Articulus 3

¶ Questio I. PRimo ostendo quoomnia luminaria posita sunt in vno corpore continuo: philosophus. 12. meta. quod vnum sit caelum manitum est: sed contigua non sunt: vnde ergo omnes spere celestes sunt continue.

¶ Item si spere celestes essent contigue non continue videtur quod ex confricatione earum in suo motu sonus generaretur. Sed sicut experientia docet per motus earum nullus generatur sonus: quia cum illa corpora sint valde magna: et motus eorum velocissimus: illum sonum audiremus: videtur ergo quod omnes sphere celestes sint vnum corpus continuum.

¶ Item Gen id est fiant luminaria in firmamento celi: non dixit in firmamentis: ergo videtur quod non sit nisi vnum firmamentum quod non videretur verum: si sphere celestes essent contigua: quia quelibet illarum posset dici firmamentum.

¶ Item ad motum sphere superioris sequitur motus spherarum inferiorum. Sed si sphere essent corpora contigua: ad motum vnius non sequaretur motus alterius: ergo non sunt corpora contigua: sed vnum corpus continuum.

Contra partes continui non numerantur contra se inuicem: sed sphere numerantur inter se: a philosophis enim numerantur. viii. sphere celestes nobis sensibiles scilicet sphere vii. planetarum. et octaua sphera in qua sunt stelle fixe: ergo sphere celestes non sunt vnum corpus continuum.

¶ Item impossibileest partem vnius corporis econtinui secundum se totam moueri ad vnam partem et aliam sibi immediatam: similiter moueri ad contrariam partenSed sphere inferiores propriis motibus mouentur ab occidemte in oriens. Superiora autem ab oriente in occidens: ergo non sunt vnum corpus continuum vt videtur.

Ad istam quaestionem dicunt aliqui quod omnia luminaria celi sunt in vno corpore continuo: et est luminaria continua cum orbibus suis: dicentes luminare nisi aliud esse quam partem celi in qua est multa luxaggregata: eo quod celum in partem que dicuntur luminaria magna est receptiuum luminis et retentiuum quam in aliis partibus quibus videtur consentire philosophus. 2 li. celi et mundi. omnem substantiam de stellis esse ex illo corpore in quo incedit. Dicunt etiam quod distinctio orbium inter se: non est propter distinctionem formarum diuersarum in specie: sicut distinguuntur elementa inter se: nec ex discontinuatione superficierum: sicut distinguitur lapis a lapide: sed est ex diuersitate motuum: que non discontinuat corpus subtile et ad motum habile: sicut materifeste apparet in aqua quando secundum diuersas sui partes mouetur ad diuersas positiones. Corpus enim esse non fluibile et vnam partem eius ab alia posse diuidi: et verum posse continuari: et tamen eius materiam non posse naturaliter priuari sua forma. Non contradicunt et talem materiam dedit deus corpori quanto.

¶ Alii dicunt quod corpori eo corpora celestia solida sunt nec sunt sciscibilia: vnde Iob. 37. dicitur de celis quod solidissima. q. ere fundamenti sunt: et philosophus. 2. celi et mundi. probat: quod stelle non mouentur ab vna parte orbis ad aliam parte: quia orbis scinderetur: et hoc habet pro inconuenienti: Hoc est multis videtur rationabile quod si orbes essent sic fluibiles et sciscitabiles per naturam corruptibiles viderentur: et ideo videtur istis quod illa motuum contrarietas: non posset esse cum continuatione spherarum adinuicem. Sunt ergo sphere celestes inter se contigue: non continue et deferens planete: cuius circunmferentia est inter conuexum et concauum sphere: contiguus cum parte sphere: ipsum ambiente: et cum illa quae ambitur ab ipso epicyclus cuius centrum et circumferentia est inter conuexum et concauum deferentis contiguus cum partibus deferentis: et planeta cuius centrum et circumferentia est inter conuexum et concauum epicyclicontiguus cum epicyclo. hanc opini. secundam potest dicers Qui vult tenere apentum in oppositum quod ploserus dixit celum esse vnum: accipiendo pro sphera octaua tantum vel hoc dixit propter quandam coordinationem spherarum se inuicem continentium.

¶ Ad 2m dicendum quod aliqu extimauerunt ex illo motu sonum generari: et a natiuitate nostra aures nostras ita repleri illo sonitu: quod postea a nobis non potest comprehendi: sicut ferrarii non possunt discernere inter vocem et silentium: propter dispositionem consuetum dinis auditus eorum et impulsionem ex voce malleorum. Sed hoc philosophus. 2. celi et mundi reputat derisorium et ridiculosum.

¶ Alii dicunt quod ille sonus non peruenit vsque ad nos: cum tamen sit ibi magis armonia adducentes auctoritatem lib. Iob 38 ca. concentum celi dormire quis faciet.

¶ Sed hoc opinio nulla est et male accipiunt intellectum auctoritatis: quia intelligi debet de concentu: quierat in celo: post resurrectionem: ita vt accipiatur continens procontento: aut concentum vocauit proportionem motuum ipsorum

¶ Dicendum ergo ad argumentum quod causa quare ex confricatione illorum corporum non generatur sonus: est quia non sunt talia corporaquod in eis sit sonus in potentia.

¶ Ad 3m dicendum quod sub nomine firmari compraehendit omnes. viii. spheras loquens in singularipropter vnitatem coordinationis: quia vna continet aliam: vel forte apparentiam sensus: cui non est illa distinctio manifesta.

¶ Ad 4m dicendum quod bene corpus alteri contiguum per suum motum mouet aliud: per hoc quod influentia vnius attigit etiam profundum alterius: nec mirum cu corpus distans ab alio: quando quam per suam influentiam moueat ipsum: sicut patet quia luna causat in mari fluxum et refluxum.

¶ Quod vellet tenere opinionem primam faciliter potest respondere ad argumenta ex his que in opinione supponuntur.

Quaesio II. SEcundo quaeritur vtrum aliqua iluminaria: preter motum sphere moueantur motu proprio. Et videtur quod non. philosophus. 2. celi et mundi. Remanet ergo vt dicamus quod circuli mouentur tantum: et quod stelle sunt quiete rotunde nixe composite in circulis: cum quibus incedunt circuli.

¶ Item philosophus eodem libro intelligitur hoc probare de luna per experientiam dicens: quod stelle non mouentur motu rotundo et illud manifestum est et clarum: quoniam res inuoluta conuertitur et reuoluitur necessario quod est quia facies lune est apud nos et opposita nobis semper et non mutatur.

¶ Item inconueniens est facere rem mobilem: et non preparare sibi instrumentum motus. Sed natura non preparauit stellis instrumentum motu: ergo natura naturans non instituit stellas mobiles motibus propriis: et sic videtur arguere philosophus. 2. celi et mundi.

¶ Item si stelle mouentur motibus propriis: aut sunt in orbibus vie vacue per quas incedunt aut scindunt orbes: aut duo corpora erunt simul quorum quodlibet inconueniens est.

Contra Aug. 2. super Genese parum vltra medium: ab ipsis qui hoc curiosissime et ociosissime quesierunt in uentum est: celo etiam non moto. Si sola sydera verterentur fieri potuisse: omnia que in ipsis syderum conuersionibus animaduersa atque comprehensa sunt: ergo ita possumus ponere stellas moueri sicut orbes.

¶ Item si stelle non mouerentur motibus propriis: non essent terre propinquiores: et quandoque remotiores cum idem sit centrum mundi et omnium spherarum. Cum ergo in stellis quandoque sint approxima tiones et elongationes et stationes et retrogradationes videtur quod moueantur motibus propriis.

¶ Item videmus ad sensum stellas. q. scintillates. Cum ergo non sint ignee vt probatum est supra. Et dicit etiam philosophus. 2 celi et mundi. videtur quod hoc sibi per aliquem proprium motum earum: vtpote per motum alicuius circumuolutionis: vel per saltum velocem ad diuersas partes positionis.

Respondeo quod iuminaria que sunt in octaua sphera: que dicuntur stelle fixe: propriis motibus non mouentur: sed tantum per ipsam spheram que proprio motu mouetur ab occidente in oriens: in centum annis per gradum vnum. Sed per motum none sphere mouetur motu diurno ab oriente in occidens: quilibet autem planeta preter motum diurnum sphere sue: qui est ab oriente in occidens: et preter motum proprium illius sphere: qui est ab occidente in oriens mouetur etiam per motum deferentis: quilibet etiam planeta preter solem vltra predictos mouetur per motum in epiticli. Solus autem sol inter plauetas caret epiticlo nec est intelligendum: quod epicyclus transferat de vna parte deferentis ad aliam. Sed sicut tota sphera mouetur motu circulari circa suum centrum: et deferens circa suum centrum: ita epicyclus mouetur motu circulari circa suum centrum: quod habet inter conuexum et concauum deferentis: vt in precedenti questione dictum est. Uerum autem aliquis planeta moueatur circa centrum proprium satis creditur de sole quod non de saturno: aut ioue: marte: venere: et mercurio: mihi est incertum. Unde cum certum est quod nullus planeta transfertur. de vna parte epicrcli ad alia: sicut nec epicyclus de vna parte deserentis ad aliam. Utrum tamen probatur multis quod luna motu proprio circulariter moueatur circa suum centrum: quod habet inter concauum et conuexum epicycli: quia illa macula que est in luna nunquam nobis apparet modo opposito: ita vt illa pars macule que est inferius: postea sit superius: et econuerso: vt videtur ettiam velle philosophus 2 celi et mundi: et tamen si motu proprio non moueretur per motum epicycli: illa macula transponeretur: ita quod pars inferior ii circa superior et econuerso: et motus lune circa centrum suum ad partem contrariam motus epicycli in tali proportione quod quantum per motum epicy cli: illa macula transponeretur tantum per motum lune proprium ad contrarium trnaspositio prohibetur.

Qui ergo vult tenere hanc opinionem potest dicere ad primum in oppositum quod philosophus simpliciter sic fuit contrarie opinionis: nec videtur posuisse aliquem planetam moueri nisi per proprium motum spere sue: et per motum diuruum: qui est in speris inferioribus: per motum supreme spere que mouetur.

¶ Ad secundum dicendum quod illud quod arguit philosophus de facie lune in corpore quaestionis solutum est per illud quod dictum est de motu epicycli sui et de motu lune circa proprium centrum.

¶ Ad 3m dicendum: quod illud argumentum philosophi non plus probat: nisi quod aliqua stella non mouetur de vna parte orbis sui ad aliam gradiendo: sicut gradiuntur animalia.

¶ Ad 4m dicendum: quod nullum de illis inconuenientibus sequitur nisi contraponentes steliam moueri motu proprio de vna parte orbis ad aliam.

¶ Quia autem argumenta ad partem aliam videntur concludere stellas transferri motu proprio de vna parte orbis ad aliam quod falsum est soluenda sunt.

Ad primum ergo dicendum: quod Aug. loqutur secundum opionem illorm qui dicunt celum esse ignem et stellas globos igneos: isti enim bene poterant ponere quod caelum posset scindi per proprium incessum stelle.

¶ Ad secundum dicendum: quod absque hoc quod stella proprio motu transferatur de vna parte epicycli ad aliam: et epicyclus de vna parte deferentis ad aliam: potest esse planeta quandoque elenatus: quandoque depressus propter motum epicycli: et deferentis ecentricitatem lune tamen non assignatur statio vel directio vel retrogradatio propter velo citatem motus sui epicycli: vt dicunt quidam.

¶ Ad 3m dicendum: quod illa scintillatio que apparet in stellis: non est propter motum proprium eorum sed propter motu medii et tremorem spirituum visibilium: in apprehendendo propter longinquam earum distantiam a visibilibus nostris: et hanc secundam causam tangit philosophus. 2. celi et mundi quae non aliquibus videtur non sufficeret sine potentia.

¶ Quaestio III. Tertio queritur vtrum de posset mouem vltimum celum motu recto. Et videtur quod non. quia omnis motus corporis rectus est de loco ad locum. Sed secundum philosophum. 4 physic. vltimum caelum non est in loco: secundum etiam eundem primo celi et mundi. extra vltimum caelum non est locus neque plenitudo neque vacuitas: ergo impossibile est deum mouere vltimum celum motu recto.

¶ Item deus non posset facere vacuum: quia cum vacuum sir capacitas distantie inter quam nulla penitus est distantia: nec aliqud aliud deus posset facere ista duo simul scilicet quod aliqua sibt non essemconiuncta: nec tamen distarent abinuicem: quod contradictionem includere videtur. Sed si deus posset mouere celum vltimum motu recto posset facere vacuum: quia si moueretur motu recto aliqua pars eius recederet a loco in quo est: nec succederet in illum locum aliud corpus: ergo deus non posset vltimum celum mouere motu recto.

Contra deus saluata siguri vltimi celi: et terra non mota: posset aliquam partem celi coniungere ter¬ re: quod esse non posset suppositis positionibus positis nisi mouendo aliquam partem vltimi celi vsque ad terram. Sed si vna pars celi sic moueretur: et alia pars non moueretur elongando se a terra non maneret figura celi sicut modo est. ergo deus totum vltimum caelum posset mouere motu recto.

¶ Item a domino Stephano Parisienss episcopo et sacre theologie doctore excommunicatus est iste articulus: scilicet quod deus non posset motu recto mouere caelum.

Respondeo quod deus posset mouere vltimum ceiucsuum creando spacium extra ipsum siue non creando) motu recto: quamuis enim eandem rem per se et secundum se totam impossibile sit moueri motu locali recto: per quancumque potentiam nisi extra ipsam sit aliquod spoacium. Unde si nulla creatura esset: nisi vnus angelus: deus non posset ipsum angelum tali motu mouere nisi inquantum posset creare aliquod spatium extra ipsum: vel circa: tamen per accidens vel secundum partem deus posset mouere corpus aliquod motu locali recto: quamuis extra ipsum nullum esset spatium: vnde si esset aliquod foramen in celo empyreo: et minus homo haberet lanceam in pellemdo per motum rectum: partem lancee inferiorem versus vltimam superficiem celi empyrei: faceret quod lancea motu recto transcenderet quantum ad aliquam sui partem vltimam superficiem celiempyrei: quamuis extra ipsam nullum sit spratium: sic dico quod deus si moueret motu proprio recto vnam partem celi empyrei vsque ad terram figura celi et quantitate saluis manentibus faceret non alia pars celi moueretur motu recto: quamuis non in aliquo spatio. Sic ergo patet quod posset totum caelum mouere motu recto per rectum motum illius partis quam moueret in spatio.

Ex dictis patet solutio ad primum in oppositum.

¶ Ad secundum dicendum: quod deus posset facere vacuum nec ad hoc sequitur quod posset facere duo contradictoria simul: quia si deus destrueret omnem creaturam que est inter celum et terram celo non moto nec terra mota: caelum non distaret a terra: quare inter quecumque distantia localiter non est dimensio aliqua. (Dimensio autem creatu tura est) nec esset coniunctum eidem: quia inter illa posset crearidistantia ipsis non mutatis: vnde quamuis distare et non distare contradicant: et coniungi et non coniungi contradicant: tamen positione retenta: non distare et non coniungi nullam implicarent contradictionem.

¶ Peterea ad hoc est alius defectus in argumento. Sienim deus moueret vltimum celum motu recto: non propter hoc sequeretur esse vacuum: quia caelum non est in loco. Ex dictis patet quod illa probatio qua aliqui nituntur concludere: quod sicelum esset trilatere vel quadrilatere figure ad suum moueri circulari ter sequeretur relinqui vacuum: eo quod latus non eleuaretur ad locum a quo recederet angulus inefficax esset gratia forme: nisi extra illud caelum mobile esset locus.

¶ Questio. IIII. QUarto queritur vtrum corpor celestia sint animata. Et videtur quod sic Baruch. 3. stelle dederunt lucem in custodiis suis: et letare sunt vocate sunt: et dixerunt assumus. Sed letari et loqui non sunt actus rei corruptibilis inanimate: ergo stelle animate sunt.

¶ Item philosophus secundo celi et mundi. dicit de corporibus celestibus quod ipsa sunt viua habentia operationem animalem.

¶ Item philosophus eodem lib. si essent in vnoquoque orbium hesitantium: stelle multe esset orbis vltimus in labo re et pena: cum ipse moueret orbes qui sunt post ipsum motu diuerso et reuolueret eos. Sed esse in labore et pena non competit corpori inanimato: ergo vltimus orbis est animatus.

¶ Item Auicen. 9 metaph. cap. primo. dicit quod celum est animal obediens deo.

¶ Item corpora mixta in quadam equalitate proportionis sunt animabilia: et quanto magis accedunt miscibilia immixto ad equalitatem proportionis: tanto sunt alimabilia anima nobiliori: vnde solum torpus humanum inter corpora mixta propter magnam sui equalitatem: et recessum a contrarietate est animabile anima intellectiua. Sed corpora celestia maxime recedunt a contrarietate secundum doctrinam philosophi. i. celi et mundi: ergo maxime sunt animabilia anima intellectiua.

¶ Item nullum non viuens est efficiens casa vite. Quia sicut dicit Aug. li.o 83. q. q. 2. omne quod sit: eim a quo sit par esse non potest: ergo nec maius: sed secundum eundem. xi. de ciuitate. capi. 7. viuentia preponuntur non viuentibus. Cum ergo corpora superiora sint causa vite in istis inferoribus: vt patet in generratione plantarum et brutorum generatorum: per viam putrefactionis: videtur quod hebeant vitam.

Contra si corpora celestia essent animata: probabiest: quod haberent animam intellectiuam iustam: et sic non esset reprehensibile ea reuereri per orationem eorum implorando auxilium: quod tamen falsum est: quia sicut dicitur Iob. 3I. Si vidi solem cum fulgeret: et lunam incedentem clare: sequitur: et osculatus sum manum meam ore meo que est iniquias maxima et negatio contra deum altissimum. In qua videtur Iob innuere quod reuereri solem et lunam sicut res intelligentes sit erroneum.

¶ Item Dama. libro 2. capi. 5. nullus aninmatos celos vel luminaria existinet: inanimati enim sunt et in sensibiles.

¶ Item ponere corpora celestia animata est articulus excommunicatus a domino Stepsopho quodam perisien. episco: et sacre theologie doctorre.

Respondeo quod quauuis Aum. et Auicen. senserint corpora celestia animata: sicut patet inauctoritatibus allegatis in opponendo. Et etiam Rabi Moyses. vt patet libro suo capi. 77. vbi dicit quod celi sunt animalia rationabilia scilicet aprehensores creatoris. Tamen in hoc eis acquiescendum est. Quamuis etiam quandoque Augu. videatur hoc sub dubio reliquisse: vt patet 13 de ciui. capi. 16 tamen de hoc dubitandum non est: sed asserendum est ipsa non esse animata. Non habent enim animam vegetatiuam: quia nec nutriuntur neque augentur nec sibi simile de se generrant. Gene ratiua autem nutritiua: et augmenatiua partes sunt potentiales anime vegetatiue. Nec habent animam sensitiuam: cum organasentiendi non habeant: nec videmus sensitiuam a uegetatiua separari: omne enim quod sentit hebet aliquam potentiam vege tatiue. Nec habent animam intellectiuam: quia nullum corpus potest informari anima intellectiua: nisi habente vtum delectandi vegetandi et senfificandi: quia suas operateones intelligibiles per corpus non exercet: nisi mediantibus aliquibus viribus sensitiuis. Cum ergo vt dicit philosophus 2. de anima: non sit anima preter predictas: sequitur quod corpora celestia simpliciter sunt inanimata.

Ad primum in oppositum dicendum: quod illud verbum dicitur secundum metaphroam. vnde Dama. libro 2. capi. 5 et si dicat diuina scriptura letentur celi et exultet terra eos qui in celis angelos: et qui in terra homines ad letitiam vocat. Nouit autem scriptura et prosopopeia id est personarum fictione vti: et vt de animatis de inanimatis loq.

¶ Ad 2o dicendum quod illud verbum philosophi: non est recipiendum in proposito: fuit enim contrarie opinionis.

¶ Potest tamen curialiter dic: vt aliqui volunt: quod intelligentias motrices uocauit animas corporum celestium propter sui deputationem: et appropria tionem ad mouendum illa corpora: et proportionem virtutis eorum: ad mouendum ea tali motu.

¶ Ad 3m decdum aut quod illud verbum philosophi non est recipiendum: aut quod ibi accipit esse in labore et pena per se habere ad modum laborantis: et nimiam penam sustinentis: quia sicut homo qui in proportionaliter laborauit: non potest aliquod mobile magnum mouere ita velociter sicut poterat antem laborem: sic intelligentia mouens primunm orbem et reuoluens orbes inferiores non posset ita velociter mouere primum orbem: et ex conseqenti nec orbes inferiores ita velociter reuoluere: si in vnoquoque eorum essent stellemulte. Sicut potest modo: quia virtus eius ita proportionata ad mouendum est primum orbem et reuoluendum orbes inferiores illo motu quo mouet quod non posset eos velo¬ cius mouere: et ideo si alia corpora adderentur non posset omnia reuoluere ita velociter.

¶ Ad 4m dicendum: quod verbum Auicen. recipiendum non est. planum est enim quod estimauit corpora celestia animata.

¶ Ad 5m dicendum: quod non quicumque recessus a contrarietate facit corpus esse animabile: sed tantumodo ille qui est per naturam conuenientis proportionis in mixtione ad actus vite.

¶ Ad 6m dicendum: quod corpora celestia non possent causare in istis inferioribus vitam per suam virtutem corporalem tantum. Sed tamen hoc possunt per eam cum virtute motricum intelligentiarum principalius.

Quaesio V QUinto queritur vtrum corpora celestia habeant effectus naturales diuersos in specie circa ista corpora corruptibilia. Et videtur quod non Gnen i. dicitur de luminaribus celi: vt sint in signa et tempora: ergo non sunt cause sed signa.

¶ Item Dama. libro 2. capi. 6. nos dicimus quoniam ipsa astra non sunt causa alicuius eorum que fuerunt: neque corruptionis eorum que corrumpuntur. Signa autem sunt magna hymbrium: et aeris tramsmutationis.

¶ Item philosophus i. de generratione quorum eadem est materia actiua sunt et passiua ad inuicenSed vt superius habitum corporum superiorum et inferiorum non est vnigenea materia. Ergo ista inferiora ab istis corporibus superioribus non patiuntur.

¶ Item alterans omnia corpora non debet esse alteratum. Sed corpora celestia alterantur ab intelligentiis mouentibus in quantum de ipsis educunt virtutes per quas mouentur vt superius dictum est. Ergo saltem non possunt alteratr omnia ista corpora inferiora.

¶ Item actio corporum superiorum in ista inferiora est per lucem. Sed omnia luminaria communicant in luce. Ergo in istis inferioribus non causant effectus diuersos in specie.

Contra Doe. 4 de consolatione factum est insens rebus mobilibus dispositio per quam prouidentia suis quecumque nectit ordinibus. Ergo videtur quam ipsa corporasuperiora per suum motum causa sunt omnium effectuum in istis inferioribus tam naturalium quam ex libero arbitrio dependentium.

¶ Item philosophus in libro de proprietatibus elaltetorum: dicit quod regna vacua sunt et terre deppopulate apud coniunctione duarum magnarum stellarum scilicet Iouis et Saturni. Sed talia dependent ex libero arbiirio: ergo astra causa sunt effectuum ex libero arbitrii dependentium: Multo fortius ergo sunt causa omnium effectuum naturalium.

¶ Item Dama. libro 2. capi. 6 constituuntur multociens et comete signa quedam mortis regum: hoc autem non significaret: nisi aliquem effectum imprimeret: ergo stelle quedam causant mortem: et quedam vitam que sunt actiones diuerse in specie.

¶ Item Rabi moy. 82. capi. dicit. Inuenies dictum a sapientibus non est aliqua. planta inferius que non habeat stellam in celo que percutit eam et dicit ei cresce.

Respondeo quod corpora celestia habent circa ista in feriora naturales effectus: et quosdam diuersos in specie: non tamen possunt super actus libro arbitri ipsos actus efficiendo vel liberum arbitrium ad illos actus cogendo: possunt tamen ad illos actus disponere inclinando: sed nullo modo necessitando. Quod autem circa ista inferiora naturales effectus habeant: experientia docet: et hoc est rationale: quia sunt corpora nobiliora: et precellentia in virtute sicut precellunt in situ. Ordo autem vniuersita tis est: vt potentiora et superiora influant in inferiora et minus potentiora: vnde Augu. 3. de trini. capi. 4 corpora crassioraet inferiora per subtiliora et potentiora quodam ordine regunt.

¶ Preterea vniuersitatis ordo hoc requirit: vt sicut in motu locali: videmus corpora moueri infra annum corpus non motum ita in motu alterationis secundum qualitatem debet esse aliquod corpus alterans non alteratum: alteratione disponem te ad generrationem et corruptionem: talia autem corpora sunt omnia corpora celestia.

¶ Preterea videmus elementa saluari inlocis suis per influentiam corporum celestium in illa proportione in qua est illius elementi saluatiua: vnde diuersa proportio celestium influentiarum in locis diuersiis est ratio quare ita ordinantur elementa secundum loca: et quare quodlibet conatur esse in proprio loco: et hoc ratio non tantum ostendit quod hoc inferius habeant naturales effectus in specie diuersas.

¶ Preterea a diuersis formis substantialibus emanant diuerse virtutes: per diuersas virtutes producuntur diuersi effectus: et ideo quia corpora celestia specie differunt i influentias suarum formarum substantialium quas immittunt cum suis radiis luminosis causant effectus diuersos in speciein istis inferioribus. Quod autem non possint super effectus libero arbitrii ipsos efficiendo: vel liberum arbitrium necessitando patet: quia vt inferius ostendetur liberum arbitrium cogi non potest

¶ Preterea liberum arbitrum superius est quocumque celesti corpore quod non esset verum si ab influentia corporum celestium cogi posset

¶ Quod autem possint ad illos actus disponere inclinando loquendo de libero arbitrio dum actu est corporis corruptibilis forma patet: quia possunt alterare corporis dispositiones: et varie dispositiones corporis inclinant ad varias affectiones mediante motu appetitus sensitiui: et hoc potest homo in se experiri secundum varias influentiarum celestium dispositiones.

Ad primum in oppositum dicendum: quod verum est: quod sunt signa cooperatiua tamen ad aliquos effectus naturales quos significant

¶ Ad 2m dicendum: quod Dama. ibi loqutur de causalitate principali: quam attribue bant illis idolatre: vnde non intendebat excludere omnem causalitatem ab eis: sicut patet per illud quod postea dicit scilicet quod qualitas aeris facta a sole: et luna et stellis: alii et alii diuersas complexiones: et habitus: et dispositiones constituit

¶ Ad 3m dicendum: quod illa que mutuo agunt et patiuntur naturaliter: bene oportet quod communicent in materia: tamen si vnum agit in aliud absque hoc quod patiatur ab illo: non oportet quod cum eo communicet in materia: et quod ista sit intentio philosophi patet: quia post verbum allegatum immedate subiungit quod hoc faciut in passibilia entia quorum non est eadem materia: non est ergo inconueniens: quod corpora celestia ista inferiora tramsmutent: quamuis cum eis no communicent in materia communiine vniuoca: quia ab istis inferio ribus non tramsmutantur.

¶ Ad 4m dicendum: quod corpora celestia son alterantur simili alteratione illi quam causant in istis inferioribus: alia autem alteratione sublimiori non est inconueniens quod alterentur. Luna enim cum de non illuminata sit illuminata. Sicut sit immediate post eclipsim alteratur: inquantum lumen de nouo de potmo eius educitur: illa est alteratio quae corpora celestia alterantur ab intelligentiis motricibus per hoc quod educunt de potentia ipsorum virtutes: per quas mouentur: est alteratio sublimi or et maxime inter alterationes corporum a materiali alteratione recedens: nec est inconueniens talem alterationem praecedere motum localem.

¶ Ad 5m dicendum: quod corpora superiora non alterant ista inferioraper influentiam luminis tantum: sed etiam per motum et per influentias immissas a suis formis substantialibus cum radiis luminosis: per quam influentiam causat luna mirabiles estus oceani: hoc est fluxum eius et refluxum.

¶ Quia autem argumenta ad partem secundam concludunt quod etiam possunt super liberum arbitrium soluenda sunt.

Ad primum ergo dicendum: quod Doe ibi vocat satum ordinem in rebus mobilibus ad diuinam prouident iam relatum: vnde satum est explicatio diuine prouidentie in effectu. Unde Boe. eodem libro et eodem cap. prouidentia est diuina ratio in summo omnium principe constitu ta: et postea dicit paucis interpositis: quod adunatio temporalis ordinis digesta atque explicata temporibus fatum vocatur: et parum post ordo fatalis ex prouidentie simplicitate procedit.

¶ Ad 2m dicendum: quod apud coniunctionem Iouis et Satur ni sunt depopulate terre per bella: non quia homines non postuerint resistere influentie illius constellationis ad dissentionem inclinantis. Sed quia noluerunt: quia sicut dicit ptholemus in almage. Sapiens homo dominabitur astris: quamuis autem conuinctio Iouis et Saturni non possit voluntatem cogere: tamen propter contrarias influentias Iouis et Saturni: eo quod Saturnus hebet influentiam melancholicam et malam: Iupiter autem immittit valde bonam influentiam: potest ad rixam et discordiam homines inclinare: cui tamen inclinationi homines per libertatem arbitrii possunt resistere et satis faciliter cum adiutorio gratie dei.

¶ Ad 3m dicunt quidam quod illa cometa nec naturaliter generatur: nec etiam est vna de stellis infirmamto positis: vnde nec eius significatioest naturalis: vnde Dama. libro 2. capi. 6 dicit quod comete non sunt ex hiis que a princpio genita sunt astra: sed diuinaiussione secundum ipsum tempus constituuntur et rursus dissoluentur. Aliis autem qui magis sequuntur viam philosophicam. videtur quod stella comata sit impressio sicca et calida generata in superiori parte aeris prope ignem: ex vapore calido et sicco et globus istius vaporis adunatus apparet corpus stelle. partes autem illius vaporis discontinuate circa illum globum et in longum protense in suis extre mitatibus illi globo coniuncte sunt quisi. eius come et secundum hanc opinionem significat: et causat non per se: sed per accidens mortalitatem prouenientem ex infirmitatibus calidis et sic cis: quia vehemens et disstemperata siccitas consueta est preuenire: et concomitari comete generationem: et quia vt plurimum diuites nutriuntur calidis et siccis: Ideo illo tempore multi diuites moriuntur inter quos mors regum et principium est magis notabilis et ita uides: quod secundum quancumque opinionem istarum nullum penitus dominium hebet super liberum arbitrium.

¶ Questio. VI Exto queritur vtrum celum sit a nobis visibsitble in parte non ftellata. Et videtur quod non. Auicena. 6 natural. libro 3. capi. I. dicit quod corpus simpliciter translucens: no est visibile vllo modo. Sed celum in parte non stellata est corpus simpliciter translucens: quia mediantibus stellis planetarum videntur stelle fixe. Ergo caelum non est a nobis vllo modo visibile in parte non stellata.

¶ Item Auicena eodem libro capi. 3. dicit quod visibile ex sua essentia prohibet videri illud quod est post ipsum. Sed pars celi non stellata: non prohibet videri illud quod est post ipsam: ergo non est visibilis vllo modo.

¶ Item spera octaua non magis recipit lumen solis de die: quam de nocte: sol enim existens in hemisperio contra posito nostro hemisperio: non magis distat a medietate octaue spere que est super nostrum hemisperium: quam existens in oriente distet a parte octaue spere: que est in occidente. Ergo si partem celinon stellatam videremus de die equaliter videremus de nocte. Cum ergo illud quod vulgus dicit caelum esse non appareat nobis equaliter de nocte: sicut de die vt docet experentia: videtur quod secundum rei veritatem illud non est celum: quod vulgus dicit se videre.

¶ Item quamuis ignis sit nature luminiose: tamen propter sui subtilitatem a nobis sua spera non videtur. Sed corpora celestia subtiliora sunt quocumque elemento. Ergo nulla pars non stellata a nobis videtur.

Contra Galatia est ex pertibus primi orbis: sicut dicit philosophus. 2. meteu. secundum translationem antiquam. Sed in Galaxia sunt multe partes non ftellate. Ergo a nobis videtur aliqua pars celi non stellata.

¶ Item non tantum videtur a nobis luna: in parte in qua agregatum est lumen sed etiam in parte alia Ergo a simili potest a nobis videri quelibet pars orbis: quamuis in ea non sit aggregatum lumen.

¶ Item de die videtur a nobis aer propter receptionem luminis in eo: aliter enim si visui nostro de die non obiiceretur aliquod corpus solidum: ita videtur nobis quod essemus in tenebris sicut de nocte. Ergo a simili pars orbis non stellata videri potest a nobis propter receptionem luminis in ea. Sicut enim illuminatur aer a sole: ita illuminantur omnes partes orbis.

Ad istam questionem dixit Guil. de conchis in lisuo ad ducem normamnorum de naturalibus quaestinibus: sicut supra lunam: neque tu: neque alius praeter stellas vidit aliquid: visualis radius cum ad superiora dirigitur: nec est ibi obstaculum quo repercutiatur: deficit deficiendoque spissatur: cum autem transit per oculum in quo est albuineus humor: et cristalli nis cum exeritur: nec alius color sibi occurrit: talem sibi id est aqaum et crytallinum sibi confugit: radium autem visualem vt patet ante in eodem libro dicit esse corpus quod naturali agilitate in eodem fere momento modo est in oriente modo in occidente. Sed hanc opiuionem multa sequentur improbabilia vnum est quod videmus extra mittentes non intus suscipientes: aliud est quod vnum corpus tranfret par alia ine diuisione eius naturaliter. Si autem velit dicere: quod illi radii reflectantur super occulum: et ipsum videant hoc iprobabile est cum illud quod iudicamus nos videre tam longe distare a nobis: et tante magnitudis nobis videatur. Siauit intendit radium visualem nihil videre nisi illud quod si bi consingit in loco vbi deficit et spissatur: hoc est etiam improbabile: quamuis etiam imaginatio confingere possit in se imagines rerum absentium hoc tamen facere particularem sensum non conceditur: quamuis ex causis aliis superius in hoec secundo positis appareat aliquem esse praesens: quod non est presens: et aliquid esse alterius coloris quam sit.

¶ Alii dicunt ad questionem: quod sicut non videmus aerem puru: nec ignem purum propter caliditatem edrum: sic non videmus aliquid de tota essentia quainta nisi stellas: quia quanto corpora sunt superiora: tanto sunt nobiliora: et quanto nobiliora: tanto rariora: illud ergo quod videmus est quoddam confusum resultans: quoniam ad apparentiam visus nostri ex aere et igne et celo. Sicut si acciperemus pluracorpora: quorum quodliet esset ita tenue: quod neutrum illorum perse sufficeret ad terminandum visum nostrum a remotis: et plurasimul sufficerent si ordinarentur: ita quod vnum esset ante aliud magna distantia inter ea existente: visus a remotis aspiciens iudicaret esse vnum visibile: quia non apprehenderet distinctionem inter illa: et apporeret sibi quoddam confusum ex illis: et hoc manifestaretur: si visui a remotis obiicerentur multi parietes vitrei: vnus ante alium diuersimode lumen participantes. Sed siue videamus secundum quod dicit ista opinio siue non: quedam falsa supponuntur in ea. Sol enim nobilior est inter planetas: et tamen supra ipsum sunt mars Iupiter et Saturnus. Non est ergo verum quod quanto corpora sunt superiora: tanto sint nobiliora quamuis ita se hebeant corpora elementaria inter se: et celum etiam nobilius est elementis.

¶ Preterea cum pars celi stellata: non sit minoris nobilitatis etiam circunscript umine: quod recipit a sole quam pars non stellata: et tamen certum est quod densior est: vnde etiam abundantius a sole recipit lumen et retinet: non est verum in partibus essentie quinte: quod quanto sunt nobiliores tanto sunt rariores. Subtilitas enim corporum celestium non attenditur penes maiorem et minorem raritatem sicut subtilitas elementorum: quamuis subtilissimum inter ea scilicet celum empyreum creditur rarissimum: eo quod talis dispotio competit loco corporum beatorum. Sed attenditur penes substantie maiore et minorem virtutem: que in aliqua parte densiori est maior: quam in alia magis rara: et ad similitudinem istius modi subtilitatis dicimus quod aurum est subtilius plumbo: cum tamen plumbum sit rarius: et corpora beatorum erunt ignesubtiliora: nec tamen erunt ita rara.

¶ Alii dicunt: quod illud quod iudicat homo se videre in parte celi non stellata est aliquid simile colori existens in parte celi non stellata: vel in celo crystallino: quod quidem causatur: ex naturali luce ipsius celi: et lumiuis: quod recepit a sole et stellis: pars enim illa non est tante densitatis quod in ea possit aggregari lumen sicut aggregatur in parte stellata: propter quam aggregationem non possumus videre in parte stellata illud simile colori quod videmus. in parte octaue spere non stellata vel in celo crystallino. Unde de Auicena. 6 naturalium libro 3. capi. 3. dicit hoc quod dicitur quod sol et stelle habent colores: et quod lux obtegit colores eorum videtur esse verum: quia aliqua habent in se ipsis colorem: que cum refulgent augmentatur in ipsis fulgor: ita quod superat visum: et non sentitur color. Illa etiam pars celi: inqua videmus illud simile colorimod est tante raritatis: sicut purus aer vel purus ignis. vnde magis potest esse aliqualis aggregatio luminis in ea: quamin puro aere: vel puro igne: et ideo pars celi non stellata: vel ipsum caelum crystallinum magis potest terminare visus: quampurus aer vel purus ignis.

¶ Qui vult tenere hanc opi¬ nionem potest faciliter respondere ad argumenta in oppositum.

Ad primum. cum dicitur quod corpus transtucens non est visibile vllo modo: dico quod hoc verum est: quando est tanta transsucentia quod rem que est post ipsum non prohibet videri: nec facit ipsam minus clare videri: quod dico propter vitrum crystallum et similia: et si non prohibeant rem que est post ipsa videri: tamen faciunt ipsam minus clare videri: nisi quandoque per actionis inquantum propter factionem radiorum res apparet maior: que videtur mediante crystallo: purus vero aer: et ignis purus: et spere septem planetarum: excepta parte stellata: sunt corpora ita translucentia quod in nullo diminuunt claritatem visionis: et de talibus corporibus translucentibus verbum Auicen. intelligendum est. Octaua autem spera in parte non stellata vel ipsum caelum crystallinum: non ita translucens: nec tante suut raritatis: et ideo aliquo modo possunt terminare visum ad similitudinem qua crystallus clarissima et lucidissimum et vitrum visum terminat

¶ Ad 2m cum dicitur: quod illud quod est visibile ex sua essentia prohibet videri illud quod est post ipsum: potest dici quod ibi vocat probabile videri prout extenditur ad diminuere claritatem visionis.

¶ Uel dic quod vocat visible ex sua essentia lucem aggregatam que non indiget alio lumine: ad hoc quod videatur: hoc etiam quod dicitur quod pars celi non stellata non prohibet videri illud quod est post ipsum: quamuis hoc certum sit de speris planetarum: tamen de spera octaua: et celo crystallino incertum est. Ego enim credo quod si celum empyreum esset terminatiuum nostri. visus quantum est ex parte sua: quod prohiberetur videri a nobis propter octauam speram: vel caelum crystallinum vel sitotam non prohiberent: tam minus clare propter ipsa videretur.

¶ Ad 3m dicendum: quod ratio quare celum minus clare videtur a nobis de nocte quam de die duplex est. vna est propter aerem qui non est illuminatus de nocte sicut de die: quiauis enim lumen non sit necessarium ex parte medii: ad hoc quod illud quod est coloratum in actu videatur tamen bene est necessarium: ad hoc quod clarius videatur. Efficacius enim multiplicat colorsuam similitudinem per medium illuminatum: quod non illuminatum ceteris partibus: aer enim per lumen efficitur magis translucens. Alia ratio est quia de nocte videmus stcllas: que sunt. q. improportionatur magis visibiles: quam pars non stellata illud autem quod parum est visibile iuxta illud quod est multum visibile minus videtur.

¶ Ad 4m dicendum: quod quamuis caelum crystallinum et spera octaua sint corpora subtiliora quam purus ignis et purus aer ex hoc tamen non sequitur quod sint rariora. Ut enim dictum est in corpore quaestionis eorum subtilitas non attenditur penes raritatem: cum dicitur in Iob. de celis. 37. capi. quod solidissimi quasi ere fundati sunt. Qui vult tenere opioem secundam potest dicere ad pricnium ad partem secundam: quod quamuis in Galaxia sint multe partes non stellate: tamen est ibi maior aggregatio luminis quam in aliis partibus non stellatis: tamen quia caelumdensius est in illa parte: tamen quia sunt ibi multe stelle multa sibi propinqua ita vt abundantius possit partem mediam illuminare: aliqui tamen Galaxiam pununt in igne.

¶ Ad secundum dicendum quod quamuis illa pars lune: in qua apparet macula non sit ita disposita ad hoc quod illuminetur sicut alie partes lune eo quod creditur in illa parte esse minus dense et magis appropinquans ad dispositionem corporis translucentis: tamen densior est quantum partes orbis non stellate et ideo magis visibilis.

¶ Aliqui tamen dicunt: quod in illa parte non videtur luna quamuis per visum apprehendatur: eo modo quo per carentiam lumis visus tenebrarum apprehendit. Dicit enim philosophus. 2. de anima quod manifestum est: quoniam non est vnum visu sentire et videre: et namque cum non videmus visu discernimus et tenebras et lumen sed non similiter: quia secundum Commentato. ibidem per visum iudicamus lucem per se: et obscuritatem secundum quod est priuatio lucis

¶ Ad 3m dicendum: quod si de die aer esset purissimus et esset oculus in tali dispositione quod nihil penitus sibi obiicere tur nisi aer non iudicaret se esse in lumine. Sed in tenebris Et signum ad hoc est: si enim de nocte non existentibus inaere vaporibus densis ponas lumen in aliquo loco et dirigas aspectum numeri non ad ipsum luminare nec ad corpus solidum in quo recipiatur eius lumen: sed tantum ad aerem medium non iudicabis ipsum esse illuminatum: cum tamen deriuatum sit lumen a luminari ad corpus solidum per aerem medium.