Articulus 1

Questio I

PRimo ostendendo quod contritio non est dolorvoluntarie assumptus pro peccatis cum proposito confitendi et satisfaciendi. Quia contritio est actus virtutis: passio non est actus virtutis: sed materia cum ergo dolor sit passio: contritio non est dolor.

¶ Item contritio a deo datur: ergo non voluntariem assumitur.

¶ Item voluntas non est impossibilium: nullus enum impossibilim eligit: sed peccatum factum non fuisse factum: est immpossibile: ergo nullus vult peccatum factum: non fuisse factum: sed dolor non est de factione rei quam homo non vult facta non esse: ergo contritio non est dolor de peccatis.

¶ Item aliquando in articulo mortis aliquis conateritur sine memoria confitendi.

¶ Item ante institutione confessionis erat contritio: ergo propositum confitendi: non est de ratione contritionis.

¶ Item Isi. 2. libro de summo bono c. 12 dicit quod compunctio cordis est humilitas mentis cum lachrymis exoriens de recordatione peccati et timore iudicii. Sed humilitas non est dolor: ergo male dicitur ibi quod contritio sit dolor.

Respondeo quod sicut i matralibus durum dicitur quod non cedit tactui: et secundum philosophu. 4 metheu. Frangi dicitur quod diuiditur in partes magnas: et conmminui vel conteri quod redigitur in partes paruas: ita per quandam similitudinem in spiritualibus dicitur cor hominis durum quamdiu dinine inspirationi se tangenti non eedit: sed obuiat persistendo in affectu peccati: frangi vero dicitur quando a peccato recedere incipit quamuis nondum plene ad deum conuersum sit. Conteri vero quando in eo totaliter destruitur affectus peccati: quod plene resilire a peccato: hoc autem resilitio quidam dolor est non passio appetitus sensitiui: sed secundum quod dolor accipitur pro displicentia voluntatis. Et sic patet solutio ad primum: et quia hoc displi¬ centia que est genus contritionis est meritoria: et nullum bonum est meritorium: nisi sit voluntarium: ideo additur hoc quod est voluntarie assumptum tanquam differentia determinans displicentiam ad genus moris: et quia voluntaria displicentia esset mala sit esset de bono: ideo dicitur pro peccatis. Et per hoc illa displicentia determinatur ad bonum moris: et quia praedicta diffinitio datur de contritione non vt est actus virtutis tantum: sed prout est pars sacramenti: ideo subiungitur cum proposito confitendi et satisfaciendi.

Ad primum solutum est

¶ Ad secundum dicendum: quod si contritio quantum ad suam formam que est charitas sit a deo tantum: tamen essentia actus non tantum est a deo: sed etiam cum hoc a libero arbitrio.

¶ Ad tertium dicendum: quod sicut dicit Philosophus. 3. ethi. c. 5. quamuis electio non sit impossibilium: voluntas tamen potest esse respectu impossibilium veluti immortalitatis: quamuis enim electio sit actus voluntatis. voluntas tamen etiam alium habet actum.

¶ Ad quartum dicendum: quod quando in articulo mortis homo vere conteritur implicite habet propositum confitendi: quia si sibi ad memoriam reduceretur confiteri vellet: si posset.

¶ Ad quantum dicendum: quod quamuis ante institutionem confessionis esset contritio inquantum est actus virtutis: non tamen inquantum est pars sacramenti.

¶ Ad vltimum dicendum: quod in hoc differt diffinitio Isidori a praedicta: quia prima diffinit contritionem quantum ad esse: hec autem est contritionis diffinitioquantum ad bene esse: in qua describitur per comparationem ad terminum a quo: cum dicitur compunctio scilicet contra delectationem que fuit in conuersione: et per comparationem ad termi. num ad quem: cum dicitur humilitas mentis contra inobedientiam que fuit in auersione: et quo ad effectum: cum dicitur cum lachrymis: et quo ad duplex motiuum quorum vnum est osfense consideratio gue intelligitur in peccati recordatione. Alterum timor pene qui intelligitur in timore iudicii.

Questio. II.

SEcundo queritur vtrum attritio possit fieri contritio. Et videtur quod non. secundum Philosophum 8. phy. A diuersis motoribus non est vnus motus. Sed attritio oritur ex timore pene: contritio ex consideratione diuine offense: ergo motus attritioni: non potest fieri motus contritionis.

¶ Item impossibile est eundem actum in numero elici a gratia et sine gratia. Sed attritio elicitur a voluntate sine gratia. contritio vers a gratia: ergo attritio non potest fieri contritio.

¶ Item intensior est contritio quam attritio: quia est a fortiori motore. sed idem actus voluntatis in numero non potest intendi. quia secundum Augustenium 83m q. quaestione 32 Eandem rem non potest alius alio plus intelligenre: eago a simiai nec plus velle nec nolle: ergo attritio non potest fieri contritio.

¶ Item ille actus qui statim transit non potest primo esse in formis: et post hoc formatus: sed actus voluntatis statim transit: qua est in instanti. Unde secundum Philosophum 10 ethi. c. 4. Delectatio in instanti est: cum ergo attritio sit actum informis et contritio actus formatus: attritio non potest fieri coutritio. I.

Contra: vntus et idem motus exterior qui primo est in formis postea potet formari: ergo a simili idem motus interior: ergo attritio potest formari: et sic fieri contritio¬

¶ Item attritio non opponitur gratiae: sed disponit ad eam: ergo per aduentum gratie non tollitur: sed perficitur. attritioautem cum perficitur per gratiam sit contritio.

Respondeo quod contritio dupiter potest accipi. Uno modo pro actu poenitentie elicito a virtute poenitentie charitate formata. Alio modo pro formato actu penitendi elicito non mediante aliquo habitu poenitentie: vel a penitentia informi qui postea charitate formatur: illo actu adhuc durante.

¶ Primo modo loquendo de contritione: attritio non potest fieri contritio: quia idem actus in numero elici non potest a poenitentia informi: et post hoc elici a poenitentia formata: quia voluntas mouens vt informis: et post hoc mouens vt formata vicem tenet duorum moiorum a quibus non potest esse idem motus in numenro: vt concludebat primum argumentum ad primam partem.

¶ Preterea actus elicitus a penitentia formata est eodem ordine nature posterior. actus autem elicitus a penitentia informi est ordine temporis vel nature priusquam penitentia illa sit formata.

¶ Secundo modo loquendo de contritione attritiofieri potest contritio: quia quamuis motus voluntatis sit simpliciter et in instanti et quantum ad suum esse: potest tamen tam diu manere idem in numero quousque poenitentia a qua elicitus est a charitate formatur. per cuius formationem actus ille efficitur contritio: quamuis elicitus fuerit a poenitentia existente informi.

Ad primum et secundum in oppositum patet solutio ex iam dictis.

¶ Ad tertium dicendum: quod contritio primo modo dicta est intensior quam attritio. quia vt arguebatur elicitur a fortiori motore. sed non opetet quod ita sit de contritione secundo modo dicta: quia contritio et attritio eliciuntur a motore equalis virtutis non enim eliciuntur duabus vicibus: sed vna. ille tamen actus per sui formationem intenditur. Unde illud quod dicebatur in arguendo eundem actum voluntatis in numero non posse intendi falsum est. vt ostensum est libo 2. di. 35 in illa quaestione. vtrum in eodem malo voluntatis actu secundum numerum possit esse intensio et remissio. et ibi exponitur illa auctoritas Aug. nunc allegata.

¶ Ad quartum dicendum: quod actus voluntatis quamuis sit in instanti secundum suum esse: tamen non statim trasit. sed aliquamdiu potest manere: vt dictum fuit in quaestione. Non enim est de genere successiuorum per se quantum ad suum esse: sed permanentium: alioquin suum esse non esset in instanti. quon autem voluntas de non volente aliquid: potest fieri volens aliud in tempore: et tamen ipse actus volendi erit in instanti: declaratum est libro 2. di. 35 in illa quaestione: vtrum malus actus voluntatis sit successiua motio.

Quaestio III

TErtio queritur vtrum attritionem facientis quod in se est: necessarium sit fieri contritionem. Et videtur quod sic. sicut declaratum fuit lib. 3. Christus meruit nobis de condigno primam gratiam. sed si non meruisset illam non contritis: non meruisset nobis primam gratiam. quia contritio eam includit: ergo meruit de condigno primam gratiam attritis facientibus quod in se est: ex necessitate ergo iustitie datur eis a deo gratia. sed attritio formata per gratiam contritio est.

¶ Item secunda Thimo. 2o Deus seipsum negare non potest. sed si ex toto corde reuertem tem ad se non reciperet ad gratiam negaret se misericordem esse: in quo includeretur negatio sui: ergo omnem attritionem facientis quod in se est: deus de necessitate facit contritionem eam formando per gratiam.

Contra secundum Ansel d est lib. Cur deus homo 19 ca. Deus nulli quicquam debet: sed si facienti quod in se est de de necessitate faceret attritionem contritionem: tali deus deberet gratiam: ergo attritionem facientis quod in se est: non est necessarium fieri contritionem.

¶ Item luto quantuncumque bene disposito non est necessarium imprimi formam a figulo. Sed sicut dicitur Isaie. 64. Et nunc domine pater noster es tu nos vero lutum et fictor noster: ergo quantuncumque bene dispositum non est necessarium a deo formari per gratiam.

Respondeo quod attritionem fieri contritionem secundum quod accipitur pro actu poenitentie elicito a virtute poenitentie charitate formata non est necessarium. sed impossibile sicut videri potest ex quaestione praecedenti. Si autem accipiatur contritio pro actu penitentie elicito a penitentia informi quie postea charitate formatur: illo actu adhuc durante: sic quamuis attritionem sit possibile fieri contritionem: non tamen est necessarium. possibile enim est quod attritio facientis quod in se est prius ordine nature desinat esse: quam deus tali gratiam infundat: quia quandoque eam infundit ipsi voluntati conuerse ad aliquem alium bonum actum: qui non est attritio nisi sorte implicite. sed facienti quod in se est: necessarium est aliquo modo dari a deo gratiam gratum facientem: non necessitate coactionis nec necessitate immutabilitatis absolute. sed necessitate immutabilitatis ex praesuppositione ordinationis sue: qua immutabiliter et liberaliter ordinauit se daturum gratiam omni penitenti quod in se est facienti.

Ad primum et secundum dicendum: quod non plus concludunt nisi quod penitenti facienti quod in se est deus dat gratiam de necessitate immutabilitatis non absolute: sed ex praesuppositione ordinationis sue.

Ad primum ad partem aliam dicendum: quod aliquem alii esse debitorem hoc pot esse triplici de causa. Aut quia aliquid sibi commissum est: quare tenetur debitor. Aut quia deliquit contra alium. Aut quia aliud alii promisit. primo modo deus nulli debitor est. nec etiam secundo modo: sed tertio modo: quia promisit ex mera liberalitate sua se daturum gratiam penitentibus facientibus quod in se est. Unde manasses in sua oratione 2 peralis. vlti. Tu domine secundum bonitatem tuam promisisti penitentiam remissionis peccatorum et glo. super illud verbum quia rectum est verbum domini. dicit: quod ex promisso non ex commisso deus est nobis debitor.

¶ Ad secundum dicendum: quod procedit de necessitate coactionis vel de necessitate immutabilitatis absolute.

Quaestio IIII

QUarto queritur vtrum ordine nature priorsit contritio quam peccati remissio. Et videtur quod sic. Anima suscipit gratiam mediante actu penitendi. iuxta illud sap. 11 dissimulans peccata hominum propter pemtentiam: ergo prius ordine nature attingit gratia actum quam anima: cum ergo actus penitentie gratia formatus sit contritio: et non remittatur peccatum quousque anima formatur gratia: prius ordine nature est contritio quam peccati remissio.

¶ Item prius ordine nature est contritioquam remissio venialis peccati: ergo a simili prior est ordinenature quam remissio mortalis peccati.

¶ Item actum penitendi fieri contritionem non est aliud quam habitum penitentie charitate formari. Sed formatio virtutum ordine nature praecedit remissionem peccati: quia per charitatem remittuntur peccata. iuxta. illud i. Pe. 4. Charitas operit multitudinem peccatorum: ergo prior est ordine nature contritio quam peccati remissio.

Contra contritio est actus penitentie elicitus a virtute penitentie charitate formata: ergo posterior est ordine nature quam formatio virtutis penitentie Sed formatio virtutum: aut est peccatorum remissio: aut eam includit: ergo contritio ordine nature est posterior peccatorum remissione.

¶ Item prius ordine nature formatur anima per gratiam quam actus penitendi: quia actus non est natus gratie esse subiectum. Sed in formatione anime per gratiam est remissio peccatorum: ergo formatio actus penitendi est posterior quam peccatorum remissio.

¶ Item si ordine nature contritio praecederet peccatorum remissionem: penitens non tantum mereretur remissionem peccatorum de congruo: sed etiam de condigno: quia voluntarius actus charitate formatus est de comdigno meritorius: sed peccator non potest mereri de condigno remissionem peccati: quia de condigno mereri non potest primam gratiam per quam remittitur peccatum: ergo contritio non est prior ordine nature remissione peccati.

Respondeo quod contritio secundum quod est actus penitendi elicitus a virtute penitentie charitate formata: posterior est ordine nature quam remissio mortalis peccati. sicut bene ostendit primum argumentum ad partem secundam. Si autem accipiatur contritio pro actu penitendi elicito a penitentia informi postea charitate formata: illo actu adhuc durante: tunc quidam dicunt quod quamuis esse illius actus qui est materialis in contri: ione ordine nature vel temporis: aliquando prior sit remissione peccati. tamen inquantum formatus est: contritio est ordine nature posterior quam remissio peccati: quamuis enim infusionis gratie sint effectus peccati remissio et actus penitendi formatus: tamen immediatior effectus eius est remissio peccati quam formatus actus penitendi: ita quod formatio actus penitendi dependet ex gratie infusione et peccati remissione

¶ Alii dicunt quod ipse actus penitendi elicitus a penitentia informiqui postea formatur non est posterior ordine nature: quam peccati remissio etiam inquantum formatus est id est inquantum est: contritio: quia dicunt quod formatio actus penitendi non est realiter differens ab infusione gratiae: sed tantum secundum rationem: quia actum penitendi esse formatum nihil aliud est quam ipsum esse actum formati subiecti: deus enim acceptat actum propter subiectum: ipsa ergo infusio gratiae ipsi subiecto et est formatio subiecti et actus penitendi non causans in actu penitendi formationem aliam necessariam ad rationem contritionis: quia quamuis per infusionem gratie qualificetur actus penitendi preexistens aliqua similitudine gratie: que similitudo potest aliquo modo dici illius actus forma: non tamen habet principaliter per eam rationem contritionis: sed per hoc quod anima que est eius causa et subiectum formata est: ipsa tamen in fusio gratie inquantum est formatio subiecti differt a se ipsa secundum rationem: inquantum est formatio actus: ita quod prius secundum rationem intelligendi est formatio subiecti quam actus. Unde si remissio peccati est realiter differens ab infusione gratie: formatio actus penitendi immediatior est infusioni gratie quam remissio peccati: ad quod sequitur quod sit ordine nature prior quam remissio peccati. Si autem realiter idem est gratie infusio et peccati inquantum ad offensam remissio: praedicti actus formatio non est prior ordine nature: sed posterior: non dico ordine nature: quia talis ordo prioritatis et posterioritatis non est nisi inter realiter diuersa: sed secundum rationem intelligendi: quia secundum rationem intelligendi prior est infusio gratie sub ratione qua est remotio inimicitie quam sub ratione qua est restitutio amicitie: sed sub prima ratione est remotio cuiuslibet culpe: sub secunda vel sub vtraque est predicti actus penitendi formatio.

Qui vult tenere primam opinionem potest dicere ad primum argumentum quod anima non suscipit gratiam mediante actu penitendi tanquam dispositionem gratie susceptiua: secundum quem modum corpus suscipit colorem mediante superficie: alioquin cessante illo actu non remaneret gratia in anima: sed tanquam dispositione decongruo gratie meritoria: sicut dicimus quod homo coronatur mediante suo labore: quando per strenuitatem laboris assumitur ad regiam maiestatem.

¶ Ad secundum dicendum: quod non est simile: quia veniale peccatum simul stat cum gratia: non autem mortale: et ideo motus contritionis cuius essentia actus elicita a virtute formata potest esse causa remissionis peccati venialis: non sic autem potest esse causa remissionis peccati mortalis: quamuis remissionis eius possit esse causa dispositiua: contritio secundo modo dicta ratione essentie actus: quia ratione eius precedit ordine nature peccati mortalis remissionem.

¶ Ad tertium dicendum: quod maior falsa est: formatio enim actus eliciti ab habitu alia est a formatione habitus: et eam ordine nature praesupponens vt dicunt tenentes opinionem primam. Qui vult tenere opinionem secundam potest dicere quod primum argumentum factum contra eam non procedit nisi de actu penitendi elicito a virtute penitentie charitate formata.

¶ Ad secundum dicendum: quod maior est falsa: ordo enim nature non est nisi inter ea que realiter differunt: formatio autem anime per gratiam et formatio actus realiter idem sunt: secundum rationem differentes. Unde inter illa non est prioritas nec posterioritas nisi secundum rationem.

¶ Ad tertium dicendum: quod quamuis homo mereri non possit primam gratiam de condigno: tamen per actum informatum gratia et precedentem ordine nature remissionem peccati: mereri potest remissionem peccati: quam obtinet in eodem instanti: quo actus penitendi gratia formatur: quamuis formatio illius actus ordine nature sit prior: si realiter difserunt gratie infusio et peccati remissio.

Uinto queritur vtrum pro quantocumque magno peccato sufficiat quanta cumque parua contritio. Et videtur quod non Aug. 2I de ciui. c. 26. dicit quod in amissione rerum necesse est vt tantum vrat dolor quantum heserat amor. Sed summum bonum quod per mortale peccatum amittitur maxime est diligendum: ergo videtur quod pro quolibet mortali peccato maxima requiratur contritio.

¶ Item Ansel. in libro Cur deus homo. versus finem dicit non fieri remissionem peccati nisi debito reddito: quod debetur pro peccato secundum magnitudinem peccati: sed hoc non esset verum: si pro quantocumque peccato magno sufficeret quantacumque parua contritio: quia tunc non esset necessaria maior emenda pro vno quam pro alio.

¶ Item homo sensibiliter dolet pro amissione boni temporalis: ergo multo fortius tenetur sensibiliter dolere pro amissione boni spiritualis: quod per peccatum mortale amittitur: sed quantumcumque parua contritio non habet dolorem sensibilem: ergo non sufficit pro aliquo mortali peccato.

Contra buil 4or contritus et vumiiatum deusnon despiciet.

¶ Item extra. de regulis iuris. c. 1. Omnis res per quascumque causas nascitur per easdem dissoluitur: sed per quantumcumque paruum velle deliberatiuum et absolutum: potest homo incurrere peccatum mortale: ergo per quantum cumque paruum motum voluntatis de liberatiuum in detestando peccatum potest homini remit ti quodcumque peccatum mortale.

Respondeo quod cum contritio dicat actum penitendi charitate formatum: et quamtumcumque modica charitas sufficiat ad remissionem quamtoruncunque et quoruncunque peccatorum mortalium: quantum cumque parua contritio sufficit pro quantocumque magno peccato. Non sic autem dicendum est de attritione: cum enim recogitantur peccata in speciali necessaria est maior attritiode maiori peccato quam de minori: et quamuis in penitendo de omnibus simul non sit necessaria maior displicentia simul in actu: de vno quam de alio: necessaria tamen est in habitum: vnde pro quantocumque magno peccato quantumcumque parua attritio non formatur gratia de lege communi: per quamgratiam fieret attritio contritio si formaretur.

Ad primum in oppositum dicendum: quod illa auctoritas intelligenda est de displicentia que est in voluntate cuius quantitas pro displicentia amissionis rei amate debet proportionari quantitatiamoris: talis autem displicen: ia saluatur in quantacumque parua contritione.

¶ Ad secundum dicendum: quod quantum. cumque parua contritio concludit magnitudinem displicentie proportionatam magnitudini peccati: non sic aut quam tuncumque parua attritio: quia attritio cuius magnitudo non proportionatur eo modo quo possibile est magnitudini adhesionis que fuit in peccando non sit contritio de lege communi.

¶ Ad tertium dicendum: quod magnitudo doloris in contritione dupliciter potest intelligi scilicet vel in voluntate: vel in sensualitate. Primo modo dolor est displicentia peccati: que si sit informis est attritio: si formata: sic est contritio: sed non formatur de lege communi nisi sit maxima in comparatione aliorum dolorum: quia quanto aliquid magis debet placere: tanto eius oppositum debet et magis displicere. Summum autem bonum a quo separatur homo per peccatum mortale: magis debet placere quam omnia alia bona: et ideo maior: debet esse displicentia de quocumque mortali peccato quam de quocumque alio malo: maior tamen debet esse de vno peccato quam de alio: secundo modo dolor est quedam passio sensualitatis causata ex displicentia peccati: et hunc dolorem non opetet esse maximum: nec maiorem multis doloribus causatis ex amissione aliquarum rerum temporalium non multum magnarum: quia vires inferiores magis mouentur de lege communi ex apprehen¬ sone suorum obiectorum quam ex redundantia virium superiorum: vnde talis dolor non semper est in potestate hominis: et ideo non requiritur ad contritionis necessitatem: sed ad eius perfectionem.

Ad primum ad partem aliam dicendum: quod nunquam est cor contritum de lege communi nisi magnitudo motus deliberatiue voluntatis respondeat magnitudini adhesionis que fuit in peccato.

¶ Ad secundum dicendum: quod illa regula vt ibi dicitur in glo. instantiam habet in aliquibus casibus. vnde non credo quod sit vniuersaliter vera nisi quando natiuitas rei et dissolutio equa liter subsunt potestati illarum causarum: non sic autem est in proposito: qua liberum arbitrium per se sufficit ad efficiendum: sed non ad proficiendum: immo necessarium est adiutorium habere dei.

¶ Ex dictis patet solutio ad sextam questionem.

Questio VII

SEptimo queritur vtrum contritio sit causa efficiens remissionis peccati. Et videtur quod sic: in habentibus se per ordinenqui potest efficere: maius potest efficere minus: sed remissio peccati est actus penitentie formatus: se habens per ordinem: et est actus formatus nobilior quam peccati remissio: quia destructio mali est propter positionem boni: ergo qui potest facere actum penitendi formatum potest facere remissionem peccati: sed voluntas charitate formata potest elicere actum penitendi qui est contritio: ergo mediante actu illo efficit remissionem peccati.

¶ Item in peccatore non existente in actu peccati: peccatum non est aliud quam carentia satisfactionis seu reconciliationis debite pro actu peccati: sed voluntas per actum contritionis est causa efficiens remissionis illius carentie: quia per contritionem est causa efficiens satisfationis debite: et factio satiffactionis est destructio ca rentie eius: ergo voluntas per actum contritionis est causa efficiens remissionis peccati.

Contra glo. super illud Math. 9. Dimittuntur tibi peccata: dicit quod solus deus peccata dimit tere nouit: sed contritio non est deus: sed creatura: ergo peccatum effectiue non remittit.

¶ Item remittere peccatum quantum ad offensam non tantum est remouere a peccato re deformitatem propter quam deo displicebat: sed etiam ipsam dei displicentiam remouere: quia anima que ante peccati remissionem deo displicebat: post eius remissionem deo non displicet: sed nulla creatura potest esse causa efficiens remotionis diuine displicentie: sicut nulla creatura potest esse causa efficiens diuine placentie seu acceptationis: quia placentia diuina est actus voluntatis dei qui est realiter idem quod ipse: ergo cum contritio sit creatura non potest esse causa efficiens remissionis peccati.

Respondeo quod contritio potest accipi vel put est pars sacramenti penitentie: vel prou est actus penitentie qui est virtus: quomodo autem contritio inquatum est pars sacramenti penitentie se habeat ad remissionem peccati inferius declarabitur cum queretur de potestate et vsu clauium. Si autem accipiatur inquantum est actus penitentie qui est virtus: sic dico quod anima per contritionem non est causa efficiens remissionis mortalis peccati: mortalia enim peccata remitti non possunt nisi per gratie gratum facientis infusionem: et ideo nulla res potest esse causa efficiens remissionis que non potest esse causa efficiens infusionis gratie gratum facientis: anima autem per contritionem non potest esse causa efficiens infusionis gratie gratum facientis: quia infusio gratie est per creationem: et anima creare non potest: motus etiam contritionis praesupponit ordine nature infusionem gratie: anima ergo per contritionem non potest esse causa efficiens remissionis peccati mortalis: sed sicut solus deus est causa efficiens infusionis gratie: ita ipse solus deus est causa efficiens remissionis mortalis peccati. anima tamen per contritionem meretur de eondigno mortalis peccati remissionem fi aliquis motus contritionis eam ordine nature precedit: vt multi probabiliter dicunt. si autem nullus penitentie motus formatus ordine nature precedit remissionem mortalis peccati: tame amima per motum attritionis de congruomeretur remissionem mortalis peccati.

¶ Aliter autem vt volunt aliqui dicendum est de remissione peccati venia lis per contritionem quam dictum est de remissione mortalis: anima enim per contritionem est sub deo causa efficiens remissionis venialis peccati: quod dupliciter declarant. si cut enim mortale peccatum remittitur quantum ad offensam per gratie infusionem: ita peccatum veniale remittitur per contritionis motum: sed si esset possibile quod anima esset causa efficiens infusionis gratie: ipsa mediante infusione gratie posset esse causa efficiens remissionis mortalis peccati: cum ergo anima charitate formata sit causa efficiens motus contritionis: quia ipsum elicit: videtur quod anima charitate formata mediante motu contritionis sit causa efficiens remissionis venialis peccati.

¶ Preterea in peccatore non existente in actu venialis peccati: peccatum veniale nihil aliud est quam carentia satisfactionis debite pro actu venialis peccati inquantum peccatum veniale est aliqua dispositio ad diuinam offensam seu obliquatio a diuina amicitia: destructio autem carentie debite satisfactionis: est satisfactionis positio: vel est per satisfactionis positionem. illa autem satisfactio est mottus contritionis: vel per ipsum motum causata: cum ergo anima charitate formata sit motus contritionis efficiens causa: vt superius dictum est: videtur quod mediante motu contritionis effectiue destruat veniale peccatum: sed quia hoc non potest facere nisi in virtute habitus charitatis cuius solus deus est efficiens causa: ideo anima charitate formata peccatum veniale effectiue non remittit nisi in speciali virtute dei: ita quod deus est illius remissionis principalior: et nihilominus imediatior efficiens causa. Aliis autem videtur dicendum: quod quamuis anima charitate formata mereatur per contritionem remissionem venialis peccati: tamen illius remissionis non debet dici efficiens causa: saltem loquendo de causa per se: quia motus contritionis non est causa efficiens remissionis venialis peccati per hoc solum quod contritioimmediate elicitur a voluntate charitate formata: sed etiam et principalius per hoc quod illa contritio est ipsius dei immediatus effectus.

Ad primum dicendum: quod quamuis anima charitate formata possit esse efficiens causa illius actus qui formatus est: non tamen potest esse causa efficiens charitatis: per quam formatur: actus autem ille ratione essentie actus non est nobilior remissione peccati: sed est quaedam congrua dispositio ad eam: sed ratione charitatis qua formatur dicitur ea nobilior.

¶ Ad secundum dicendum quod anima per contritionem non est causa efficiens satisfactionis seu reconciliationis debite: pro mortali peccato: inquantum mortale peccatum est offensa contra deum: sed sic solus deus est illius satisfactionis seu reconciliationis et ficiens causa per gratie infusionem. Ad secundum argumentum ad secundampartem potest dici quod remouere diuinam displicentiam non est remouere aliquem actum diuine voluntatis: sed remouere defectum anime: propter quem deo displicebat: quo defectu remoto anima quae ante displicebat deo sibi non displicet: non per aliquam mutationem factam in diuina voluntate: sed per mutationem factam ex parte anime.

Questio VIII

Octauo quaeritur vtrum possit esse nimis magnus dolor in contritione. Et videtur quod non: quia dolor contritionis ex charitatiuo dei amore procedit: sed anima non potest deum nimis charitatiue diligere: ergo nec potest de eius offensa nimis dolere.

¶ Item de penitentia distin. 3. parum post principium si apostolus dicitur de penitente quod semper doleat: et non sit satis quod doleat.

Contra apostolus ad Rom. 12 dicit quod exhibeatis corpora vestra hostiam viuentem: sed tantus posset esse contritionis dolor quod interficeret penitentem: ergo talis dolor nimius esset et irrationabilis videretur.

Respondeo quod in actu penitendi duplex est dolor: vnus essentialis penitentie: et hoc est in voluntate rationali. Est enim quedam voluntatis displicentia qua sibi displicet peccatum inquantum est trans. gressio legis diuine: et quia hec displicentia directe causatur ex charitatiua dei dilectione: que nimis intendi non potest: ideo hec displicentia non potest esse nimis magna.

¶ Est alius dolor non essentialis penitentie: et hic duplex. Unus in corpore quo homo corpus suum affligit pro peccatis suis: et haec dolor bene posset esse nimis magnus: quia cum talitemperamento debet homo affligere corpus suum vt non interimat subiecti naturam. Unde apostolus ad Rom. 12 Rationabile obsequium vestrum.

¶ Est alius dolor in terior qui est passio appetitus: et hic duplex. Quandoque enim causatur talis dolor ex consideratione amissionis cuinsdam honestatis seu glorie accidentalis per peccatum: sicut est dolor quandoque in mulieribus ex hoc quod amiserunt sui corporis integritatem: et talis dolor posset etiam esse nimis magnus.

¶ Quandoque causatur directe per quandam redundantiam ex displicentia voluntatis qua sibi displicet peccatum inquantum est diuine legis transgressio: et sic ad huc dicunt quidam quod dolor posset esse nimis magnus: quia penitentia virtus moralis est: et actus virtutis moralis corrumpi potest per superabundantiam et defectum.

¶ Aliis videtur quod hic dolor non possit esse nimis magnus: quia sinon posset esse excessus in causa: non potest esse excessus in effectu: huius autem doloris causa est supradicta displicentia peccati de qua concessum est quod non potest esse nimis magna: vnde si penitens ex vehementissimo dei amore: tam vehementer doleret de suo peccato: quod ex hoc causaretur in appetitu sensitiuo tam vehemens dolor quod corrumperet harmoniam corporis necessariam ad vitam: non esset excessus in genere moris: nec perfectioni penitentie dero gans: sed concordans: nisi forte hominis voluntas directe et ex intentione ferretur ad procurandum talem passionem ad hoc vt ipse moreretur: et sic credo quod intelligunt illi qui dicunt quod in dolore: qui est in appetitu sensitiuo potest esse excessus. Argumenta ad partem primam procedunt de dolore in voluntate rationali qui est displicentia voluntatis: qua sibi displicet peccatum inquantum est transgressio legis diuine. Argumentum ad partem secundam procedit de dolore qui est afflictiocorporis: vel de illo qui est passio appetitus sensitiui.

Questio. IX.

NOno querendum esset vtrum idem motus contritionis in numeror possit intendi et remitti. Sed quia huius questionis solutio expresse haberi potest ex quibusdam dictis libro secundo distin. 335 in illa questione: vtrum in eodem actu voluntatis secundum numerum possit esse intensioet remissio: ideo hic de pertractatione huius questionis super sedeo.