Articulus 4

Quaestio I Rimo ostendo quod in christo non fuerit aliquis verus dolor in sensum exteriori: quia secundum Aug. 14. de ci. dei. c. 15. Dolor est dissensio ab his rebus que nobis nolentibus accidunt: sed christus lesionis corporis sui non sustinuit nolens: quia secundum Aug. 10. de trini. c. 13. Mortuus est quia voluit: et quando voluit et quo voluit. ergo christus pro lesione corporis sui nullum penitus dolorem in sensu habuit.

¶ Item christus semper vidit deum perfectius quam paulus in suo raptu: sed quando paulus fuit raptus ad dei visionem non sentiebat ea que in suo corpore gerebantur. Unde secundum ipsum. 2. Corin. 12 Nesciebat vtrum raptus fuisset in corpore vel extra corpus. ergo multo fartius christus non sentiebat ictus: nec vulnera que suo corpori inflingebantur.

¶ Item sensus est vis cognitiua non appetitiua: sed omnis dolor est in aliquo appetitum. ergo in christo non fuit aliquis dolor in sensu.

Contra Isale. 6. Dicitur de christo vere dolores meos ipse portauit.

¶ Item Damas. lib. 3. c. 14. Diuina voluntas in christo volebat: et permittebat carni agere et pati propria. Sed proprium est carni: cum inciditur pati dolorem in sensu. ergo cum corpus christi clauis transungebatur patiebatur dolorem in sensu.

Respondeo quod in christo fuit verus dolor in sensu exteriori. Sicut enim exteriori apprehensione praesentie rei contrariantis appetitui causatur in appetitu tristitia: sic cum sensus tactus apprehendit praesentiam rei temperamento corporis contrariantis que contrarietas potest dici lesio corporis oritur in exteriori sensu scilicet in sensu tactus verus dolor cum ergo verbera perforationes: et extensio in cruxe contrarietur temporamento corporis christi: et hoc apprehenderet per sensum tactus verum patiebatur dolorem in sensu exteriori. Unde illi heretici qui dixerunt christum non sensisse dolorem: sed quod videbatur sentire grauiter blasphemabant.

Ad primum in oppositum dicendum quod quamuis voluntate rationis christus vellet pari: tamen appetitus sensitiuus refugiebat corporis passionem. et hoc sufficit ad hoc quod fuerit dolor in sensu. quamuis enim aliquis velit secari propter aliquam vtilitatem nihilominus tamen in sensu patitur dolorem.

¶ Ad 2m dicendum quod christus simul erat viator et comprehensor: nec actus viatoris: impediebat in eo actum comprehensoris: nec actum comprehensoris tollebat actum viatoris: non sic autem de paulo: vel aliis hominibus dici potest

¶ Ad 3m dicunt aliqui quod in eodem appetitu sensibilis est passio tristitie: et dolor qui dicitur esse in sensum exteriori: quia non dicitur esse in sensu exteriori: nisi sicut in causa ex eo quod per apprehensionem sensus tactus: qui est sensus particula ris causatur. Tristitia autem causatur ex apprehensione interiori. Sed est hoc aliqui arguunt sic: sicut apprehensio rationis: non mouet appe titum sensitiuum: nisi mediante apprehensione sensitiue interioris. Sic sensus particularis non mouet interiorem appetitum sensi¬ tiuum: qui dicitur sensualitas: et distinguitur inconcupiscibile et irascibile: nisi mediante apprehensione sensitie interioris: et ita secundum praedictam responsionem: omnis dolor esset tristitia: quod falsum est: quia tristitia est quaedam species doloris: nec magis posset dici dolor aliquis esse in sensuexteriori quam tristitia: quia in nobis omnis tristitia sensibilis quae ortum habet ab interiori incipit in apprehensione alicuius particularis sensus per quam mouetur appetitus sensitiuus mediante apprehensione sensitiue interioris.

¶ Idon aliis soluunt aliter ad argumentum quod sicut sensus tactus: (qui per totum corpus diffusus est exceptis aliquo bus corporis partibus quae non sentiut: et qui maxime fundatur in corporis tepamento necesario ad vitam: ita vt secundum philosophum. 3. de anima non possit corrumpi: quin animal corrumpatur apprehendit qui temporamento corporis conueniunt: vel disconueniunt: ita appetit conuenientia: et refugit disconuenientia. vnde in ipso inquantum est refugiens corporis lesionem est ille dolor sensibilis: qui dicitur esse in sensu exteriori: nec mireris de hoc quod detum est: quia quaecumque potentia apprehensiua in nobis naturaliter suam appetit perfectionem.

¶ Secundo contra hoc sic potest argui non est eadem vrtus cognitiua et appetitiua quae non appetit: nisi post apprehensionem: quamuis quilibet vis cognitiua naturaliter suum actu appetat inquantum est secundaria perfectio eius. Dico ergo quod dolor qui dicitur esse in sensu tactus est appetitiua particulari sibi correspondente que per omnes partes corporis est diffusa: in quibus est sensus tactus.

Quaestio II. Ecundo queritur: vtrum ille dolor: qui suit in christi sensum exteriori ascenderit vsque ad superiorem portionem rationis: et videtur quod non: quia dolor corporis non peruenit vsque ad animam: nisi inquantum est coniucta corpori: sed secundum philosophum. 2. de anima. Intellectus nullius partis corporis est actus. ergo dolor qui fuit in sensu christi exteriori: non ascendit vsquead aliquam portionem intellectus: nec superiorem: nec inferiorem.

¶ Item dolor et gaudium contrariantur: sed contraria non possunt simul esse in eodem. Cum ergo anima christi secundum portionem superiorem seper haberet gaudium diuine fruitionis: nullus dolor ascendit vsque ad eam.

¶ Item qualibet tristitia quamlibet delectationem tollit: aut remittit in eodem subiecto: quia quilibet tristitia cuilibet delectationi opponitur aut secundum genus: aut secundum speciem: sed delectatio quae erat in superiori portione anime christi: non fuit in aliquo remissa. ergo in illa portione nulla fuit tristitia.

¶ Item secundum philosophum. i. li. topi. Delectationi quae est secundum intellectum nihil est conrium. Sed dolor est contrarius delectationi. ergo non potest ascendere vsque ad intellectum secundum aliquam eius portionem.

¶ Item sicut gratia oppotiesitur culpe: ita betitudo miserie. Sed cum gratia non potest esse mortalis culpa. ergo nec cum beatitudine miseria. Cum ergo anima christi secundum portione sui superiorem seper fuit betam ad ipsam ascendere non potuit doloris misericordia.

Contra glosa super illud verbum psalmiste dicum in persona filii repleta est malis anima dicit non vitiis: sed doloribus: quibus anima carni compatitur: et paucis interpositis se quitur: doloribus repleta fuit anima christi: quod non esset verum nisi ascendisset vsque ad superiorem eius portionem.

¶ Item impossibile est patiradicem: quin et rami patiantur: sed essentia anime qui radix est tam superioris portonis quam inferioris patiebatur: et quia secundum Aug. 14. de ci. c. 15. Caro per se ipsa sine anima dolere non potest. ergo in passione christi. quelibet anime portio patiebatur.

¶ Respondeo quod intellectus potest considerari vt natura et vt ratio. Primo modo consideratur per comparationem ad naturam anime in quae est: et inquantum apprehendens bonum vel malum absolute naturali instinctu.

¶ Secundo modo consideratur inquantum apprehendens bonum et malum in relatione ad alid. Primo modo ille dolor qui fuit in sensu christi exteriori attingebat istum intellectum nomine intellectus compraeohendendo totam partem intellectiuam qui compehendit intellectum et voluntatem non intelligendo quod in parte intellectiua esset dolor sub ratione quae sensibilis: sed tristitia pro dolore in exteriori sensu: quia absolute naturali appre hensione apphendebatur vt malus: et ideo ipsum voluntas naturaliter refugiebat

¶ Secundo modo intellectus potest considerari dupliciter: vnomo inquantum considerat bonum et malum in comparatione ad causas inferiores et sic habet rationem inferioris portonis. Aliomon imquantum considerat bonum et malum in comparatione ad causam superiorem quae est voluntas dei: et est inquantum superiorem causam contemplabatur secundum se: et sic habet rationem superic tis portonis. Primo modo erat tristitia in voluntate christi pro sui corporis passione: quia inquantum apprehendebatur in comparatione ad patientis innocentiam: et inquantum illam inferentes faciebant contra rationem rectam voluntati displicebat: et ita patet quod in inferloriportione partis intellectiue fuit tristitia pro corporis passione: et inquantum consideratur vt natura: et inquantum consideratur: vt ratio. Secundo autem modo in parte intellectiua anime christi nulla penitus fuit tristitia: quia inquantum intellectus apprehendebat corporis sui passionem vt diuine placitam voluntati ad redimendum genus humanum sic voluntas christi de sui corporis passione gaudebat inquantum etiam ipsam voluntatem dei secundum se contemplabatur anima christi: planum est quod non tristabatur: sed in summa suauitate fruebatur: et sic patet quod in supe riori portione anime christi et si pro sui corporis passione fuerit tristitia inquantum considerabatur vt natura: non tamen inquantum consideratur vt ratio¬

Ad primum in oppositum cum dicitur quod intellectus nullius partis corporis est actus etc. dicendum quod pro tanto hoc dicitur: quia eius operatio non exercetur mediante aliquo organo corporeo: ipse tamen intellectus in essentia anime radicatur: et sic cum anima secundum suam essentiam sit corporis forma: redundant ad ipsum intellectum corporis passiones nomine intellectus intelligendo totam partem intellectiuam.

¶ Ad secundum cum dicitur quod contraria non possunt simul esse in eodem etc. dico quod contraria quae non specificantur ex sui comparatione ad aliud cuiusmodi sunt albedo et nigredo: et similia non possunt simul esse in eodem secundum eandem partem. Sed contraria que specificantur ex sui comparatione ad aliud cuiusmodi sunt tristitia et gaud um que specificantur ex sui comparatione ad obiecta possunt esse in eodem secundum rem diuerso tamen quantum ad rationes: et conparationes diuersas. vnde in eadem potentia anima christi secundum rempotuit esse gaudium in comparatione ad superiorem causam: et in comperatione ad corporis passionem inquantum comprehendebatur vt diuine placita voluntati: et in eadem potentia potuit esse tristitia inquantum comparabatur ad suam radicenm scilicet anime essentiam: et per comperationem ad ipsam passionem inquantum apprehendebatur vt contraria bono nature patientis et in corporatione ad patientis innocentiam. Uel potest dici quod tristitia quae non fuit in superiori portione anime christi: non contrariabatur gaudio in eadem portione existenti: quia gaudium quod in ea erat ex dei contemplatione et praedicta tristitia non erant de eodem. Predicta et tristitia erat materia gaudii: quod erat in superioriportione: ex hoc quod praedictam tristitiam apprehendebat: vt placitam voluntati diuine: et ideo non contrariebantur: sicut nec tristitia qua tristatur penitens pro peccatis suis: et gaudium quod habet de illa tristitia: propter hoc quod illa tristitia materia est illius gaudii.

¶ Ad tertium cum dicitur quod quilibet tristitia quamlibet delectationem tollit aut remittit etc. potest dici quod hec propotio habet plures instantias vna est vt volunt quidam: quando habent conntiam adinuicem: vt de lectatio de bono: et tristitia de opposito malo. Alia quando vnum est materia alterius: vt tristitia de peccatis materia gaudii. Quantoenim penitens magis de suis peccatis tristatur tanto magis gaudet de tali tristitia.

¶ Alia est instantia quando tristitia: et delectatio non contrariantur neque secundum speciem: neque secundum genus: secundum quem modum se habent gaudium fruitionis: et tristitia de passione. In nullo enim eodem genere esse videntur. Sed quicquid sit de duabus secundis instantiis. Prima tamen non videtur valere: minus enim gaudet homo de praesentia boni cum tristitia de presentia mali oppositi quam si non adesset tristitia.

¶ Aliis videtur dicendum ad argumentum quod sicut per diuinam potentiam dispensa tiue factum est vt delectatio fruitionis non redundaret in potentias inferiores: ne ab eis passibilitas: et tristitia tolleretur: ita per diuinam potentiam dispensatiue factum est vt tristitia sensualitatis: et inferioris portionis ad portionem superiorem sub ratione: qua portio superior est non redundaret. Aliter enim non potuissent esse simul tristitia: et gaudium fruitionis.

¶ Ad quartum dicendum quod minor est falsa. non enim omnis tristitia omni delectationi contra riatur: vt ostensum est: et quamuis non sit necesse plus dicere ad solutionem argumenti tamen ad intellectum maioris propositionis. Sciendum quod delectationi que est in intellectu: cuius ipsa contemplatio est obiectum: vt cum quis delectatur de ipsa contemplatione: nihil est contrarium per se: quia tristitia que per se contrariatur delectationi est de obiecto contrario: speculationi autem intellectus nihil est contrarium: quamuis enim calidum et frigidum sint contraria: non tamen potest dici quod speculatio calidi et frigidi contra rientur. delectationi autem que est secundum intellectum: cuius ipse contemplatio non est obiectum: sed causa vt cum quis delectatur de re contemplata: tamen est tristitia contraria. Unde delectationi que est de bono contemplato contrariatur tristitia que est de malo opposito bono contemplato.

¶ Ad 5m dicendum quod non tantum opponitur miseria glbuie quantum mortalis culpa gratiae: quia culpa mortalis a deo separat gratia coniungit. Unde nec potest deus facere quod aliquis simul sit cum mortali culpa: et cum gratia gratum faciente: potuit tamen facere vt simul esset in christo miseria: sed quod accipitur pro penalitate: et gloria secundum comparationes et rationes diuersas: sicut facit vt simul idem esset: et comprehensor et viator.

¶ Argumenta ad partem aliam non plus concludunt: nisi quod tristitia fuerit in superiori portione sub ratione quae natura est.

Quaestio III. Ertio queritur vtrum dolor ille qui fuit in christo fuerit maior omnibus doloribus et videtur quod non innocentia patientis minuit pene dolorem. Unde pueri decedentes cum solo peccato originali: quia nullum actuale peccatum commiserunt nullum dolorem sentiant ex amissione visionis diuine: sed christus fuit in nocentissimus. ergo aut non sentiit dolorem aut modicum sentiit.

¶ Item quanto bonum quod amittitur est preciosius: tanto maior est dolor de amissione: sed deus quem penitentes videt se amisisse per mortale peccatum est bonum preciosissimum. ergo maior est dolor vere penitentis quam ille dolor quem christus in passione sustinuit.

¶ Item quantum premium expectatur maius tanto minor est dolor passionis. vnde glosa super illud psalmi: secundum multitudinem dolorum meorum etc. per hoc salubres esse cogitationes significat: vt cum eternas retributiones cogitaret mala temporalia despiceret. Sed per passionem christus merebatur nomen quod est super omne nomen. Unde ad philip. 2. dicitur: quia propter hoc deus illum exaltauit et donauit illi nomen: et quod est super omne nomen. ergo videtur quod in eo dolor passionis fuit minimus.

Contra trenorum in persona christi dicitur. Quos omnes qui transitis per viam attendite et videte: si est dolor sicut dolor meus: quasi dicat non.

¶ Item secundum philosophum 2. Ethi. c. 11. Quanto homo est virtuosior: tanto in morte magis tristatur: et quia tali maxime viuere dignum: et iste maximis bonis primuatur sciens triste autem hoc: sed christus fuit virtuosissimus: et maxime fuit dignum ipsum viuere. ergo in sustinendo mortis passionem: fuit maximus dolor in eo.

Respondeo quod loquendo de dolore generaliter dicto in christo fuit triplex dolor vnus in sensum exteriori: alius in sensitiuo appetitu interiori: qui specialinomine tristitia debet dici. Alius in portione partis intellectiue tam inferiori quam superiori: sed inferiori vt est natura et inferior portioin superiori vero vt est natura tantum: et quilibet predictorum dolorum quamuis non fuerit maximus simpliciter. Cum dolor damnatorum sit maior tamen maximus fuit inter omnes dolores huius vie. Primus fuit maximus in genere suo: tum propter vehementissimum sensum lesionis corporis: quia propter magnam equalitatem et nobilitatem complexionis sensus tactus fuit in eo viuacissimus: tum quia patiebatur in locis maxime sensibilibus scilicet in manibus et pedibus: vbi est magna neruorum abundantia: in quibus viget maxime sensus tactus: tum propter doloris vniuersalitatem: quia passus fuit per totum corpus: si consideremus eius in cruce grauem extensionem: et eam que precesserat verberationem.

¶ Secundus etiam dolor in genere suo fuit maximus: tum quia apprehendebat se mori pro inimiciet ingratis: tum quia apprehendebat quod eius crucifixores illam passionem sibi inniuriosissime inferebant. Plus enim tristatur homo de passione iniuste sibi illata quam de illa: que iuste inflingitur.

¶ Tertius etiam dolor qui dicitur dolor compassionis in genere suo fuit maximus: et maior predictis duobus doloribus: vt in sequenti quaestione declarabitur. Tres autem predicti dolores vnam causam intensionis habuerunt priuatiuam: vt multi dicunt scilicet quia a portione superiori vires inferiores non recipiebant mitigationem aliquam quae in aliis sanctis alleniabat dolores virium inferiorum quod diuina dispensatione factum est: quia enim venerat christus ad curandum omnes dolores nostros intentissimum voluit assumere dolorem.

Ad primum in oppositum dicendum quod maior est falsa: immo magis intensiue tristatur homo et irascitur: si se apprehendat iniuste pati quam si iuste: quamuis de tot malis non tristetur: quia qui iuste patitur tristatur: et de passione: et de malo per quod meruit passionem. Ratio autem quare pueri decedentes cum solo peccato originali non sentiunt dolorem pro carentia visionis dei: non est eorum innocentia: quia bene sciunt quod iuste carent illa visione: sed quia vident quod non est eis proportionata: nec habuerunt vnquam in se pro quo eam habere deberent: et propter rationem dictam li. 2.

¶ Ad secundum dicendum quod dolor penitentis non est tantus quantus fuit dolor christitum quia mitigatur ex spe venie: tum quia quamuis maius sit illud bonum: quod amittitur per peccatum quam corporalis vita christi non tamen ita vehementer: nec viuaciter apprehendit peni tens suam lesionem: sicut christus lesionem corporis sui: dolor autem non tantum pensatur secundum lesionem quam secundum lesionis apprehensionem viuacem.

¶ Ad tertium iam patet solutio: quia consolatio que erat in superiori portione: non redundabat in vires inferiores propter rationem ante dictam.

Questio. IIII QUarto queritur: vtrum in christo fuerit maior dolor compassionis quam passionis: et videtur quod non. Doloris enim exterioris sunt fortiores effectus quam interioris. Facilius enim homo moritur propter dolores exteriores quam in teriores. Sed in christo dolor passionis fuit dolor exterior: et dolor compassionis: dolor interior. Cum ergo ex magnitudine effectus: cognoscatur magnitudo cause videtur quod maior fuerit in christo dolor passionis quam compassionis.

¶ Item dolor exterior prouenit ex reali coniunctione mali contrarii bone consistentie corporis: dolor interior ex similitudine contrarii apprehensa: sed res fortius mouet quam eius similitudo. ergo fortior est dolor exterior quam interior. dolor autem passionis in christo fuit dolor exterior.

¶ Item quanto appetitus est fortior tanto minus dolet ex eadem causa: quia tanto minus patitur: et dolor est passio: sed appetitus interior est fortior quam exterior. ergo minus dolet ex eadem causa.

Contra duorum dolorum ille est minor: qem homo eligit: vt alterum fugiat. Sed homines quandoque vt fugiant tristitiam: que est dolor interior voluntarie subeunt dolorem exteriorem: ita quod quandoque se interficiunt. ergo maior est dolor interior quam exterior. Sed vt iam dictum est dolor compassionis in christo fuit dolor interior: et dolor passionis exterior.

Respondeo quod omnis dolor est in aliquo appetitu: ex aliqua apprehensione mali coniuncti seu presentis seu causatur ex malo coniuncto seu presenti apprehenso: et quia differentia rerum attenditur penes suas causas: dico quod ad videndum differentiam inter dolorem interiorem et exteriorem respicere debemus ad causas vtriusque doloris: dico ergo quod differunt penes apprehensionem: quia dolor exterior est post apprehensionem particularis sensus maxime tactus: ita quod hec apprehensio: etiam si nulla alia adesset posset sufficere ad causa dum exteriorem. Dolor interior post apprehensionem malipresentis interiorem: siue illa apprehensio sit per imaginationem vel per rationem vel per vtramque: et talis apprehensio posset sufficere ad causandum dolorem: non assistente apprehensione per aliquem particularem sensum. Differunt est penes appetitus in quibus est dolor: quia dolor interior: qui speciali nomine ditristitia est in oppetitu interiori voluntatio seu sensitiuo vel in vtroque. Dolor exterior est in appetitu: qui dicitur exterior: eo quod immediate mouetur post exteriorem apprehensionem maxime sensus tactus: et hic appetitus est diffusus per omnes partes corporis: in quibus est sensus tactus: et quod oporteat talem appetitum ponere patet: quia non potest esse dolor: nisi in aliquo appetitu: et appetitus sensitiuus interior non mouetur naturaliter: et de lege communi: nisi post apprehensionem interiorem. Et nos experimur quod si incidatur membrum prius est sibi duratione vel ordine nature sensus doloris quam illa lesio apprehendatur per aliquam apprehensionem interiorem. Differut etiam quandoque isti duo dolores penes ipsum malum praesens: quod apprehensum causat dolorem: et quandoque non: quia quandoque sunt respectu diuersorum malorum: et quandoque sunt de eodem malo. Iliquid enim potest apprehendi: vt contrarium appetitui interiori: quod nullus particularis sensus apprehendit: vt contrarium appetitui exteriori: etaliquid potest apprehendi per particularem sensum: tamquam contrarium appetitui exteriori: quod non apprehenditur interiori apprehensione: tamquam contrarium appetitui interiori: et cum illud per rationem apprehenditur esse tam vtile et honestum homin: vt tam vehementer voluntati placeat quod participatio huius placentie: tam efficaciter imprimatur appetitui sensitiuo interiori: qui est sua sibilis a ratione: quod est illi malo non repugnet: aute quod ita parum repugnet quod sit quasi nullius ponderis. Quundeoque et sunt de eodem malo: quia quicquid apprehenditur apprehensione exteriori: apprehendi potest apprehensione interiori: sed non ecomuerso. Quicquid est repugnat appetitui exteriori: repugnare potest interiori: sed non econuerso. Unde dolor interior est vniuersalior quam exterior. Cum ergo queritur quis praedictorum dolorum maior est: dico quod si sint de diuersis malis: malum quod est causa doloris interioris: intantum potest excedere illud malum quod est causa doloris exterioris quod maior est dolor interior: quam exterior. Quandoque malum causans dolorem exteriorem: potest esse tam magnum: et malum causans dolorem interiorem tam peruum quod maior est dolor exterior quam interior. Si autem sint de eodem malo: tuenc dico quod naturaliter: et de lege communi: maior est omnibus pensatis dolor interior quam exterior: et quia viuacior est: et perfectior apprehensio interior quam exterior: et appetitus sensitiuus interior magis refugit sibi contrarium quam appetitus sensitiuus exterior: quia est fortius amat bonum: cui contriatur malum causans dolorem quam apppetitus exterior: quanto autem contrarietas mali ad appetitum: est fortior et apprehensio illius contrarietatio perfectior: tanto est dolor maior. Cum ergo de eodem malo dolet appe titus exterior et interior maior est dolor: inquantum est in appetitu interiori quam inquantum est exteriori: quamuis maior sit vterque dolor simul quam si esset in interiori appetitu tantum. Cum ergo in christo dolor passionis fuerit dolor exterior: et dolor compassionis fuerit dolor interior: et fuerit de maiorimalo quam dolor exterior: quia fuit pro peccatis nostris: que contrariantur vite gratiae: quam nobis plus diligebat quam vniversalem vitam corporis sui: quod patet ex hoc: quia istam dedit: vt vitam gratiae non habentibuo redderet: et in habentibus conseruaret: et augeret maior in eo fuit dolor compassionis quam passionis. Et hoc pulcherri me expressit quidam in quodam dictamine dicens in persona christi: homo vide quid pro te patior ad te clauo: qui pro te morior: vide penas quibus afficiorvide clamos quibus confodiorcum sit tantus dolor exterior: interior tamen plantus est grauior causa ingratum dum te experior.

Ad primum in oppositum dicendum quod ratio quare homofacilius moritur propter dolorem exteriorem quam interiorem: non est: quia ille dolor sit maior quam iste: sed quia illud quod solet causare dolorem exteriorem est corruptiuum in parte vel in toto harmonie corporalis: que necessaria est ad vitam et ad apprehensionem tactus: et quia sensus exterior et appetitus proprius sibi correspondens: magis sunt materiales quam virtus apprehensiua: et appetitus interiores.

¶ Ad secundum dicendum quod dolor interior non est de similitudine mali apprehensa: sed de malo per similitudinem apprehenso: quod quidem malum: tanto perfectius appehenditur per aliquam similitudinem quanto ce¬ teris paribus illa similitudo est in materialior: et magis abstra cta.

¶ Ad tertium dicendum quod si appetitus sensitiuus est potentia pure passiua: vt multi probabiliter dicunt: tanto debet iudicari nobilior ceteris paribus: quanto est passibilior a proportionato sibi obiecto: quia sicut ad nobilitatem actiue potentie pertinet faciliter et fortiter transmutare patiens: ita ad nobilitatem potentie pure passiue pertinet: vt sit faciliter et fortiter transmutabilis ab agente. Ad nobilitatem enim passiui: inquantum passiuum est pertinet vt sit faciliter obediens proportionato agenti: si autem appetitus sensitiuus est partim actiuus et partim passiuus: quod videtur Commen. sentire de sensu vbi super secundum de anima: potesit sensum agentem: tunc potest dici quod quanto oppetitus est fortior: tanto respectu sui obiecti causat fortiorem motum in se ipso: qui est ab ipso: ratione sui actiui: et est in ipso ratione sui passiui: vnde voluntas fortius dolet: vel gaudet quam appetitus sensitiuus interior: et appetitus sensitiuus interior quam appetitus sensitiuus exterior: proprie tamen loquendo: non debet dici gaudium esse in appetitu sensiti uo exteriori sed delectatio.