutum.

Contra Aug. 22. ibr. Uontra faustum inter principium et medium. Peccatum est sacntum vel dictum vel concupitum aliquid contra eternam legem. Sed secundum Aug. I. liro de libe. ar. c. 10. Quic quid iustum est in lege temporali deriuatum est a lege eterna: ergo omne peccatum est contra diuinam legem: cum sit ab eterna deriuata: sed cuilibet peccato contrariatur alicuius virtutis actus: ergo lex diuina inter precepta moralia praecipit cuiuslibet virtutis actum.

¶ Item secundum philosophum. 5. Ethi. c. 2. Lex humana praecipit opera omnium virtutum politicarum: ergo multo fortius lex diuina que altior est et vniuersalior: precipit actum omnium virtutum.

Respondeo quod in lege diuina sunt praecepta moralia de actibus omnium vtutum vel consilia. Lex enim diuina est ad ordinandum homines ad vltimum finem qui deus est qui ordo includit: seu comprehendit ordinem hominis: secundum seipsum vel in seipso: et eum excedit. Lex enim eterna per quam ordinatur homo ad deum excedit rectitudinem rationis per quam ordinatr homo in seipso: et tamen tota rectitudo rationis humane ab eterna lege deriuata est: quamuis totam rectitudinem legis eterne non capiat. Ordo autem debitus hominis in seipso: cum sit animal rationa le: non per naturam solitarium: sed magis politicum: et sociale includit ordinem voluntatis seu per comparationem ad proximum. Numquam enim homobene est ordinatus in seipso: nisi voluntas eius benefuerit adximum ordinata. Lex ergo diuina: quamuis principliciter sit ad ordinandum hominem ad deum: ex consequenti tamen est ad ordinandum hominem in seipso: et ad proximum: quia ad triplicem iustum ordinem obseruandum requiruntur actus omnium virtutum: autem tamquam illi sine quibus triplex ordo praedictus sufficienter obseruari potest: aut non ita commode vel perfecte obseruari potest: ideo lex diuina actus omnium virtutum praecipit autem consulit: ita quod praecepta sunt de illis actibus sine quibus triplex ordo praedictus sufficienter obseruari non potest: et consilia de illis actibus: sine quibus triplex ordo predictus: non ita commode: aut perfecte obseruari potest.

Ad primum in oppositum dicendum quod quamuis de magnanimitate et magnificentia nullum inueniatur praeceptum expressum in decalogo: alibi tamen in lege inuenitur. Actus enim magnanimi est dignificare se honore magnoquo dignus est homo secundum philosophum. 4. Ethi. c. 8. Hoc autem preceptum praecipit dominus ipsi Iosue deute. 3I. Ubi scriptum est praecepitque dominus Iosue filio Num: et ait. Confortare et esto robustus: tu enim introduces filios israel in terram quam policitus sum. Actus autem magnificentie secundum philosophum. 4. Ethi. c. 6. Est facere in magnis factis et honorabilibus magnas expensas proportionales operi maxime in pertinentibus ad deum: que: actum praecepit dominus: cum in exodo praecepit tabernaculum fieri et arcausa et candelabrum et vasa.

¶ Ad secundum dicendum quod praecepta moralia dicuntur iustisicationes non quia sint tantum de actibus iu stitie: per quam homo ordinatur ad proximum: sed est quia iustum est: vt homodebito modo ordinetur ad deum: et in seipso rationi vires inferio res subiiciendo.

¶ Ad tertium dicendum quod actus temporantie: et si non ordinetur ad proximum immediate: tamen ex consequenti ordinatur ad proximum: et ad deum inquantum bona ordinatio hominis in se disponit ad bonam ordinabilitatem ad proximum: et deordinatio hominis in se disponit ad deordinatione ad proximum. homo etiam male ordinatus in se: non potest bene ordinari ad deum.

¶ Ad quar tum dicendum quod non plus concludit: nisi quod non omnes actus virtutum cadunt sub praecepto proprie dicto et hoc concessum est: quia quaedam cadunt sub consilio: non sub necessitate praecepti. Utrum tamen sit alia moralis virtus respectu actus qui est necessitatis: etalia respectu actus qui est respectu supererogationis: dicunt aliqui quod non quia virtus secundum suum esse perfectum respicit: non tantum ea quae sunt necessitatis: sed ea quae sunt supererogationis. Unde virginitatem non dicunt esse aliam virtutem a castitate. Alii autem dicunt contrarium de hoc tamen videbitur in quarto.

Quaestio III. TErtio queritur vtrum omnia praecepta moralia reducantur ad decem percepta decalogi: et videtur quod non. Omnia enim praecepta decalogi sunt de actibus iustitie: vt patet intuenti: sed non omnia praecepta mo¬ ralia legis diuine reducuntur ad actus iustitie: quia non omnes morales virtutes reducuntur ad eam: ergo non omnia praecepta morali: reducuntur ad. x. praecepta decalogi.

¶ Item principia non reducuntur ad conclusiones: sed econuerso: sed moralium praeceptorum quaedam sunt principia praeceptorum decalogi: sicut praeceptum de dilectione dei: de quo dicitur Matthei 22 quod est primum et maximum mandatum: et praeceptum de dilectione proximi: quod est illi simile: vt habetur in eodem: ergo non omnia praecepta moralia reducuntur ad. x. praecepta decalogi.

¶ Item in lege traduntur praecepta moralia defortitudine verbo: vt deute 31 Nolite timere: nec paueatis ad conspectum eorum et factio in punitione timidorum: qui non audebant ascendere ad terram promissionis de quae habetur numerorum 14 et in punitione temerarie audacie: de quae habetur in eodem: et tamen in ter praecepta decalogi: nullum est praeceptum: ad quod reducatur praeceptum de actu fortitudinis: ergo non omnia praecepta moralia reducuntur ad. x. praecepta decalogi.

¶ Item datur praeceptum morale: de sobrietate in hoc: quod Deute 2 precipitur lapidari proteruus et contumax et commessationibus vacans atque conuiuiis: sed non est praeceptum aliquod in decalogo: ad quod possit reduci: ergo non omnia praecepta moralia reducuntur ad. x. praecepta decalogi.

Contra glo. super illud Math. 5. Bti estis cum maledixerint etc. Moyses decem praecepta praeponens: postea per partes explicat: sed partes reducuntur ad sua tota: ergo omnia praecepta moralia reducuntur ad decalogi. x. praecepta.

¶ Item omnia praecepta moralia reducuntur ad prima principia legis nature: mediate vel immediate: sed. x. praecepta decalogi: sunt illa: que post praeceptum de dilectione dei: et proximi immediatius reducum tur ad primum principium legis nature: ergo omnia alia praecepta moralia: in praedictum principium mediantibus praeceptis decalogi reducuntur.

¶ Item Aug. de. x. cordis inter medium et finem loquens de primo praecepto legis nature et de praeceptis dilectionis dei et proximi dicit illud vnum praeceptum continet duo illa: duocontinent. x. illa decem continent omnia.

Respondeo quod quantum ad proeies sufficit praecepta moralia se habent ad primum praeceptum legit nature in triplici difernia. Quedam enim sunt in quibus omnia alia praecepta moralia radicantur: sicut in conclusionibus principio proximio ribus: cuiusmodi sunt praecepta de dilectione dei et proximiAlia sunt quae est de proximo ordinantur: tamen quia propter obnubilatio nem rationis humane potest homo errare circa illa: ideo scribi debuerunt: et ista sunt. x. praecepta decalogi. Alia sunt ad qui reducenda in prima principia indiget homo inuestigatione maiori: et sapientum instructione seu diuina reuelatione: et talia reducuntur ad. x. praecepta decalogi. Unde ad primum praeceptum reducuntur omnia quaehibent illa quae seruiunt idolatrie: sicut sunt filii autem filie per ignem lustratio: et ariolorum sciscitatio somniorum et auguriorum obseruatio maleficiorum et incanatationum opositio phytonum deumonio rum et mortuorum interrogatio de quibus habetur deute. 18

¶ Ad secundum reducuntur blasphemie prohibitio de quae habet Leui. 24. Et prohibitio false doctrine: de quo habetur deute. 13.

¶ Ad tertium videntur reduci omnia cerimonialia: inquantum tamen morale est videntur reduci ad ipsum prohibitiones illorum peccate rum que maxime impediunt mentis quietem in vacando deo: sicut est prohibitio timiditatis: et temerarie audacie: et spectantium ad gulam: et omnes prohibitiones in moderatione passionum.

¶ Ad quartum reducitur perceptum de honoratione senum de qua habetur Leui. 19. Et omnia praecepta de reuerentia superiorum.

¶ Ad quantum reducitur prohibitio iniuste violentie contra proximum de quae habetur Leuni. 19. Et prohibitio odii de quae habetur ibidem.

¶ Ad sextum prohibitio meretricii de quae habetur deute. 13 Et prohibitio cortus contra naturam: de quae habetur Leui. 8 Et prohibitio voluntarie effusionis seminis per quencumque modum federe matrimonii excepto.

¶ Ad septimum reducitur vsure prohibitio de quae habet Deute 13 Et prohibitio acceptonis rei aliene per fraudem de qua habetur. Deute 25. Ubi diciter non habebis in sacculo diuersa ponedera etc. et prohibitio rapine.

¶ Ad octauum reducitrprohibitio falsi iudicii de qua habetur Exo. 23. Et prohibitio mendacii et periurii que est reduci potest ad. 2. Et susceptionis mendacii: et acceptionis numerorum de quibus habetur ibidem eo quod omnia praedicta cooperantur ad corruptionem iudicii: et prohibi tio detractionis de qua habetur. Leui. 19. Ubi dicitur non eris criminator: nec susurro in popostolis. Utrum autem sint aliqua que reducantur ad vltima duo percepta: videbitur 40. di. Ubi agitur de illis. Sic ergo patet quod omnia precepta moralia: alia a decem preceptis decalogi: et aut in eis continentur: sicut principia in conclusionibus: sicut primum principium legis nature et preceptum de dilectione dei et proximi: aut reducuntur ad ea: sicut conclusiones ad principia: sicut per exemplisicationem patuit.

Ad primum in oppositum dicendum quod non omnia praecepta decalogi sunt de actibus iustitie tantum accipiendo eam: inquantum est vna de quatuor cardinalibus: sed inquantum comprehendit omnem virtutem. Unde homicidium non tantum prohibetur: quia est contra iustitiam que est cardinalis virtus: sed est quia est contra charitatem. Mechia est non prohibetur: quia sit contra iustitiam speciealiter dictum tantum: sed est quia est contra castitatem: quia tamen ratio debiti magis est patens in iustitia: quam in aliis virtutibus: que sunt hominis ad seipsum: ideo non fuerunt in decalogo: ita expresse posita praecepta que respiciunt ordinem hominis ad seipsum: sicut de iustitia.

¶ Ad secundum patet solutio ex dictis in corpore quaestionis.

¶ Ad tertium dicendum quod praecepta de fortitudine: inquantum est moderatiua passionum: que quietem mentis in deo impediunt reduci possunt.

¶ Ad tertium praeceptum inquantum est morale: inquantum tamen actus fortitudinis est ordinabilis ad vtilitatem communitatis: et maxime ad honorem fidei: sicut fortiter sustinere propter fidei defensionem reduci possunt ad primum preceptum.

¶ Ad quartum dicendum quod quia gula pestat fomentum luxurie: ideo reduci potest prohibitio gule ad illam prohibitionem. Non mechabe ris: sed inquantum non permittit mentem vacare deo: potest eius prohibitio ad preceptum tertium reduci.

Quaestio IIII QUarto queritur vtrum praecepta decalogiouenienter distinguantur: et de eorum numero et ordine.

Respondeo quo alo peepta primetabule posuerunt qua tuor. Primum. Ego sum dominus deus tuus. Secundum. Non habebis deos alienos coram me. Tertium. Non facies tibi sculptile Quartum. Non assumes nomen dei tui in vanum. Precepta secunde tabule non posuerunt: nisi sextquia prohibitionem de concupiscentia rerum proximi: et de concupiscentia vxoris aliene: sub vno comprehenduntur praecepto. Sed hec distinctio praeceptorum non est conueniens: quia praeceptum de obseruatione sabbati non pofuerunt inter praecepta decalogi: decepti per hoc quod crediderunt illud esse cerimoniale tantum: quod est falsum.

¶ Preterea sicut dicitur Matth. 6. Nemo potest duobus dominis seruire eiusdem rationis est quod homo seruiat vni domino tamquam principali: et quod non seruiat alii: sicut principali: et ideo ad idem praeceptum pertinet quod dicitur. Ego sum dominus deus tuus: et non habebis deos alienos coram me.

¶ Preterea quia facere sculptile vel similitudinem non fuit prohibitum: nisi ad hoc: vt non coleretur pro diis: tamen vt habetur Exo. 25. Dominus praecepit fieri duos cherubin: videtur quod non facere sculptile pertineat ad idem praeceptum: cum hoc quod dicitur. Non habebis deos alienos coram me. Quia est alterius rationis est concupiscentia possessionis proximi: et vxoris eius: quia prima pertinet ad concupiscentiam oculorum: secunda ad concupiscentiam carnis: ideo concupiscentie prohibitio conuenienter in duo praecepta distinguitur.

¶ Primum ergo praeceptum est. Non habebis deos alienos coram me: non factes tibi sculptile.

¶ Secundum: Non assumes nomen domini dei in vanum.

¶ Tertium memento vt diem sabbati sanctifices: et hoc ad primam tabulam pertinere dicuntur.

¶ Primum secunde tabule est: honora patrem tuum et matrem tuam.

¶ Secundum: Non occides.

¶ Tertium: Non mechaberis.

¶ Quartum: Non furtum facies.

¶ Quintum: Non loquaris contra proximum tuum falsum testimonium.

¶ Sextum: Non concupisces domum proximi tui: non seruum: non ancillam: non bouem: non asinum: nec omnia que illius sunt.

¶ Septimum: Nec desiderabis vxorem eius. Magister tamen ponit istud sextum. Conuenienter enim potest poni: vel sextum: vel septimum: quia antequandicat: Nec desiderabis vxorem eius dicit. Non concupisces domund proximi: et postquam prohibuit concupiscentiam vxoris: iterum subiungit: non seruum: non ancillam.

¶ Ron autem numeri mandatorum istorum: sic potest accipi.

¶ Lex enim diuina est ad ordinandum homines ad deum: et inter se: et quemlibet in seipso: quia tamen non ita apparet ratio debiti in his que homo sacit secundum seipsum: ideo inter mandata ad que alia reducuntur: et sicut ad magis nota: non fuerunt posita: nisi praecepta deordine hominis ad deum: et ad proximum explicite: quamuis est contineant ordinem hominis secundum seipsum implicite: vt superius visum est. Sicut autem miles tria debet principi scilicet fidelitatem reuerentiam: et famulatum: sic quilibet homoista tria principaliter debet summo principi: qui deus est.

¶ Ad hoc ergo vt bene ordinetur ad deum oportet quod deo obseruet hec tria scilicet fidelitatem: ita vt quantum in se est: non transferat honorem principatus ad alium: et hoc est: quod continetur in primo praecepto: opoetet est vt tantam reuerentiam ei exhibeat: vt nihil iniuriosum in eum committat: et hoc praecipitur secundo praecepto: oportet est quod sibi exbibeat famulatum tanquam memor benesiciorum receptorum ab eo: et hoc praecipitur. tertio praecepto.

¶ Potest est dici quod per primum preceptum percipitur nobis reuereri primi principii vnitatem: per secundum veritatem: per tertium bonitatem: et hec est distinctiopraeceptorum prime tabule: per que directe et immediate tantum ordinamur ad deum. Ron aut numeri praeceptorum secunde tabule per que ordinamur ad proximum: sic potest accipi. Ad proximum enim nos debemus habere bene: et speciealiter: et generaliter. speciealiter quantum ad parentes propter magnitudinem beneficiorum ab eis receptorum: pro quibus debemus eis speciealem honorem: et hoc eis reddere nobis praecipitur primo praecepta secunde tabule. Genienaliter autem tenemur nos bene habere ad omnes: ita vt nulli inferamus nocumentum: nec opere: nec ore: nec corde. opere autem infertur nocumentum pro ximo tripliciter: quandoque quantum ad personam propriam: contra quod dicitur: non occides. Quandoque contra personam coniunctam ad prolis procreationem: contra quod dinon mechaberis. Quuandoque quantum ad possessionem: contra quod dicitur: non furtum facies. Nocumentum autem oris prohibitur: cum dicitur: Non loquaris contra proximum tuum falsum testimonium: Nocetur autem proximo in affectu per concupiscentiam oculorum: aut er concupiscentiam carnis: cont que duo nocumenta dicitur: Non concupisces domum proximi tui: nec desiderabis vxorem eius.

¶ Ratio autem ordinis: sic potest accipi: praecepta decalogi sunt de his: que quasi statim rationabilia: et debita videntur: tanto autem aliquid apparet rationabile facilius quanto suum contrarium apparet grauius. Et ideo ordo praeceptorum decalogi accipitur secundum quod magis grauia: vel minus grauia eis opponuntur vitia: et ideo quia ceteris paribus: grauius est deordinari circa finem directe et immediate tantum: contra quam deordinationem sunt prime tabule praecepta quam mediante deordinatione: circa que sunt ad finem contra quam deordinationem sunt precepta secunde tabule: sicut grauius est deordinari contra ducem quam erga commilitones: ideo precepta prime tabule praeponuntur preceptis secunde tabule: et quia grauius est honorem principatus transferre ad alium quam aliquam irreuerentiam facere principi: et quodlibet istorum grauius quam deficere in exhibendo famulatum: ideo praeceptum de non habendo deos alienos praeponitur praecepto de non assumendo nomen dei in vanum: et vtrumque istorum praeceptorum de obseruatione sabbati: et quia grauius est esse deordinatum ad parentes quam ad alios proximos: ideo primum praeceptum secunde tabule est de exhibendo parentibus debitum honorem: et grauius est nocere proximo opere quam ore: et ore quam solo affectu: ideo precepta scilicet Non occides Non mechaberis: Non furtum facies. Preponuntur preceptode non loquendo contra proximum falsum testimonium: et preceptis de non concupiscendo: et quia grauius est deordinari contra proximum quantum ad suam personam propriam quam contra personam sibi coniunctam: cum vxore eius mechando: et hoc etiam magis iniuriosum est contra proximum quam contractare possessionem suam ipso ignorante: vel inuito. Ideo preceptum de non occidendo preponitur precepto de non mechando: et istud: precepto de non furando.

Questio QUinto queritur vtrum praecepta decalogi sint dispensabilia: et videtur quod sic: quia conditor legis potest reuocare legem quam condidit. Unde princeps aliquod ius positiuum statuens: potest illud postea reuocare. Sed deus condidit praecepta decalogi: ergo potest illa reuocare: sed non est minus legem reuocare quam in ea dispensare: ergo deus potest dispensare in praeceptis decalogi.

¶ Item per hoc praeceptum: Non occides: prohibetur occisio in nocentis. Sed Abraham volendo occidere filium suum qui erat innocens: non peccauit: imo ex hoc fuit commendatus: vt habetur gene 22 Sed hoc non esset verum: nisi deus dispensasset cum eo: ergo dispensari potest in illo praecepto.

¶ Item maius est posse iuste praecipere conrium alicui praecepto quam in illo praecepto dispensare: sed vt habetur Osce. I Deus precepit ei facere filios fornicationum: quod est contrarium illi praecepto: Non mechaberis: quo non tantum prohibetur adulterium: sed fornicatio: er go multo fortius: deus potest dispensare in illo precepto.

¶ Item Ber. de praeceptis et dis. c. 5. Dicit quod in preceptis secunde tabule dispensare potest deus et non homo.

Contra secundum Ber. co. lib. c. 6 deo non potest immutarus quicquid de dilectione: humilitate: mansuetudine: ceterisque virtutibus tam in nouo quam in veteri testo spiritua liter obseruandum traditur. Sed quodlibet praeceptum decalogi: pertinet ad aliquam virtutem: ergo in nullo praecepto decalogi: potest a deo aliquid immutari: ergo nec dispensari.

¶ Item deusnon potest facere quin conclusio que de necessitate sequitur ex principio vero sit vera: ergo a simili: deus non potest facere: quin praeceptum: quod de necessitate sequitur ex indispensabili praecepto: sit indispensabile: sed omnia precepta decalogi de necessitate se quuntur ex primo praecepto legis nature: tanquam conclusiones ex principio. Cum ergo primum praeceptum legis nature sit indispensabile: omnia precepta decalogi sunt indispensabilia.

Respondeo quo praecepta decalogt indispensabilia sunt. Precepta enim legi eterne sunt indispensabilia. Planum est enim quod in illis homo dispensare non potest: nec est deus: et sicut enim dicit apostolus secunda Timo 2. Fidelis est deus seipsum negare non potest. Sed sicut dicit Augu. 22 lib. Contra Faustum inter principium et medium: lex eterna est ratio diuina vel voluntas dei ordinem naturalem conseruari iubens perturbari vetans: in quo patet ex consequenti: quod nec deus: nec homo in lege nature dispensare potest. Est enim vt dicit Aug. llb 83 quaestionum. q. 53. Transcripta in animam rationalem ex ineffabili atque sublimirerum administratione: que sit per diuinam prouidentiam: et ideo vt dicitur in decretis. Disti. 5. Ius naturale cepit ab exordio rationalis creature: nec variatur tempore: sed immutabile permanet. Omnia ergo praecepta que ex principio primo legis nature de necessitate conse quuntur: et imutabiliter: immutabilia sunt: et ex consequenti indispensa bilis. Talia autem sunt omnia praecepta decalogi: si accipiantur secundum intentionem praecipientis: et ideo sic accepta: ita sunt immutabilia quod in illis: nec homo: nec deus dispensare potest. vnde decretorum. Di. 6. 2. c. §. His itaque respondetur. Moralia mandata ad naturale ius spectant: atque ideo nullam mutabilitatem recepisse modostrantur. In aliquibus aut aliis mandatio sequentibus ex primo principio legis nature: non tamen ita immutabiliter: quin in paucio ribuo propter aliquas particulares circumstantias possit contingere: vt eorum obseruatio non esset secundum legem nature: sed magis ei contraria: potest locum habere dipensatio: sicut patet in praecepto de reddendo depositum petenti: quod depositum si aliquio redderet quando esset in praeiudicium notabile petentis: et reipe. non faceret secundum dicta men legis nature: sed magis contra: quoda talis redditio turbaret ordinem rationis: quem iuiolabiliter lex eterna: et naturalis iubent obseruari.

Ad primum in oppositi dicendum quod non est simile de lege nature: per comparationem ad souemconditorem: et de lege humana. Lex enim nature cum sit quaedam participatio legio eterne in nostris mentibus a deo impressa: quantum ad suum primum praeceptum: et quantum ad x. decalogi praetepta accepta secundum intentionem mandantis: continet ordinem hominis ad deum: et ad proximum: eo autem ipso quod deuo est vltimus sinis: debet bom¬ ordinari ad ipsum: et eo ipso quod proximus est ordinabilis ad eundem finem debet homo ordinari ad proximum: sicut ergo deus negare non potest seipsum esse vltimum finem: ita negare non potest: hominem debere ordinari ad ipsum: et ex consequenti: nec ad proximum. vnde et sequitur quod legem naturalem infringere non potest: inquantum est continens ordinem istum: lex autem humana cum non contineat: nisi precepta: que sunt determinationes quaedam praeceptorum comnium legis nae: et conclusiones tales que vt in paucioribus propter circun stantias particulares possunt a lege nature deuiare: non habet duplicenpraedictum ordinem immutabiliter annexum: et ideo magis potest reuocari vel mutari a suo conditore quam lex nature.

¶ Ad secundum dicendum quod per illud praeceptum: Non occides prohibetur secundum intentionem occisio hominis sine rationabili causa: innocens autem ex rationabili can potest occidi scilicet cum hoc praecipit ille qui est dominus vite: et mortis: quod ipse dominus rationabiliter praecipere potest: et tum quia homo in statu nature lapse est propter peccatum originale debitor mortis: tum esta perivtilitatem maiorem illius qui occiditur et communis vtilitatis: qua de causa afflixit Iob plusquam exigerent peccata actualia que fecerat. vnde ipse Iob dixit ca. 6. Utinam apprehenderentur peccata mea quibus iram merui et calamitas: quam patior in stathera. q. harena maris hec grauior appareret.

¶ Ad tertium dicendum quod deus non praecepit Osce quod affectu fornicario filios generaret: sed pro tanto iussit quod faceret filios fornicationis: quia iussit quod illos generaret de muliere fornicaria: ad quam accede ret: non affectu fornicario: sed sicut ad mulierem factam suam ex mandato dei. Cum est praecepit filii israel quod res egyptiorum asportarent: non praecepit eis furtum: sed quod res quas ille qui domins est omnium in ius eorum transtulerat propter malitiam egyptio rum: et propter seruitium quod a filiis israel receperant secum deporta rent

¶ Ad quartum dicendum quod illa auctoritas intelligenda est: non de praeceptis acceptis secundum intentionem mandantis: et quia sic claudunt in se debitum ordinem ad proximum: quem deus infligere non potest: sed loquitur de illis quantum ad actus qui secundum littere vrtutem non habent istu ordinem annexum: sicut est: non occidere: et si cut est de bonoratione parentum: qui non essent honorandi: in quantum facerent contra deum: et honorantem a diuina dilectione retraherent: in quo casu dicit dominus Luce 14. Si quis venit ad me et non odit patrem suum et matrem: non potest meus esse discipulus.

¶ Primum argumentum ad partem aliam procedit de praeceptis inquantum sunt de actibus virtutum sub ratione qua virtuosi sunt: quia sic includunt ordinem rationis: et deus autem non potest facere: quin homo teneatur se habere ad suum proximum secundum ordinem rationis.

¶ Ad secundum dicendum quod non est simile de conclusionibus speculabilium et agibilium: speculabilia enim sunt respectu necessariorum: et ideo eque immutabilis est veritas in conclusione: sicut in principio: quamuis non equaliter nota. Conclusiones autem in agibilibus sunt contingentium que interdum propter aliquas particulares circum stantias variari possunt: et ideo in eis non est veritas eque immutabilis: sicut in principiis: nec equaliter nota.